(25 prillin N.B.), në qoftese fitoren do tu a
jepte njerzeve të vet. Kur u pa se lufta po shkonte në favor te tyre ,hyri
brenda dhe kur e pyeti pasha mbi
gjendjen u pergjegj “Zotni ,ushtria jote po fiton sepse është e paisur me të gjitha mjetet, kurse të mitë janë
lakuriq “. Pasha e dergoi edhe një here
jashtë per me vrojtue zhvillimin e luftes .Por ky, duke pare turqit që po
arratiseshin dhe të vetet që po i
ndiqnin pas me potere te madhe ,hyri perseri në shtepi dhe bertiti : “U ba ,u
ba “. Pasha u habit dhe pyeti çfare
kishte ndodhur dhe kush po fitonte . Ul Vuka iu pergjegj: “Ketë do ta shofim tashti”, dhe me keto fjalë ia nguli thiken në zemer. Vorri i pashes është edhe
sot… Turqit nuk mujten ma me rezistua dhe Dedalet i ndoqen deri tek
Perroi i Thate. (Që atehere ky përrua njihet edhe si kufini “ndares” në mes Malesise
së Madhe me Rranxat e veta.. N.B.). Keshtu ata që banonin ketej prronit (pra
Rranxat) paguanin taksa si gjithe
nenshtetasit e tjere te perandoris otomane ,dhe i nenshtrohen gjyqit te kadiut
,kurse ata që jetonin pertej Perronit
Thatë jetuan sipas ligjit të maleve... Kisha ,të cilen
Ul Vuka ia premtoi Shen Markut u
ndertua , dhe Dedalet e festojnë gjithnjë Shen Markun si te kremten e tyre
kryesore ...” ( Studime Shqiptare , Johan Georg von Hahn ,fq.260-261 ... Viti
1854.) Eshte me vlera te cilesohet se që
me daten 23 korrik 1634 ishte themeluar
Misioni i Freterve të Vegjël të
Reformuar. Ky Mision ishte ndarë në kater Prefektura Apostolike : që ishin e Kastratit , Pultit , Meqedonisë dhe Kosoves.
( Nekrologu i Provinces Shqiptare të
Zojes Nunciatë...referua Schematismus , p.27
,29.),fq.IV). Duke studiuar me kujdes keto ”deshmi” historike ne mesojmë se
Kisha e Katundit te Kastratit si Prefekturë Apostolike ka “ditlindjen” (në
se mund ta quajmë keshtu) diten e 23 korrikut (1634). Një misionare i kishes Katolike ne Shqiperi 1883-1907
shkruan se : “..Kastrati eshte famulli shume e vjeter... Mirpo librat e
amzes fillojne nga viti 1726 , vit në të
cilin u ndertua (apo më sakt u rikonstruktua N.B.) kisha ,me ndihmen e
perandorise Austrohungareze. Ketu në vitin 1901 u ndertua edhe qela e re e
komode. Famullia me terrenin e vet
shkemborë shtrihet nën malin e Veleçikut , dhe numronte 11 fshatra
me 1276 banore....” ( Neper Shqiperi ,Ate
Lovro Mihaceviq ,fq.78 .) Ndersa
studiuesi i njohur Italian Fulvio Kordinjano na jep një pershkrim
interesant per ketë kishë ,ku ndër të tjera po citojme : “..Nepër rrugen e Shkrelit ,duke u shmangur nga e
majta ,sapo arrinë në Zagorë ,mund të mberrish në Kishen e Katundit të Kastratit
; nën majen madheshtore te Veleçikut ; në një rrafshnalte të kurorzuar me kodrina që duken si kulla vrojtimi të një
qyteti të madh të fortifikuar ....” (SHQIPERIA
, Sipas vepres dhe shkrimeve të
misionarit të madh At Domeniko Pazi
1847-1914 ,fq.193 ). Kisha e
Katundit te Kastratit ka qenë edhe nën vemendjen e studiuesve dhe hartografeve
te ndryshem,ku hartografi i shekullit
XVII Koroneli (Coronelli) e pasqyron në hartat e tije si famulli të lashtë kushtuar Shen Markut ,dhe në atë
kohe mesojme se në Katundin e Kastratit kishte 80 shtepi
katolike…( Vende
,Kisha , Lumej ,Male e Toponime te ndryshme te nje harte te lashte te
Shqiperise Veriore , Ermanno Armao , fq.58-59. ). Vlen të pasqyrohet se
edhe Imzot Pjeter Bogdani në veprimtarine kishtare e patriotike të tije
tregon per Kishen e Kastratit dhe nevojat e saj per financë ,shpesh edhe
per famulltare , e deri per mesues per shkollat e ndryshme shqipe në Rrjoll,
Shkrel ,Hot ,Grud ,Kastart e tjere...( Pjeter Bogdani ,Letra e Dekumente ,Pergaditur
nga Odette Markuet ....Letra 86 dt.20.IV.1665 , letra 117 vitit 1672 ,letra 180
dok.1,dt.25.6.1675. e tjere..). Edhe nga publikimet e At Zef Pllumit mesojme per ndertimin e rindertimin e Kishes së
Kastratit...ku nder te tjera shkruan : “...Gjithnjë mbi deren kryesore qendron...një gurë i zi i shkruem në
nji gjuhë latine , se Kastrati ishte selia e Prefektures Apostolike të
Malesisë Madhe ..”( Histori Kurre e
Shkrueme ,At Zef Pllumi ,fq.230).
Sipas dorshkrimeve arkivore të
Dioqezes së Shkodres , në vitin 1745 Ipeshkëvi
Pal Pema Kampesi , i biri i Pjetrit
nga Tophana (Shkoder) , kishte zhvilluar një vizitë baritore edhe në famullitë e Malesisë së Madhe. Nga relacioni perkates i Ipeshkevit mesojmë se
(vetë) Misioni i Kastratit numronte 145
shtepi katolike me 1436 frymë. Gjithashtu nga ky relacion kemi të dhena per numrin e shtepiave e banoreve të disa
famullive që mvareshin nga misioni i
Kastratit , si : Spaja (Vukli) me 81 shtepi katolike me 691 frymë ; Selca me 99 shtepi katolike me 782 frymë ; Trieshi (Triepshi) me 84 shtepi katolike me
580 frymë e tjer... (Nevila Nika ,Dioqeza
e Shkodres gjate shek.XVIII , sipas Dorshkrimeve Arkivore , fq.154- 157). Një Studiues
i apasionuar shkodran që shkruan për
historin e Arqipeshkevis Metropolitane të Shkodres tregon se ; që nga viti 1742
imzot Pal Kampesi ... ishte
perpjekur me durim të pashoq për nderimin e lirinë e Kishes ....Ai kishte
administruar disa kohe edhe kishen e Tivarit . Qendroi 29 vjet në Seli
(Ipeshkev N.B.), vdiq në Kastrat dhe u varros
në Kishen e Katunit te Kastratit
, ku ka kohen e vorrimit 1771... (Kryeipeshkevia Metropolitane e Shkodres e
Dioqezat Sufragane ,shenime historike , Gjush
Sheldia ,fq.64- 65. ). Ky Natyrisht
një hierark kaq i larte i kishes katolike si Pal
Pema Kampesi ,varroset pikrisht vetem në një vend të sigurt e të
rendesishem siç ishte Kisha e Kastratit
,pasi në ato kohë pushtuesit otoman
,edhe varret e simboleve të binomit Fe dhe Atdhe shpesh nuk i linin rehat...Kjo
ndodhte per aresye se hierarket e kishes katolike ishin armiqt më të betuar të
qytetrimit mbi bajoneta që kultivonte dhunshem pushtuesi shekullore
otoman.. ndersa tek barinjët e grigjes katolike shqiptare pushtuesit
shihnin propoganduesit dhe ruajtesit e fares së pakuame te qytetrimit Europerendimore...
Lavdia e kishes katolike shqiptare u lartesua e ndriçua (edhe pse ne kushtet e
territ otoman) nga famulltarët e hierarkët që
sherbyen me devotshmeri në keto troje -çerdhe te besimit e qytetrimit . Ata
jane te shumtë sa vetë historia e lavdia e Kishes së Kastratit , por ne po rendisim vetem ata ,per te cilet kemi siguruar dokumente nga Nekrologu i Provinces Shqiptare të Zojes
Nunciatë. Nga ky liber-regjister po fillojme sipas renditjes së viteve
që kanë sherbyer famulltarë e hierark në misionin , famullin apo prefekturen Apostolike të Kastratit...: I
pari famulltare që regjistrohet se ka
sherbyer në ketë Kishë shenohet Fra
Giuseppe nga Muro-Lucano (Itali),
i cili ndonse nuk ka vite të sakta
sherbimi , mesojme se ai eshte martirizuar dhe ka nderruar jetë ne vitin 1763 .
Pas ketij shenohet Fra Dionigi
i cili ka sherbyer si Prefekt i Misionit
të Kastratit në vitet 1771-1781. Pastaj
sipas ketij Nekrologu vjen
Fra Pierpaolo nga Gambitello ,i cili ka
qene meshtare ,misionar dhe prefekt apostolik i Kastratit në vitet 1807-1816. Ndersa nga viti 1816 deri
në vitin 1826 ka sherbyer si prefek i misionit
Fra Mariano ..Pas ketij famulltari kemi të shenuar emrin e Fra Matia Vares si prefekt i misionit te
Katratit, per te cilin dime vetem se ka nderruar jete ne vitin 1824. Perseri
kemi te shkruar se ne kastrat ka
qene meshtare apostolik ,Fra Illuminati nga Pretolia , i cili kishte
vdekur në vitin 1829. Ne kete Nekrolog kemi te shenuar emrin e Fra Engjell Drinovac (nga Bosnja) ,per te cilin
shkruhet se e shenderroi provincen Shqiptare
në pesë prefektura apostolike ,
që ishin : e Pultit , Kastratit , Epirit , Maqedonisë dhe Kosoves. Pra siç shkruhet Prefektura Apostolike e
Kastratit ishte njera nder pesë njesit
bazë te provinces katolike të krejt trojeve etnike shqiptare..Ne vitin
1833 eshte shenuar famulltarë i
Kastratit Fra Paolo nga Cavalla
Maggiore..
Per nje periull 33 vjeçare ,1837 –
1870 ,ne misonin e Kastratit
paraqitet si famulltare e misionar apostolik ,Fra Dionizi (anonim). Por
brenda ketij harku kohorë (ne vitet 1846 -1848) shenohet administrator i
famullisë Fra Riccardo Petrelli nga Ancona , ndersa famulltarë i Kastratit ne vitet 1849 – 1851 ,Fra Antonio
Corrosano. Per vitet 1861 – 1862
shkruhet se ka qene Prefekt i Misionit
Fra Teodosio Greci nga Parma.. Ne vitet 1866 – 1867 ka qene
famulltare i Kastratit Fra Anselmo nga Pistoja , i cili eshte “pasuar”
si famulltar nga Fra Domenico nga Bari
ne vitin 1869.. Pasi kemi një shkeputje te kronoligjise per pak vitem mesojme
se Fra Gianpietro Ferrari ,nga
Brgamo ka qene Prefekt i Misionit nga viti 1874 deri ne vitin 1887 ,
ndersa Fra Pacifico nga Brindizi ka
sherbyer si famulltarë i Kastratit ne vitet 1876- 1881. Nga viti 1881-1887 famulltar
ne kishen e kastratit ka qenë Nicola Marconi . Prefekti i misionit te
Kastratit nga viti 1887 deri në vitin 1893 ka qene Fra Gabriele
Neviani nga Modena . Nga ky
nekrolog mesojmë se Fra Secondiano Farini nga Ancona ka qene famulltarë i Kastratit ,por per ketë
kemi ,vetem vitin e vdekjes ,1895. Nga viti 1890 -1899 si misionar i famullisë
është shenuar ,Fra Luigi Carola nga Napoli.
I fundit i meshtareve (te huaj) qe sherbyen ne famullin e Kastratit paraqitet Fra
Giovanni Ruso (fratta Maggiore), per te cilin nuk eshte shenuar viti i
sherbimit ,veçse i vdekjes 1924..( Nga emertesat dhe rendesia e Prefektures
Apostolike të Kastratit kuptohet se ndër vite , kanë sherbyer në të njejten
kohë me shume se një famulltarë).
Siç edhe informohemi nga “libri”i pergatitur nën kujdesin e fra Flavio
Cavallini mbi bazen e
Nekrelogut të fra Marjan Prela , me qortime e shtesa
te fra
Vinçenc Malaj , ne mesojme se shumica e famulltareve ,misionareve dhe
prefekteve të Prefektures Apostolike të Kastratit kanë qenë nga Italia ,pasi shqiptaret e kishin mjaft te veshtire
shkollimin në universitetet dhe
fakultetet kryesisht teologjike të Europes Perendimore , që ishte armikja
potenciale e otomanizmit. Gjithashtu
meshtaret nga Europa ishin shumë më të mbrojtur se ata shqiptarë ,
nga sulmet dhe zollumet turkoshake... Në fillimet e shekullit XX në
famullin e Kastratit filluan te sherbejne mjaftë meshtarë te shquar
shqiptarë si ; si Fra Mati Prenushi , i
cili ishte famulltari i Kastratit ne vitin
e stuhishem të 1911, ku ky simbol i
binomit Fe dhe Atdhe ishte në ballë të
luftes antiotomane të lirisë e
flamurit të Gjergj Kastriotit , dhe
programit te mvehtesise - memorandumit
te Greçes. Ne vitet 1937- 1938
administrator i famullise Kastratit ishte
fra Severin Lushaj ,per te vijuar
me fra Gjon Deden , fra Mark Papaj , fra David Picin , Fra Benedikt Demen dhe
me kulm të kesaj plejade , meshtarin e atdhetarin e pashoq pater Ciril Canin e më
gjerë...Edhe keta meshtare shqiptarë , e veçanarisht ata që sherbyen në vitet e
zeza te komunizmit ateist ,kaluan nepermes nje stuhie - tmerri ; burgimesh , pushkatimesh
, internimesh , privimesh , shkaterrimesh e tjetersimesh të vetë kishave . Nga
ky fat i keq nuk u perjashtua as Kisha e Kastratit ,e cila u ringjall si homologet
e saj pas vitit 1990...Sot kjo kishe eshte me e bukur dhe rrezatuese se kurre,
truporja e Shen Markut ungjilltarë qendron hijeshem ketu . Ajo edhe pse në heshtje ,vijon të na
mesojë (se ende ne shqiptaret kemi nevojë) ungjillin dhe doktrinen jetdhenese të Jezu Krishtit ,të ketij besimi
qe tashma ,eshte besim ,por edhe
qytetrim ,ne te cilen njeriu jeton njeri
,por per kete ne nuk duhet te harrojmë porosin e Shen Palit , i cili thote : “
Aty ku është shpirti i Zotit është Liria”.
”NE” duhet ti memorizojmë në
perjetsi keto vlera historike , të ruajtura e shenjeteruara me të njejtin
format besimi e qytetrimi që
ka Europa , nga e cila na ndanë perdhunshem ndër shekuj , ndersa sot po ribashkohemi me
vullnetin tone të lirë , ku keto vlera besimi e qytetrimi janë pasaporta më e
mirë ...
NDUE
BACAJ -Studiues- Publicist
No comments:
Post a Comment