Saturday, October 30, 2010

Suplement shëndeti:Kurat popullore që kurojnë gastritin akut dhe ulcerën e stomakut

Denisa Spaho

Një përmbledhje e këshillave më të fundit që japin mjekët që nëse çdokush do t’i zbatojë nuk do të jetë i rrezikuar nga sëmundjet e stomakut, do të keni mundësi ta lexoni në suplementin e kësaj fundjave në gazetën “Tirana Observer”. Bananet ulin aciditetin e stomakut. Lakra turshi parandalon ulcerën. Hudhrën parandalon shfaqjen e ulcerës në stomak. Cilat janë vetitë kuruese të mjaltit, mollës dhe bimëve kurative. Si ndikon mënyra e të ushqyerit në shfaqjen e sëmundjeve të stomakut. Këto dhe shumë këshilla e rekomandime të tjera të mjekëve, në suplementin e sotëm prej pesë faqesh, për t’u mbrojtur nga sëmundjet e stomakut. Kështu, në numrin e së shtunës ju do të keni mundësi të lexoni gjithçka për mënyrën se si duhet të ushqeheni në shekullin e XXI për të mbajtur larg sëmundjet e stomakut.

Çfarë sëmundjesh mund të shfaqen në stomak?
Në stomak mund të shfaqen disa lloje sëmundjesh si gastrit akut dhe kronik, ulcera dhe hiperacidet. Në sëmundjen e gastritit akut, cipa e stomakut infektohet, pezmatohet. Gjithashtu, cipa e stomakut, dobësohet nën veprimin e mikroorganizmave, nga substancat kimike, nga ushqimet e prishura dhe sidomos kur veprohet kundra rregullave të higjienës.

Si ndikon ushqyerja në gastritin akut?
Mënyra e të ushqyerit dhe ushqimi që konsumon çdo njëri është janë shkaktarët kryesorë të kësaj sëmundjeje. Ngrënia e tepruar, mospërtypja mirë e ushqimit nga goja, kur përdoren ushqime të rënda, të nxehta, të ftohta, ngacmuese, shumë të ëmbla, mish, peshk, patate, perime të kalbura, duhan, alkool, hudhra, kafe, salcë, shkaktojnë gastrit akut. Gastriti akut ka këto shenja dobësim trupor, të vjella, dhimbje në pjesën e sipërme të barkut, ndjesi thartire dhe djegie në stomak. Gastriti kronik është pezmatimi i stomakut për një kohë të gjatë, si pasojë e proceseve akute, sidomos kur stomaku rëndohet me ushqime të tepërta, të nxehta dhe të forta. Sëmundja shkaktohet nga humbja e oreksit, të vjellat, rëndimi i ushqimit në bark, thartia në stomak, dhimbjet e kokës, etj. Ulcera e stomakut shkaktohet si pasojë e gastritit kronik, ku zhvillohen puçrra në cipën e stomakut, ose në pjesën fillestare të zorrës së hollë (duoden). Kjo është një sëmundje nga e cila stomaku preket më shpesh.

Djathë dhe qumësht
Për ulcerën në mjekësinë popullore përdoret kjo metodë kurimi. Merrni 1 kg djathë të ri pa kripë, 1 kg qumësht të zier dhe të ftohtë. I përzieni bashkë derisa të formohet një formë kremi. Përgatesën e mbani në një enë plastike në frigorifer dhe e konsumoni çdo vakt nga një lugë gjelle para buke.

Nenexhik
Një lugë çaj nenexhik i copëtuar e vendosni në një copë leukoplasti, të cilin duhet ta ngjisni mbi kërthizë. Leukoplastin duhet ta mbani aty për disa orë derisa t’u pushojë dhimbja e barkut nga shqetësimet e stomakut.

Lakra turshi
Lëngu i lakrave turshi ka dhënë rezultate të mira për sëmundjet e stomakut dhe për ulcerën. Ky lëng duhet të pihet çdo 2 orë nga 1 lugë gjelle për 1-2 muaj rresht. Gjatë këtij mjekimi nuk duhet të pihen pije alkoolike dhe duhan, kurse qumësht dhe lëngje frutash mund të pini sipas dëshirës.

Panxhari i kuq
Për shërimin e stomakut, merrni 50 gr lëng panxhar të kuq, 50 gr lëng patatesh të shtrydhura, 50 gr lëng boronicë. Këto përzihen në një enë dhe lihen aty për 7 ditë rresht. Ky lëng përdoret për mjekimin e gastriteve, hiperacideve, si dhe për shërimin e ulcerave në stomak e duoden.

Përzierje bimësh
Për mjekimin e gastriteve hiperacide përdoret kjo kurë. Merrni 10 gr rrënjë çikoreje, 10 gr fruta të dëllinjës së zezë, 30 gr hithra gjethe, 30 gr bar pelini. Merrni 2 lugë çaj nga kjo përzierje dhe e valoni më 1 gotë ujë për 15 min. Ky çaj pihet nga 2 gotë çaji në ditë.

Lule astro
Në 2 litra ujë hidhni 3-4 lule astro të thara e të grimcuara. Këto i zieni për 20-30 minuta. Pasi përgatesa të ftohët e kulloni dhe shtrydhni. Çaji pihet gjatë ditës nga 1 ose 2 gotë ujë, pak i vakët dhe i ëmbëlsuar sipas dëshirës.

Majdanoz
Merrni 1 lugë gjelle majdanoz, po 1 lugë gjelle rrënjë grami dhe një dorë mustaqe misri. Përzierjen e zieni për me 3 gota uji për 15-20 minuta. Përgatesa pihet 2 herë në ditë nga 1 gotë e gjysmë uji para buke për 5-6 ditë rresht.

Raki
Për mjekimin e ulcerës, merrni çdo mëngjes esëll 30-40 gr raki rrushi të fortë 19 gradë. Kjo pihet me gllënjka. Gjysmë orë pas pirjes së rakisë hani 1 lugë gjelle me mjaltë, kurse në darkë para gjumit, merrni 1 lugë gjelle me vaj lule astro. Mjekimi vazhdon për 30-40 ditë.

Hudhra
Njerëzit që konsumojnë shumë hudhrën janë më pak të prekur nga sëmundja e ulcerës në stomak. Ajo ka veti dezinfektuese. Hudhra mund të konsumohet e gatuar, e njomë, por edhe e thatë. Në rastet kur ajo gatuhet, mundësisht jo shumë të butë, por më e mira do ishte të skuqet fare pak për të mos i humbur vlerat e saj.

Kura të dobishme për ulcerën e stomakut
Personat më të prekur nga sëmundja e ulcerës në stomak janë pikërisht meshkujt. Ende nuk dihet shkaku i vërtetë i shfaqjes së saj. Por, meqenëse ulcera në më të shumtën e rasteve është e pranishme te personat që konsumojnë pije alkoolike, mendohet se mund të jetë kjo arsyeja, pse ajo është më e përhapur te meshkujt. Njerëzve që vuajnë nga ulcera në stomak nuk u rekomandohet të pinë kafe. Konsumimi i saj do të ishte e dëmshme për shëndetin e tyre. Gjithashtu, nuk u këshillohet përdorimi i aspirinave. Njerëzit që konsumojnë alkool dhe që vuajnë nga kjo sëmundje duhet të tregojnë një kujdes të veçantë. Alkooli i marrë me aspirinën ose analgjezikë të ngjashëm rrit rrezikun për gjakrrjedhje nga stomaku.

Mjalti
Një prej mundësive të pakta që përdoret për kurimin e ulcerës në stomak është mjalti. Vetitë e tij kuruese janë të dukshme, nëse ai përdoret të paktën 4 lugë çaji mjaltë në ditë. Ky përfundim u bë i ditur pas shpalljes së rezultateve të një studimi të kryer në Zelandën e Re. Në të morën pjesë më shumë se 2000 pjesëmarrës, në të cilin u vërtetuan efektet pozitive të tij. Mjalti kishte në përbërje të tij elemente, të cilat kishin efekt astro meve, sidomos te plagët. Ai i pastronte ato dhe i mbronte nga infeksionet e ndryshme. Për kurimin e kësaj sëmundjeje shpesh mjalti mund të përdoret me lëngun e gjetheve të murrizit. Çaji këtyre gjetheve duke u përzier me një sasi mjalti duhet lënë për 24 orë në një enë dhe më pas pihet nga 1 lugë çdo mëngjes.

Ulliri veti kuruese për stomakun
Jo më kot, ulliri është cilësuar si një ndër bimët mrekulluese. Gjethet e ullirit dhe lëvoret e degëve përmbajnë taninë dhe kanë shije të hidhur. Ato kanë veti rrudhëse, tonike dhe antipiretike. Përdoren me rezultate shumë të mira kundër arteriosklerozës, tensionit të lartë të gjakut dhe në rastet e sëmundjeve me temperaturë. Ato kanë veti direkte dhe pakësojnë sasinë e sheqerit në gjak.

Kuron
1-Arteriosklerozën
2-Tensionin e lartë
3-Ul temperaturën e lartë
4-Pakëson sasinë e sheqerit në gjak
5-Rregullon metabolizmi
6-Rekomandohet për ekzemat në lëkurë

Bananet ulin aciditetin e stomakut
Bananet janë shumë të rëndësishme në përdorimin kundër hemorragjisë cerebrale, po ashtu ato ulin tensionin e lartë, ulin aciditetin e stomakut, si dhe ndihmojnë kundër diarresë. Në qoftë se vuani nga tensioni i lartë, duhet të mendoni gjithmonë për frytin tropikal të bananes. Dielli është ai që ngre tensionin, ndërsa banania bën të kundërtën e tij. Studimet kanë treguar se banania është një frutë shumë e pasur me kalium, dhe si e tillë ajo ndihmon në uljen e rrezikut të hemorragjisë cerebrale. Banania është burim kaliumi, një frutë e tillë ka 396 miligramë ose 11 për qind të mineraleve të nevojshme të një dite. “Dy deri tre banane në ditë janë optimale”, thotë Biofisikanti David Young. Nëpërmjet kësaj frute ndodh ulja e ndjeshme, që shkakton kundër aciditetit të lartë në stomak. Banania mbron stomakun, pasi arrin të bllokojë bakteret që mund të jenë aktive në të.

Kuron
1-Ulin tensionin e lartë
2-Janë kundër diarresë
3-Ul rrezikun e hemorragjisë cerebrale
4-Banania mbron stomakun

Vetitë e gjetheve të manaferrës për stomakun
Në mjekësinë popullore përdoren frutat, gjethet, lastarët e njomë dhe rrënjët. Gjethet e reja mblidhen në qershor- korrik dhe thahen në hije në shtresa të holla. Frutat e manaferrës konsumohen të freskëta pasi piqen mirë; me to përgatitet reçeli i cilësisë së mirë. Me frutat e manaferrës bëhet verë, uthull dhe raki. Vera ka vlera të mira mjekësore. Frutat e manaferrës përmbajnë sheqerna, vitaminë C, karotinë, Vitaminë E, acide organike, pektinë etj. Po ashtu, edhe gjethet e saj janë të pasura me vitaminë C, acide organike, lëndë tonike dhe aromatike. Në fara ndodhet vaji yndyror në masën deri 12%. Të gjitha pjesët e bimës kanë veti mjekësore shumë të mirë.

Vetitë astro dhe fitofarmacautike
Qysh në lashtësi janë përdorur nga njeriu pjesët e bimës si gjethet e majat, për të bërë çajra kundër sëmundjeve të aparatit tretës, si dhe në formë kompresash (leckash) me përdorim të jashtëm. Gjethet e manaferrës kanë veti rrudhëse, astro mev dhe qetësuese. Ato ndikojnë edhe në uljen e temperaturës. Në këto raste përdoret infuzi, i cili përgatitet si vijon: Merren 6-10 gramë gjethe dhe zhyten në një gotë me ujë të valuar, duke i lënë aty për 10 minuta. Gjatë ditës pihen 1-2 gota të tilla, në gjendje të vakët. Ky infuz (ose i përgatitur në formë çaji) rekomandohet të pihet në rastet kur personi ndien djegje në stomak e në zorrë, në raste thartirash, astro m, si dhe në formë gargarash (shpërlarje e gojës dhe e grykës), kur ka djegie në gojë, në mishrat e dhëmbëve. Ky çaj është shumë rezultativ dhe kundër hemorroideve (majasëllit) dhe në sëmundjen e sheqerit.

Një çaj shumë i dobishëm për organizmin
Merren 100 gram gjethe manaferrash dhe hidhen në një liter ujë. Këto zihen jo më shumë se 10 minuta. Nga çaji i përgatitur, pihen tri gota në ditë, për tri ditë rresht. Çaji i gjetheve, i sythave dhe i lastarëve përdoret me efekt edhe nga kardiakët (ata që vuajnë nga zemra), ata me sëmundje të stomakut bile për çdo njeri, qoftë edhe i shëndoshë, çaji i përmendur jo vetëm që është i parrezikshëm, por, përkundrazi, është shumë i dobishëm për organizmin e tij. Gjethet e thara të manaferrës janë përdorur në sëmundjet e mushkërive për ndalimin e gjakut. Këto përdoren në formë dekokti, duke i dhënë të sëmurit nga 4-5 gota në ditë, me mjaltë ose me sheqer. Këshilla për përdorim kundër sëmundjes së sheqerit: Merren dy duar me gjethe e maja manaferre, pastrohen, shtypen dhe vihen të zihen në një litër ujë. Nga lëngu i kulluar, i sëmuri merr tri herë në ditë nga një filxhan para buke. Përfundime të mira japin edhe frutat e manaferrës, të cilat mund të konsumohen të freskëta, si dhe në formë çaji me verë: Merren 150-200 gramë fruta manaferre, zihen në një gotë të mbushur me verë. Nga lëngu i prodhuar merren çdo ditë 1-2 gota të vogla, në gjendje të ngrohtë. Frutat e manaferrës shuajnë etjen, përdoren nga të sëmurët me diarre kronike, me dhimbje në kyçe, me infeksione në veshka e në fshikëzën e urinës, me kollë etj. Kundër dizenterisë përdoret kjo këshillë praktike:
Merren rreth një kg fruta manaferre dhe pasi shtypen, vihen të zihen për gjysmë ore në një enë ku është hedhur një gotë me ujë. Nga lëngu i fituar, pasi kullohet, merren 3-4 lugë gjelle në ditë.
Kundër astmës përdoret kjo këshillë: Merren një sasi frutash manaferre dhe thahen. Pastaj, bluhen në mullirin e kafesë. Nga pluhuri i përfituar merren 2 lugë kafeje, esëll duke përcjellë me qumësht ose me ujë. Pluhuri i formuar nga bluarja e manaferrave të thara përdoret edhe kundër hemorroideve:
Merren tri here në ditë, para buke, nga një lugë kafeje nga ky pluhur.

Kamomili
Përdoret kundër dhembjeve dhe shtrëngimeve, inflamacioneve të lëkurës dhe mukozës së gojës, fytit, hundës, syve, po ashtu për rregullimin e tretjes së ushqimit, pastrimin e rrugëve urinare nga jashtë dhe brenda, kundër hemorroideve, te kokëdhembjet, për qetësim, për fshikëzën e urinës, zorrë, stomak, kundër rërës në mëlçinë e zezë, te urinimet me vështirësi, çrregullimet e menstruacioneve, si mjet kundër astro meve.

Dhimbja e stomakut
Një zgjerim ose varg zgjerimesh në pjesën pararendëse të kanalit ushqyes, në të cilin bluhet ushqimi. Sipas ekspertëve kjo është pamja që ka stomaku gjatë keqfunksionimit të tij. Çdo 24 orë krijohen gjashtë deri shtatë litra lëngje në kanalin midis stomakut dhe zorrës nga gjëndrat e pështymës, stomaku, pankreasi, tëmthi dhe zorra e hollë. Megjithëse njerëzit më të shëndoshë priren të kenë oreks më të madh, madhësia e stomakut (dhe jo madhësia e trupit) duket se ndikon ndjenjën e ngopjes gjatë dhe pas ngrënies. Efektet stimulatore të nikotinës sjellin mbiprodhim të acidit të stomakut, duke kultivuar kështu një terren për ulcera peptike. Inflamacioni i stomakut – gastriti – dhe ulcerat peptike janë më të përhapura në alkoolikët. Alkooli i marrë me aspirinën ose analgjezikë të ngjashëm rrit rrezikun për gjakrrjedhje nga stomaku, veçanërisht në njerëzit me ulcera të stomakut.

Çfarë është ulcera në stomak
Ulcera është një lloj plage e lokalizuar në stomak (ulcera gastrike) ose në duoden (fillimi i zorrës së trashë). Këto dy lloj ulcerash karakterizohen nga prekja e faqes së stomakut dhe të duodenit. Kjo “gropë” fillestare, më pas zgjerohet nga inflamacioni i cili shpesh është i dhimbshëm. Në formën klasike (30% e rasteve) pikasim një dhimbje që i ngjan djegies në bark, e cila e rrezaton këtë dhimbje edhe anash apo në kurriz. Dhimbja ka ritmin e vakteve të ngrënies dhe shfaqet një çerek ore pas ngrënies. Pra, pacienti vuan pas çdo ngrënie dhe dhimbja zgjat 2-3 javë dhe më pas zhduket pas disa javësh apo muajsh

Ushqimet që kurojnë ulcerën
Banania jo e pjekur. Ajo favorizon shërimin e ulcerës gastroduodenale të lehtë. Duhet të ndiqet një ushqim i ekuilibruar, i pasur në zarzavate dhe fruta që të kenë vitamina C, e njohur kjo për mbrojtjen e mukozës së stomakut. Në të kundërtën duhen kufizuar proteinat shtazore dhe dhjamërat. Mishi, peshku ose veza duhen marre vetëm një herë në ditë. Duhet përdorur çaji nga bima e njohur e Bar-Bletës.

Disa këshilla për të mos dëmtuar stomakun
1- Gjatë natës trupi ynë qëndron në pozicionin shtrirë mbi krevat, dhe të gjitha lëngjet e trupit, sidomos lëngjet tretëse të stomakut (acidet) qëndrojnë për efekt rëndesë dhe enë komunikuese në të njëjtin nivel. Ndërsa me ngritjen nga pozicioni shtrirë në këmbë të gjitha këto lëngje fillojnë të lëvizin për efekt rëndese në pjesën e poshtme të trupit, (fakti që kur ecim shumë apo qëndrojmë shumë në këmbë na fryhen dhe na dhëmbin këmbët është pikërisht për këtë efekt). Në rastin tonë ajo që na intereson janë acidet që janë mbledhur në stomak gjatë natës, të cilat nëpërmjet valvolës së daljes së ushqimit nga stomaku hyjnë në zorrën e trashë dhe prej aty duhet të neutralizohet nga lëngjet e tjera, siç janë ato të tëmthit që i ulin dhe ndryshojnë shkallën e acidit për të mos dëmtuar vetë organizmin.
2- Në drekë duhet ngrënë vetëm pjata e dytë, që mund të jetë peshk jo i skuqur (me vaj ose gjalpë), por mundësisht i pjekur në furrë apo zgarë dhe nuk i hidhet limon apo vaj përsipër. Ose të gjitha mishrat e bardha si ai i pulës, gjeli i detit kur është i vogël të cilët tretën më shpejt në organizëm, e shoqëruar me sallatë jeshile pa asgjë tjetër brenda, si ( qepë, domate, etj.) e spërkatur me kripë dhe me vaj ulliri të vjetruar, dhe me aciditet të ulët.
3- Në darkë nuk duhet ngrënë asnjëherë mish ose peshk për arsye se organet tretëse dhe gjithë trupi mbas një dite pune të lodhshme duhet të pushojë, si rrjedhim organizmi ynë ngadalëson metabolizmin dhe punën e organeve të tij. Ndërsa ne i japim ushqim klorik dhe bëjmë të punojë i sforcuar me orë të zgjatura në një kohë kur ne nuk kemi nevojë për atë energji në atë moment. Prandaj në rastin konkret duhet të marrim një pjatë makarona ose pilaf i spërkatur me vajin e ullirit. Makaronat dhe orizi duhet të ziejnë vetëm me ujë dhe me asnjë lëng tjetër, pastaj ta shoqërojmë me sallatë jeshile. Në fund një kokërr mollë.
4- Uji
Është shumë i rëndësishëm për organizmin tonë dhe uji më i mirë është ai i burimit të malit ose uji i borës, por që pihet në burim dhe jo kur mbyllet në shishe dhe transportohet në vende të tjera, pasi humbet shumë nga vetitë e tij dhe bëhet i rëndë. Sepse kthehet në ujë të ndenjur duke u liruar edhe nga molekulat e ajrit që ndodheshin në të dhe duke depozituar në fund të saj elementët përbërës. Kjo bën që ky ujë të jetë i rëndë për stomakun tonë, pasi është kthyer në një masë unike pa molekula ajri. Prandaj që uji i shishes të rifitojë vetitë e tij fillestarë duhet të pihet i freskët.

Ftohja e stomakut
Stina e verës me temperaturat e larta që e shoqërojnë dhe higjiena jo e mirë, shton rrezikon për shfaqjen e astro-enteriteve virale sezonal. Mjekët tërheqin vëmendjen që çdo rast të trajtohet me kujdes, sepse mund të jenë ngjitëse dhe të krijojnë formën e një epidemie. Gastro-enteriti është inflamacioni i aparatit tretës që përfshin: stomakun, zorrët e holla dhe ato të trasha. Prandaj shpesh kjo konsiderohet si “ftohje stomaku”. Kjo sëmundje mund të shfaqet në çdo periudhë të vitit, por gjatë sezonit të temperaturave të larta merr formën e një epidemie. Arsyeja e numrit të lartë të rasteve shpjegohet me faktin që temperaturat e larta krijojnë terren të përshtatshëm për zhvillimin e mikrobeve që shndërrohen në patogjene për aparatin tretës.

Simptomat:
-Diarre e ujshme.
-Të vjella.
-Dhimbje koke.
-Ethe.
-Krampe abddominale (dhimbje stomaku).
-Këputje trupi.
-Temperaturë.
-Mungesë oreksi.
-Dhimbje gjymtyrësh dhe muskujsh.
-Aciditeti provokon sëmundjet e stomakut
-Është e njohur dhe pranuar nga shumë autoritete mjekësorë faktiqë shumë sëmundje zhvillohen për shkak të uljes së intensitetit të punës së organeve tona dhe uljes së rezistencës së organizmit për shkak të acidifikimit organik, duke patur parasysh këtë Dr.George Ë Crile drejtor i klinikës Cril në Cleveland, një nga kirurgët më të famshëm në botë shprehet se “Nuk ekziston vdekje natyrale. Të gjithë rastet e vdekjes janë vetëm pika e fundit e acidifikimit të organizmit në mënyrë progresive.

GASTRITI
Kufilmë-pluhur. Rrënjë kufirme mjekësore. Natën e parë të Hënës së re, pas Solsticit të verës, gërmoni dhe nxirrni rrënjët e kufilmës. Asnjëherë të gjitha rrënjët e një bime, por vetëm disa prej tyre, me qëllim që të mos kërcënohet vazhdimësia dhe ekzistenca e tyre. Rrënjët lajini mirë dhe lërini të thahen mirë dhe shpejt në rrezet e diellit përvëlues, gjë kjo që pak a shumë evitohet për barnat e tjera kuruese. Jko pasi tharja në diell pengon mykjen dhe lëngun mukozë të bimëve me shumë ujë. Ruajeni në një qese të linjtë.
Përdorimi:
Sipas nevojës pluhurosni një copë rrënjë dhe merrni tre herë në ditë nga një majë luge. Para se ta gëlltisni, përtypeni dhe rrotulloheni mirë në gojë. Ky pluhur kufilme nga njëra anë përforcon efektin e balsamit kufilmë-rozmarinë nga ana tjetër rekomandohet kundër shqetësimeve, dhimbjeve dhe sëmundjeve të tilla, si për shembull kundër urthit, gastritit dhe sëmundjeve të tjera të stomakut e zorrëve.

Lëngu i mollës përmirëson tretjen
Lëngu i mollës bën mirë për tretjen, si dhe për të shmangur problemet me jashtëqitjen. Ata që kanë probleme me zorrën e trashë duhet të pinë nga një herë në ditë nga një gotë komposto frutash. Të sëmurët është mirë që larjen ta bëjnë në vaskë në pozicionin ulur, duke i shtuar ujit lëvore të bungut dhe kamomil. Por, për t’u shëruar nga infeksionet në zorrë duhen ngrënë qepë dhe hudhra të freskëta. Ngrënia e një molle të ëmbël para ushqimit liron zbrazjen e zorrëve. Ata që kanë zorrë përtace duhet të pinë rregullisht tri herë në ditë nga një gotë lëng molle para ushqimit.

Mjalti lufton ulcerën e stomakut

Personat më të prekur nga sëmundja e ulcerës në stomak janë pikërisht meshkujt. Ende nuk dihet shkaku i vërtetë i shfaqjes së saj. Por, meqenëse ulcera, në më të shumtën e rasteve, është e pranishme te personat që konsumojnë pije alkoolike, mendohet se mund të jetë kjo arsyeja pse ajo është më e përhapur te meshkujt. Një prej mundësive të pakta që përdoret për kurimin e ulcerës në stomak është mjalti. Vetitë e tij kuruese janë të dukshme, nëse ai përdoret të paktën 4 lugë çaji mjaltë në ditë. Mjalti ka në përbërje të tij elementë, të cilët kanë efekte rigjeneruese, sidomos te plagët. Ai i pastron ato, dhe i mbron nga infeksionet e ndryshme.

Molla
Kurat popullore që shërojnë sëmundjet e mëlçisë

Ndiqni këshillat e specialistëve për mënyrat e përgatitjes dhe përdorimit të tyre:
Mëlçia e zezë dhe lëngu që prodhohet prej saj luajnë rol të rëndësishëm në procesin e përgjithshëm të tretjes. Ushqimet kanë veti të shtojnë si sekretimin e lëngut të stomakut dhe të zorrës, ashtu edhe në nxjerrjen e lëngut të mëlçisë për në drejtim të zorrës, që luan rol të rëndësishëm në përzierjen e yndyrave në zorrë. Sëmundjet e mëlçisë së zezë dhe të rrugëve të saj bëhen shkak për lindjen e ndryshimeve të veçanta funksionale dhe në aparatin tretës. Mjafton të përmendim se në pezmatimin e zgjatur të fshikëzës së tëmthit (kolecistit kronik) shpesh vihen re çrregullime të tretjes e kapsllëk, që vazhdojnë me heqje barku (diarre), me ndryshime në nxjerrjen e lëngut të stomakut, të pankreasit etj., të cilat shkaktojnë edhe ndryshime të përgjithshme, si për shembull, shqetësime, pagjumësi etj. Në këtë rast dieta e përshtatshme që nxit zbrazjen e fshikëzës së tëmthit dhe që rregullon detyrën e zorrës është një masë e rëndësishme për parandalimin dhe mjekimin e sëmundjeve të mëlçisë. Kjo dietë duhet të plotësohet edhe me kalitjen fizike, e cila ndikon në normalizimin e funksioneve të mëlçisë së zezë. Kalitja fizike ndikon në përmirësimin e qarkullimit të gjakut në mëlçi, në oksigjenimin, si dhe në furnizimin e saj me lëndë të nevojshme për sintezën dhe grumbullimin e rezervës sheqerore (glikogjenit). Dieta në sëmundjet e mëlçisë duhet të jetë e tillë që të lehtësojë si nxjerrjen e lëngut (sekretimin), ashtu edhe derdhjen e tëmthit, gjë që arrihet duke marrë shpesh pjesë të vogla ushqimi (4-6 herë në ditë), që shërben si ngacmues fiziologjik i mekanizmave që vënë në lëvizje derdhjen e tëmthit. Për këtë ndihmojnë edhe lëvizjet, shëtitjet e gjata në ajër të pastër, gjimnastika etj.

Shpluhurosen poezitë e rinisë së Robert Shvarc


Shtëpia Botuese “OMSCA-1” nxori në qarkullim librin “Vargje të pluhurosura”. Janë rreth 110 poezi, shkruar kryesisht në vitet ’50-’60 e që shumë pak syresh kanë parë dritën e botimit. Është folur edhe më parë për Shvarcin poet, janë botuar edhe pak poezi të tij, që datojnë fillimvitet ’90, si “Tingëllim për Shkodrën”, “Ma vranë Sarajevën”, apo “Vargje lamtumire për një shok rinie”, por këtë herë “Vargjet e pluhurosura” tregojnë se Shvarc nuk ishte një poet i rastësishëm. Janë poezi kushtuar dashurisë, ëndrrave, mikut, qytetit, Shkodrës, idealeve, trishtimit, mallit... Ai vetë i quan “vargje sirtari”, që në të vërtetë janë dëshmitë e një pene të rëndësishme në letrat shqipe. Por që vetë shkrimtari vendosi t’i mbyllë në sirtar, pasi e kuptoi se duhet të hiqte dorë nga idealet. Sepse në komunizëm, idealet shkonin veç në një kahje, atë të diktaturës. Ja si shkruan në një prej poezive të tij, Shvarc “Lamtumirë ideale, lamtumirë,/ ç’po më zbeheni si yjet ndër agime,/ ç’po ma lini n’errësirë veten time,/ në errësirë të një jete pis të nxirë”. Dhe vendosi të merret me përkthimin e të mëdhenjve të letërsisë botërore, çka nuk qe edhe aq e thjeshtë sa e pandehte. Heshtja nuk shihej me sy të mirë. Teksa kanë kaluar 7 vjet nga

vdekja e tij, heshtja thyhet dhe bëhet e gjallë krijimtaria e tij letrare. I lindur në Sarajevë, por i rritur në Shkodër, Shvarci e dashuroi dialektin shkodran, aq sa poezitë e tij i ka shkruar më së shumti në këtë dialekt. Gjithashtu, i ka shkruar disa poezi këtij qyteti. Teksa kalon nga njëra poezi në tjetrën, çuditshëm të mbulon një tis trishtimi. Nëpër vargje ndien pak fatalitet prej “brezi të humbur”, një prej përfaqësuesve më të mëdhenj të të cilëve do ta përkthente më vonë. Poeti nuk është qaraman, përkundrazi herë-herë rebelohet, por ndoshta ai e ndiente se idealizmi i tij shumë shpejt do të vritej.
Në duart e një miku
Për botimin e këtij libri poezish u kujdes përkthyesi dhe shkrimtari Amik Kasoruho, i cili i ka redaktuar ato me kujdesin dhe dashurinë e një miku të hershëm. Dikur Shvarc i ka dedikuar edhe një poezi miqësisë së tyre. “Gjithmonë bisedoj me Robertin si kam bërë kah mot, duke shfletuar letra tashmë të zverdhura që i kemi pas shkruar njëri–tjetrit, poezi të tij të hedhura netëve pa gjumë të rinisë së tij të trazuar, fotografi të shumë viteve më parë. Nëpërmjet tyre më flet shoku im i adoleshencës, mbushur me ëndrra të pafajme (ne kishim vetëm ëndrra, asgjë tjetër! - do të shkruante në vjershën “Vargje lamtumire për një shok rinie”, botuar në gazetën “Drita”, në maj 1991), miku i ngushtë në tërë hallet e gëzimet e mia, ai që më bënte të krenohesha që isha shok me të. Dhe ndërsa bëj kështu, e lë atë të flasë. Unë dëgjoj dhe kujtoj”, shkruan Kasoruho në pasthënien e librit, i cili ka jo pak për të treguar për Shvarcin. Në ditët më të zeza në jetën e një njeriu, çka nuk ka të paguar është mbështetja e një miku. I tillë kishte qenë Shvarc për Amik Kasoruhon dhe ky i fundit, nuk mundet që në çdo varg të shkruar nga ai, të lexojë diçka nga vetja, nga jeta e tij, nga shpirti i mikut. “Lexoj në vjershën “Dikujt” të shkruar në vitin 1950, dy vargjet e para: Në agimin pa ndriçim të jetës tënde - u mundove t’i afrohesh të vërtetës. Dhe m’u kujtuan vitet e burgut, rinia ime e dënuar, njerëzit që druheshin të më aviteshin pas lirimit, dyert e mbyllura. Pa mu kujtua se qe pikërisht Roberti ai që më mori në shtëpinë e tij - duke rrezikuar shumë - dhe më strehoi dhe më fali qetësinë që të jep një çati mbi krye, një shok aty pranë. Shumëkush asokohe u mundua t’i afrohej të vërtetës. Ata që nuk përcëlluan krahët në këtë përpjekje, që i përngjet pak edhe guximit të fluturës që i vjen rreth flakës së qiriut, u ndrynë në një heshtje të imponuar dhe sfilitëse, e cila e shtynte Shvarcin të klithte “të rrosh e prapë të jesh i vdekur fare, - të ndjesh e ndjenjën ta varrosësh thellë” (vjersha “Unë” -1956)”, vijon ai, duke shtuar se çka e karakterizonte atë më së shumti, veç gjenisë si përkthyes dhe talentit të poetit, ishte dashuria për njerëzit. Këtë dashuri që ai e shprehte në vargjet: “Gjithmonë i kam dashur lotët/Por në sytë e mij/Të tjerëve ua kam fshirë!”


Na vranë idealizmin...
“Janë vargje sirtari, të shkundura nga pluhuri i shumë e shumë viteve. Vargje thuajse të harruara, të ndrydhura, të frikësuara e, pse jo, edhe të ndjekura – sepse totalitarizmi edhe meditimet krejt personale e krejt pa të keq i quante “ideologji borgjeze me helm të sheqerosur kundër diktaturës së proletariatit”. Ekziston një thënie e një të mençuri: Ai që s’është idealist në moshën njëzetvjeçare, s’është njeri; ai që mbetet idealist edhe pasi i kalon të dyzetat, është idiot”. Idealizmi i brezit tim – me përjashtim të konformistëve të ndërgjegjshëm – mori fund në vitet ’60, kur u bindëm se në Shqipërinë “socialiste” s’ishte aspak puna për të mbrojtur një ideal të madh njerëzor, por vetëm e vetëm për të ruajtur një fron sundimtari…
Kam shkruar edhe unë, prozë e poezi, deri në fund të viteve ’50. Por pastaj vendosa të hesht, të hesht në mënyrën time: penën e vura në shërbim të penave të fuqishme të letërsisë botërore. Pa këtë ekuilibër që arrita të fitoj për vete, do të kisha marrë fund për së gjalli. Por edhe kjo punë ishte një punë me zarar, sepse diktatura nuk kënaqej vetëm të heshtje ndaj saj, por dëshironte edhe të flisje për të.
Brezat e rinj le të më falin, nëse vargjet e mia të dikurshme ndoshta s’do t’i ngrohin sa ç’duhet – fundja janë vargje të pluhurosura dhe tani jemi në fund të shekullit XX. Por për diçka duhet të jenë të sigurt: në çdo gjë që kam shkruar ose rikrijuar, kam menduar gjithmonë për rininë dhe për atë do të mendoj përsëri, deri sa të kem jetë”.
Robert Shvarc

Alma Mile

Biografia në gjermanisht, si shkëlqeu dhe u kryqëzua këngëtarja Alida Hisku


Ajo që ka ndodhur me artisten e famshme, u ngjan atyre historive të trishta, të cilat harrohen me të njëjtën forcë që kujtohen. Alida Hisku u nda me skenën në kulmin e shkëlqimit, duke lënë pas dilema e mistere të shumta, që pavarësisht sqarimeve të ndryshme, nuk u zbardhën asnjëherë të plota. Fillimisht u përqas me një goditje politike për adhurimin e këngëve italiane. Pastaj u fol për një ditar të fshehtë me refleksione reaksionare. U aludua për një lidhje agjenturore me grupin e Fiqirete Shehut. Pati zëra se refuzoi ofertën për t’u futur nuse në Bllok. Flitej sakaq për një histori rozë. E lënduar nga fluksi i rrëfenjave të tilla, aq sa nga goditja e beftë e verës ‘83, Alida Hisku bëri ccështë e mundur për të shkuar me mënyrën e vet te thelbi i së vërtetës. Sfida ishte e jashtëzakonshme, por këngëtarja e famshme ju përgjigj me një përkushtim shembullor. Me botimin së fundi në gjermanisht të librit “Biografi”, ndjehet disi e lehtësuar, pasi mendon se ka depërtuar në pjesën më të rëndësishme të dramës misterioze, e bindur se vulën përfundimtare e kanë dosjet e mbyllura. Sidoqoftë, kjo nuk e pengon të rrëfejë për “Panorama”, momentet kulmore të jetës e karrierës artistike dhe të hedh dritë në mjaft aspekte të panjohura të historisë së saj...

Zonja Alida, pas kaq kohësh larg artdashësve shqiptarë, mund të pohoni se jeni ndarë përfundimisht me skenën?
Po e keni fjalën për këngën, e kam shprehur dhe herë tjetër, se me të nuk kam për t’u divorcuar kurrë. Bile edhe vdekjen kur e mendoj, e përfytyroj me të në buzë. Kam munguar për artdashësit vërtet, po kjo është e kushtëzuar nga largësia fizike. Jetoj prej vitesh në Gjermani e rrethanat janë të tilla, që të vi gjithnjë e më rrallë në Shqipëri. Megjithatë, asnjëherë nuk e mendoj veten ndryshe, veç si një artiste shqiptare. Historia e suksesit dhe talentit tim është ngjizur pikërisht aty...
Së fundi keni botuar një libër, ku përshkruani në gjermanisht historinë tuaj në vitet e diktaturës...
Në fakt kam shkruar historinë e dramës sime, që nis me shkëlqimin si artiste dhe mbyllet me kryqëzatën e regjimit, e cila më shpalli të padëshiruar në kulmin e shkëlqimit...
Pse jo në shqip, apo mendoni se historia juaj tek ne është e njohur...
Ka folur për të disa herë media e Tiranës, duke shtjelluar nga vështrime të ndryshme metamorfozën e jetës dhe karrierën time. Në rrëfimet e saj ka të vërteta, por ka dhe mangësi e qasje jo reale. Ka mandej edhe trillime, të cilat nuk kanë të bëjnë fare me ato që më kanë ndodhur. Pikërisht për këto arsye, kam menduar disa herë të gjej një mënyrë për të sqaruar biografinë time. Arsyeja pse kam nguruar, ka të bëjë me ndjenjën e racionalitetit dhe nderimin për korifenjtë e artit shqiptar, që kanë përjetuar një dramë të tmerrshme në vitet e diktaturës. Ç’mund të flisja unë para Sherif Merdanit, Visar Zhitit etj.? Kur gjykova ta hidhja në gjermanisht historinë time, kisha parasysh demonstrimin para të tjerëve të sjelljeve paradoksale të komunizmit ndaj artistëve e shkrimtarve. Fakti që lexuesi këtu e ka pritur mirë, tregon se kjo materie ka qënë katërcipërisht e paperceptueshme për të....
Ju thatë se historia juaj ende nuk është zbardhur e plotë...
Këtu kam parasysh mistere të veçanta të saj, të cilat vazhdojnë të mbeten të pazbuluara...
E keni fjalën për rrethanat që kanë lidhje me penalizimin si e padëshiruar për të kënduar para publikut...
Ato të plota nuk i di as vetë. Ma do mendja se kjo ka për të vazhduar gjatë, për aq kohë sa të famshmet dosje do qëndrojnë të mbyllura. Misteret janë aty. Së paku pjesa që mbart logjikën e goditjes, absurdin e kryqëzimit dhe mekanizmin e persekutimit. Hezitimi për të hapur arkivat është brengosës. Më saktë, frika që i mban ato të kyçura edhe pas 20 vjetësh. Një situatë e tillë favorizon vetëm inkuizitorët e dikurshëm. Ne viktimat e tyre kemi të drejtë të pyesim: Kush investon ende për ta në shoqërinë shqiptare? Dilema është jo pak e ngatërruar. Sidoqoftë, një ditë e vërteta do dalë në dritë...
Për dramën e Alida Hiskut qarkullojnë disa opsione. Thonë se jeni penalizuar për interpretimin e këngëve italiane. Aludohet për një lidhje të fshehtë me grupin e Fiqrete Shehut. Ka zëra se jeni goditur pas refuzimit të ofertës për t’u futur nuse në Bllok. Flitet se ju ka kryqëzuar ditari ku mbanit shënime. Ka ndërkaq dhe një histori rozë ...
Të lutem deri këtu. Në një mënyrë a në një tjetër, i kam dëgjuar të gjitha. Ka prej tyre që qëndrojnë. Ka mandej dhe intriga. E vërteta është krejt tjetër, të paktën nga mënyra si e kam përjetuar unë. Diçka rreth thelbit të saj jam përpjekur ta shtjelloj në librin që botova në Gjermani. Pjesën tjetër jam duke e kompletuar për një botim të dytë. Gjithsesi, presektutimi në optikën time është vetëm një fragment i historisë së Alidës, sado dramatik qoftë...
Ta lëmë për një moment këtë aspekt e të kthehemi te fillesat e karriereës artistike. Kur jeni ngjitur për herë të parë në skenë?
Eventi i parë kombëtar ka qënë Festivali i Pionierëve në Shkodër, në vitin 1969. Aty jam vlerësuar me Medalje të Artë për këngën e Tonin Dajisë “Vjelset e portokalleve”. Duhet thënë se me skenën isha njohur më herët, nëpërmjet debutimeve në festivale lokale dhe anketa muzikore. Kur isha në shkollën 8-vjeçare mora pjesë në Festivalin e Nëntë të Këngës në RTSH. Për vite me radhë pastaj kam qënë pjesë e pandarë e këtij aktiviteti të rëndësishëm...
Madje memoria e artëdashësve ju ka fiksuar si një prej këngëtareve që keni koleksionuar më shumë çmime...
Po ti numëroj trofetë e festivaleve të këngës në RTSH, deri tek i 20-ti, vetëm çmime të para bëhen pesë, shumë të tjera janë të dyta dhe të treta. Mjaft të tjerë i kam marrë në Festivalin “Studenti”, Festivalin e “Ushtarit”, atë të këngës popullore, në dekadat e majit etj.
E gjitha kjo kur nuk vinit në art nga auditoret e shkollës artistike, por nga radhët e punonjësve të tipografisë...
Në rastin tim, debutimi në art nuk vinte nga radhët e klasës punëtore, siç cilësohej atëherë, por nga një familje me talent artistik. Nëna ime për më shumë se 20 vjet ka kënduar në korin e TOB. Motra, Arjana Hisku, ka kënduar aty rreth 30 vjet. Po kështu edhe vëllai, Artani, i cili ishte një nga solistët bas-bariton në këtë institucion. Në këtë kuptim vetëm babai nga gjitha familja ishte jashtë botës së këngës. Ai ishte një nga tipografët e njohur të Tiranës. Sa për profesionin e tipografit, duhet thënë se e zgjodha si bazë jetese. Ndërkaq, hobi im mbeti kënga. Të dyja i ushtrova njëherazi për vite me radhë. Kjo më jepte kënaqësi e ndjehesha e lumtur...
Pra, Alida Hisku është produkt i një familje artistësh...
Këtë më së shumti ia dedikoj nënës, e cila ka qënë pjesë e filarmonisë së TOB-it, që në vitet e para. Nuk kishte konservatorin, por një shkollë muzike dy vjeçare. Ajo ka interpretuar në disa opera klasike si “Madam Batërflai”, “Peshkataret e Perlave”, “Rigoleto”, “Traviata”,”Karmen”, “Mrika” etj. Kur ishim të vegjël na merrte me vete jo vetëm në shfaqje, por edhe gjatë provave. Në një farë kuptimi, TOB-i për ne ishte bërë si pjesë e shtëpisë. Madje jemi aktivizuar edhe në role episodike në opera të ndryshme. Kuptohet me dëshirën e nënës, por edhe me kërkesën e mjeshtërve të mëdhenj si Avni Mula, Gaqo Çako, Ramiz Kovaçi, Hysen Koçia, Ibrahim Tukiçi, Nina Mula, Rozmari Jorganxhi, Hysen Kurti, Marie Kraja, të cilët na trajtonin si fëmijët e tyre...
Çfarë kujtimesh ruani nga këta artistë të mëdhenj të muzikës shqiptare?
I kam njohur që e vogël, pasi asokohe TOB-i ishte si një familje e madhe. Fëmijëria ime në pjesën më të madhe kaloi në shoqërinë e tyre, në mjediset e Pallatit të Kulturës. Madje jo vetëm kaq. Në sezonin e verës kur mbyllej teatri, shkonim bashkë në plazhin e Durrësit. Në zonën “Hekurudha” ishte caktuar një vilë për personelin e TOB-it. Aty jam takuar për herë të parë me Vaçe Zelën. Një ditë teksa pushoja me mamanë në rërë, nisa të këndoja “Valsin e lumturisë”. Në mos gaboj isha pesë vjeçe. Një çast u mblodhën të gjithë rreth meje dhe po dëgjonin. Sa mbarova, shpërthyen duartrokitjet. E para m’u afrua Vaçja. Më përqafoi dhe duke u kthyer nga grupi i artistëve, foli e ngazëllyer: “Nuk e mendoja kurrë që kjo këngë ishte kaq e bukur”. Unë nuk e dija se kënga ishte e saj...
Diçka për këngët e festivaleve. Artdashësit e shumtë veçojnë nga koleksioni juaj artistik “Vajzat e fshatit tim”. Në fakt, a është kjo më e bukura dhe çfarë kujtoni nga periudha kur e keni realizuar?
Për mua mbetet një këngë e dashur. Të të tillë veç të tjerave, e bëjnë rrethanat në të cilat është realizuar. Kam qenë 16 vjeçe kur e kam kënduar. Një komision me kompozitorë të njohur kishte përzgjedhur këngët, që do garonin në festival. Një komision tjetër me artistët më në zë bënin përzgjedhjen e këngëtarëve sipas këngëve. Me sa më kujtohet, në atë festival këtë e bënte Gaqo Çako me Vaçe Zelën. Kënga “Vajzat e fshatit tim” kishte mbetur e fundit. Mesa duket, fakti që dukej si këngë popullore dhe kishte për autor një kompozitor të pa dëgjuar, e kishte lënë jashtë vëmendjes. Dikush aty nga fundi propozoi me gjysmë zëri të ma jepnin mua. Ashtu u bë. Në fakt ma dhanë si këngë të dytë. Askujt nuk ia mbushte mendjen se mund të kishte sukses. Edhe unë fillimisht nuk isha shumë optimiste, por miqësia me Enver Shëngjergjin, më detyronte t’ia bëja shërbimin deri në fund. Ishte shumë e thjeshtë dhe e mësova menjëherë. E mësova dhe të them të drejtën u miqësova me të. Gjithsesi, nuk më shkonte mendja kurrë se mund të zinte ndonjë çmim në festival...
Në mos gaboj ka qënë Festivali i 16 i Këngës në RTSH dhe kënga “Vajzat e fshatit tim” u vlerësua me çmim të parë...
Në fakt ishte Festivali i 15 i Këngës në RTSH. Siç e thashë, nuk pretendoja për ndonjë çmim. Sa mbarova interpretimin, u largova.
Teksa po dilja jashtë, më thirrën për t’u kthyer mbrapsht. Më thanë se duhet të dilja prap në skenë. Ashtu bëra. Interpretova edhe një herë “Vajzat e fshatit tim”. Salla këtë radhë u ndez nga duartrokitjet. Pastaj më thanë se mora çmimin e parë. Më dukej si ëndërr dhe aty për aty thashë se ishte e pamundur. Po, po, ti je fituesja, m’u kthye udhëheqësi artistik duke më përqafuar. “Po Vaçja, çfarë do marrë?”, u shpreha me naivitet fëmije. Një moment mbeta si e ngrirë. Dikush më preku në sup dhe sakaq iu hodha në qafë Ferdinand Dedës. Ishin çaste të paharruara. Mbaj mend se si dhuratë për çmimin mora një termus dhe një orë tavoline “Made In Cina”...
A mund të themi se “Vajzat e fshatit tim” është kënga më e dashur për ju?
Nuk e di sa do të qëndronte një pohim i tillë, por e vërteta është se ajo më ka ngjitur më shumë. Mbaj mend se kur isha e izoluar në qelitë e Brakës, e këndoja shpesh nën zë për të zbutur sa të ishte e mundur trishtimin e tmershëm. Më thonë se të njëjtën gjë kam bërë edhe kur kam isha paciente e spitalit psikik. Fakti që i jam rikthyer në momentet më dramatike të jetës, tregon se “Vajzat e fshatit...” ka ngjizur thellë në shpirtin tim...
Kush kanë qënë njerëzit që ju kanë mbështetur në rrugën e artit dhe si i vazhdoni marrdhëniet me ta?
Kur dua t’i kthehem këtij momenti, më del përpara një listë e gjatë. Sidoqoftë, nuk mund të rri pa përmendur emrat e kompozitorëve të talentuar si Agim Krajka, Aleksandër Lalo, Avni Mula, Enver Shëngjergji, Kujtim Laro, Kastriot Gjini, etj., pa kontributin dhe ndihmën e të cilëve nuk do të isha ajo Alidë që duartrokitej nga publiku. Të njëjtën mirënjohje adresoj për shumë nga këngëtaret e famshme të skenës shqiptare që më mbështetën e më mbajtën afër me shumë dashuri. Është vendi të veccoj këtu të madhen e brilanden Vacce Zela. Atë e kam patur idhullin e jetës time...
Alida Hisku është fiksuar në kujtesën e artëdashësve duke kënduar me sy mbyllur...
Ka qenë krejt spontan një veprm i tillë. Ma vinin shpesh në dukje këtë të gjithë udhëheqësit artistik e sidomos regjisorët, por asnjëherë nuk e riparova. Më dukej se kur mbyllja sytë isha më e qetë, më e afërt me publikun dhe më e sigurt në logjikën e këngës. Nuk di çtë them tjetër për këtë ves, nëse mund të quhet i tillë...

vijon nesër...

Pirro Çako dhe Vesa Luma sjellin për herë të parë në këngë një moment masturbimi


Ndërkohë që Vesa Luma kërkon suksesin artistik të radhës me një këngë me skena masturbimi, ish-i fejuari i këngëtares i ka dhënë fund beqarisë. Ai këto ditë është fejuar me një bukuroshe nga Prishtina. Në një festë familjare të organizuar po ashtu në Prishtinë, Genci nuk ka ngurruar t’i thotë “po” të përzgjedhurës së tij me të cilën janë në lidhje prej disa muajsh. Në këtë festë me rrethin e ngushtë familjar, e pranishme ka qenë edhe motra e Gencit, aktorja e njohur Arta Dobroshi, e cila këtë rast e ka shfrytëzuar për të prezantuar bashkëshortin e saj, regjisorin e njohur anglez Daniel Mulloy. Disa foto ekskluzive nga ceremonia e fejesës së Genc Dobroshit po i publikojmë edhe ne.

VESA Çudit të gjithë me ofSHamat e masturbimit
Ka kaluar të gjitha parashikimet tona. Dikur me këngë ritmike dhe shumë lozonjare, kësaj here Vesa Luma na ka çuditur me një baladë e cila ka rreth 5 sekonda një stimulim masturbimi. Duke mos u mësuar ta shohim në kufinjtë e skandaleve muzikore, por në një tjetër linjë, Vesa ka menduar që mesa duket kësaj here të mos diskutohet vetëm si një pjesmarrëse tek “Kënga Magjike”, por si një këngëtare që bën diçka për herë të parë, ndan një moment intim siç është seksi me veten ose masturbimi, me të gjithë shikuesit. Nuk e dimë e kujt ka qenë ideja, e Pirro Çakos apo e Vesës, por një moment i tillë në një këngë, na ka bërë që të na duken fare të zakonshme skenat e nxehta të seksit që shohim shpesh në disa klipe shqiptare.
“Kam pritur prej kohësh që të bashkëpunoj me Pirro Çakon dhe më duket se e kam gjetur momentin e duhur. Kënga është në punim e sipër. Do të jetë një baladë e fuqishme e cila besoj që do të më sigurojë një paraqitje dinjitoze”, - kështu ka theksuar Vesa në një prononcim për mediat në Kosovë disa muaj më herët kur kënga e saj akoma ishte e papërfunduar. “Vetëm” titullohet kënga e re e punuar nga Pirro Çako dhe Darko Dimitrov, e cila është me të vërtetë një baladë e fuqishme por paraqitjen dinjitoze nuk e dimë a do ia sigurojë Vesës. Këngëtarja këtë radhë në ekran është paraqitur pak më ndryshe se herët e tjera. E veshur me një fustan të shkurtër seksi ngjyrë të zezë dhe me një look të ri ku bien në sy balluket e reja që ka sajuar këngëtarja. Nuk kanë se si të mos na bëjnë përshtypje disa fjalë të këngës ku ajo thotë: “Por unë do ta provoj, sonte pa ty do guxoj... të bëj e vetme dashuri!!!” Komentet e para në youtube për këngën janë nga më të ndryshmet. Aty dikush e komplimenton e dikush tjetër rrëfen se është zhgënjyer nga Vesa. Madje ka patur nga ata që kanë shkruar se e pëlqejnë shumë pjesën e këngës në minutën e 2: 38 sekonda, në të cilën fillon dhe skena e shum-ëpërfolur ku këngëtarja na fut në një moment super erotik. E kush mund ta mendonte që fantazia artistike të kishte shkuar kaq larg duke e bërë edhe masturbimin të këndojë!


GENC DOBROSHI HARRON
VESA LUMËN, FEJOHET PËRSËRI
Ka kaluar një kohë tepër e gjatë që kur në media paraqiteshin si çift, këngëtarja Vesa Luma dhe regjisori Genc Dobroshi (vëllai i aktores Arta Dobroshi), por tani siç e dimë ata janë të ndarë. Arsyet e ndarjes nuk i tregoi asnjëri edhe pse flitej se moskuptimi nga njëri-tjetri ka mundur të jetë një ndër shkaqet e ndarjes, derisa vazhduan jetën e tyre në kahje të ndryshme. Vesa Luma krijoi disa këngë të reja dhe nuk ka pranuar se është në lidhje me ndonjë mashkull tjetër, kurse Genci nuk mbeti keq në këtë drejtim. Këto ditë nga Prishtina po vijnë lajme pozitive sa i përket jetës private të regjisorit të njohur kosovar i cili tashmë ka harruar këngëtaren e njohur Vesa Luma dhe këto ditë është fejuar me një tjetër bukuroshe.
ORGANIZATOR I SPEKTAKLIT “SHPIJA E KOSOVËS”
Genci përveç punës si regjisor nëpër filma, ka filluar të realizojë edhe spektakle televizive. Një format i ri televiziv që filloi të shfaqet vitin e kaluar nëpër ekranet kosovare “Shpija e Kosovës”, i njëjtë me “Big brother Albania” po organizohet edhe këtë vit dhe nën regji të Genc Dobroshit. Ai ka treguar se interesimi i kandidatëve ka qenë shumë i madh dhe ka shtuar se ka një numër të madh aplikantësh potencialë që hezitojnë të konkurrojnë për arsye të ndryshme. Reality shou “Shpija 2” pritet të fillojë më 26 nëntor, ndërkohë java e kaluar, 15 tetori, ka qenë faza mbyllëse e aplikimeve.

ARTA DOBROSHI me BASH KËSHORTIN DANIEL MULLOY
Aktorja e njohur kosovare Arta Dobroshi momentalisht është duke jetuar në Angli. Ajo është në lidhje dashurie me regjisorin Daniel Mulloy. Arta ka qenë e pranishme në Prishtinë për disa ditë me qëllim të disa obligimeve familjare, duke shfrytëzuar rastin që të marrë pjesë edhe në fejesën e vëllait të saj, Gencit. Pasi u bë e famshme falë rolit të Lornës, ajo tashmë është shumë e angazhuar në realizimin e disa filmave, që pritet të shfaqen gjatë vitit të ardhshëm. Ndër ta, filmi “Baby”, nën regji të bashkëshortit të saj ku Arta do të luajë rolin e “Amirës” së bashku me aktorin Daniel Kaluuya dhe do të jetë aktorja e parë shqiptare që shfaqet në ekran me një aktor me ngjyrë, si dhe tek filmi “Late Bloomers”, nën regji të Julie Gavras, aktorja do të luajë rolin e ‘Mayas”. I përzgjedhuri i Artës, Daniel Mulloy, është 33 vjeç dhe si profesion ka regjinë, skenarin si dhe punon si producent filmik.


Teksti i këngës “Vetëm”

Ishte viti më i gjatë që kalova, në vetmi
Asnjë natë s’u ngroha dot, asnjë natë
Mbaja frymë se dikush, do trokiste prap në portë
Duke pritur kështu me ankth
Asnjë lajm nuk mora unë, asnjë shenjë asnjë kontakt
Me vetminë e përqafuar në një shtrat.

Rrefreni:
Ti je shumë larg dhe nuk e dinë se çdo të thotë e vetme në një dhomë pa ty ku s’bëhet dashuri,
Ti nuk e di se çdo të thotë të përqafosh një të padukshëm që nuk puth nuk prek asnjë sekondë,
Por unë do ta provoj, sonte pa ty do guxoj... të bëj e vetme dashuri!!!

Ah, ah ah ah ah ahhhh (momenti i masturbimit)
Fytyrën tënde, puthjen tënde në mungesë do ta ëndërroj unë, edhe këtë natë.

Vajza ime, Xhoana Nano!


Magdalena Alla

INTERVISTA

Nënë e bijë duket se mbrujnë një marrëdhënie të dhembshur, komplekse dhe të fortë. Si kur kanë qenë apo janë larg, ashtu edhe kur afrohen e takohen më shumë brenda mureve të shtëpisë, të asaj shtëpie ku u ngjizën që të dyja. Si atëherë kur për shkak edhe të sëmundjes së Edës, Xhoin e rritën tezet dhe gjyshërit, dhe Eda sa herë merrte rrogën aty e kishte kokën, duke i çuar të bijës jo pak para. Si tani që është e bija që i mobilon shtëpinë nënës dhe i ka caktuar edhe një shumë të hollash muaj për muaj. Një marrëdhënie e ndërsjellë, e qëndrueshme, e pandryshueshme kujdesi.
Tashmë janë rrëzuar pengesat e dikurshme, por vajza ka një biznes dhe një martesë impenjuese, që edhe i largon deri diku. Megjithatë, Xhoi shihet të hyjë shpesh në tunelin pranë kinema "Agimit" te "Shallvaret" në Tiranë, për të vizituar të ëmën. Siç thotë vetë e ëma: "Nuk ndihem kurrë e harruar prej vajzës sime. Përkundrazi!" Dhe kur ato janë tok krijojnë aureolën e papërsëritshme të çdo marrëdhënieje nënë-bijë.


Eda, a ka ndryshuar ndopak Xhoi që kur u bë zonja e kryeministrit apo ish-kryeministrit?

Jo. Xhoi është gjithmonë po ajo vajza e thjeshtë me të gjithë. Vjen shpesh të më takojë, edhe pse shpesh bllokohet nga punët. Por nuk më harron kurrë. Xhoi për mua është një engjëll, qoftë në pamje, qoftë në shpirt. Unë ëndërroja të kisha një fëmijë dhe Zoti ma dha si e doja.


Ta dha edhe shumë të bukur në pamje...

Po. Ma dha edhe shumë të bukur.


Si e shpjegon Xhoin-engjëll apo nënat në përgjithësi i idealizojnë fëmijët?

Xhoi është zemërmirë, nuk di të bëjë keq. Është e dashur, e bukur si engjëll. Plus mua më ka respektuar si nënë, më ka qëndruar pranë në të gjitha problemet e mia.


Këtë shtëpi të bukur, Xhoi ta ka zbukuruar?

Po. Gjithë shtëpinë. Dhe Xhoi më ka ndihmuar gjithmonë ekonomikisht. Edhe kur ka qenë në Greqi, edhe tani. Por kam dhe pensionin tim. Por gjithsesi, ajo më ka caktuar një shumë të përmuajshme për kafe, cigare. Ja që e pi duhanin, edhe pse dua ta lë dhe më bën dëm. Por nuk shpenzoj për dreka, darka jashtë. Nuk para më pëlqen. Xhoi më ndihmon se nuk do që mua të më dridhet dora kur të dal me shoqet. Sot jam 58 vjeçe dhe nuk kam fuqi, dhe Xhoi më paguan edhe një grua që më pastron shtëpinë.


Me kë jetoni zonja Eda?

Jetoj me babanë tim 83 vjeç dhe djalin, vëllanë e Xhoit, Kristin, 23 vjeç. Për djalin dua që ai një ditë të martohet dhe të jetojë më vete, të bëjë jetë evropiane. Por, nëse unë në pleqëri katandisem keq, Xhoi, ime bijë po mendon edhe për të ardhmen time. Më thotë se do të paguajë një grua që të më rrijë pranë e mos të më lërë vetëm.


Shkon në shtëpinë e saj?

Shkoj me raste. Kur i vdiq i ati i shkova për vizitë. Por Fatosi nuk pranon të takohet me mua. Edhe goca nuk më tregon. Nuk i hyj shumë filozofisë së këtyre gjërave. Zoti thotë: "Po nuk vlerësove robin që ke në tokë, unë s'të vlerësoj.


Si e ke pritur martesën e vajzës me Fatos Nanon?

Të them të drejtën, kur më tha që do të martohej me një politikan, u mërzita. Nuk doja politikan, por është zgjedhja e vajzës sime dhe e respektoj.


Të fliste Xhoi përpara se të martohej për lidhjen me ish-kryeministrin?

Jo. Kur Xhoi jetonte në Greqi, unë kam qenë atje vetëm 10 ditë, sepse nuk rri dot në vend të huaj. Jam mësuar në Shqipëri. Dhe kam një natyrë, që po nuk m'u hap vetë vajza, nuk e pyes. Nuk jam kureshtare dhe nuk dua të ndërhyj në gjërat e saj, kur tashmë është e rritur.


Ndryshimin e moshës në martesë, nënat tona tradicionale, por jo vetëm tonat, e kanë problem zakonisht. Po ju e patët?

Edhe unë e pata shumë problem. Le të jesh e lidhur psikologjikisht në mentalitet, them se duhet edhe ajo në trup. Nuk them bukuri kushedi çfarë, por jo me diferencë të madhe moshe. Tani këshilloj dhe djalin rreth kësaj. Por thashë, është zgjedhja e vajzës sime. Nuk kam të drejtë të ndërhyj.


Jeni e kënaqur që vajza juaj jeton mirë ekonomikisht?

Xhoi ia ka dalë vetë. E ka të mirën nga Zoti, edhe para martesës me Fatos Nanon. E ka pasur agjencinë "Xhoi Travel" përpara se të njihte Fatosin.

Jeni një zonjë që edhe sot e pasqyroni bukurinë që keni pasur dikur. Por, në fakt, Xhoi ka një bukuri tjetër, që nuk iu ngjan shumë...

Po. Xhoi i ngjan më shumë të atit.


Çfarë mban mend nga fëmijëria, adoleshenca e saj?

Mbaj mend shumë pak gjëra, se unë atëherë isha e sëmurë dhe Xhoi është rritur më shumë te tezet dhe daja. Tani një teze e saj punon në shtëpinë e Xhoit, dy të tjera janë në Greqi, njëra në Petrelë, ndërsa daja në Tiranë. Por nuk harroja kurrë që sa herë mundja të çoja për Xhoin e vogël pambarimisht para, që ajo të rritej mirë. Gëzova që vajzës sime si engjëll iu lidh një pension, atëkohë prej 1500 lekësh e kështu ajo mund të rritej pa i munguar gjë dhe me dinjitet si shumë fëmijë të tjerë. Dëshira ime ishte të mos ma fyenin dhe ta respektonin fëmijën tim dhe këtë Zoti ma realizoi.



Ka pasur ndonjë dhunti apo tipar të veçantë Xhoi?

Xhoi nuk ka ndonjë dhunti të veçantë, por është e zonja e vetes. Shpesh këshillon edhe tim bir, vëllanë e saj, i cili sot është 23 vjeç dhe punon në një bankë si jurist: "Mos jeto nga shpatullat e mamit, por të çash vetë në jetë, të bëhesh zot i vetes, siç u bëra unë që 18 vjeçe". Kur më mungon ndonjëherë, dhe ia them këtë, më thotë: "Eh, ke çunin tani". Por ia kthej: "Ti ke qenë dhe je dashuria fillestare e jetës sime"...



Fatos Nano: Divorci me Rexhinën, asnjë lidhje me Xhoin

Fatos Nano ishte lidhur që në kohën e gjimnazit me shoqen e klasës, Rexhinën. Nga martesa gati 20-vjeçare çifti pati dy fëmijë, djalë dhe vajzë. Rexhina Nano ishte modeli i bashkëshortes së përkushtuar dhe besnike deri në fund. Në momentet më të vështira të jetës së saj, gjatë burgimit të bashkëshortit (1994-1997) ajo i qëndroi pranë Nanos. Kjo do të vijonte deri në 2002-in, kur kryeministri do të shpallte divorcin me të. Disa vite më vonë, gjatë një rrëfimi për një televizion grek, Nano do të shprehej se Rexhina ishte shoqja e jetës së tij për shumë vjet, veçanërisht në periudhën kur ishte i burgosur, ishte nëna e fëmijëve të tij. Ndërsa ndarja ndodhi, sipas tij, sepse dashuria kishte marrë fund. Por ai këmbëngulte se dashuria me Xhoanën nuk kishte të bënte me divorcin nga Rexhina. Dasma e tij me Xhoin ishte një festë private, mes rreth 100 familjarëve dhe miq të ngushtë në ceremoninë në kishën ortodokse në Tiranë, nën bekimin e Janullatos.



Xhoi: Njohja me Fatosin

Xhoana e kishte njohur Fatos Nanon, gjatë një vizite në Tiranë, ndërsa jetonte në Athinë dhe ishte bashkëpronare në një biznes me linjat e udhëtarëve, që e ka vijuar me sukses edhe në ditët e sotme. Ishin takuar në një ambient me miqsh të përbashkët dhe ishte një dashuri me shikim të parë. Ai i ishte prezantuar si Fatos Nano, ndërsa ajo Xhoana Nano.

Birësimi i djalit të Xhoanës

Pak vite më parë, Fatos Nano arriti të birësojë djalin e bashkëshortes, Xhoana. Babai biologjik, Artur Muharremi, kishte rënë dakord që atësia e djalit të tij, Klajdi, atëherë 14 vjeç t'i kalonte ish-kryeministrit. Xhoana Nano dhe Artur Muharremi kishin qenë bashkëshortë deri në 25 mars 1998-ën, kur vendosën për zgjidhjen e martesës dhe kujdestaria e fëmijës i ishte dhënë Xhoanës. Tashmë djali i Xhoanës gëzon të drejta të plota për trashëgiminë prindërore në familjen e ish-kryeministrit, si dy fëmijët biologjikë Sokoli dhe Eda.

Nekrofili e re...

Frrok Cupi
Ne epoken tone te re, "dashuria per vdekjen" ka vetem vleren e perfitimit politik, ndersa nekrofilia e vjeter nuk shfaqet me. Nekrofilia, e cila vjen nga greqishtja e lashte (nekros- "vdekje" dhe filia- "dashuri"), shfaqet politikisht mes nesh sa here shfaqet e ethshme, thuajse seksuale, dashuria per pushtet. Protagonistet e "dashurise per vdekjen", ne fakt as e kane mendjen te ata qe shkojne ne boten tjeter, por e kane mendjen te vetja. Si per shembull, dje plasi perseri ne Parlament, jo "lufta" por dashuria per vdekjen. Kryetari i nje komune ne zonen e Kukesit eshte vrare me arme para pak ditesh, duke shkaktuar dhimbje njerezore te te afermit. Por disa deputete dje ne Parlament e sollen vdekjen e tij si nje "haber per fitore" politike. Qe diten e pare te tragjedise, te pakten dy politikane u shfaqen ne publik pas vrasjes se kryetarit te komunes se Terthores ne Kukes. Ne menyre te rrufeshme, politikanet u mblodhen dhe thane se iu erdhi nje gje ne dore per te mundur kundershtarin ne qeveri. Pasi ndodhi tragjedia e fundit, politikanet u kujtuan se kishte ndodhur edhe nje vdekje tjeter dy vjet me pare: deputeti socialist Xhindi u vra ne Fier ne fillim te majit 2008. Dikush shkoi ne familjen e Xhindit dhe i nxiti per nje greve urie politike, ndersa te tjeret po qendrojne ne Tirane per ta perdorur edhe ate vdekje me qellim qe te fitojne pushtet. Dashuria per vdekjen ka te vetmen vleren politike. "Politike" duhet te jete patjeter, sepse po te mos jete politike, atehere nuk eshte as nekrofili, sepse nuk do te ishte nje "vdekje shume e dashur" per politikanet. Nocioni "nekrofili", ne shekullin tone ka hyre si fjalor politik, duke ardhur nga thellesite e koherave, por me nje devijim te theksuar, fatmiresisht me njerezor. Sepse nekrofilia, ne fakt, sipas "sjelljes se Davidit", gjendet me se shumti mes kafsheve, ose mes njerezve te lashte te Egjiptit. Herodoti shkruante se ne Egjiptin e lashte grate e bukura i linin te vdisnin te dekurajuara per marredhenie mes trupave, dhe pas kesaj i linin te dekompozoheshin tre a kater dite derisa te balsamoseshin. Ketu gjenin rastin meshkujt me ngarkesa nekrofilie. Vdekja e adhuruar ne kete kuptim, natyrisht, ka mbetur shume shekuj pas, duke lene vetem "dashurine per vdekjen". Shume politikane e perdorin nekrofiline egjiptiane si nje pasuri politike per vete. Askush nuk e ka mendjen se cfare po ndodh sot, psh., ne fshatin Terthore ne familjen e djaloshit qe u vra, a rreth saj; por dine si te perdorin vdekjen. Vdekja te jep pushtet- ky eshte motivi qe i mbledh politikanet rreth kufomes, natyrisht jo motivi egjiptian e perqendrimit rreth trupave te grave te bukura. Kane kaluar shume shekuj, aq sa jane te mjaftueshem per te persosur mjetet dhe qellimet cfare eshte me e vlefshme te fitohet nga vdekja: Vleren me te madhe sot e ka pushteti, nuk e ka trupi i nje femre drejt balsamimit... Kane rrjedhur shume ujera qe nga koha e nekrofilise origjinale, me perdorimin e saj tani mund te behesh perandor, mund te martohesh sa per sy e faqe, mund te manifestosh njerzillek (jo perdhunim te trupave te vdekur), mund te behesh shume i pasur, por edhe te thuash se nuk ke gje vec shpirtit. Si hyri mes nesh nekrofilia politike? 1. Pika e pare e fillimit vjen nga periudha e gjate 1941- 1991. Mes ketyre datave perfshihen dy ngjarje shume te medha: Lufta e Dyte dhe Komunizmi si pushtet. Lufta e Dyte i ndau njerezit ne vrases dhe viktima, ku secila pale perfitonte shume nga vdekja e tjetrit. Ne periudhen komuniste te gjate kjo u shnderrua ne "lufte klasash". Klasat kundershtare ishin kunder njera- tjetres per jete a vdekje. Vdekja ne palen e kundert perjetohej si gezim ne palen e klases fitimtare. Keshtu ka ardhur deri sot, sidomos per ata qe vazhdojne besnikerisht zakonet e Partise Komuniste: Vdekja perdoret revolucionarisht. 2. Pika e dyte "kufitare" nga ku ka hyre nekrofilia "moderne" ka lidhje me prapambetjen e politikes. Kur politika nuk eshte e zonja qe te fitoje pushtet me mjetet demokratike te gjalla, atehere i drejtohet zakonit ne Egjiptin e lashte, sipas Herodotit. Te pakten gjate gjithe ketij viti, Partia Socialiste (ish-komuniste) ka tentuar te marre pushtet me te gjitha menyrat, por edhe me vdekjen. Ne nje greve urie te shtruar ne bulevardin e kryeqytetit, keta leshuan thirrjen "Liri a vdekje", qe edhe kjo mban ere nekrofili. Pastaj deklaruan se "shoket tane do te vdesin, por nuk dalin pa fitore", dhe po kaq nekrofilike. Dje kur u vra djaloshi ne Kukes, (ku ta dish per cilen arsye), keta nuk e lene qe te prehet me arsyen e tij ne nje qiell parajse, (arsye qe mund te jete edhe femer e bukur si ne Egjipt), por e terheqin kendej nga interesi per pushtet per vete. Duket sikur i shikoj ne greven e urise, tek kane teorizuar djaloshin dhe i thone: "Nuk ke per te shkuar pa na dhene fitoren". ("Nuk do te balsamoseni pa na dhene nje kenaqesi"- iu thoshin bukurosheve egjiptianet e lashte). Ja keshtu hyri nekrofilia, kushedi se per sa kohe ka ardhur....

Piramida me dy kulme

Edmond Arizaj
Nuk e di shkakun real pse kryeministri kembengul fort ne rrezimin e nje piramide dhe ndertimin e nje parlamenti. Nuk e di as shkakun real pse kryetari kembengul akoma me fort ne mos prishjen e piramides. Por di shume mire, shkakun pse dua te prishet piramida, por mos te ndertohet nje Parlament, qe pavaresisht arkitektures, serish do te jete nje piramide, vecse me dy maja. Imagjinoni, turma deputetesh, nje nga nje, apo dy nga dy, qe dalin me nxitim nga kryesia e Kuvendit, me telefona ne vesh, ca me buzeqeshje, ca te nervozuar, kalojne me hap, apo me nxitim ato pak metra bulevard, per t'u hedhur ne krahun tjeter, ne Parlamentin e ri. Vetem bllokimi i rruges per te kaluar 140 deputetet do te ishte nje stres me vete, i perjavshem. Qytetareve nuk do t'u mbetej tjeter, vecse trotuari prane piramides se sotme. Vetem pak njerez, te zgjedhur pikerisht nga populli, do te gezonin nje hapesire te pamate te po ketij populli, ndersa atij do t'i linin kenaqesine e vezhgimit nga ekrani. Nje bllok i ri me disa ngjyra kete radhe!? Nuk i duhet me askujt. A duhet prishur? Megjithese syri eshte mesuar tashme, ashtu si me shume cudira te tjera qe kane ndodhur kaq sa vjet ne Tirane, piramida eshte katandisur per te ardhur keq. E zhveshur dhe e zhvoshkur, e zvjerdhur dhe e pshurrur nga te gjitha anet, piramida nuk ka asgje funksionale, te bukur, apo terheqese. Nuk mendoj se kundershtaret me te eger te regjimit te Hoxhes, atyre qe kaluan vite te tera burg, apo atyre qe regjimi u ka marre jete njerezish, e kane hale ne sy piramiden. Sepse ajo, ashtu si eshte katandisur, nuk simbolizon as fundin, kur diktatura jepte shpirt, e jo me kulmin e fuqise se saj. E, 40 vjet egersi, s'mund te harrohen edhe me zhdukjen e 40 piramidave. Por nje varr i madh ne mes te kryeqytetit (piramida ne vetvete eshte nje varr i madh, sipas egjiptologeve) sigurisht ta vret syrin. Nje varr pastaj i vjedhur e i rrembyer eshte akoma me i zymte e deshperues. Por edhe masonet, te dashuruar pas simbolit te piramides, nuk do ta pranonin nje piramide te leshuar, te rene e te rregjuar. Piramida eshte e shemtuar, nuk ka asnje funksion, prisheni. Por pse duhet me doemos te ndertohet nje Parlament ne vend te saj? Fjala e lire mund te degjohet fare mire edhe qe nga rrethinat e Tiranes, teknologjia e mundeson kete. Prej kaq vitesh e dime shume mire se brenda cdo parlamenti shqiptar, ka ekzistuar nje piramide, me dy maja te ndryshme. Nuk eshte se godina e re, sado e bukur, sado e lustruar, sado shkelqyese dhe verbuese te jete, do te ndryshoje gje, serish dy maja do te jene, ne nje trup. A nuk mund te mendohet dicka tjeter, qe s'ka fare lidhje me politiken. Mor po dicka qe kur ne trotuar te kalojne te majte e te djathte, te mos nisin te shajne me vete. Akuzohet perdite me te drejte prej kaq vitesh kryetari i bashkise se Tiranes per zenien e hapesirave me ndertime, vetem me ndertime pallatesh. Dakord, ndertesa e parlamentit nuk eshte prone private, por gjithsesi nuk eshte e qytetareve. Perse duhet bere e njejta gje, sado fisnik te jete mendimi per shkuljen e imazhit te njeshit te fjales dhe nguljen e imazhit te fjales se lire. A mund ta mendosh sa I vogel do te ndihej qytetari, sa I pavlere, sa inferior kur te kalonte mes kryeministrise, kryesise se Kuvendit, dhe parlamentit te ri, nje perqendrimi kaq te madh pushteti. Njesoj si egjiptiani i vjeter para piramides se Keopsit. Nuk po them se duhen studime, debate, e gjera te tjera qe gjasme te mbushin mendjen per transparencen. Tirana ka kaq vite qe ndertohet pa asnje transparence dhe askush nuk ka kerkuar as debate e as studime. Madje behen prova me bllokime rrugesh e hapje digash, a thua ne kryeqytet jetojne kavie. Por Tirana ka boll beton per qytetar. Tirana eshte e ngopur me ndertesa pushteti. Kryeqytetasit i shohin aq shpesh shtetaret sa do te ishte e tepert t'i shihnin edhe ne shetitjet e pasdites duke u bllokuar rrugen. E per me teper duhen menduar edhe protestat para parlamentit te ri. Per kryeministrin do te ishte me me vlere t'i dhuronte Tiranes dhe qytetareve te saj nje ambient qe te tjere ia kane rrembyer prej vitesh. Kjo do te ishte zhdukja reale e imazhit te diktatorit. Njerez qe shetisin e qeshin mbi bazen gjigante te piramides se tij.

Piramida nuk e mbante Enverin

Frrok Cupi
Atehere nuk ishte tetor, si tani, por fillimi i vjeshtes. Ishte viti i shenuar 1991, ardhur nga nje dimer dhe pranvere e ftohte, pa drita dhe me gropa. Sapo kishim lene pas ngjarjet qe guxuan t'i shkojne deri ne rrenje regjimit komunist gjysmeshekullor dhe ta bejne tiranine qe te dridhej si purteke. Piramida sapo kishte nisur te therritej "piramide", ose sapo kishin guxuar njerezit t'i thoshin me emrin e vertete. Deri atehere quhej "Muzeu i Enver Hoxhes". Ismail Kadare, qe ne numrat e pare te gazetes "Rilindja Demokratike", e cila doli per here te pare me 5 janar '91, kishte botuar novelen me titull: "Piramida e Keopsit" dhe njerezit kishin mundur te gjejne paralelen e Keopsit te Egjiptit me Piramiden e Enver Hoxhes. Piramida sapo kishte marre emrin "Qendra Nderkombetare e Kultures", emer qe iu ngjit me nje ide megalomane qe t'i ngjante qendres "Zhorzh Pompidu" ne Paris, por jo vetem me kete ide. Qellimi me i pare ishte qe Piramida te mos quhej me as "piramide", por sidomos "Muzeu i Enver Hoxhes" kurrsesi. Me emrin e Enver Hoxhes, ndertesa me e re e Tiranes, e veshur ne mermer, do te ishte therrmuar brenda nje ore nga masat popullore te egersuara kunder regjimit komunist. Edhe nje mengjes qe e rrethuan nja njemije punetore te Tiranes me idene per "ta mposhtur" edhe simbolin e fundit te Komunizmit, perseri u larguan. Por qe ate dite nisi puna per cmontimin e yllit komunist ne maje te piramides (aty ku ka mbetur vetem nje glob i qelqte), per te mos leshuar hije krejt agresive komuniste. Te nesermen duhej hequr monumenti i madh i Enver Hoxhes, ulur ne hollin e madh ku sot zhvillohen panairet. Si mund te hiqej te nesermen monumenti i Enver Hoxhes te Piramida?! "Te nesermen" ishte nje fjale goje, por ne fakt do te duheshin muaj per ta bere kete pune. Cfare ishte ky monument? Fatkeqesisht nuk ekziston me, madje as ne relikat e veprave te arteve plastike komuniste qe u grumbulluan diku ne Uzinen e Riprodhimit te Veprave te Artit, qe edhe kjo ndodhej (si per ironi te fatit) prane Uzines "Enver". Nuk eshte e thjeshte te tregohet tani, sepse njerezit as mund ta imagjinojne; por shkurt, ishte nje Zeus prej mermeri i ulur ne hollin e Piramides. Mermeri ishte i bardhe, dhe, ideja se sapo mberrite ne Olimp, te krijohej menjehere sapo shfaqej bardhesia dhe madheshtia e figures perballe. Enver Hoxha me pallton e madhe hedhur kraheve, ulur ne nje kolltuk shume te madh, me veshtrimin nga porta e sotme e piramides. Gjithe holli i Piramides ishte ndertuar ne funksion te "Zeusit" ne mermer te bardhe, ardhur nga Greqia... Madje gjithe piramida eshte ndertuar ne funksion te atij monumenti. Pa ate monument piramida nuk qendron, ashtu sikurse nje levizje e vogel e monumentit "Zeus" mund te shkaterronte gjithe piramiden... Te shkaterrohej Piramida?.... Pak me pare kjo mund te ishte nje fjale e mallkuar; por ne fakt piramida ashtu eshte qe prej fillimit: e shkaterrueshme menjehere. Sinjalin se Piramida mund te shembej sapo te levizej figura e "Zeusit", e dhane vete autoret e projektimit dhe te krijimit te saj. I pari, arkitekti i piramides, i cili ishte edhe dhender i vete diktatorit. Ky vinte here pas here, sic vjen autori te vepra e tij e artit; dhe po keshtu mirepritej ne ate godine te ftohte, akoma me te ftohte pasi shikohej si mekatare. Ky tha se monumenti nuk mund te levizej; po te levizej edhe dy metra, gjithe holli i Piramides (i cili sherben si tavan per katin e poshtem ku ndodhet kinemaja, salla e diskos, biblioteka, bari, zyrat, etj.... e gjitha shembet. Traret e piramides nuk jane bere per te mbajtur gjithe peshen e rende te Enver Hoxhes ne mermer. Si hyri Enver Hoxha ne Piramide? Shume njerez nisen te mendojne mbi misterin, sikur ky kishte hyre me kembet e veta "para se te vdiste", thane. Por specialistet thane se monumenti kishte hyre i fillimit, pa nisur as dyshemeja, as tavani. Inxhinieret dhe punetoret kishin shtruar shina te fuqishme metalike dhe e kishin terhequr "Zeusin" deri ne qender ku e priste nje kolone shume e gjere betoni qe ndodhet enkas ne mesin e hollit te poshtem. Pas kesaj kishte nisur ndertimi i piramides, por... e shkaterrueshme sapo te levizte Enveri. Atehere c'te benim? Duke hequr Enverin, Piramida binte, duke e lene Enverin- piramida shkaterrohej. Punetoret prisnin me urrejtje jashte godines se mermerte, ishte vera e vitit 1991. Autoret e monumentit, Kristaq Rama dhe Thoma Thomai- dy skulptore shume te njohur, prisnin me net e me dite te tera si te gjendej zgjidhja. Te gjithe kishim deshire qe "Zeusi" te dilte nga Piramida, por edhe te ruhej si veper arti. Ne dhomen e madhe te pritjes se miqve qe ndodhet ne katin perdhes, dy jave pa pushim, mund te jete tymosur aq duhan sa pi nje qytet i tere ne nje dite. Ishin mbledhur shume njerez per te ndare Piramiden nga Enver Hoxha, ose anasjelltas. Por nuk po gjendej menyra. Te gjithe shkonin ne shtepi me idene se do te gjenin nje zgjidhje dhe te gjithe ktheheshin ne ate dhome me shpresen se dikush ka prure nje zgjidhje. Por asgje. Llesh Biba, marangozi i Piramides, qe kishte studiuar ne Akademine e Arteve por qe nuk kishte gjetur pune sipas profesionit, solli surprizen, ose me mire te thuash- cudine. Kishte punuar gjithe ato dite mbi letra te medha qe gjendeshin shume rralle. Njeqind skica. Ideja e tij ishte se levizja e Enver Hoxhes mund te behej vetem duke vendosur lende druri me kembe ne gjithe katin perdhe. "I presim pishat ne gjatesine fikse sa eshte lartesia e katit, dhe i vendosim njeren pas tjetres. Keshtu nuk shembet piramida"- tha. Askush nuk kishte aq mundesi sa te qeshte me "marrezine"; vecse dikush pyeti: "Ku gjendet gjithe kjo lende druri?". "Lenden e drurit e kam menduar, pylli i Oroshit dhe Lajthizes mjaftojne", tha. Lleshi vinte nga Oroshi i Mirdites dhe banonte ne Tirane. A duheshin shkaterruar valle edhe pyjet e Mirdites per te ndare Piramiden nga Enver Hoxha? Sa shume pyetje misterioze. Pasi deshtuan te gjitha, vete Lleshi beri njemije fotografi mbi koken e mermerte te "Zeusit" duke e thyer me varè. Keshtu kaloi ajo vere, 19 vjet me pare. Tani perseri Partia ish-komuniste ka vene si kusht prishjen e marredhenieve me Evropen dhe pezullimin e Parlamentit, ne qofte se "guxoni te ndani Piramiden nga Enver Hoxha".

Te pathenat e Kadarese: Asnjëherë nuk kam thënë “Jashteqitja e kombit”

INTERVISTA/Shkrimtari i madh shqiptar, flet per diktaturen, marredheniet me diktatorin Hoxha, letren derguar presidentit Ramiz Alia, para takimit me intelektualet, largimin nga Shqiperia, pse nuk u perfshi ne politike si dhe per tranzicionin shqiptar Shkrimtari i madh shqiptar, Ismail Kadare ne nje interviste te gjate ne emisionin “Opinion” te gazetarit Blendi Fevziu, ne TV Klan ka prezantuar para publikut tere shqetesimet e tij ne kohen e diktatures, duke i bere nje zberthim te plote gjithe ketij mekanizmi kriminal, qe nga diktatori Hoxha e deri tek pasuesi i tij, Ramiz Alia. I cili per te, megjithese ishte me i bute, nuk levizte nga linja e ashper e diktatures. Kadare flet per letren e derguar Ramiz Alise, ku i rendiste te gjitha rezervat per situaten ne vend, nderkohe qe takimin me intelektualet ne vitin ‘90 qe erdhi me pas, e quan nje farse. Njeheresh Kadare sqaron dhe arsyet pse u largua nga vendi si dhe tere zhvillimet politike qe kane prekur Shqiperine, ne tere keto vite te tranzicionit. Zoti Kadare, kane kaluar pothuajse 20-vjet qe nga rrezimi i komunizmit, ndryshimi i regjimit komunist ne Shqiperi.

Ne momentin kur Enver Hoxha vdiq, ne prill te vitit 1985 dhe kur mendohej qe ai nuk do te jetonte me gjate, kishit iluzion se Shqiperia do te hapej?

Po natyrisht. Si te gjithe. Mund te thuash se te gjithe kishin iluzione.

Nga vinte ky iluzion? Iluzioni eshte instiktiv.

Kur ka nje tirani te zgjatur, cdo vdekje e tiranit krijon iluzione ne menyre te padiskutueshme. Sa me e eger te jete tirania, sa me e gjate te jete ajo, aq me i forte eshte iluzioni.

Eshte i paarsyeshem disa here.

Me teper eshte i arsyeshem se sa i paarsyeshem, por mjafton dhe ai i paarsyeshmi per te krijuar atmosfere iluzive absolute.

Enver Hoxha e kishte shenjuar ne nje fare mase pasardhesin e tij. Ishte Ramiz Alia, qe ne ate kohe e drejtonte shtetin edhe “de jure”, por edhe “de fakto”, pasi pas vdekjes se Enver Hoxhes, ishte Presidenti i vendit dhe u be dhe sekretar i Pare i Komitetit Qendror. Ju e keni njohur Aline edhe para vdekjes se Enver Hoxhes, cili ishte mendimi qe kishit per te?

Mendimi per Ramiz Aline ka qene disi jo brenda klisheve te sistemit komunist. Ishte e rralle per ate sistem, pasi zakonisht pasardhesi modelohej sipas diktatorit. I ngjan qofte nga xhestet, qofte nga fjalet, qofte nga hija. Zgjidhet si i tille, qe te mos krijoje zhgenjim, zhgenjimin e zbutjes. Per habi, Ramiz Alia nuk e jepte kete peshe te diktatorit.

Ishte ndryshe? Po flasim per pjesen jo zyrtare..?

Ishte nje natyre qe te jepte pershtypjen qe ishte i modelueshem. Ishte me i bute se cdo diktator.

A ishte i hapur drejt Perendimit, qofte ne biseda, qofte menderisht?

Jo. Me teper ishte nje hapje thjesht qe vinte si mungese karakteri, ose nje karakter i trajtueshem, i perthyeshem. Nuk ishte si rezultat i nje bindje te tij te brendshme.

A kishte pasur ferkime mes jush? Po Per arsye te letersise?

Po, per arsye te letersise. Por me ate ishte e lehte te kishe ferkime.

Cfare do te thote kjo?

Qe nuk krijonte ate peshe qe thashe me pare. Mund t’i thoshe gjera, per te cilat mund te pendoheshe me vone, te thoshe, “ku dreqin ja thashe kete gje”, por ne menyre te natyrshme nuk kishe frike pse ia kishe thene.

A mund te thuhet se Ramiz Alia, ishte pasardhesi me “pozitiv”, sa mund te thuhet pozitiv per nje njeri qe zevendeson nje diktator, nga ata qe Enver Hoxha dukej se do te linte pas?

Po keshtu dukej, sidomos ne fillim. Ose ashtu perfytyrohej ne mendjet e shumices se shqiptareve, por ne fakt ai ishte nje pasardhes i stilit te bute.

Cfare do te thote kjo?

Domethene i stilit kinse te bute, por qe si perfundim ishte e njejta gje.

A keni pasur raste te takoni dhe te flisni me Ramiz Aline, pas viteve 90?

Po sigurisht.

Keni arritur te beni biseda me delikate se sa ato normalet?

Po absolutisht. Me te mund t’i beje bisedat, te vije ne shtepi e t’i thoshe gruas ose njeriut te afert, qe biseduam kete dhe kete dhe per cudi arritem te bisedonim. Te linte gjithmone nje shprese se dicka do te ndodhte. Por me vone, shume shpejt, vinte zhgenjimi, gjithmone. Nuk ka ndodhur vetem me mua, por edhe me te tjere qe me kane treguar, ka ndodhur e njejta gje.

Pra Ramiz Alia, te priste mire por nuk reagonte?

Si duket, ne ate cast ai kur ishte me ty, pesonte nje lloj pershtatjeje. Ka natyra te tilla qe per arsye karakteriale, me shume se sa bindjeje politike apo ideologjike, arrinte nje lloj pershtatjeje me ty. Dhe pastaj kjo pershtatje, dehje e castit, venitej dhe i linte vendin nje shterpesie te zakonshme te komunizmit.

A mund te thuhet qe Ramiz Alia, ishte i kontrolluar dhe i pamundur te vepronte si pasoje e nje grupi konservator brenda Partise se Punes, apo ishte mos deshire e tij per te vepruar?

Ne keshtu mendonim, se ne fillim ishte i kushtezuar apo i kapur si te thuash nga nje grup konservatoresh, i cili me sa duket nuk ekzistonte. Sepse te gjithe ishin sic thuhej ne ate kohe qe konservatori me i madh ne Byrone Politike, ishte Enver Hoxha dhe njekohesisht liberali me i madh ishte po ai. Domethene, qe cdo varej nga humori i tij dhe te gjithe te tjeret kishin aftesine e te pershtaturit me te.

Cili ka qene momenti i pare, ne te cilin ju jeni zhgenjyer me Ramiz Aline?

Zhgenjimet kane qene te herepashershme. Por si te thuash, te durueshme. Ne kuptimin qe si te thuash, ne fund te fundit, kot e pate kete iluzion sepse nuk kishte se si te ndodhte ndryshe. Ky sistem, krijon brumin e njerezve te vecante, te cilet jane te pandreqshem nga nje pikepamje. Mirepo njeriu ka gjithnje prirjen te besoje se dicka do te thyhet, ndryshoje.

Po zhgenjimi final?

Zhgenjimi final ishte kur une kam bere dy takime me te, ne fillim te vitit 90, ku i kam trajtuar probleme jashtezakonisht delikate. Pak a shume, ato qe i kam shkruar dhe i kam botuar ne letren time dhe i kam trajtuar me goje.

Takimet i kishit kerkuar ju apo Ramiz Alia?

Me duket une. Sepse ka qelluar dicka e tille, qe une do te perfitoja nga nje takim per te biseduar gjate me te.

Ju vendoset ta takonit per t’i folur hapur?

Po absolutisht. I kam folur hapur per te gjitha problemet qe kam shkruar ne leter. Duke filluar nga problemet me te renda te nje diktature, sic eshte terrori. I kam folur hapur, se ne vendin tone ka terror, ka vrasje, ka tortura, ka shkelje te ligjit, shkelje te te drejtave te njeriut, e te gjitha, te gjitha.

A ishte shume e rende qe tek diktatori, te trokisje dhe te vije gishtin mbi plaget e ketij regjimi?

Jo. Me te, cuditerisht ne ate kohe, nuk ishte ndonje guxim i madh qe te thuash po vete, e po ja them keto gjera. Jo. Shkova me gjakftohtesi. Madje kam ende sot ne arkivat e mia, kam shenimet, pyetjet qe do t’i beja, te dhjeta faqet me shenime dhe pikat qe do te bisedoja me te. Domethene me gjakftohtesi i kam menduar te gjitha. Problemin e Stalinit, problemin e Marksizem-Leninizmit ne shkalle boterore, problemin e fese. Por kryesisht ishin problemet e shtrengeses dhe te terrorit.

Cili ishte reagimi i tij?

Reagimi i tij, nuk mund te them se ishte fare i keq. Kishte rezerva, domethene, qe jo po nuk eshte ashtu, ndoshta ke mungese informimi, po kjo gje ka filluar te korrigjohet. Ishte relativisht pozitiv. Aq sa mund te ishte, nga nje shef komunist. Por pas 3-4 javesh, une vendosja t’ia shkruaj te gjitha ato qe i thashe, sepse papritur fillova te dyshoj se nuk ishte ashtu sic e kisha menduar une. Duke pritur me padurim shenjat e ndryshimit qe ai dha te kuptohej se do te behen, per habi shikoj se asnje nuk po ndryshonte. Une i shkrova ne leter, te gjitha ato qe kisha thene. Ne letren time, ka se paku dhjete emra qe denoncohen, emra te rendesishem duke perfshire edhe anetare te Byrose Politike, qe praktikisht denoncohen si kriminele. Lihet te kuptohet qe po bejne krime, po torturojne njerez, po krijojne vrasje ne kufi etj.

Reagimi i tij ishte i ndryshem nga ai ne zyre?

Reagimi i tij ishte katastrofik. Pergjigjja ishte nje shemtire morale, e paperfytyrueshme. Ne castin qe une kam marre letren e tij, i kam thene time shoqe Helenes, qe ne duhet te ikim nga ky vend menjehere sepse ketu nuk ndryshon asgje. Une dua te gjej nje tribune qe t’i them keto mendime.

Ishte e pamundur qe keto mendime t’i thoshit ne Shqiperi, publikisht?

E pamundur, absolutisht. Si mund te thoshe ne Shqiperi, qe shefi i sigurise, me emer, Zylyftar Ramizi, e urrejne gjithe shqiptaret sepse torturon njerez.

Ramiz Alia thote se ju ka thirrur ju, ne nje takim me intelektualet dhe ka kerkuar nga ju nje mendim per pluralizmin politik…?

Kjo eshte nje nga genjeshtrat me te medha qe ka ndodhur ne vitet 90′. Takimi me intelektualet ishte nje farse e gjitha. Si mendoni ju, se une nuk do kisha guximin ti thosha Ramiz Alise dy fjale per terrorizmin, kur i kisha shkruar gjithe ato te “zeza” ne leter.

Perse ishte nje farse takimi me intelektualet?

Ishte nje farse, ishte ndertuar i gjithi si nje skenografi e keqe per te hapur te nesermen ne te gjithe Tiranen, qe ‘Ramiz Alia, donte te liberalizonte vendin, ta demokratizonte, por medet e penguan intelektualet dhe ne radhe te pare shkrimtaret’. Mund te mendohet ne ndonje vend, qe nuk ka ndodhur kurre ne kete bote, qe nje diktator, pak me i bute, por megjithate nje diktator, te kerkoje te liberalizoje vendin dhe te dalin shkrimtaret ta pengojne. Nuk ka bere vaki ndonjehere. Kjo ishte thelbi pse u organizua ky takim.

Pse ju nuk folet hapur ne takimin me intelektualet, nderkohe qe kishit folur shume hapur ne takimet vetem per vetem me te?

Sepse ai me dha mua nje pergjigje paralajmeruese dhe sepse ai beri nje paralajmerim shume te keq ne ate mbledhje. Paralajmerim, qe zhduku nga te gjitha dokumentet dhe qe njerezit, per turp te tyre, nuk kane guximin ta thone ende sot. Ai ka thene keto mendime, tre kater fraza qe perpara se te bisedojme per pluralizmin, dua te them nje informacion sipas te cilit ‘nga informacionet qe ka shteti shqiptar, duhet te dini se nepermjet kesaj parulle, borgjezia nderkombetare me agjentet e saj ne Shqiperi, do qe te permbyse pushtetin’. Domethene, qe ai na quajti ne, qe kishim ndermend te flisnim. Ata qe thone se ishte konsultim i hapur, genjejne te gjithe. Po te shikoni, teksti im atje eshte pa kuptim. Teater absurd. Ka 3-4 fraza te miat qe jane atje ne ate dokumente. Dy fraza, jane qe une nuk e di cdo te thote kjo fjale!!.

Ju mendoni se mund te pergjigjet ndonje shkrimtar ne kete menyre?. Mund te pergjigjesha une me nje fraze te tille?! Dhe ai thoshte: Po si more nuk e dini se cfare eshte pluralizmi!!. Dhe une them prape se, nuk e di si kuptohet ketu kjo fjale, ju na quajtet ne agjente. Une kisha vite qe e dija se me quanin agjent, e dija fare mire kete. Fraza ime e trete dhe e fundit ishte, se ky diskutim eshte teper i renduar politikisht.

Ku eshte i renduar ky diskutim politikisht?.

Aty nuk del asgje. Diskutim i renduar politikisht, do te thote se ai beri paralajmerime, se ata qe flasin per pluralizmin, jane agjente. Une kisha dhjete vjet qe mendoja dhe e dija qe me quanin agjent.

Bashkim Shehu, djali i Mehmet Shehut, ne librin e tij “Vjeshta e Ankthit”, deklaron se i ati i tij, kryeministri Shehu dhe nje nga njerezit me te ashper te regjimit, i kishte deklaruar se ju ishit agjent i Perendimit. A eshte pak paradoksale kjo situate?

Kryeministri ju quante agjent te Perendimit, ju vazhdonit te botonit librat tuaj. Ne fund te vitit 1990, kishit nje raport shume komod ne lidhje me regjimin. Ju zgjodhen ne Frontin Demokratik, kishit te drejte t’ia thoshit Ramiz Alise gjerat hapur. Cka ndodhur realisht? A eshte e vertete qe Bashkim Shehu e ka bere kete bisede me ju?

Eshte plotesisht e vertete. E ka shkruar ne librin e tij “Vjeshta e Ankthit”. Libri eshte botuar edhe ne gjuhe te huaja. Eshte nje deshmi e jashtezakonshme. Ka ardhur tek une ne shtator te vitit 1981 dhe me tha se kam nje bisede te rendesishme, qe ti duhet ta dish patjeter, pasi une nuk mund te fle i qete po nuk ta thashe. Dhe ma tha me dy fjale: Im ate, dje eshte grindur me mua dhe me ka thene, nuk do ta takosh me, se ai ishte shkrimtar i ri dhe takohej me mua dhe me tregonte tekstet e tij, qe nuk do ta takosh me Ismail Kadarene, sepse sipas mendimit tone, ai eshte agjent i Perendimit. Kete duhet ta dish me tha dhe une e degjova.

Kjo ishte kambana qe binte?

Sigurisht. Une e kisha degjuar kete gje nga sigurimsat, nga keta idiotet e diktatures, nga lloj, lloj njerezit qe kercellinin dhembet, ah keta shkrimtaret, ti kemi ne dore pa jua rregullojme neve. Njihej kjo gje, nuk ishte ndonje gje, une e kam shkruar edhe ne letrat e mia. E kam shkruar 20-vite perpara, se si perceptohen shkrimtaret dhe intelektualet nga njerezit e sigurimit.

Cdo te thote per nje diktature, qe nje shkrimtar te jete agjent i Perendimit?

T’ju saktesoj dicka. Bashkim Shehu, iken i tronditur dhe vjen pas nje ore prape dhe me thote, se dua ta plotesoj ate qe te thashe, sepse prape nuk jam i qete. Nuk eshte vetem mendimi i tim eti tha, por kete mendim ma tha dje pasi ka dale nga zyra e Enver Hoxhes.

Cdo te thote te degjosh kete akuze? U trembet?

U paralizova me teper se u tremba per nje moment. Por ngaqe e dija kete gje, cuditerisht po te them qe nuk u tremba, s’do te me besoje, askush nuk me beson. Une nuk e di se cfare ka qene, por ka qene me teper nje paralize, si njeriu kur del nga nje spital ku merr vesh se ka nje semundje te rende. Nje njeri ne nje diktature, kur merr vesh qe e shohin me sy te keq, sigurisht qe ka pakenaqesi. Kur merr vesh qe e shohin me nje sy shume te keq, sigurisht qe ka nje tronditje edhe me te madhe, dhe kur merr vesh se i bejne nje akuze kaq te rende, gjeja e pare eshte qe ai duhet te bjere ne depresion. Une nuk kam rene ne depresion dhe kjo me jep te drejten te them, qe ajo trembje ka qene disi e nderlikuar.

Ne c’kuptim e nderlikuar?

Ka qene e nderlikuar ne kuptimin qe, kjo ishte verifikimi i dickaje qe une e dija. Por e dija si nje mendim i pjeses me vulgare te diktatures, mendim i delenxhinjve, sherbetoreve.

Ne fakt nuk ishte keshtu, ishte mendimi edhe i njerezve me te rendesishem te regjimit?

Ishin kryesoret, qe e kishin kete mendim. Prape une mendova se ky mendim, nuk mund te ishte i rastit, i tanishem. Duhet te ishte disi i vjeter dhe instikti me tha, qe une kam jetuar me kete akuze, me kete semundje. Nga nje pikepamje, une do te them tani dicka qe mund te duket paradoksale, sac me beri keq ne cast, ky lajm i tille ashtu sic erdhi, gjithashtu mua me ka bere mire.

Pse me ka bere mire? Sepse une kuptova qe une kete shtet, mund te jetoj edhe me kete akuze supreme. Qe ishte paradoksi me i madh. Ne mendjen e tyre, une jam shkrimtar, jam njekohesisht agjent, por qe te jem i sinqerte, nuk e besoja se ata e besonin kete gje. Po ata eksitonin veten, sepse ishte me mire qe te isha vertete nje agjent, sepse se paku te isha i qete se jam nje agjent qe i sherbeja dickaje, se kam nje mbrojtje te huaj, te burimit ndaj te cilit jam agjent. Kjo ishte me paradoksalja. Por nga ana tjeter, une u mesova me kete gje. Kalonin muajt, kalonin vitet, une botoja normalisht. Me e gezueshme ishte per qenien time, qe une nuk rashe ne depresion, por vazhdova qe te shkruaja normalisht.

Cili eshte shpjegimi, magjia, po e quaj keshtu sepse eshte gati magjik fakti qe ju nuk u ndeshkuat dhe arritet te mbijetonit ne diktature?

Nuk eshte kaq magjike, eshte dukuri shume e njohur. Shkrimtaret teper te njohur denohen me shume veshtiresi. Sa denohen me aq lehtesi disa here, po keshtu nuk denohen me aq lehtesi qe mund te kujtohet. Po te shikojme pervojen ruse, sovjetike, shkrimtaret jane denuar ne menyren me ekstreme, me te skajshme, flas per shkrimtare te njohur, por eshte gjithashtu mbyllur syri per shkrimtare po aq te njohur dhe po aq te rrezikshem ne menyre po te skajshme.

Nese regjimi nuk reagoi ndaj jush zoti Kadare, a tentoi t’ju joshte, t’ju jepte privilegje? A ishit ju, i privilegjuar nga ai regjim?

Privilegji edhe terrori shkojne bashke te dyja. Te gjithe shkrimtaret, artistet apo intelektualet e njohur, ne nje sistem tiran, ne diktature, jane ne nje fare menyre te privilegjuar. Ekzistojne personalitete te njohur te privilegjuar, sepse ndodh qe regjimi te ta prese cdo burim dhe ti te mos mundesh te kesh asnje akses ne njohje. Vogelsia e Shqiperise ne kete rast, e bente pak te veshtire kete gje. Ishte nje cilesi pozitive e vogelsise. Nuk ishte aq e lehte, qe te menjanoje nje shkrimtar te njohur, nje artist te njohur, filozof te njohur. Gje qe ishte shume e lehte ne vende si Rusia apo vende si Kina. Pra ishte kjo gje, qe per sa kohe qe ti botoje dhe shkruaje, ti ishe i privilegjuar ne thelb dhe nuk mund te thoshe kurre qe jam nje njeri i persekutuar, sepse persekutimi ishte kaq i eger dhe kaq i dukshem ne shtresat e tjera te popullsise, sa fakti qe kishe nje publikim ti kishe nje privilegj te madh.

Raportet tuaja kane qene problematike me nje pjese te regjimit apo dhe vete me Enver Hoxhen?

Misteri ose magjia e mbijeteses ne nje regjim te tille, varet nga sunduesi kryesor dhe une ate mbrojtje e kam pasur. Po. E kam pasur.

Ne arkivat e Sigurimit te Shtetit, dosja juaj figuronte si nje nga me te trashat. Ju e kishit vene re qe ndiqeshit?

Jo. Por e merrja me mend se duhej te ndiqesha, pra une u mesova me kete gje.

Dosja figuron se eshte hapur shume vjet perpara…?

Me intuite e dija. Si cdo shkrimtar i njohur, une kisha qene ne Moske. Kisha mesuar shume sekrete te sistemit stalinist, sepse bisedohej atje midis studenteve dhe kam mesuar shume gjera, si pergjoheshin shkrimtaret, dite e nate, megjithate jetonin normalisht.

Si pergjoheshin shkrimtare te medhenj. E dinit kush ju spiunonte?

Jo. E merrja me mend disa here.

Qellonte qe dallonit ndonje njeri ndonjehere qe vinte t’ju nxirrte ndonje informacion, apo vinte per t’ju provokuar?

Qellonte, por per cudi nuk me shqetesonte shume, sepse fakti qe pak a shume e dija dhe dyshoja me ndihmonte. Ka pasur raste kur ndonje njeri i sigurimit me ka paralajmeruar. Pa me njohur fare, thjesht nga dashuria per letersine, me ka paralajmeruar. Madje nje here me ka thene edhe diten kur “do te vije nje spiun nga ne dhe keni kujdes”.

Dhe erdhi spiuni?

Erdhi spiuni dhe duke me thene madje, kujdes se ka regjistrues me vete. Nje njeri qe nuk e njihja madje, me tha edhe emrin dhe me ane te nje ndermjetesi ma beri kete gje. Une nuk e njihja personin, por ai qe me paralajmeroi me dergoi nje njeri qe e kishte shok dhe une e kisha shok. E gjeti tha, dhe i tha qe do e thuash nga ana ime, ndonese une me siguri pushkatohem.

Personin qe erdhi, ju e njihnit?

Po e njihja. Ishte nje shkrimtar dhe une isha i paralajmeruar per kete. Mbaj mend edhe diten, ka qene e merkure, tek “Flora”.

Dhe biseda rrodhi normalisht?

Po dhe biseda eshte nje histori shume e nderlikuar, ne fund te fundit eshte nje histori e bukur njerezore, sepse ai ishte nje nga shoket e mi me te mire dhe mua me erdhi shume trishtim kur degjova qe do te vinte ai. Por nje ndjesi me thoshte, qe nuk eshte per keq kjo pune. Nuk do te demtoje.

Pra, njeriu qe ju prisnit se do te vinte si i sigurimit, ishte nje miku juaj i vjeter?

Shume mik i vjeter, i shkolles.

Qe erdhi me porosi te regjistronte biseden me ju?

Po dhe une e dija. Dhe pastaj komentet qe i beri bisedes sime, ishin qe te me lehtesonte mua sa me shume. Po, sepse une s’mund te beja me te nje bisede te ndryshme nga ato qe kisha bere me te dhjetera here.

Pra nuk ndryshuat, pavaresisht se e dinit se ai kishte regjistrues?

Nuk eshte kaq e lehte te shpjegohet, por une e mendova se si duhet te sillem. Te sillem ne ate menyre qe te isha i besueshem. Thashe ato pakenaqesi te thjeshta, shume te thjeshta qe shpreha, ishin pakenaqesi qe nje shkrimtari i faleshin. Madje i quheshin shyqyr qe ka kaq e nuk ka me teper. Se pakenaqesine supreme duhet ta kishe kunder Enver Hoxhes.

Gje qe ju nuk e benit?

Jo. Kisha shume kujdes.

Cilat kane qene raportet tuaja me bashkeshorten e Enver Hoxhes?

Shume te ftohta. Ajo ka qene mosbesuese, dihej ajo pune. Por kjo gje nuk me shqetesonte. Dhe gjate viteve 1989-1990? As me interesonte fare, sepse kisha nje armiqesi pothuajse te hapur me te.

Kur ishte momenti qe ju e ndjenit se mund te flisnit publikisht dhe te mos ndeshkoheshit?

Asnjehere. Ende jo. Sepse ne vitin 1990 ishin te dyja dhe nje lloj lirimi dhe nje rrezikim nga nje diktature ne panik. Nje diktature ne panik eshte shume e rrezikshme.

A ishit i konfrontuar me Sigurimin e Shtetit shume fort ne ate kohe, pas botimit te romanit “Thikat” dhe sulmet qe i keni bere ne letren e dorezuar Ramiz Alise?

Kishte presione nga Sigurimi i Shtetit ne ate kohe?

Jo. Une nuk kam pasur ndonje konfrontim te hapur asnjehere. Dhe ne letren time une i shkruaja Ramiz Alise, se une nuk kam ndonje obsesion per policine ose per zbulimin shqiptar. Por nga ana tjeter qe te jem i sinqerte, nuk kam ndonje respekt, sepse kam 20 vjet qe letrat e mia hapen.

Pra nuk keni pasur asnje raport me ta?

Jo. Ata me shmangeshin mua. Nuk mund te ankohem, s’kam pasur asnje konfrontim direkt.

Kur filluat ta ndjenit se regjimi ne Shqiperi, nuk qendronte me?

Ne faza varet, sipas gjendjes shpirterore. Here dukej sikur i kishte ardhur fundi, here dukej sikur jo, here te tjera sikur u gabuam here sikur ja tani s’do gabohemi me. Nuk mundet asnje njeri te gjykoje sot, se ne i parashikonim gjerat.

Pas rrezimit te Murit te Berlinit dhe ndryshimeve ne Evropen Lindore, ishit te sigurt se edhe ne Shqiperi do te ndodhte ndryshimi?

Po, isha i sigurt. A tentuat ju ne ate kohe, qe te dilnit publikisht dhe te krijonit nje lloj disidence? Ishte krejtesisht e pamundur. Une nuk njoh asnje qe ka tentuar.

Po ju do te kishit deshire ta benit, apo ishit indiferent?

Natyra ime ka qene e papershtatshme per angazhime publike qe duan nje vrull, nje kontakt publik me masa, me turma. Sepse ne raste te tilla, qe t’i hysh kesaj gjeje, duhet te perballesh me to. Ka qene e huaj per mua. Kjo eshte vertetuar kur une kam pasur mundesine te kem poste te tilla te larta, shume te larta dhe me sinqeritetin me te madh i kam shmangur, refuzuar dhe nuk kam pasur asnje grimce pendimi. Pra kam vertetuar se nuk e kam dashur asnje here kete karriere.

Ne fillim te vitit 1990, filluan te shfaqet format e para te revoltes, ndonese embrionale. Ne Shkoder, u tentua te rrezohej busti i Stalinit, ne Tirane u be ajo qe konsiderohet demonstrata e heshtjes ne 28 janar, diten e ditelindjes tuaj, madje keni dale ate dite ne Bulevard dhe me pas ne ngjarjet e Kavajes. A patet ndonje moment qe patet frike se situata ne Shqiperi mund te kishte nje transformim te dhunshem?

Po, me eshte dukur se mund te ndodhte kjo gje dhe gjithmone kam pasur mendimin se do te ishte nje gje shume e keqe.

Do te ishte nje gje e keqe?

Po te kishte nje konfrontim te dhunshem, po.

Nga se ju vinte kjo frike?

Per natyren e raporteve shoqerore shqiptare, do te kishte nje dhune qe nuk do te mbyllej kollaj nga te dy anet. Them une. Ketu fanatiket e diktatures, e donin fshehtas nje gje te tille, qe te kishin nje shkas per te bere nje pergjakje. Por fitimi nga kjo pergjakje ne krahasim me demtimin e rende te Shqiperise, do te ishte shume i vogel.

Cili ishte qendrimi i klases intelektuale ne ate kohe?

Ishte i mpire pak a shume, ne pergjithesi. Nuk kishte asnje tradite te nje lirie minimale.

Ne mars ose ne prill te vitit 1990, ju botuat ne gazeten “Zeri i Rinise” nje interviste, ne te cilen benit apel per ate qe mund te quhet, rehabilitim i figurave te lena ne heshtje apo te denuara ne ate kohe si Fishta, Konica, Koliqi dhe nderkohe qe benit fjale per nje raport me te hapur, te politikes shqiptare ndaj Perendimit. Cfare reagimi pati pas kesaj?

Une nuk e quaj ndonje artikull shume te rendesishem kete. Ishte me e pakta gje qe mund te behej ne ate kohe. Nuk ishte ndonje guxim i madh, ishte nje gje e thjeshte relativisht.

Cfare reagimi pati?

Pati nje fare reagimi. Kam frike se u mistifikuan disa shkrime qe u bene ne ate kohe. Ishte dicka, por ishte fare pak.

Po i rikthehem edhe nje here takimit me Ramiz Aline. Ju thate se shkruat ne mbi dhjete faqe, pikat qe do te diskutonit me Ramiz Aline. Pas takimit me te, a patet bindje se Ramiz Alia kishte ne dore ta ndryshonte dhe a donte ta ndryshonte sistemin?

Pasi me dha pergjigjen, une kuptova se ky njeri absolutisht eshte fatkeqesi e Shqiperise. Per mundesite qe kishte dhe qe ai nuk kreu asnje prej tyre, e shnderruan ne nje fatkeqesi. Koha e tregoi me vone, se ishte vertete keshtu. Dhe une, qe ate dite qe kam marre pergjigjen e tij, kam pritur vec rastin te largohem dhe per te folur haptazi per punet e Shqiperise.

Mendonit se ne Perendim mund te flisnit me hapur se sa ne Shqiperi?

Jo me hapur, por fare hapur.

Nderkohe qe korrik te vitit 1990, nje pjese e madhe e qytetareve te Tiranes, me shume se 5000 vete u futen ne ambasadat e huaja. Si e mbani mend kete moment? Si e perjetuat?

E mbaj mend shume mire. Ishte nje aksion i madh, pas te cilit regjimit ishte shansi i fundit qe i jepej per te bere ate ndryshim, qe ishte pritur prej kohesh. Qendrimi ndaj kesaj ngjarjeje te rendesishme, ishte nga me ciniket, me idiotet dhe nga me te egrit qe mund te mendohet.

Nderkohe qe nje pjese e intelektualeve te asaj kohe e denuan xhestin e emigranteve publikisht ne Televizionin Shqiptar? Midis zerave qe qarkullonin, thuhej se edhe ju i keni quajtur si jashteqitja e kombit…?

Ishte nje nga shpifjet me te ndyra te sigurimit shqiptar. Te sigurimit dhe te partise bashke, edhe te shtetit. Ishte kryekeput nje genjeshter.

Ju nuk e keni thene kurre kete fjale?

Absolutisht jo. Perkundrazi, ne ate kohe, gjeja e pare qe bera kur une kam shkuar ne France, ishte mbrojtja e emigranteve shqiptare.

A u ftuat ju te merrni pjese ne mitingun qe u organizua per largimin e emigranteve, ne korrik te vitit ‘90?

U ftuam te merrnim pjese disa shkrimtare por asnje nuk mori pjese, nuk shkoi. Ajo tribune, ende sot, asnje here nuk eshte afruar per te pare se kush ka qene vertete atje. Sic duket, dikush eshte i interesuar qe te mos dalin ata, ne menyre qe shpifje te tilla te vazhdojne te qarkullojne. Perhapja e kesaj shpifjeje kaq masive, tregonte se sa shume agjente kishte sigurimi, kudo. Pra ndaj them se gjeja e pare qe kam bere ne France, ishte e kunderta, sepse aty mberriten emigrantet shqiptare, te cilet u trajtuan nga nje pjese e shtypit si arrogante. Ishte nje akuze e cuditshme dhe mua me kujtohet nje nga intervistat e para qe me kane marre dhe kam pasur nje konfrontim tamam per kete gje me gazetaret franceze. Sapo kam ikur, pas dy-tre javesh, kam botuar disa nga faqet me tronditese per ti mbrojtur ata. Kjo dihet. Eshte bere dhjete here ky pergenjeshtrim dhe keto shpifje vazhdojne te qarkullojne. Kjo tregon se sa te forta jane rrenjet e te keqes ne Shqiperi, shpifja e fabrikuar nga sistemi.

Hapja e viteve 1990 ishte edhe traumatike per Shqiperine? Sigurisht qe ishte traumatike. Ne c’kuptim?

Cdo tirani kur bie eshte traumatike. Dehja e lirise mund te jape disa here efekte te kunderta, te papritura, te befasishme. Ne fakt nuk ndodhi ndonje hata. Shpesh here degjojme qe zhgenjim i madh, ai qe prisnim nuk ndodhi etj. Nuk ndodhi ndonje gje, qe mund te vesh duart ne koke.

A ishte Perendimi indiferent ne vitin 1990? Ose, e la izolimin ne Shqiperi dhe nuk u more, sa u more me vendet e tjera te Evropes?

Kjo teze permendet shpesh, pra shperfillja e Perendimit. Mendoj se ne duhet te heqim dore nga zakoni i keq qe, per te gjitha te keqijat fajesojme shume vete, boten dhe kryesisht Evropen. Natyrisht qe ka pasur shperfillje per nje regjim, i cili ka pasur ne baze te tij shkeputjen nga Evropa. Sigurisht qe do te kesh nje shpagim per kete, ndonese une nuk e mendoj kurre se kjo eshte nje hakmarrje evropiane, por vetvetiu, ajo krenaria jone e shemtuar, qe jemi anti-evropiane, as e cajme koken per ate bote, qe kemi miq tane, kemi zakonet tona te neveritshme ne kete rast, politike, sigurisht qe ne do te na zgjatej dora me kursim. Dhe kur na u zgjat dora, i famshmi shansi gjerman, qe here pas here kujtohet edhe sot dhe ka gjithmone avokate qe thone se nuk ka qene i vertete. Ka qene krejtesisht i vertete. Une kam biseduar ketu, para disa vitesh, me djalin e Shtrausit dhe i kam bere tamam kete pyetje. Qe ne Shqiperi ka ende pikepyetje se kjo eshte nje mit, pra shansi gjerman dhe me tha nuk ka qene nje mit. Im ate me tha, ka ardhur disa here dhe kishte ne dore te hapte nje rruge per Shqiperine. Por ketu tha, ajo qe ndodhi ishte nje nga krimet e medha te bere nga njerezit, qe ende nuk u del emri qe i bene. Ne arkivat e Ministrise se Jashtme dhe te Komitetit Qendror, duhet te gjenden emrat e krimineleve qe e sabotuan shansin gjerman dhe te cilet kishin tmerr nga shansi evropian. Nuk donte regjimi shqiptar te kishte miqesine e Evropes. Regjimi shqiptar, nje nga problemet kryesore qe kishte pasi ra, pasi vdiq Enver Hoxha, ishte te mos afrohej me Perendimin. Perendimi ishte vdekja e tij dhe ndaj i mori te gjitha masat. Ne nuk deshem ne radhe te pare dhe perendimi u tregua i pakujdesshem na dha nje ndeshkim.

Ne vitin 1990, kur ju thoni se Ramiz Alia reflektoi negativisht ndaj letres tuaj, u moren disa hapa te rendesishem, sic ishte rivendosja e marredhenieve diplomatike me SHBA dhe Bashkimin Sovjetik, qe ishin nje tabu per lidershipin e asaj kohe, gjysme lejimi i fese, pra u tolerua feja dhe nderkohe u kthyen dy vendime te rendesishme, u hoq neni i agjitacion propagandes dhe u hoq arratisja, si tradhti ndaj atdheut…?

Keto ishin gjera aq te vockla ne krahasim me tmerret qe kishin ndodhur ne Shqiperi, sa qe eshte e turpshme qe ti kujtosh si suksese ndaj kesaj diktature. Hic fare, nuk ishte as hapje. Ishte nje surrogat, shembelltyre gjoja e hapjes, se nuk ishte hapje. Ishte thjesht per te shtyre kohen. Une kam ngritur tezen qe nuk ma ka pranuar asnje njeri, qe sipas mendimit tim, komunistet shqiptare kishin hyre ne lidhje me pucistet ruse e sovjetike, jo me shtetin sovjetik te Gorbacovit, por me pucistet te cilet kishin pushtuar diplomacine ne Rusi dhe Ministrine e Brendshme, pra dy pikat kryesore. Pra kishin arritur te krijonin lidhje me kastat e vjetra komuniste.

Ne Shqiperi ekzistonte nje fryme pro sovjetike?

Absolutisht. Une kam marre vesh per takime te fshehta qe krijoheshin ne ate kohe dhe zhvilloheshin diku nga Turqia, Turkistani, Kazakistani, qe mos binin ne sy. Midis nesh dhe pucisteve te Bashkimit Sovjetik. Pucistet ishin gjysme legale dhe gjysme ilegale, ata qe rrezuan Gorbacovin dhe ata do te vinin ne Rusi dhe nje nga lajmet e para qe do te jepnin, do te ishte kthimi i dy deleve te zeza, Jugosllavise dhe Shqiperise.

Zoti Kadare, dukej se te gjitha keto ishin te pamundura ne nje kohe kur i gjithe blloku Lindor ekonomikisht ishte i rrenuar…?

Une nuk besoj ne kete determinizmin ekonomik. Shume njerez e shpjegojne kolapsin, nepermjet ekonomise. Nuk eshte e vertete. Ketu ishte nje vullnet i eger politik qe nuk lejonte asgje, nuk ishte ekonomia. Shqiperia do ta shtynte me ate varferi qe ishte mesuar, mund ta shtynte edhe 3-4 vjet. Kjo pi uje per vendet e zhvilluara, qe kane nje strukture te madhe ekonomike, te fuqishme e cila mund te bjere ne kolaps. Por ne cfare kolapsi do te binte Shqiperia? Cfare do ti mungonte kaq, sa mos te shtynte disa jave, disa muaj. Asgje. Njerezit do te varferoheshin disa me teper, por ne krahasim me varferine qe kishin pasur, nuk do te ishte ndonje gje e madhe.

Ju thate se me te marre pergjigjen e Alise, ne maj te vitit 1990, vendoset te iknit nga Shqiperia. Kur e realizuat kete plan?

Ne rastin me te pare. Une nuk do te kaperceja ndonje mal apo ndonje liqen, sigurisht do te prisja ndonje ftese nga botuesi im, nga dalja e librit tim ne shtator. Prandaj, ne ate mbledhjen e famshme te intelektualeve, une nderkaq kisha pasaporten ne xhep, per te dale jashte dhe per te ikur. Gjendja ime shpirterore, ishte e kushtezuar edhe nga kjo gje. Me veten time thosha, per Ramiz Aline, “fol se shume shpejt do te bisedojme edhe per kete gje”.

Cdo me thene kjo?

Do te thote, shume shpejt une do te kem rastin, se ishte fund i gushtit ne ate kohe dhe une ikja ne shtator, do ta marresh vesh kete qe po na pyet tani me kaq dinakeri.

Si ju lejoi regjimi komunist qe te largoheshit me gjithe familjen?

Ka qene nje lloj nderlikimi i bere me qellim. Erdhi botuesi im me gjithe gruan e tij dhe une ftesen e kisha bashke me time shoqe ne promovimin e librit dhe njera nga vajzat kishte kohe qe bente nje stazh ne France dhe gjithe puna ishte per vajzen e dyte. Erdhi botuesi vetem per kete gje, sepse e lajmeroi vajza e madhe, erdhi te merrte vajzen e vogel si mysafire. Ne ate kohe, perfitova nga nje fare heqjeje vemendjeje, sepse u hap lajmi se Ramiz Alia do te shkoje ne Amerike. Si te thuash, pati ketu nje lloj shthurje te vigjilences dhe vajza ime shkoi atje. E moren ata burre e grua, u duk e besueshme kjo gje, keshtu qe qelluam atje te gjithe. Ne shkuam ne shtator atje. Madje po hap nje paranteze, nuk e kam percjelle aspak Ramiz Aline, sic thote tani andej ketej, se me percolli Ismail Kadare ne aeroport. Une kam qene ne France ne ate kohe.

Ramiz Alia thote qe ju mban mend ne aeroport, se ju ka dhene doren?

Bejuni pak kurioz, shkoni e gjeni arkivat dhe po e pate fytyren time atje. Une kam qene ne France, ne Paris e them me pergjegjesi te plote.

Ne fillim te shtatorit ju keni qene ne France, nderkohe qe vendimin per t’u larguar e keni marre ne 25-26 tetor. Per se pritet nje muaj e gjysme?

Prita pikerisht nga udhetimi i Ramiz Alise ne Amerike. Une nuk e besoja se ky udhetim do te behej vertete. Por kur e mesova qe u be vertete, atehere i thashe sime shoqeje, mos ka ndodhur ndonje mrekulli. Se perderisa Presidenti shqiptar shkon ne Shtetet e Bashkuara, dicka qe nuk e dime mund te kete ndodhur. Mendova se ndoshta ka ndodhur ndonje zhvillim pozitiv jashtezakonisht i forte. Ne fakt, ai ka qene nje udhetim blof. Me sa di une, nuk ka qene fare udhetim zyrtar, asgje. E kam marre vesh nga diplomatet tane ne Paris, kur me treguan per te famshmen qe paskam thene nje here e u be buje, se e kane shoqeruar shqiptaret e armatosur. Po eshte e vertete. Une jam revoltuar nga kjo gje sepse une e kuptova se ishte nje udhetim blof. Diplomatet me thane se ishte nje sukses i madh vizita e Ramiz Alise ne Amerike, se shkoi shume mire dhe e shoqeronin shqiptare te armatosur. Nga kjo kuptova se ishte nje blof. Ketu rikonfirmova vendimin per te ikur, se ne kete vend nuk behet asgje.

Dhe e bete publik ne kohen kur ne Shqiperi po zhvillohej mbledhja e Ministrave te Jashtem te Ballkanit?

Te them te drejten, kete nuk e kam bere me qellim, e kam bere pa dashur.

A kishte informacione regjimi, se ju do te mbeteshit ne France?

Nuk besoj. S’ka se si. Mund te dyshonte. Dikush mund te thoshte se ky po vonon shume, eshte me gjithe familjen atje.

A u konsultuat me perfaqesues te shtetit francez?

Po sigurisht. E para, botuesi im e dinte qe 2-3 muaj me pare dhe nuk besoj se botuesi im te ishte kunder meje ne asgje. Por besoj, se botuesi im gjithashtu te ishte si cdo intelektual i shquar te vinte ne dijeni shtetin francez per dicka qe ishte pozitive, s’kishte asgje te keqe.

Diten qe vendoset te kerkonit strehim politik, u takuat me ministrin e Jashtem francez?

Pikerisht, me Roland Dyman.

A patet nje diskutim per zhvillimet politike ne Shqiperi?

Sigurisht. Patem rreth nje ore e gjysme bisede.

Cili ishte mendimi i tij?

Te them te drejten, per punet e Ballkanit qe biseduam, pershtypja ime ishte qe informimi i tij ose ishte dicka i pasakte ose ishte i tille qe mua nuk me la nje pershtypje shume te mire. Po une nuk i dhashe rendesi.

Qe do te thote?

Ne ate kohe, mos harroni ministri i Jashtem francez, ishte nje nga njerezit me te afert te Presidentit ne Tirane, i cili ishte gjithashtu, nje president i Frances, i dalluar per nje afri tradicionale me Serbine.

Po ne raport me regjimin komunist ne Shqiperi?

Ai kishte mendimin e pergjithshem, qe ishte nje regjim qe duhet te binte.

Nje paranteze brenda kesaj logjike. A eshte e vertete qe Franca e ka mbeshtetur indirekt, regjimin komunist ne Shqiperi pergjate disa dekadave ne kohen e Hoxhes?

Kam frike se kjo eshte nje mit. Franca ka qene nje nga vendet e pakta me te cilen kishim marredhenie diplomatike dhe sigurisht ka qene nje post i Perendimit, qe te mos terhiqej teresisht perendimi nga Shqiperia. Ishin dy vende, Franca dhe Italia.

Pra nuk ka qene nje afrim i Frances me regjimin komunist?

Jo, ishte thjesht nje alibi me teper per te justifikuar ate rolin e saj qe ky vend te mos ngelej si shkretetire, jashte cdo vemendjeje Perendimore. Kete rol e kryente Franca dhe alibia ishte e besueshme per shkak te nje sentimentalizmi te fryre pak ne Shqiperi lidhur me Enver Hoxhen, i cili kur i interesonte, donte disa here te mos e fshihte ate luster frankofilie te lehte, per te ngjallur shpresa tek ato shtresa intelektualesh, qe nuk ishin te pakte, te deklasuarish, ose te njerezve te rrezuar nga pushteti, qe ulej pak ajo fryma rebeluese, ne qofte se ngjallej diku.

Ju thate se kur u larguat, ishit i bindur se do te rreshtoheshit kunder regjimit, bete nje deklarate me rastin e largimit dhe i rate shume fort, por me pas thuajse heshtet. Nuk reaguat me publikisht ne France…?

Nuk besoj se kam heshtur. Por nuk ka qene rasti se besoj se pas nje deklarate ku tregon nje program se pse ke ikur nga vendi jone dhe se cfare denon dhe cfare pret, nuk kishte rast me duket mua per te bere nje deklarate te dyte dhe te trete.

A kishit ndonje projekt konkret, se si do te angazhoheshit ne France?

Jo, nuk kisha ndonje projekt. Te them te drejten nuk doja te beja, kisha sinjale te luaja ndonje rol. Por une doja te luaja vetem rolin tim si shkrimtar. Pra mos prisni nga une qe te filloj te krijoj nje parti, ose te marr pjese ne ndonje parti, ose grupim apo aleance politike etj. Nuk ishte natyra ime kjo.

Pati tentativa nga regjimi per t’ju kerkuar, gjate kohes qe ju kishit kerkuar strehim politik ne France?

As mund te mendohej nje gje e tille. Nuk pati. Une nuk kam asnje dijeni per kete gje.

Ju vete nuk keni marre asnje sinjal?

Absolutisht jo. Nuk mundesha, nuk me gjenin dot njehere, kurre.

Ju ruheshit nga shteti francez ne ate kohe?

Jo, une kam preferuar te mos jem nen nje mbrojtje paranojake, nuk pata ndonje ruajtje kush e di se cfare. Thjesht kam pasur nje menjanim privat, qe ishte ndoshta me i sigurt se cdo menjanim.

Momentin qe ju u larguat nga Shqiperia, qe perkonte me konferencen e Ministrave te Jashtem te Ballkanit, brenda 24 oreve, autoritetet shqiptare me nje kerkese te sigurimit, larguan te gjithe gazetaret e huaj qe ndodheshin ne Shqiperi. A e ndiqnit ju jehonen e ngjarjeve ketu?

Jo nuk mund ta ndiqja ne fillim, kurrsesi. Telefonatat e para qe kam bere, kane qene me “Zerin e Amerikes”, qe me informonin me ngjarjet qe ndodhnin. Ka qene nje heshtje e plote.

Si e moret lajmin, qe ne Shqiperi kishin nisur protestat e studenteve?

Lajmi i pare qe kam degjuar, perpara kesaj, ishte nje deklarate e Gramoz Pashkos, tek “Zeri i Amerikes”, pak dite pasi une kisha ikur dhe jam habitur sepse mu duk si nje lajm shume i gezueshem. Sepse ky njeri, qe guxoi te mos flase kunder meje, po perkundrazi, ishte nje gezim i madh psikologjik e njerezor por edhe nje gezim intelektual e politik sepse kuptova se ne Shqiperi po leviz dicka. Ky ishte sinjali i pare. Ishte dita e dyte qe ne po kapnim ne ate vend qe ishim, sinjalin e Zerit te Amerikes, ne France. Nuk ishte e lehte.

Ishte e papritur, ju nuk e dinit?

Krejtesisht e papritur. Kemi qene befasisht shume te lumtur nga kjo gje, te gjithe. Pas disa ditesh, botuesi im me dha nje shuk te madh informacionesh, sinjale, letra dhe mesazhe nga Shqiperia.

Cdo me thene nje shuk?

Nje tufe te madhe gazetash franceze, kosovare, jugosllave dhe disa letra dhe mesazhe nga miqte e mi te shkruara, mesazhe telefonike te regjistruara. Ku thoshin se ‘ne ju mbeshtesim’.

Si e moret lajmin qe ne Shqiperi kishin nisur protestat e studenteve?

E mora vesh. Ndodhesha ne Paris ne ate kohe. Kurse lajmi me i bujshem ishte rrezimi i statujes se Enver Hoxhes. Une kam qene ne Alpet e Zvicres dhe mbaj mend qe e kam degjuar te gjithe naten, ne dhjetera gjuhe te ndryshme.

E kuptuat qe regjimi u rrezua?

Po, qe kishte marre fund. Ky ishte momenti i pare qe kuptuat se regjimi u rrezua? Jo me pare, qe ne ngjarjet e Dhjetorit.

Ne momentin qe u dekretua pluralizmi politik, a kuptuat qe regjimi tashme nuk mund te jetonte me? Po, absolutisht. A patet tundimin per t’u perfshire ne politike?

Jo, asnjehere, absolutisht.

A patet oferta nga opozita e asaj kohe?

Po.

Asnje moment nuk hezituat per te qene pjese e politikes?

Asnje moment. Kam pasur oferta madje nga shtete te huaj, shume serioze dhe ua kam thene prere te gjitheve se, ‘mos u merrni me kete gje, une nuk marr pjese”

Perse kjo vendosmeri?

Nuk e di, keshtu e kisha.

Mendoj se ishte jo vetem nje trent por edhe ndoshta nje mision ne ate kohe..?

Mund te ishte ne te gjitha kuptimet e mira te fjales, ose gjysme te mira, por une kete gje nuk e beja. Nje here kam mundur ta shpjegoj, nuk e di sa kam qene i besueshem, sepse kjo pyetje me eshte bere me dhjetera here. Kam gjetur me ne fund nje shpjegim qe luajti nje rol pozitiv qe se paku te mos ma benin me si pyetje. Sa ia kisha mbushur une mendjen vetes sime se eshte keshtu e vertete, pergjigjja ime ishte kjo: Nje shkrimtar, nuk eshte i pershtatshem per poste te tilla qe mendoni ju. Shkrimtari eshte nje qenie e vetmuar, qe punon i vetmuar, qe nuk pranon keshilla nga askush dhe nuk do te pergjigjet perpara askujt. Ai eshte pra jo demokratik ne thelbin e tij. Eshte i papershtatshem sidomos per demokracine.

E kishit bere kete analize?

Po, ja mbusha mendjen vetes se keshtu eshte. Nuk jam shume i sigurt, por mendoj se eshte keshtu.

Pavaresisht vendimit racional, a patet brenda vetes nje tundim?

Me dukej nje tmerr. Tmerri me i madh ne bote.

Qe te merreshit me politike?

Qe te merrem me drejtimin e politikes. Te jem drejtuesi.

Zoti Kadare, ju jeni shkrimtar, por permes publicistikes keni trajtuar edhe tema qe merren me identitetin e shqiptareve, me Shqiperine, historine e Shqiperise. Nese ju pyes sot, 20-vjet me pas, cfare vendi ze viti 1990 ne historine e Shqiperise, a do te kishit nje pergjigje?

Ze ate vend qe duhet te zinte nje vit i pashmangshem. Qe ne qofte se nuk do te ishte ‘90 do te ishte ‘91 dhe do te ishte me keq gjithmone. Po te ishte nje vit me pare se ‘90, do te ishte me mire. Ky vit ka shenuar ne nje fare mase edhe jeten tuaj.

Deri ne ate vit, ju keni jetuar ne diktature dhe pas ketij viti ishit i lire te shkruanit, te flisnit te benit jeten tuaj. Diktatura mendonit se ju ishit agjent, por prape shkruanit, ndonese ishit i pergjuar. Mbas vitit 90, cfare humb dhe cfare fiton nje shkrimtar i mesuar te jetoje ne diktature dhe t’i mbijetoje diktatures, ne nje bote te lire?

Kete kapercim nje shkrimtar e ka me te lehte se gjithkush. Ne qofte se shkrimtari, ka besim tek letersia, tek arti i tij, ai eshte njelloj tek te gjitha regjimet, pak a shume njelloj. Nuk ka ndryshim.

Ka komente qe pjesa me solide e vepres tuaj, eshte ajo e krijuar ne diktature…?

Misteri me i madh i kesaj pyetjeje, ne qofte se une pergjigjem si shkrimtar, jo si moralist, eshte se kjo nuk dihet. Cili regjim eshte me i lehte dhe cili regjim eshte me i keq. Mund te tingellonte cinike qe ta thuash kete, por per fat te keq ne universin e letersise ka gjera shpesh here paradoksale dhe cinike. Po ashtu eshte e verteta.

Domethene, ti nuk mund ta dish kurre, per ty si krijues, cila kohe eshte me e mire dhe cila me e keqe.

Arti shpesh bie ne kundershtim me jeten. Eshte njelloj si te them, kur mendojme te flasim per “Komedine Hyjnore” te Dantes, nuk eshte me interesante parajsa se sa eshte ferri. Pra ferri eshte dukshem me interesant, i mesem eshte purgatori, parajsa eshte interesante, por jo aq sa duhet te ishte. Prandaj ky eshte paradoksi i madh i artit. Kjo eshte pergjigjja e nje shkrimtari, qe ne kete rast mund te jete jo e pershtatshme per moralin njerezor. Jo e pershtatshme per te verteten ne jeten shoqerore. Ketu, letersia ndahet nga jeta. Ka disa te verteta qe jane te hidhura per jeten, nuk jane te favorshme per shkrimtaret, por nuk jane as te disfavorshme.

Si do ta etiketonit ate kohe qe keni jetuar, thuajse 30-vjet, ju dhe shume shqiptare te tjere?

Per Shqiperine ka qene nje kohe e humbur. Eshte nje tragjedi per nje vend. Ka qene nje kohe kur ne kete vend, u forcua e keqja, i dha rrenje te tjera te keqes. Ka qene nje e keqe shqiptare, qe ka ekzistuar gjithmone nje e keqe rumune, franceze, ruse, angleze, bullgare, cdo vend e ka te keqen e vet. E keqja shqiptare eshte se erdhi shume shpejt pas sundimit Osman, komunizmi. I la shume pak kohe te merrte fryme Shqiperia. Tani po behet perhere te dyte nje periudhe pauze. Nje periudhe qe Shqiperia shikon vetveten me ne fund. Ose qe duhet ta shikoje normalisht dhe qe per fat te keq, nuk e sheh dot ende normalisht.

Kam vene re se ju jeni me optimist se sa shqiptaret e tjere, qe ankohen per menyren se si po zhvillohet dhe po ecen Shqiperia…?

Une nuk kam ndonje optimizem kush e di se cfare, te them te drejten. Sepse une jam i ndergjegjshem per vetite dhe per theniet qe ka cdo popull. Une popullin shqiptar, e ve nder popujt qe nuk eshte as me i keq as me i mire nder te tjeret. Ngaqe e njoh pak a shume, ate qe quhet njerezim. Ne qofte se ky quhet optimizem, une e pranoj. Kaq. Populli shqiptar eshte si te tjeret dhe fatin nuk e ka as aq te zi sa e mendojne, as aq te lumtur sa e mendojne. Ka nje fat midis te dyve.