Qosja: Zogu despot oriental, ja vrasjet e tij në Kosovë.
E majta i shmanget identifikimit me Nolin, s’e kuptoj si identifikohet e djathta me Zogun”
Akademiku vlerëson figurën e diktatorit dhe atakon qeverisjen aktuale.
“Enver Hoxha, ndërtues i shtetit bashkëkohor”
Qosja: Berisha dëshiron ta feudalizojë historinë, duke madhëruar figura pashallarësh me origjinë shqiptare.
Është i njohur për fjalët “pa doreza”. I drejtpërdrejtë në atë që thotë, akademiku nga Kosova analizon disa nga figurat e historisë shqiptare në këtë 100-vjetor të Pavarësisë.
Rexhep Qosja flet në “Shqip” me Rudina Xhungën; një intervistë për Ismail Qemalin, Ahmet Zogun, Fan S. Nolin, Enver Hoxhën e deri te Sali Berisha…
Profesor Qosja, i kujt është 100-vjetori, i Ismail Qemalit apo Ahmet Zogut?
Zogu me Ismail Qemalin nuk kanë të bëjnë fare mes njëri-tjetrit. Ismail Qemali ishte shtetari që themeloi Shqipërinë, Ismail Qemali ishte demokrati, ai i cili e filloi demokracinë në historinë e popullit shqiptar dhe në historinë e shtetit shqiptar, Ismail Qemali ishte njeriu i cili ndërtonte një politikë tipike demokratike, madje them më liberale. Ai ishte për bashkëmarrëveshje që me fjalë të huaj i themi dialog, ishte për tolerancën, ishte për mirëkuptimin, ishte për humanizmin, ishte për të drejtën, për të vërtetën. Pra, ishte për disa vlera që nuk i kishte Ahmet Zogu, fjala bie. Ismail Qemali ishte një figurë politike me përvojë të madhe ndërkombëtare. Ne nuk mund të harrojmë kur flasim për Ismail Qemalin dhe rolin që luajti ai në historinë shqiptare, si u bë e mundshme që të luante ai atë rol. Në Perandorinë Osmane në Stamboll, ai ishte një figurë e shquar, ishte sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Punëve të Jashtme, ishte këshilltar në disa njësi të shtetit të Perandorisë Otomane, pra i sundimtarëve të ndryshëm. Ishte caktuar ministër i Punëve të Jashtme, ministër i Drejtësisë, ministër i Rendit Publik. Ismail Qemali ishte njeri që ka marrë pjesë në disa delegacione me rëndësi të veçantë, si për shembull delegacionin e Perandorisë Osmane që merrej me çështjen e Danubit. Ishte këshilltari i Xhevdet Pashës që merrej me çështjen e rendit në atë kohë të Bosnjë-Hercegovinës dhe me përpjekje për reformat e Bosnjës dhe Hercegovinës që donte të bënte perandori otomane, siç ishte gjendja atje. Dhe të mos harrojmë, sepse nuk theksohet. Kam dëgjuar gjatë kësaj kohe kur po shkruhet dhe flitet për krijimin e shtetit modern shqiptar, Ismail Qemali ishte caktuar në grupin e qeveritarëve të cilët merreshin me vendosjen e hebrenjve të dëbuar prej Rusisë dhe Ukrainës dhe ai kishte për detyrë të merrej me vendosjen e tyre në hapësirat e Perandorisë Otomane. Pra një mision shumë i rëndësishëm që nuk mund të harrohet. Pse Ismail Qemali? Sepse shquhej për humanizmin e tij, me mendimet e tij, me shikimet e gjera. Ishin këto veçori, cilësi, virtyte, që i bënë të mundshme atij të kuptonte situatën në Shqipëri dhe të bëhet nismëtari i shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë.
Po nëse ndalojmë te Zogu dhe Noli…
Fan Noli është përmendur këtë 100-vjetor, me shumë vërejtje ose pothuajse negativisht, në mënyrë shumë të padrejtë, të palejueshme dhe të papranueshme. Për mua që e njoh punën, krijimtarinë, veprimtarinë, jetën dhe veprën e Fan Nolit, krahasimi me Ahmet Zogun është një profanosje. Fan Noli është një figurë e madhe, është njeri i madh në kulturën dhe historinë e popullit shqiptar. Çfarë do të thotë njeri i madh? I madh është dikush i cili nuk është i madh për një periudhë të shkurtër, 10, 15, 50 vjet, por kur është i madh përgjithmonë. Fan Noli është i madh përgjithmonë në historinë shqiptare. Ai është poet, historian, publicist, kompozitor. Ai ka shkruar pak vjersha, por të gjitha vjershat e tij hyjnë në antologjinë e poezisë shqipe, të gjitha, pa përjashtim. Asnjë njeri tjetër nuk ka aq vjersha të denja për të hyrë në antologji sa Fan Noli. Fan Noli ka veprën “Bethoveni dhe revolucioni francez”, pritur si një kryevepër për idenë, metodën, mënyrën e trajtimit të Bethovenit dhe revolucionit francez. Kudo ishte origjinal, i veçantë, i ri me mendime, i papërsëritur. Publicistika e tij është e veçantë sepse Noli ishte intelektual shumë parimor, ndërsa Zogu jo. Si mund të krahasohet Noli me Zogun? Nolin e kanë quajtur dhe e quajnë edhe tani bolshevik, komunist. Ai njohu Bashkimin Sovjetik kur e kishin njohur Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Franca, Britania e Madhe dhe shtete të tjera. Noli erdhi në politikën shqiptare prej Amerikës. Noli kishte politikë dhe ideologji anglo-amerikane. Po të ishte Noli në politikë, po të mos kishte dështuar revolucioni i vitit 1924, populli shqiptar dhe Shqipëria do të orientohej nga Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e sigurt. Dhe historia shqiptare do të ishte jo pak, por shumë më ndryshe se çka qenë prej vitit 1924.
Por nderimi shkon për Zogun këtë 100-vjetor…
Tani po shkruhet, po flitet, po dëgjoj, po lexoj se Zogut do t’i ngrihet një përmendore ashtu si Ismail Qemalit, madje do t’i bëhet edhe një mauzole. Ia bëj vetes një pyetje: Si është e mundur kjo gjë? Si është e mundur të bëhen gjithë këto përpjekje për ta shquar Zogun dhe për ta bërë figurë të madhe historike, sa për ta krahasuar me Ismail Qemalin? Shumëçka harrohet me qëllim dhe shqiptohen shumë të pavërteta e gënjeshtra. Dhe të vërtetat e tjera harrohen. Por ne nuk duhet t’i harrojmë. Nuk është Zogu themeluesi i një administrate moderne, madje as i një rendi bashkëkohor të Shqipërisë. Zogu vendosi në Shqipëri një rend politik, shoqëror gjysmë feudal. Të dhënat e jetës politike, shoqërore të asaj kohe e dëshmojnë këtë. Zogu krijoi një administratë. Adhuruesit e tij thonë që ishte një administratë europiane, moderne, por në të vërtetë administrata e tij ishte gjysmë feudale, ashtu si dhe rendi politik shoqëror. Ahmet Zogu sundonte në mënyrë despotike dhe me mjete despotike, madje të një despotizmi them oriental. Sundonte me intriga dhe frikë. Një problem tjetër shumë i rëndësishëm që nuk duhet ta harrojmë, është se Noli erdhi në pushtet për ata 6 muaj me një revolucion që e bëri populli, por Ahmet Zogu u kthye në Shqipëri me ndihmën e ushtrisë serbe, madje me ndihmën e pjesës më ekstreme, më të dhunshme të ushtrisë serbe, me të ashtuquajturit çetnik nga njëra anë dhe, bashkë me ta, edhe bjellogardistët rusë që kishin gjetur strehim në Serbi dhe Jugosllavinë e porsakrijuar. Pra, erdhi në pushtet me ndihmën e tyre; ata duke e sjellë Zogun në Shqipëri në pushtet, e pushtuan në një fare mënyre një pjesë të Shqipërisë së pavarur. Tjetër, ai bëri një marrëveshje me Nikolla Pashiçin që është një marrëveshje historikisht e vlerësuar shumë e turpshme, një marrëveshje tradhtare që komprometon përgjithmonë nënshkruesin e saj. Duhet t’i lexoni ato tetë pikat e ndryshme, pasi nuk dua të flas tani për të gjitha ato, por një prej atyre pikave që rëndon shumë, që dëshpëron shumë, është pika për ndërprerjen e veprimtarisë së komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. Ky Komitet e kishte bazën në Shkodër por i kishte degët e veta edhe në Kosovë, kishte degë në vendlindjen time, Plavë dhe Guci, kishte në një varg qytetesh të Shqipërisë. Zogu e shkatërroi komitetin “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, pasi kështu e kishte bërë marrëveshjen me Pashiçin. Zogu, gjithashtu, vrau figurat kryesore të këtij Komiteti. Vrau Hasan Prishtinën, Bajram Currin, Hysni Currin. Nuk po flas për Luigj Gurakuqin, një figurë e madhe e historisë shqiptare, por po flas për këta që ishin anëtarë të komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. Dhe tjetra, ushtria serbe e vrau Azem Bejtën në fshatin e tij më bashkëluftëtarët e tij dhe historianët e Kosovës, e kanë dëshmuar me studimet e tyre. Unë po flas në bazë të studimeve që ka bërë njëri prej këtyre historianëve se në likuidimin e Azem Bejtës me disa nga bashkëluftëtarët e tij mori pjesë Ahmet Zogu, pos të tjerash, edhe me informatën që i jepte Pashiçit për lëvizjet e tij pra, të Azem Bejtës. Unë po flas këtu jo me simpati letrare por po flas me fakte, me të dhëna politike e historike. Ndryshe vlerësohet Noli, politika dhe synimet e tij, se ku do ta çonte popullin shqiptar dhe Shqipërinë ajo politikë e Nolit. Dhe flas gjithashtu për realitetin e Zogut. Si individ nuk mund të kem asgjë kundër Ahmet Zogut, por këto që them, më bëjnë që unë të them Ahmet Zogu në asnjë mënyrë nuk meriton të bëhet për të atë që dëshiron t’i bëjë Sali Berisha, në asnjë mënyrë. Zogu i hapi rrugë me politikën e tij pushtimit italian, fashist të Shqipërisë. Sot nuk flitet për një pasojë të kësaj politike. Shqipëria bëri një luftë shumë të çmuar antifashiste. Ajo Parti Komuniste me në krye Enver Hoxhën bëri një luftë antifashiste të çmuar në Europë, por në Konferencën e Paqes në Paris në vitin 1946 Shqipërisë nuk iu pranua statusi i bashkëluftëtares me aleatët kundër fashizmit. Kjo e para, dhe e dyta, Shqipërisë nuk iu pranua statusi i vendit të cilit do i paguheshin dëmet e luftës, reparacionet e ashtuquajtura të luftës. Cili është shkaku? Shkaku është politika që ndoqi Ahmet Zogu, i cili bëri atë politikë që solli pushtimin e Shqipërisë. Ju mund të keni lexuar shkrimet e historianëve të shquar të Shqipërisë sot se ai, sado një Mbret i një shteti, nuk kishte kurrfarë trajtimi në Europë, nuk e pranuan.
Megjithatë, është në të drejtën e të djathtës shqiptare të identifikohet me Zogun. Ajo që nuk kuptohet është pse e majta shqiptare nuk identifikohet me Nolin. Më shumë në Shqipëri dëgjon Kryeministrin Berisha të flasë për Nolin, sesa liderin e opozitës, Edi Rama…
Nuk e kuptoj as unë. Nuk shoh arsye pse ata i shmangën qëndrimet reale, objektive, të drejta ndaj Fan Nolit. Të përdor shprehjen tuaj, e majta e Shqipërisë i shmanget identifikimit me Fan Nolin, ashtu siç nuk e kuptoj se si mund të identifikohet e djathta e Shqipërisë me Ahmet Zogun. Mund ta kuptoj identifikimin me ndonjë tjetër, por në asnjë mënyrë me Ahmet Zogun. Të dhënat që paraqita, e komprometojnë këtë identifikim.
Një tjetër figurë është Enver Hoxha, për të cilin nuk po flitet në këtë 100-vjetor…
Nuk është normale. Edhe periudha e komunizmit në Shqipëri është një periudhë që e ka jetuar populli shqiptar pra, është një pjesë e historisë shqiptare. Nuk mund ta heqësh, nuk mund ta kapim me dorë atë periudhë 45-vjeçare dhe ta hedhim aty ku nuk shihet, dëgjohet e ku nuk flitet për të. Kjo nuk është e mundshme, nuk është e lejueshme, historikisht është e papranueshme. Kam lexuar mjaft të vërteta për atë regjim që ishte diktaturë totalitare me mjaft mjete të dhunës, por kam lexuar edhe shumë gënjeshtra e të pavërteta. Enver Hoxha ishte një sundimtar për një periudhë të gjatë të historisë shqiptare dhe në këtë periudhë u përdorën mjete që unë nuk i pranoj në jetë, politikë, shtet. Mirëpo Enver Hoxha nuk ishte i vetmi. Ne kur flasim për Enver Hoxhën dhe komunizmin në Shqipëri, duhet të kemi parasysh se kjo nuk ndodhte vetëm në Shqipëri. Komunizëm nuk kishte vetëm Shqipëria, por vende komuniste ishin bërë Rusia me një varg popujsh të tjerë, republika dhe krahina të tjera, komuniste ishte Spanja, Polonia, Çekia, Çekosllovakia, komuniste ishte dhe është Kina, komuniste është Kuba, ishte një pjesë e Vietnamit. E pra, e pranuan komunizmin popuj të mëdhenj, me tradita të shkëlqyera historike, po kështu e pranoi edhe Shqipëria. Ashtu ishte pas luftës botërore, ashtu mendohej. Komunizmi u premtonte njerëzve liri, barazi, të drejta sociale që nuk i kishin dhe prandaj njerëzit e përkrahën. Jo rastësisht komunizmi vendoset në një shtet ashtu siç u vendos në Shqipëri. Aq më tepër që në atë kohë komunizmi ishte shpresa e të varfërve dhe Shqipëria ishte e varfër dhe mund të duket fare e natyrshme, historikisht e kuptueshme si dhe pse fitoi aq lehtë komunizmi në Shqipëri. Sot ne flasim gjithqysh për Enver Hoxhën. Patjetër që do flasim për gjërat me të cilat nuk pajtohemi, gjërat e këqija, do flasim për terrorin e pasluftës, por them se edhe për terrorin e pasluftës nuk mund të flasim pa pasur parasysh vendet e tjera. Shqipëria nuk është vendi i vetëm ku u pushkatuan njerëz pas luftës. Me vjen keq për pasardhësit e të pushkatuarve, më vjen keq pasi nuk jam dakord me pushkatime të tilla, por nuk mund të mos mendoj se sjellje të tilla më të rënda se në Shqipëri kishte edhe në vende të tjera komuniste. Ajo ishte një luftë për të qenë apo për të mos qenë, ishte luftë kundër një pushtuesi shumë të rrezikshëm, kundër fashizmit italian dhe kundër nazizmit gjerman. Unë e njoh mirë historinë e Jugosllavisë. Tito ka pushkatuar aktorë dhe aktore në Beograd, intelektualë dhe shkrimtarë shumë të njohur. Disave u janë gjetur varret, ndërsa disave nuk u janë gjetur asnjëherë. Dhe numri i të pushkatuarve në përpjesëtim me numrin e popullsisë së Jugosllavisë dhe Shqipërisë është shumë më i madh se atyre në Shqipëri. Tito, në vitin 1948, ndërtoi kampin e përqendrimit në Goliotok dhe atje dërgoheshin njerëzit që deklaroheshin për Stalinin, që ishin për politikën e Stalinit, me mijëra luftëtarë ish-partizanë. Atje kushtet ishin të tilla, sa njerëzit kërcenin prej shkëmbinjve dhe thyenin kokën sa i dilte truri mbi shkëmbinj. Atje, njerëzit ia ngulnin vetes gozhdët në kokë. Pra, në Goliotok, ku ishte ai kamp që kishte ndërtuar Tito me Rankoviç. Të mos flasim pastaj për terrorin në Bashkimin Sovjetik dhe në vendet e tjera komuniste. Apo në Rumani, ku dhuna në Shqipëri nuk ka pasur ato përpjesëtime, siç kanë qenë në këto vende. Flasim për të këqijat që ka pasur ai regjim, por historiani, studiuesi, njeriu objektiv që shikon objektivisht dhe të shikosh një rend politik, shoqëror në mënyrë objektive, do të thotë ta shikosh ndershëm për veten në radhë të parë. Enver Hoxha, si të gjithë diktatorët, ashtu si Napoleoni, Çezari apo Aleksandri i Maqedonisë që ishte despot dhe që bënte tmerre ngado shkonte duke djegur qytete, kanë edhe disa të mira që mund të jenë më të vogla apo më të mëdha. Ka edhe regjimi i Enver Hoxhës një varg të mirash. E para, Enver Hoxha, me atë rend politik-shoqëror, me atë politikë e ideologji e shkëputi Shqipërinë prej një varfërie të madhe që sundonte përpara. Unë kam këtu në bibliotekën time dy vepra të botuara në vitin 1937, domethënë me rastin e 25-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë. I kam lexuar jo vetëm një herë me kujdes dhe aty shihet në çfarë gjendje ishte Shqipëria në atë kohë, në një gjendje shumë të dhimbshme. Enver Hoxha e ndërroi atë gjendje, i siguroi atij populli bukën dhe mandej u arritën disa zhvillime, para të cilave nuk mund t’i mbyllim sytë. Shqipëria ndërtoi institucione bashkëkohore të shtetit, të gjitha institucionet e mundshme që i ka një shtet, i ndërtoi ai regjim. Ai regjim zhvilloi arsimin në përpjesëtime të mëdha, ai regjim zhduku analfabetizmin. Shqipëria, ashtu si në statistikat jugosllave, hynte në shtetet me numrin më të vogël të analfabetëve. Ai regjim ndërtoi institucione bashkëkohore që i kanë shtetet më të zhvilluara të kulturës dhe shkencës, ai regjim i zhvilloi studimet albanologjike. Ne kishim para Luftës së Dytë Botërore, aty-këtu, ndonjë njeri që merrej me studime shqiptare, por Enver Hoxha me regjimin e tij bëri që studimet albanologjike të institucionalizohen dhe u realizuan arritje të mëdha në të këto studime në të gjitha fushat e albanologjisë. Ky regjim ndërtoi institutet e kulturës, operës, baletit, ansamblin me shumë rëndësi të valleve popullore, ky regjim bëri institute edhe në shkencat ekzakte. Pra, ndërtoi një shtet bashkëkohor me të gjitha institucionet politike, shoqërore, kulturore, arsimore, shkencore. Nuk mund t’i harrojmë këto. Shqipëria sot ndriçohet edhe me termocentrale që ka ndërtuar ai regjim, apo në radhë të parë me ato termocentrale. Ai regjim e mbrojti Shqipërinë prej vërshimeve, e shpëtoi Shqipërinë prej kënetave. U rritën tani kënetat, u rritën aq shumë, sa po bëhen vërshime ashtu si Shkodra, sepse regjimi i sotëm nuk po i kushton rëndësi ose i la të shkatërrohen ato që i kishte ndërtuar ai regjim me Enver Hoxhën në krye për mbrojtjen e qyteteve, fshatrave, fushave prej vërshimeve dhe brakave. Nuk mund dhe nuk duhet t’i harrojmë këto. E thashë më parë e dua ta përsëris se ai regjim i dha popullit shqiptar një dinjitet ndërkombëtarisht të njohur dhe kjo nuk është diçka e parëndësishme.
Profesor, është duke u kërkuar, dhe me të drejtë, rishikimi i historisë. Ju shikoni, kush është duke e rishikuar, njerëzit e oborrit të radhës, njerëzit që bëjnë histori apo njerëzit që bëjnë propagandë?
Këtë përpjekje që të mos e quaj proces, të rishkrimit të historisë, e ka filluar Kryeministri i Shqipërisë, Sali Berisha. Është e vështirë të rishkruhet historia, domethënë ta fillosh nga A-ja, nga fillimi. Historia korrigjohet, studimet historike korrigjohen, ndryshohen, plotësohen etj., por ta rishkruash prej fillimit do të thotë të hedhësh poshtë gjithçka që është bërë deri tani dhe kjo gjë është e pamundur. Historia është zhvilluar shumë pas Luftës së Dytë Botërore dhe u krijuan dhe shquan shumë historianë të lavdishëm në Shqipëri. Unë e di pasi në kongrese, konferenca, tubimet shkencore që bëheshin nëpër republikat e Jugosllavisë, shkruhej me shumë respekt për historianët e Shqipërisë. Ata mund t’i bënin lajka regjimit, por të dhënat, metodologjia, shpjegimi që jepnin, ishin të drejta dhe objektive në shumicën e rasteve. Kryeministri i Shqipërisë dëshiron ta ndërrojë. Pse? Për një ideologji tjetër dhe për më tepër për një mentalitet tjetër. Kryeministri i Shqipërisë, objektivisht, dëshiron ta feudalizojë dhe bajraktarizojë historinë shqiptare duke amnistuar, duke glorifikuar, duke madhëruar figura pashallarësh me origjinë shqiptare që nuk kanë të bëjnë fare me përpjekjet për krijimin e shtetit modern shqiptar, nuk kanë të bëjnë aspak me pavarësinë dhe nuk i kanë dhënë ndonjë kontribut Shqipërisë, por Perandorisë Otomane. Ai do të shquajë, të madhërojë atë që nuk pranohet si kuislingët, bashkëpunëtorët e fashizmit, njerëz që morën pjesë në pushtetin fashist dhe në pushtetin nazist pasi kapitulloi Italia. Epo këtë të tjerët nuk e bënë sepse moralisht është e papranueshme, shkencërisht, kombëtarisht e papranueshme në të gjitha vendet komuniste duke përfshirë edhe Francën, që është vend me tradita dhe kulturë të jashtëzakonshme.
RUDINA XHUNGA
No comments:
Post a Comment