Politika e Niksonit pas ardhjes së tij në Shtëpinë e Bardhë në vitin 1969 shënoi fundin e strategjisë së “Përmbajtjes”, dhe fillimin e asaj që njihet me emrin “Realpolitika”. Konceptet e reja të politikës amerikane u zbatuan edhe në marrëdhëniet me Shqipërinë. Pas një ngërçi më shumë se një çerek shekulli në marrëdhëniet dypalëshe, në fillim të viteve 70, SHBA morën të parët iniciativën për të rivendosur marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë. Iniciativa e amerikanëve nuk erdhi si rezultat i ndryshimeve apo zbutjes së regjimit komunist të Shqipërisë, por ishte pjesë e vizionit të ri politik të SHBA, për të pranuar një realitet të caktuar në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe veçanërisht në raport me vendet socialiste të Evropës Lindore. Duhet pranuar se, iniciativën për rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike me SHBA, që nga fundi i viti 1944 e kishin pasur qeveritë shqiptare, ndërsa në fillim të viteve 70-80 ajo u ndërmor nga administratat amerikane.
Politika e re amerikane
Për të kuptuar këtë risi të politikës së jashtme të SHBA, më lejoni të bëj një paraqitje të shkurtër të saj. Për më shumë se dy dekada politika e jashtme e SHBA kishte funksionuar mbi bazën e strategjisë së “përmbajtjes”, politikë e cila nga fundi i viteve 60 dukej se e kishte konsumuar veten. Një tjetër politikë tjetër po projektohej, “Realpolitika”, arkitekt i së cilës ishte Niksoni. Ndryshimet ishin bërë të domosdoshme, sepse “strategjia e përmbajtjes” e kishte futur Amerikën në vijën e parë të çdo krize ndërkombëtare; retorika e lartë e periudhës së Kenedit kishte përcaktuar objektiva që ishin përtej kapaciteteve fizike dhe emocionale të Amerikës”1. Nëpërmjet politikës së “përmbajtjes” amerikanët nuk kishin synuar të vendosnin ekuilibrin e forcës, por të ndryshonin shoqërinë sovjetike dhe përderisa BS ruante ideologjinë e tij, bisedimet me të konsideroheshin të pakuptimta. Niksoni u nda nga baballarët e përmbajtjes dhe zgjodhi një rrugë që të kujtonte Çurçillin, i cili pas vdekjes së Stalinit, bëri thirrje për bisedime me Moskën. “Niksoni, besonte se procesi i bisedimeve dhe një periudhë e gjatë gare paqësore do ta shpejtonin transformimin e sistemit sovjetik dhe do të forconin demokracitë”2. Tendenca për ndryshime në politikën amerikane në trajtën e saj virtuale ishte shfaqur para ardhjes së Niksonit në Shtëpinë e Bardhë. Në vitin 1964 në një studim të Këshillit të Planifikimit të Politikave theksohej: “Ne duam të “ndërtojmë ura” me Evropën Lindore, me qëllim që të lehtësojmë dhe mbështesim ndryshimet konstruktive, me mendimin për të përparuar drejt ribashkimit të Evropës Lindore me Perëndimin. Ribashkimi nuk kupton një entitet politik, aleancë ushtarake apo forcë të tretë. Ai nënkupton lidhje më të afërta bilaterale, kontrollin e armëve dhe marrëdhënie shumë paleshe. Kjo është për Shtetet e Bashkuara një mundësi tërheqëse dhe domosdoshmëri mbrojtëse.. 3" Nevojën e ndryshimeve të thella në politikën e SHBA e kishte nënvizuar Niksoni në një artikull të botuar prej tij në revistën “Foreign Affairs magazine” që në vitin 1967, kur ai ende nuk ishte ngjitur në fronin e Shtëpisë së Bardhë. Sidoqoftë ajo u shndërrua në një politike funksionale vetëm pasi ai erdhi në krye të saj.
Politika e Niksonit në fakt nuk bëri gjë tjetër veçse njohu dhe pranoi disa realitete të reja në marrëdhëniet ndërkombëtare, të cilat ishin të domosdoshme të merreshin në konsideratë. Marrëdhëniet e trekëndëshit Shtetet e Bashkuara, BRSS dhe Kinës i hapën rrugën një numri arritjesh të mëdha, të tilla si dhënia fund e luftës së Vietnamit; marrëveshja që garantonte hyrjen e forcave perëndimore në Berlinin e ndarë; pakësimin dramatik të influencës sovjetike në Lindjen e Mesme;mbajtjes së Konferencës për Sigurimin dhe Bashkëpunimin në Evropë; bisedimet për kufizimin e armëve atomike; pranimin e Kinës në Kombet e Bashkuara. Jo të gjitha këto ndryshime ndodhën në administratën e Niksonit, por ato u vazhduan më tej nga presidenti Ford.
Propozimet e druajtura dhe jo të drejtpërdrejta të SHBA për rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Shqipërinë, zënë fill në raportet vjetore të Sekretarit Amerikan të Shtetit Roxhers, kushtuar marrëdhënieve të SHBA me vendet e Evropës Lindore në vitet 1970- 1972. Në raportin e vitit 1971, Roxhers përmendte se SHBA e konsideronin të mirëpritur procesin e intensifikimit të normalizimit të marrëdhënieve të Shqipërisë me vendet e tjera, si një zhvillim që i kontribuon stabilitetit dhe paqes në rajon4. Propozimin në trajtë të plotë dhe të qartë e paraqiti ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit Kenneth Rush, në fjalimin e mbajtur më 4 prill 1973, në akademinë Annapolis. Në paragrafin kushtuar Shqipërisë Kenneth Rush theksonte se “vetëm Shqipëria nuk kishte bërë ndonjë progres të dukshëm, por nëse ajo dëshiron të rivendosë marrëdhëniet, do ti gjejë Shtetet e Bashkuara të përgatitura për tju përgjigjur”5.
Departamenti i Shtetit (D.SH.) zgjodhi kohën më të favorshme për të paraqitur propozimin e lartpërmendur, duke ditur se : a) Shqipëria ishte tërhequr nga Traktati i Varshavës dhe tashmë ishte zyrtarisht e paangazhuar në blloqet ushtarake të kohës. Por, nuk përjshatohej mundësia e ndonjë sulmi të BS dhe aleatëve të tij mbi Shqipërinë. b) Marrëdhëniet amerikano-kineze, ishin duke u përmirësuar dhe ato mund të ndikonin për afrimin e Shqipërisë me SHBA. Dokumentet e gjetura në arkivat shqiptare dhe amerikane dëshmojnë se problemet e sigurisë në Shqipëri pas daljes nga TV, kishin fituar përparësi ndaj problemeve të tjera. Ndihma ushtarake e Kinës, me gjithë shkëmbimin intensiv të delegacioneve ushtarake ndërmjet të dy vendeve dhe deklaratave të forta të udhëheqjes së lartë kineze në mbrojtje të Shqipërisë, nuk përbënin ndonjë garanci për të. Kina gjendej shumë larg Shqipërisë, dhe efiçenca e ndihmës së saj ishte e diskutueshme. Në analizë të fundit duhet të kemi parasysh se pavarësisht nga deklaratat bombastike të Mao Ce Dunit, kinezët në vitet 60 e kishin refuzuar një kërkesë të qeverisë shqiptare për të përfunduar një aleancë ushtarake me Shqipërinë.
Largimi i Shqipërisë nga TV sipas opinionit të një studiuesi amerikan, ishte një akt ilegal dhe jo i argumentuar në planin juridik, sepse marrëveshja e vendeve që krijuan TV nuk përmbante ndonjë nen që parashihte largimin e njëanshëm të anëtarëve të tij, para afatit 20 vjeçar të përfundimit.. Gjithashtu teoria sovjetike e “sovranitetit të kufizuar” ishte një argument teorik që mund të përdorej edhe në rastin e Shqipërisë, e cila vazhdonte të mbetej një shtet komunist, ndonëse i “modës së vjetër”. SHBA e ndiqnin me kujdes reagimin e BS dhe aleatëve të tij, ndaj ndonjë sulmi të mundshëm mbi Shqipërinë apo Jugosllavinë. Burim i rëndësishëm informacioni në këtë drejtim u bë sidomos NATO dhe misioni amerikan brenda saj, i cili komunikonte rregullisht me DSH. Më 11 prill 1971 DSH i komunikonte misionit amerikan pranë NATO-s, të diskutonin mbi Shqipërinë, megjithëse në DSH ekzistonte opinioni se nuk kishte ndonjë rrezik të dukshëm të TV mbi Shqipërinë. Alarmi i qeverisë shqiptare dhe jugosllave për lëvizje të trupave sovjetike në territorin bullgar, nuk rezultonte i vërtetë6.
Pala shqiptare
Në rrethanat e krijuara qeveria shqiptare rivlerësoi pozicionin e saj politik, duke bërë disa ndryshime në marrëdhëniet e saj me fqinjët dhe me vendet e Evropës Perëndimore. Këto lëvizje ndonëse shënonin një farë dalje nga politika izolacioniste, nuk dëshmonin se ishte ndërprerë retorika kundër kapitalizmit perëndimor dhe në veçanti kundër “imperializmit amerikan dhe “socialimperializmit sovjetik”. Në nëntor 1971 qeveria shqiptare kishte arritur të vendoste marrëdhënie diplomatike, me 50 vende të botës, ndërkohë që në vitin 1966 kishte pasur vetëm me 35 të tilla. Dokumentet amerikane vendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Greqinë dhe ngritjen e nivelit të përfaqësimit me Jugosllavinë në rang ambasadorësh e cilësojnë si “riparim të gardhit” me fqinjët.
Megjithëse SHBA shpresonin tek ndikimi pozitiv i Kinës mbi Shqipërinë për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike, duhet thënë se ato kishin edhe dyshime. SHBA ishin në dijeni të “motit të keq”, që shfaqej jo rrallë në marrëdhëniet shqiptaro-kineze. Ata kishin dijeni për reagimin negativ të Shqipërisë pas takimit të Çu En Lai me Kosiginin në vitin 1969; ftesën dhe më vonë vizitën në shkurt 1972 të Niksonit në Kinë; efektet negative të propozimeve kineze për të krijuar një aleancë ndërmjet Shqipërisë, Jugosllavisë dhe Rumanisë në Ballkan; mospjesëmarrjen e delegacionit kinez në kongresin e 6 të PPSH etj.
Përpjekjet amerikane
Dokumente amerikane që kemi në dispozicion e bëjnë të besueshëm idenë se, iniciativa amerikane për rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Shqipërinë nuk ishte një akt formal, apo thjesht një “marifet” për të matur pulsin e shqiptarëve. Për të mundësuar vendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Shqipërinë SHBA dhe për të shkrirë akujt me të, përveç kanaleve diplomatike, u shfrytëzuan edhe rrugë metoda të tjera të tjera të njohura në të tilla raste, si shkëmbimet e natyrës shkencore, ofertat ekonomike, aktivitet sportive e kulturore, shtypi, dhe madje edhe vizitat private. Rolin kryesor në sendërtimin e idesë së mësipërme e kanë pasur diplomatët. Ambasadat e Italisë, Jugosllavisë, Francës, Greqisë, Turqisë, Austrisë e Zvicrës në Tiranë, i përcollën DSH informacione të rëndësishme për Shqipërinë. Veçanërisht aktive u treguan diplomatët grek, italianë dhe francezë. Ministri i jashtëm grek, Pipinelis duke dashur të kontribuojë në përmirësimin e klimës politike në Ballkan dhe në procesin pozitiv të rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike me Shqipërisë, gjente si pika reference objektivat e NATO, duke vënë në dukje se objektivi i saj nuk ishte lufta, por shmangja e saj dhe shfrytëzimi i të gjitha mjeteve që sjellin miqësinë.7 Sekretari amerikan i Shtetit Roxhers, kërkonte që ministria e jashtme e Greqisë, përmes ambasadorit të saj në Tiranë ti bënte të qartë qeverisë shqiptare se SHBA ishin seriozë në paraqitjen e këtij propozimi. Atij iu kërkua të nënvizonte se “qëndrimi i SHBA nuk është armiqësor, dhe ne mezi presim ditën kur udhëheqësit shqiptarë do ta shqyrtojnë me seriozitet përmirësimin e marrëdhënieve të tyre me Shtetet e Bashkuara.”8 Për seriozitetin e propozimit amerikan dëshmon gjithashtu një bisedë e zhvilluar më 8 mars 1972, në DSH midis Richard G. Johnson- drejtor i Çështjeve Ballkanike dhe konsullit italian në Washington, Piero Ferroboshi, e cila ju përcoll ambasadave amerikane në disa kryeqytete evropiane dhe Misionit Amerikan në NATO9. Duke komentuar politikën amerikane ndaj Shqipërisë Roxhers nënvizonte, se SHBA do ta përshëndesnin vendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Shqipërinë, por ajo çka mungonte sipas tij në këtë proces, ishte katalizatori që do ti nxiste shqiptarët të eksploronin mundësitë e normalizimit. Mungesën e reagimit të shqiptarëve ai e shihte të lidhur me gjendjen e marrëdhëniet amerikano-kineze, të cilat ishin në proces evoluimi; Por, sipas Roxhers, SHBA nuk ndanin të njëjtin mendim me interpretimin francez, se principet e politikës së jashtme të Shqipërisë përjashtonin mundësinë e normalizimit të marrëdhënieve me të. Më tej ai bënte të ditur, se marrëveshjet bilaterale shqiptaro-amerikane që kishin qenë në fuqi deri në vitin 1939, nuk kishin më ndonjë rëndësi substanciale. Por SHBA pretendonin se shteti shqiptar duhej tu shlyente rreth 2 milionë $ si dëmshpërblimet për dëmet e shtetasve shqiptaro-amerikanë gjatë Luftë së Dytë Botërore, dhe 10 milionë $ të tjerë, për të kompensuar pronat amerikane në Shqipëri, të shtetëzuara nga regjimi komunist. Sidoqoftë problemet ekonomike do të merreshin në shqyrtim pas vendosjes së marrëdhënieve diplomatike dhe jo para vendosjes së tyre. Një vështrim i shkurtër krahasues me kushtet e vendosura nga amerikanët në vitin 1945, të çon në përfundimin se tashmë ishte “lëshuar terren” për marrëveshjet politike, por ishin shtuar dhe bile amplifikuar kërkesat ekonomike.
Mungesën e ndonjë kanali të drejtpërdrejt komunikimi ndërmjet dy vendeve do ta shfrytëzonte për qëllimet e veta diplomacia greke. Në vitin 1973 sekretari amerikan i shtetit Roxhers hodhi poshtë disa thashetheme të përhapura nga diplomati grek Kavaljeratos, mbi rolin gjoja të ndërmjetësit, që SHBA i kishin ngarkuar Greqisë, në procesin e rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike ndërmjet SHBA dhe Shqipërisë. Roxhers i referohej deklaratës së Kavaljeratos, të bërë në një konferencë shtypi në Nikosia të Qipros, i cili përmendi qëllimisht rezolutën për “Vorio Epirin”, të miratuar nga senati amerikan në vitit 1946, duke e konsideruar atë ende si pengesë për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike ndërmjet të dy vendeve. Roxhers u tërhiqte vëmendjen disa kryeqyteteve ballkanike, duke vënë në dukje se Greqia përmes metodave të tilla, donte të mësonte më shumë për këtë çështje, dhe ta shfrytëzonte atë për interesat e saj. Në fakt, Kavaljeratos e theksoi atë rezolutë jo se i dhimbsej Shqipëria, por që tju kujtuar amerikanëve se ky problem ekzistonte ende, dhe për tu shitur si patriot në opinionin publik të vendit të tij, dhe për tu kujtuar shqiptarëve vlerat e veçanta të Greqisë në komunitetin e vendeve perëndimore.
Problemi i rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike të SHBA me Shqipërinë u bë objekt diskutimesh pothuajse në të gjitha ambientet ku qeveria shqiptare kishte akredituar diplomatikët e vet. Në këtë ndërmarrje u përfshinë edhe Pakistanin dhe Meksikën. Kjo e fundit shprehte gatishmërinë se nëse do të ishin dakord shqiptarët ajo do të ndërmjetësonte. Disa gazeta të njohura në SHBA si “New York Times” etj, botuan artikuj të posaçëm për marrëdhëniet amerikano-shqiptare dhe mundësinë e rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike. Gazetari i njohur amerikan Sulzberger, i cili kishte e kishte vizituar njëherë Shqipërinë, në vitin 1973 paraqiti sërish kërkesën për vizë në ambasadën shqiptare në Pekin, por që këtë herë ajo ju refuzua10.
Përpjekjet amerikane për rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Shqipërinë tërhoqën gjithashtu vëmendjen e BRSS, i cili nga ana e vet kishte kërkuar të rivendoste marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë, por qeveria shqiptare e kishte refuzuar pa hezitim ofertën e tyre.
Një kanal tjetër që u shfrytëzua për të mundësuar realizimin e propozimit amerikan ishin shqiptarët e Amerikës. Qeveria amerikane që në vitin 1967 i kishte hequr kufizimet e udhëtimit të tyre për në Shqipëri, 4 vjet përpara se këtë të drejtë ta fitonte komunitetit amerikano kinez në SHBA. Por Misioni Shqiptar në NY lëshonte vetëm një numër të kufizuar vizash për amerikano-shqiptarët, duke zbatuar në dhënien e tyre kritere ideologjike. Për disa nga shqiptarët më të spikatur në SHBA, si Nikolla Kosta, Nikolla Pano, Peter Prifti, nuk u dhanë viza ose ato u lëshuan me shumë vonesë. Nikolla Kosta në shtator 1972, në një takim që pati me disa anëtarë të Misionit shqiptar në New York u përcolli këtyre të fundit mesazhin e DSH, për të krijuar mundësinë e organizimit të një takimi me një përfaqësues të qeverisë amerikane, gjatë të cilit do të diskutohej për problemin e rivendosjen së marrëdhënieve diplomatike ndërmjet dy vendeve. Kjo skemë ishte përdorur si dëshmohet në dokumente edhe në rastin e Kinës11. Por propozimi i prof. Kostës ndeshi në refuzimin e plotë të diplomatëve shqiptarë. Nga ana tjetër komuniteti i shqiptarëve të Amerikës e priti me entuziazëm dhe optimizëm propozimin amerikan. Në rrethet e shqiptarëve të Amerikës qarkullonin zëra, se qeveria shqiptare jo vetëm që do ta pranonte propozimin e qeverisë amerikane, por sipas tyre ajo kishte caktuar si ambasador të ardhshëm të Shqipërisë në Uashington, diplomatin Javer Malo. Propozimi amerikan zuri vend në disa artikujt të gazetave amerikane, në të cilat sundonte ideja se zhvillimi i marrëdhënieve ndërmjet SHBA dhe Kinës do të vendoste nën presion udhëheqjen shqiptare, e cila do të ndryshonte mendim ndaj SHBA. Më 30 maj 1973 gazeta “Dielli” botonte një artikull të amerikano-shqiptarit Hari Stoj, përmes së cilës, në emër të shqiptarëve të Amerikës ai falënderonte Keneth Rush dhe DSH për përpjekjet e bëra për normalizimin e marrëdhënieve me Shqipërinë.
Ftesa drejtuar shqiptarëve
Më 14 janar 1972, kryetari i shoqatës së pingpongistëve amerikanë, Ranford Harrison, paraqiti kërkesën për vizë në Misionin Shqiptar në NY. Ai dëshironte të vizitonte Shqipërinë në korrik, pas vizitës që do të bënte më parë në Jugosllavi. Vizita e tij kishte sfond politik më shumë se sa sportiv. Një udhëtim të kësaj natyre ai kishte zhvilluar në prill 1971 në RP të Kinës. Është i njohur gjesti sportiv me natyrë politike i pingpongistëve amerikano-kinezë gjatë takimit të zhvilluar në Japoni në prill 1971, i cili ndihmoi sado pak në shkrirjen e akujve dhe hapjen e rrugës për diplomatët dhe politikanët. Të tillë mesazh do të përcillte edhe vizita e tij në Tiranë, në se realizohej. Por kërkesa e tij u la në heshtje. Për udhëheqjen komuniste të Shqipërisë ishte e papranueshme “politika e pingpongut”, si e cilësonte atë Enver Hoxha12.
Propozime në adresë të qeverisë shqiptare, për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike, erdhën edhe nga qeveria britanike, e RFGJ dhe Japonia. Por përgjigja e udhëheqjes shqiptare ishte negative. Enver Hoxha lidhur me këto propozime shkruante në ditarin e vet: “Mendoj se nuk kemi pse shpejtohemi të lidhim marrëdhënie me Japoninë. Me Shtetet e Bashkuara të Amerikës jo se jo, por as me Bonin, as me Anglinë. Kjo të na kthejë arin që na ka grabitur, Boni të na paguajë dëmshpërblimet e luftës. Me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ashtu si nuk deshën ata të lidhnin marrëdhënie 30 vjet me radhë, edhe ne nuk duam as për 100 vjet”13.
NATO-ja, në mbledhjen që mbajti në Bruksel në maj 1974, diskutoi edhe për Shqipërinë. Anëtarët e NATO-s diskutuan për gjendjen e Shqipërisë dhe pozitën e saj strategjike në Mesdhe, duke theksuar se politika e asnjanësisë nga dy blloqet ushtarake ishte disi në favorin e NATO-s, pasi BRSS nuk kishin ndonjë bazë të tillë në këtë rajon, ashtu si NATO. U gjykua se nuk duheshin krijuar acarime me Shqipërinë, përkundrazi duheshin përmirësuar marrëdhëniet me të. Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Anglia duhej të vazhdonin të përpiqeshin të lidhnin marrëdhënie diplomatike Shqipërinë, por pa u ngutur. Italia u vlerësua si vendi perëndimor më i përshtatshëm, i cili mund të komunikonte me shqiptarët. Duke komentuar këtë ngjarje Enver Hoxha shkruante në ditarin e vet: “Moska u lodh për të rivendosur marrëdhënie diplomatike me ne; Uashingtoni, dhe ky i pari bëri avanca po në këtë drejtim, dhe u ndoq pastaj nga Anglia. Ne bëjmë, me të drejtë, veshin e shurdhër. Politika jonë është po aq kundër dhe e vendosur edhe kundër imperialistëve amerikanë në Mesdhe, por NATO-ja mendon se rreziku nuk i vjen nga Shqipëria, po nga sovjetikët”14.
Një përgjigje që mund të konsiderohet zyrtare ndaj propozimit të SHBA për të rivendosur marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë, Enver Hoxha e dha më 3 tetor 1974, në fjalimin e mbajtur me zgjedhësit e zonës elektorale 208, në Tiranë. Refuzimi u artikulua me tone mburrjeje dhe me terma jo diplomatikë15. Sidoqoftë amerikanët i vazhduan përpjekjet edhe më mbrapa, pas konfliktit shqiptaro-kinez. Shqipëria humbi kështu një shans, ashtu si veproi duke refuzuar pjesëmarrjen në KSBE dhe përfshirjen e saj në iniciativa të tjera me karakter rajonal, evropian dhe botëror.
*Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisë, Tiranë më 1 gusht 2012
1- Henry Kissinger, Diplomacia, Shtëpia Botuese e Lidhjes së Shkrimtarëve, Tiranë 1999, f. 707
2- Po aty,f. 713
3- National Archives and Record Administration, RG 59, “Ndërtimi i urave në Evropën Lindore”, 31 korrik 1964
4- NARA, RG 59, Spekulime të shtypit mbi afrimin amerikano-shqiptar, Telegram i Van Heuven i zyrës së Evropës Lindore në D.C. dërguar në Athinë dhe Romë, më 15 nëntor 1972
5- NARA, RG 59, Marrëdhëniet shqiptaro amerikane, Telegram i Roxhers drejtuar kryeqyteteve të NATO, Sofjes, Hong Kong, Misionit Amerikan në Kombet e Bashkuara, Misionit Amerikan në NATO, në prill 1973
6- NARA, RG 59, Telegram DSH drejtuar Misionit Amerikan në NATO, më 11 prill 1971
7- NARA, RG 59, Nga konferenca e ministrit të jashtëm të Greqisë, Pipinelis, më 9 maj 1970
8- NARA,RG 59, Telegram i Roxhers drejtuar ambasadave të SHBA në Romë dhe Beograd, 24 maj 1971
9- NARA,RG 59, Memorandum bisedimi: Perspektiva e normalizimit të marrëdhënieve me Shqipërinë, 8 mars 1972
10- Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme (AMPJ), Viti 1973,Dosja 512, f. 75, Njoftim i Behar Shtyllës nga Pekin për MPj, nr.2778, 24 tetor 1973
11- AMPJ, Viti 1972, Dosja 431,f.25-30, Telegram i Rakos nga New York-u drejtuar MPJ, nr.760, 18 shtator 1972
12- Enver Hoxha, Ditar për Çështje Ndëkombëtare (1970-1971),Tiranë 1983,f.337
13- Enver Hoxha, Ditar për Çështje Ndërkombëtare (1972-1974), Tiranë 1983,f.454, 23 prill 1973
14- Po aty, f.480-481, 4 qershor 1973
15 “Zëri i Popullit”, 4 tetor 1974
No comments:
Post a Comment