Në këtë speciale të gazetës “Shekulli”, historiani Xhelal Gjeçovi flet rreth debatit mbi figurat historike:
Sot po flitet shume për rishikim të historisë; ç`mendim keni ju për këtë çështje
Nevojën e rishikimit të historisë askush s`e mohon; rishikimi është
në natyrën në thelbin e shkencës. Përballë kësaj prirjeje që e shikon
kushdo, që nuk do shumë vëmendje ta konstatosh, në vend që historianët
të kërkojnë që politika të vetëpërmbahet e të mos ndërhyje në fushën e
historisë,dalin e flasin për rishikim të historisë, duke u bashkuar me
thirrjet e politikaneve, për t`u bërë qejfin atyre,kur dihet fare mirë
se prapa tyre fshihet kërkesa për të përmbysur historinë, për të
rehabilituar e justifikuar qëndrimin e forcave kolaboracioniste në vitet
e Luftës II Botërore, por dhe për te nxirë e për të fshirë të
ashtuquajturën periudhe komuniste, që nuk përben pak, por gati gjysme
shekulli histori. Berisha tha se këtë vit u rishikua si asnjëherë
historia dhe u mbushën bibliotekat me botime serioze në këtë fushe. Po
ku janë ato vepra qe i paskan lënë kaq mbresa?; mos janë nga ata që u
shkruan për t`i bërë qejfin atij? Kush e rishikoi, çfarë u rishikua në
fushën e studimeve historike, të paktën për periudhat e reja të
historisë? Çfarë u rrëzua apo u lëkund nga përfundimet e të
ashtuquajturve historiane të vjetër? Ku e futin veten ata që po kërkojnë
t`i ndajnë historianet në të vjetër e të rinj, pasi edhe vete kanë gati
gjysmë shekulli që punojnë në fushën e studimeve historike dhe prej
tyre gjysmën e kohës e kane ne demokraci? A thua këtë vit kane pritur qe
te rishikojnë historinë? Asgjë s`e dëmton me shumë punën e historianit
dhe s`e rrënon prestigjin e tij se sa ndryshimi i pikëpamjeve sa here
ndërron moti, sa here forcat politike alternohen në pushtet, për t`i
bere qejfin njërës pale sot e palës tjetër nesër.
Qëndrimi i qeverisë, ishte pro ngritjes e ish mbretit Zog. Cili është mendimi i juaj për këtë figurë?
Është e vërtetë që ish mbreti Zog zuri një vend të konsiderueshëm në
debatin mbi figurat dhe kjo kryesisht erdhi dhe për shkak te insistimit
te qeverise, përpjekjes për ta përdorur ish mbretin për qëllime
politike. Më pas, oreksi erdhi duke u rritur dhe interesimi do te
shfaqej dhe për mjaft feudale e pashallarë të perandorisë osmane, që i
kanë shërbyer deri ne fund asaj dhe nuk kane pasur ndonjë ndjesi apo
lidhje të veçante me çështjen e pavarësisë. Ajo tentoi ta bëjë këtë dhe
me Esat Pashë Toptanin, por e pa se s`kish ku te kapej, pasi veprimtaria
e tij antikombëtare është e dokumentuar nga shume burime. Prof. Qosja i
quan këto përpjekje për feudalizmi të historisë, për t`u dhëne
feudaleve, bejlerëve, bajraktarëve një vend e një rol qe s`e kane pasur e
se kane luajtur përgjithësisht në histori e aq me pak në çështjen e
pavarësisë. Një prirje e tille u vu re dhe ne trajtimin e figurave të
Luftës II Botërore. Për kryeministrin figurat që meritojnë të vlerësohen
nuk janë luftëtarët antifashiste, por Abaz Kupi, Muharrem Bajraktari,
Kryezinjt etj., feudale e bajraktarë të linjës mbretërore, të njohur për
lidhjet e vjetra me Beogradin por dhe për bashkëpunimin me gjermanet.
Siç e kam theksuar, Zogu nuk mund te gjykohet me mendësitë e me kriteret
e regjimit te kaluar, që çuan në mohimin total të kësaj figure
kombëtare; por ai nuk mund te gjykohet as me mendësitë e regjimit të
sotëm. Zogu është një figure komplekse, e ndërlikuar. Veprimtaria e tij,
duhet parë në raport me kohën kur ky personazh u duk në politikën
shqiptare e sidomos kur erdhi ne krye te shtetit. Ai arriti të marre
pushtetin në vend duke përdorur të gjitha rrugët e mjetet e mundshme,
legale e jo legale, intrigat, përçarjet, kërcimin dhe likuidimin e
kundërshtareve, manipulimin e zgjedhjeve etj. Kurse pas përmbysjes nga
revolucioni demokratik qe udhëhoqi Noli, rikthimi i tij ne pushtet u be i
mundur me ndihmën e me mbështetjen financiare e ushtarake të Beogradit,
rikthim ky që, siç dihet, i kushtoi shtrenjtë vendit. Zogu vendosi një
diktature të egër, diktaturën e një klase injorante e xhahile, te pa
shpirt. Populli, gjate gjithë periudhës se Mbretërisë, mbeti i varfër, i
shtypur, i përbuzur; varfëria e mjerimi ishin te paimagjinueshëm. Atyre
u shtohej injoranca, analfabetizmi, sëmundjet që bënin kërdinë. Ne një
popullsi që mezi arrinte ne një milion banore, rreth 90% e tyre ishin
analfabete.
Një figurë tjetër që u diskutua është ajo e Enver Hoxhës. Çfarë vendi zë ai në historinë e Shqipërisë?
Për Enver Hoxhën, po vazhdon te flitet e te shkruhet shumë. Secili e
shikon ketë figure nga një kënd i caktuar, nga këndi i interesave qe
ka,qofshin ato studimore apo politike. Është e drejt e tyre. Unë si
historian i kësaj periudhe përpiqem ta shikoje nga shume kënde; por, ne
radhe te pare,si politikan qe ka udhëhequr një lufte fitimtare gati
6-vjeçare kundër okupatoreve nazifashiste qe çoi ne rivendosjen e
pavarësisë se atdheut dhe si burrë shteti qe ka drejtuar për gati gjysme
shekulli shtetin shqiptar, me të gjithë problematiken qe ka shoqëruar
vendin dhe veprimtarinë e tij. Enver Hoxha është një figurë kombëtare,
me shërbime të pa mohueshme për këtë vend, për pavarësinë e për
përparimin e vendit. Do te mjaftonte Lufta NAÇL që ai te renditet ndër
figurat e mëdha, nder patriotet e mëdhenj të këtij vendi. Por, kjo nuk
do të thotë se ai është një figure e përsosur. Si çdo figure historike e
si çdo shtetar, sidomos kur qëndron gjate ne pushtet,edhe ai ka
problemet e veta,te cilat duhen gjykuar ne lidhje me kushtet ne te cilat
ka vepruar. Shteti qe ndërtoi Enver Hoxha ishte diktature dhe në kuadër
te saj, mjaft njerëz u ndoqën, u persekutuan e u dënuan dhe me dënime
kapitale. Pas përfundimit të Luftës II Botërore, Shqipëria nuk parti
ndonjë shans,ndonjë opsion tjetër qeverisjeje. Forcat kryesore te
djathta, ne gjirin e te cilave kishte padyshim dhe potenciale patriotike
e demokratike, e për këtë arsye mendohej se do te ishin faktorë për
vendosjen e rendit demokratik, dolën jashtë loje, për shkak të rrugës që
ndoqën,bashkëpunimit me okupatoret nazifashiste. Ajo trashëgoi nga e
kaluara një prapambetje që sot është vështire të imagjinohet. Kësaj iu
shtuan dhe shkatërrimet e tmerrshme të luftës, të cilat siç është
pranuar dhe nga aleatet, kane qene nder me të mëdhatë në Evrope, ne
raport me territorin e popullsinë. Ne rrethana te tilla, vendi pas lufte
u përballe me një krizë e me një paralizë totale. Kjo gjendje duhej
ç’bllokuar e kapërcyer sa me pare. Mirpo kjo nuk ishte e lehte.
Ndryshimi qe kërkohej nuk do te vinte nga qielli dhe as me fjale e
fjalime, por me pune, përpjekje e sakrifica. Qarqet antishqiptare rreth
kufijve,duke pasur dhe mbështetjen e ndonjë fuqie aleate, nisen
presionet e provokimet pa mbarim, me kërkesën ultimative, rishikimin e
kufijve të Shqipërisë, plotësimin e oreksit te tyre për aneksimin e
territoreve te tjera shqiptare. Madje ato i vazhduan edhe pas disfatës
qe pësuan në Konferencën e Paqes me 1946, për të ardhur deri tek
provokacioni i armatosur i 2 gushtit 1949. Në atë kohë nuk e kishe ku
t`i gjeje mjetet për te mbrojtur vendin e për te ushqyer njerëzit; duhej
kallandisur me atë që kishe. Ndihma e miqve do te vinte, por me vonese e
me pas dhe me kushte,duke kërkuar qe te hidhej vallja siç dëshironin
ata; here të prisheshe me Jugosllavinë e here te afroheshe e te
pajtoheshe me te; here te mbrohej Kosova dhe here te heshtje,te mos
flisje ,qe te mos zemërohej Tito. Këtë kerkonte Hrushovi e me pas dhe
Hua Kuo Feni. Ishte lojë e të mëdhenjve që çorientonte vendet satelite
të bllokut. Në fakt në Shqipëri, ndryshe nga vendet e tjera, qëndrimi
tyre ndeshi here pas here ne rezistencën e regjimit, për rrjedhoje ata
nuk arritën të imponohen gjithnjë me arrogancën qe i karakterizonte. E
kjo, sigurisht, do te kishte koston e vet,do të kërkonte sakrifica te
tjera. Kështu u arrit te ruhej kjo Shqipëri qe kemi. Dhe Enver Hoxha siç
ka përgjegjësi për ato qe nuk u bënë mire,ose u bene keq, ka dhe
meritën për ruajtjen e pavarësisë e të tërësisë tokësore, por dhe për
ndryshimin qe pësoi vendi, qe ne krahasim me te kaluarën ishte i
dukshëm, i pa mohueshëm.
Ndryshimi që u bë në 90-tën e gjeti vendin me rreziqe të kapërcyera,
me kufij përfundimisht te stabilizuar, por dhe me pasuri jo të pakta, të
krijuara për gjysmë shekulli.
11 janar 1946
Data 11 Janar i vitit 1946, na kujton ditën kur Asambleja
Kushtetuese, qe doli nga zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945, mori vendimin
historik për shpalljen e Republikës, qe do t`i jepte fund dhe ligjërisht
Monarkisë Zogiste. Vendimi u miratua me unanimitet të plotë nga
pjesëmarrësit; për të votuan edhe deputetët, që më pas do të formonin
një grup opozitar në Kuvendin e Shqipërisë, ne te cilin bënin pjesë
figura të njohura nacionaliste anti zogiste si Shefqet Beja, Riza Dani,
Kol Kuqali etj., të cilët për fat të keq u goditën me pas nga diktatura.
Në këtë mënyrë, një parlament kukull, i paligjshëm, i dale nga zgjedhje
të zhvilluara nën kërcënim, me vjedhje e manipulim votash, kishte
vendosur monarkinë, kurse tani një parlament legjitim, i dale nga
zgjedhje të lira, të vëzhguara nga ndërkombëtaret e te pranuara prej
tyre duke shprehur vullnetin e popullit, të shfaqur në manifestime e
mitingje masive, do të abrogoje monarkinë e do te shpalle republikën.
Koha tregoi se, për kushtet tona, republika është forma me e
përshtatshme për aktivizimin e për shfrytëzimin në dobi të përparimit të
vendit të të gjitha resurseve, mundësive dhe potencialeve njerëzore e
materiale. Kjo është arsyeja që edhe pas ndërrimit të sistemit u ruajt
regjimi republikan. Ai u konfirmua dhe në referendumin e vitit 1998 me
këmbënguljen e mbretëroreve, me pretendimin se heqja e monarkisë ishte
bere me dhune nga regjimi komunist. Megjithë lojën e dyfishte qe u
përpoq te luaj PD, për inat te qeverisjes socialiste qe organizoi
referendumin, duke mbështetur e inkurajuar legalitet, rezultati i
votimit ishte kuptimplote, bindshëm në favor të republikës,duke treguar
kështu se ky vend dhe ky popull ishin vendosmërisht te orientuar nga
regjimi republikan, te bindur se republika ishte forma me e përshtatshme
e organizimit te shtetit,pasi vetëm ajo jepte mundësitë e garancitë e
duhura qe vendi te qeverisej në mënyrë demokratike. Me përmbysjen e
sistemit komunist dhe fitoren e rendit demokratik, Republika e
Shqipërisë fitoi cilësi të reja, një bazë shoqërore me te gjere dhe një
mbështetje ndërkombëtare me te fuqishme.
Ballafaqimi i dy figurave
Sot, pas me shume se dy dekadave, të duket me shume si orvatje për të
tërhequr vëmendjen e njerëzve nga problemet e sotme, nga kriza e sotme
dhe për ta spostuar e përqendruar tek e shkuara, e cila sido që të ketë
qene, është e shkuara. Një qëndrim i tille nuk i ka sjelle ndonjë dobi
vendit, nuk ka ndikuar në përmirësimin e jetës se qytetareve. Nga ana
tjetër,veçimi Zogut dhe glorifikimi i tij, në një kohë që ndaj tjetrit
vazhdon përbaltja, është një qëndrim jo i drejtë. Ne se ke vendosur te
qëndrosh në anën e demokracisë, kundër diktaturës, duhet te mbash të
njëjtin qëndrim ndaj diktaturave; nuk mund t`i klasifikosh njërën me te
bukur e me te mire se tjetrën. Për të qenë i besueshëm,duhet të jesh
konsekuent në këtë çështje, në qëndrimet e tua,duke dënuar çdo shfaqje
të dhunës, jo vetëm në të kaluarën, por dhe në ditët tona. Mirëpo kjo
nuk ka ndodhur as ne 97-ten,as në Gërdec,e aq me pak me 21 janar,duke i
lejuar kështu vetes dy standarde ne gjykimin e diktaturës, te dhunës
përgjithësisht, si element e si shfaqje e saj. Por, gjithsesi, e kaluara
dhe e sotmja duhen gjykuar me kujdes, me qetësi,pa pasione e pa
paragjykime. E rëndësishme në këtë çështje është që të nxirren mësimet e
duhura,duke dënuar frymën, praktikat e duke marre masat qe ato te mos
ringjallen e te mos shfaqen .Në një klime te tille i hapet rruga
trajtimit të këtij fenomeni nga historia, nga shkenca historike, i cili
gjithashtu duhet te jete i matur, objektiv, e jo inatçor, primitiv.
Pavarësisht mendimeve të ndryshme që ka e do te këtë për te kaluarën,
gjatë debatit unë jam shprehur që Enver Hoxha, ashtu sikurse dhe ish
mbreti Zog renditen ndër figurat qe, gjithsesi meritojnë vlerësim
pozitiv nga historia. Ata se bashku kane drejtuar këtë vend për gati dy
te tretat e të gjithë kohës së pavarësisë; Ahmet Zogu për gati dy
dekada, kurse Enver Hoxha për gati gjysme shekulli. Mjafton kjo,qe ata
të zënë vendin që u takon në historinë kombëtare. Kësaj nuk ke nga i
ikën; nuk mund te mohohen as njëzet vjet e aq me pak 50 vjet histori.
Ndaj prononcimeve të mia ka pasur reagime të ndryshme ne shtyp dhe kjo
është normale. Por, ajo me te cilën nuk mund te pajtohesh është fjalori
jo i përshtatshëm qe përdoret ne jo pak raste, nga lexues te veçante,qe
ende nuk u ka dale pija, që kërkojnë, për njërin a tjetrin, të themi
vetem ato gjëra që dëshirojnë e pëlqehen prej tyre. Kështu, në mënyre jo
korrekte, me drejtohej, pak kohe me parë, një lexues në gazete
tuaj,duke me kërcënuar se si guxon të krahasosh Ahmet Zogun, qe ka bere
këtë e atë, me Enver Hoxhen. Unë nuk i kam vene vetes detyre të bëjë
krahasimin e tyre. Unë s`e bëj këtë krahasim, jo se dua t`u shpëtoj
sulmeve, por si historian kam parasysh faktin qe ata kane drejtuar
shtetin shqiptar ne kohe te ndryshme, në periudha e në kushte të
ndryshme. Qëndrimi ndaj të kaluarës kryesisht, por dhe te sotmes është
shenje emancipimi, shenjë qytetërimi. Ka ardhur koha qe t`i largohemi sa
më shumë te jete e mundur traditës se përbaltjes së kaluarës e
përbaltjes se njeri tjetrit, për t`iu qasur një kulture të re,siç ka
bërë me kohe bota e qytetëruar; kulturës që çmon e vlerëson kontributet e
të gjithë kohëve dhe të gjithë krahëve.
Pushtetarët e sotëm, për interesat e tyre nuk lëne mjet pa përdorur,
për të nxirë e fshire gjysme shekulli histori,duke menduar se kështu
dalin në pah periudha e “ndritur” e Zogut dhe qeverisja e sotme. Kjo
ishte e domosdoshme dhe e justifikueshme menjëherë pas përmbysjes se
sistemit.
Figurat historike
Përqendrimi i debatit tek figurat historike ishte i pritshëm e i
justifikuar. Në një përvjetor si ky, për një ngjarje të madhe siç është
pavarësia, pritej të bëhej një bilanc i rrugës që kemi përshkuar, rrugës
në të cilën ka ecur shteti shqiptar në këto 100 të jetës shtetërore të
pavarur. Figurat historike përbejnë fondin e artë në historinë
kombëtare, prandaj sa here u referohesh, e i rishikon aq më shume vlera
zbulon. Këtë herë rishikimi ishte i domosdoshëm dhe për një arsye
tjetër. Kishte ardhur koha dhe 100 vjetori i pavarësisë ishte çasti i
duhur që të kapërceheshin kufizimet e paragjykimet e së kaluarës dhe
atyre t`u njiheshin meritat që kishin në çështjen e pavarësisë. Në këto
kushte, diskutimi mbi figurat e pavarësisë ishte i nevojshëm e i
dobishëm, pavarësisht sjelljes dhe qëndrimit të qeverisë, e cila, si
gjithnjë, edhe kësaj here u përpoq të shfrytëzojë historinë, diskutimin
mbi figurat historike, për qëllime e interesa politike, të politikes së
ditës, pasi fill pas kremtimit të pavarësisë dihej se do të niste
fushata zgjedhore.
Politizimi
Ndërhyrjet e qeverise patën ndikim; negativ dhe anën e tyre të mirë.
Në këtë rast opinioni pa vete manipulimet e hapura, pa doreza të
qeverisë e të kryeministrit me këtë çështje, me figurat historike, duke
ngritur njërin e duke ulur e denigruar tjetrin, vetëm për interesa
thjesht politike, pa u bere fare merak se po hynin ne një fushe qe nuk u
lejohej, ne një fushe qe nuk e njihnin dhe mbi te gjitha nuk u takonte.
Natyrisht, vend për debate, për plotësime e për korrigjime ka e do të
ketë gjithnjë dhe qeveria ka te drejte te sugjeroje e te kërkoje
reflektime. Kaq është e drejta e saj, kaq i lejohet e jo me tepër; jo të
nisë e t`i bëjë vetë ndryshimet që dëshiron,duke imponuar shijet e
preferencat e veta e duke e futur kështu historinë në kaos. Praktika te
tilla, kaq brutale e kaq primitive nuk janë njohur e nuk janë përdorur
as në diktature. Megjithatë, debati, siç thash, pati vlerat e veta. Ne
debat u përfshinë historiane te njohur, e me te rinj, nga te gjitha
krahët; ne këtë mënyrë u bë një shkëmbim e një ballafaqim pikëpamjesh e
argumentesh, te mbështetura ne dokumente, çka shërbeu e ndihmoi
opinionin qe te njohe e te çmoje me mire figurat e pavarësisë.
Vlerësimi
Vlerësimi mbi politikanët, e së kaluarës e të sotëm, duhet bërë me
qetësi, me maturi, në sensin pozitiv,sepse pavarësisht problemeve, ata
përpiqen, punojnë, luftojnë qe ky vend te ndryshoje, te ece përpara.
Figurat nuk duhen idealizuar, por nuk ka përse t`i denigrojmë.
Historiani ose analisti i çështjeve të historisë nuk mund të jetë krejt i
pa anshëm, por nuk ka perse te mos jete i ndershëm, të mos i shikoje e
gjykoje fenomenet në kompleksitetin e në gjithanshmërinë e tyre. Figura
pa probleme e pa gabime nuk ka e nuk mund të ketë. E po qëndrove vetëm
tek këto, vështirë të mbetet në këmbë, pa u rrëzuar, ndonjë figure
historike, e se kaluarës apo e ditëve tona. Prandaj, ata duhen trajtuar
me kujdes, në sensin pozitiv, siç i trajton bota e civilizuar, duke
çmuar gjithçka te dobishme ne veprimtarinë e tyre, gjithçka qe i ka
shërbyer forcimit e përparimit te vendit.
Intervistoi: Ardit Rada
No comments:
Post a Comment