Në intervistën e fundit të poetit të madh, Ali Podrimja, të botuar në anglisht, në revistën prestigjioze amerikane 'World Literature Today' (maj-qershor 2012), ai shpalos shumë detaje të panjohura për publikun. Ndërsa flet për fëmijërinë e tij, për poezinë, për Amerikën, për historinë e shqiptarëve, për vuajtjet dhe tmerret që i përjetuan, por edhe për atdheun, dashurinë, rrëfen në secilën përgjigje vetveten.
Keni lindur në vitin 1942. Kjo do të thotë që keni lindur e jetuar në kohë të vështira për popullin shqiptar të Kosovës. Si u rrit një poet në këto kohë të luftës për mbijetesë?
Vitet '40 ishin vite të fantazmave nazifashiste. Ishin vite tmerri e gjakderdhjesh, të urisë së skajshme; ishin vite që na kujtojnë eksodet e ndjekjet barbare, kampet e përqendrimit, furrat për vrasjen masive të çifutëve, por edhe gjakderdhjen e popujve të tjerë. Fëmijët shqiptarë ishin pa fëmijëri. Ishin rritur në vuajtje e në skamje, por edhe me tmerret e një lufte tepër të pistë, jonjerëzore. Kjo kohë ma rikujton tradhtinë dhe sjelljen monstruoze barbare të fqinjëve të popullit tim, që bënin çmos që vendin tim ta shndërronin në Sahara - sepse, nuk funksiononte asnjë institucion, nuk kishte as spitale, e as ndonjë shkollë. Por, ne shpresonim në përkrahjen e njerëzve të mirë, sidomos në miqtë tanë amerikanë me të cilët na kishte afruar diçka e çuditshme: Mirësia dhe respekti që e kishin forcuar disa intelektualë tanë, të cilët kishin kapërcyer Atlantikun dhe ishin ambientuar në një vend që frymonte njerëzisht lirshëm dhe që ia zgjaste dorën jetës. Aty ekzistonte diçka që na kthente besimin se në këtë botë ka diçka të mirë. Të gjithë i kishim sytë nga SHBA. Pra, kishim filluar t'i harrojmë vuajtjet, ndjekjet barbare dhe varfërinë. Populli im gjithnjë i është përkulur Amerikës. Zoti dhe Amerika! Pa Amerikën dhe amerikanët nuk do të kishte paqe në botë, nuk do të ndaleshin krimet monstruoze dhe shfarosjet barbare. Ndërhyrja e SHBA-ve vendosi fatin e popujve dhe shpëtimin e disa kombeve në Luftën e Parë dhe të Dytë Botërore. Amerika e shpëtoi njerëzimin. Amerika e shpëtoi edhe popullin tim. Prandaj, populli im sot është aleati më besnik i SHBA-ve dhe i popullit amerikan.
Çfarë do të dëshironit ju që amerikanët të dinë për Kosovën?
Brezi im u edukua nga poetë të mëdhenj shqiptarë, evropianë e amerikanë. Lexonin me endje literaturën amerikane. E mbaj mend poetin gjenial, Edgar Allan Poe, dhe poemën e tij për Skënderbeun, Erza Pound'in, Hemingway-in, Carl Sandburg-un, i cili kishte lënë një poezi-testament për njerëzit me gishtërinj të prerë në kampet naziste, ku kishte qenë i burgosur edhe ndonjë ardhacak nga hapësirat shqiptare. Amerika është diçka që të zgjon, që të afron me popuj dhe me të bukurën, e cila e mban gjallë shpirtin njerëzor. Kur flas për tmerret, para derës së shtëpisë në Gjakovë, nënës sime, serbët ia kishin nxjerrë të shtatë vëllezërit dhe ia kishin pushkatuar. Ishte e pabesueshme se deri ku kishte shkuar zogoria shtazarake. Po a vriten fëmija dhe pleqtë? A masakrohen gratë shtatzëna? A dhunohen vashat e reja? Amerikanët ndoshta dinë pak për Kosovën, por politikanët amerikanë besoj se dinë mjaft. Jemi një popull me një kulturë të lashtë. Kurrë nuk kemi bërë lufta pushtuese grabitqare, siç nuk kanë bërë as amerikanët. Shkrimtarët shqiptarë të të gjitha epokave dhe periudhave letrare asnjë rresht apo varg nuk e kanë me frymë shovene a urrejtjeje ndaj popujve të tjerë. Këtë dëshiroj që ta dinë amerikanët, siç dëshiroj që të dinë për poezitë e dyndjeve, tmerrit, skamjes, kurbetit, lirisë, atdheut, humanitetit, por edhe të krenarisë shqiptare.
Cili ishte roli i poetit në komunizëm, nën okupim, gjatë luftës dhe në Kosovën e pavarur? Çfarë ishte ajo për të cilën donit të flisnit, dhe a keni folur ende për ato ngjarje?
Gjatë historisë, jeta e shqiptarëve ka qenë shumë e vështirë, nën sundimin e huaj shekullor. Ende i dëgjojmë tmerret e Toplicës - kur serbët u rrëmbenin nënave fëmijët dhe i hidhnin në fuçi me ujë të nxehtë, prej nga të gjorët nuk zgjoheshin më; apo kur pleq e fëmijë i hidhnin në stufa zjarri dhe i digjnin si të ishin patate. Është mirë të lexoni librin "Beteja e Toplicës" dhe të bindeni se me qindra e mijëra pleq, gra e fëmijë bëheshin shkrumb e hi, ose të lexoni për tmerret e Çamërisë, prej nga grekët dëbuan me dhunë të paparë popullsinë shqiptare. Diçka e ngjashme ndodhi edhe në Lumë të Hasit, për çka flet edhe serbi Dimitrije Tucovic, ndonëse për këtë rrëfejnë edhe pleqtë që me sytë e tyre kishin parë teksa gjaku rridhte si lumë. Terror, djegie, vrasje, vjedhje, dhunime, krime, spastrime etnike të shqiptarëve gjithandej Kosovës e të trojeve arbërore. Vetëm brenda gjashtë muajve (tetor 1912-mars 1913) nga soldateska serbe u masakruan mbi 25,000 njerëz. Edhe në Gjakovën time rrugët ishin përplot kufoma, dhe për këto tmerre autentikisht rrëfen korrespondenti i luftës i Vjenës, Leo Freundlich në broshurën e tij "Shfarosja e Shqiptarëve" (Albaniens Golgatha), të botuar në Vjenë më 1913.
Me fatin e asnjë populli tjetër nuk është luajtur lojë aq e keqe sa me shqiptarët; me interesat e asnjë populli tjetër nuk është bërë tregti e verbër në Ballkan e Evropë sa me shqiptarët; dhe për këtë dihet se kush është fajtor, thotë ky autor. Pas gjithë këtij tmerri, kërkohej që Arbëria të copëtohej dhe të mos i mbesë as shenjë as gjurmë. Pse ekzistonte e gjithë kjo urrejtje ndaj një populli që kishte dhënë shumë trima e figura historike, është e pashpjegueshme. Tmerre të ngjashme përjetuam edhe gjatë okupimit nga regjimi shtetëror serb e jugosllav i Millosheviçit, për çka jam dëshmitar edhe vetë dhe për çka ngrita zërin si njeri e si poet në shumë shkrime e tubime ndërkombëtare.
Muzat nuk heshtin as kur topat e hanxharët gjëmojnë. Poetët nuk kanë heshtur asnjëherë gjatë luftërave e revolucioneve të mëdha shoqërore, gjatë krimeve e padrejtësive të mëdha, gjatë ndeshjes me fashizmin e komunizmin në shekullin e kaluar. Edhe në shkrimet diskursive kam ngritur zërin, bashkë me një grup të vogël intelektualësh, kundër letërsisë socrealiste, për çka gati e paguam me kokë. Ndjenjat shpirtërore, ngjarjet e mëdha dhe padrejtësitë ndaj popullit tim kanë bërë që të merrem me poezi. Në ish-regjimin komunist jugosllav pata shkruar vjershën "Kosova Është Gjaku im që Nuk Falet", dhe për pak përfundova në burg, si shumë shqiptarë të tjerë. Por, fati deshi dhe më shpëtoi shkrimtari Esad Mekuli, të cilit gjithnjë i jam mirënjohës dhe i përkulem. Roli i poetit të vërtetë është që kurrë të mos heshtë ndaj ngjarjeve të pahijshme shoqërore dhe ndaj padrejtësive që u bëhen popujve o individëve. Poeti anglosakson, Frost, ndër çështjet kryesore vë çështjen e atdheut. Sot, ne e kemi atdheun, e kemi pavarësinë, por ajo nga disa po shikohet si një këmishë e përgjakur varur në ndonjë degë lisi. George Orwell dëshmon për angazhimin e krijuesit të njëmendtë. Mbi konturet e misterit të quajtur politik u ngrit dhe ekzistenca, edhe identiteti, edhe paqja njerëzore. Nga një mesazh, të themi, mund të ngrihet dhe një rezolutë, një çështje e etnisë. Nëse shteti shqiptar nuk ka politikanë të tillë, nuk do të thotë se krijuesit shpirtë-rorë nuk e kishin emocionalisht më afër shpirtit Atdheun dhe Kombin. Një pjesë e tyre që nga Rilindja e këndej u shkrinë në vargje për këto çështje madhore. Frost bëri çmos që t'iu kujtonte "jashtëplanetarëve" se ç'është dhe i kujt është Atdheu.
Shumë intelektualë shqiptarë kishin kaluar Atlantikun, si Fan Noli, Faik Konica, e shumë të tjerë, për të shpëtuar para së gjithash kombin dhe miqësinë me SHBA-të. Unë ndjehem krenar që u rrita duke lexuar shkrimtarë eminentë amerikanë, dhe duke dëgjuar sesi duhet Atdheu dhe si çmohet humania, paqja e demokracia. Vargu im i viteve '60 të shekullit të kaluar "Kosova Është Gjaku im që Nuk Falet", për të cilin më kishin përjashtuar nga gjimnazi, një ditë nga liridashësit ishte bërë himn e flamur i të rinjve në luftën kundër regjimit të Milosevicit, dhe ky ishte një respekt që vërteton se ia vlen të shkruhet, të jesh i angazhuar në rrjedhat shoqërore të kohës. Ky varg ishte bërë betim për të rinjtë dhe UÇK-në. Për mua, ky ishte respekti më i madh nga i cili sytë më mbushen me lot. Më në fund, besimi dhe guximi njerëzor kishin triumfuar.
Përveç Zotit, unë i përkulem edhe Amerikës. Falënderues i përjetshëm i jam SHBA-ve dhe forcave të NATO-s. Falënderues janë gjithë shqiptarët, të cilët përkulen me pietet para SHBA-ve dhe demokracisë së saj. Prandaj do mbetem ushtar dhe ithtar i përjetshëm i çështjes njerëzore.
Çfarë dhe kush ju frymëzon të shkruani për dashurinë dhe çfarë saktësisht keni shkruar për të?
Për femrën dhe dashurinë ndaj saj kam një ndjenjë të dëlirë, të lartë, por edhe tronditëse. Femra ka vuajtur shumë gjatë historisë dhe pa të drejtat e barabarta të saj me mashkullin nuk ka përparim, nuk ka jetë të mirëfilltë shoqërore. Është njerëzore dhe hyjnore t'i kushtosh vargje bukurisë së vashës, qenies së saj të përsosur fizike dhe shpirtërore.
Për disa ditë ju do të niseni në një udhëtim në disa vende të ndryshme. Cili është qëllimi i këtij udhëtimi dhe si do t'ia hapë rrugët prezenca juaj në ato vende një njohjeje më të mirë poezisë e letërsisë?
Çdo udhëtim i krijuesve të artit është një urë lidhëse mes popujve. Përmes disa shkrimtarëve, letërsia shqiptare ka krijuar imazhin e mirë në botë, veçmas përmes romaneve të Ismail Kadaresë, Fatos Kongolit, e ndonjë tjetri. Unë kam mision ta prezantoj artin tim, popullin tim, letërsinë time, që kurrë dhe në asnjë periudhë historike s'ishte shoviniste, por ishte tolerante dhe dashamirëse për përparimin e çdo populli tjetër liridashës në botë.
Cila është barsoleta apo fjala e urtë gjakovare më e preferuar për ju?
"Hajt bacë, t'u rrittë mendja".
Çfarë pyetje do të donit t'ua kishim bërë, e që nuk ua bëmë? Boll keni bërë pyetje. Bile-bile brendapërbrenda pyetjeve tuaja u gërshetuan edhe shumë pyetje e nënpyetje tjera. Por, ja, po e them. "Kur do të Flasësh, o Ali Podrimja" ishte një klithmë që i bëhej popullit të uritur dhe të tërbuar nga tmerri serb, sepse ishte e pamundur ta mposhtësh një egërsirë e cila bënte çmos që të kapërdinte hapësirën shqiptare dhe çdo gjë të gjallë. Prandaj klithma "Kur do të Flasësh, o Ali Podrimja" ishte klithje e popullit që bënte çmos zgjimin e një bote të fjetur, ndërsa vargu "Kush do ta Vrasë Ujkun?", ishte një paralajmërim se do të liroheshim nga egërsia e gjakut të zi.
*Marrë nga gazeta "Express", Prishtinë
(POSTOI NE ALBDREAMS.NET RAIMONDA
MOISIU-foto
No comments:
Post a Comment