Nga të gjitha fjalët që përcjellin vdekjen e një njeriu, për artistin ajo më e gjetura është: “U shua”. Shuhet një dritë. Territ i shtohet një zgavër. Por nuk është një pus i thatë. Gjithkush që do të hedhë kovën në të, do të nxjerrë ujë qelibar. Më shpesh se kushdo, këtë “fat” e kanë aktorët. Sall për shkak të shpikjes së madhe të imazhit në celuloid. Brenda pikëllimit për ikjen gjendet ngushëllimi i mosharrimit.
Ndarja atëherë mbetet një fjalë e papërshtatshme. Një bashkëshoqërim i rrëmujshëm mendimesh më pështjelloi kur dëgjova se u shua miku im i vyer, Fatos Sela. Dhe në atë dëshpërim, sepse m’u kujtua që dikur pata lexuar se nga gjithë punëtorët e artit, aktorët kanë jetën mesatare më të shkurtër dhe skulptorët më të gjatën. Shpjegimi, jo empirik, gjendet te natyra e veprimtarisë së skulptorit, ku idetë, dhuntitë artistike ndërthuren në vetmi me veprimtarinë fizike. Aktorët digjen e shkrihen nëpër emocionet e tjetërsimit në një figurë ku je edhe s’je ti që e mposht vetveten për hir të konvencionit skenik apo të personazhit filmik. Dhe ashtu, vetvetiu, më buisën kujtimet. Ikona aktorësh që pasi thithën pluhurin e skenave, pasi u dhanë jetë personazheve të thurur me fjalë nga autorët, ikën nga ne që i donim, i adhuronim dhe kur e kur mundoheshim t’i imitonim, atëherë kur kishin ende shumë për të përshfaqur prej talentit dhe mundimit të tyre të ëmbël të përnatshëm. I “përnatshëm” nuk është një teprim. Personazhi që luan bashkëjeton paprerë me aktorin, deri kur fillon një tjetër rol. Naim Frashëri, heroi i bukur i rinisë së viteve ’50-’60, Bexhet Nelku, që u shfaq si një nga shpresat më të mira të teatrit, Kujtim Spahivogli, që përveç regjisë ishte edhe aktor (kujtoj një nga tre Hamletët që dublonin njëri-tjetrin në TK), aktorin e madh të skenës dhe më modernin në kinematografi, Vangjush Furxhiun, Agim Qirjaqin, tragjikomik i rrallë, Roland Trebickën, princin e komedisë, pastaj një ekip i tërë nga qyteti im, që mund të mbante në skenë çdo kryevepër botërore, Jani Rizën, Llazi Sërbon, Perikë Gjezin, Minella Borovën, miqtë e mi të Fierit, Muhamet Sheri e Mina Koxhaku, elbasanasin Shpëtim Shmili, vlonjatin Agim Shuke dhe të tjerë që tani nuk i përgjigjen apelit të kujtesës sime…. Flas vetëm për të ikurit pa kohë. Dhe s’di pse më pushton një ndjenjë mërzie e proteste kur dëgjoj të thuhet se mëse gjysma e aktorëve të Teatrit Kombëtar e merr pagën kot! (Sikur nuk ka rrogëtarë që tundin derën nëpër korridoret e ngushta të dikastereve apo bashkive.) Bëj pyetjen: kush i vuri në punë, në provë ata dhe nuk pranuan? Po si mund të gjendet hapësirë për role, kur shumica e pjesëve që ngjiten në skenë janë drama burrë-grua ose burrë-grua-dashnor? Dihet përse ndodh kjo gjetje e ekonomisë së tregut, por ky është një diskutim që nuk i shkon këtij shkrimi. Këtu dua të them dy fjalë për Fatos Selën.
* * *
Në verën e vitit 1975 u gjendëm të dy të transferuar në teatrin “Bylis” të Fierit. “Me qarkullim” thuhej, por ishte për shumicën që u derdh nga Tirana drejt bazës, një ndëshkim paksa më i butë se dëbimi. Për njerëzit e artit kishte qenë shumë më i gjerë se ai i vitit ’67. Unë vija nga Lidhja e Shkrimtarëve për gabime ideore, sidomos në novelën “Ditë dhe net që mund të vijnë”, botuar në “Nëntori 3”, 1974, që u cilësua si e frymëzuar nga puçistët. Fatosi…, që kishte vetëm më pak se tre vjet në RTSH, vinte për shkak të temperamentit të tij që nuk ish i butë e lajkatar, siç e donin shefat. Largimi i tij ishte fare arbitrar e jashtë çdo kriteri. Ky fat i përbashkët, mllefi që ndrydhnim për padrejtësinë, si dhe çiltërsia e tij që shkonte deri në një naivitet të kuptueshëm për moshën, na afroi shumë. Qëlloi që pas pak kohe të fillonim punën për vënien në skenë të dramës sime “Gjëmimi i atij dimri”, me regji të Dh. Pecanit, që vinte nga Tirana. Kur ndau rolet, Taqo më habiti pa masë kur rolin kryesor të dramës, heroin pozitiv (që të flasim me termat e kohës), ia besoi Fatosit. As që e përqasja fare personazhin tim, një fshatar mallakastriot me Fatosin që dukej si i prerë për role intelektualësh ose dashnorësh, por Taqua i dinte gjërat më mirë sesa unë. Ishte pjesa e parë ku ai luante një rol. Punonte si i çartur, por me mua nuk e fshihte pasigurinë. Erdhi prova skenike, me rekuizitë e veshje. Ai kish hedhur një gunë të dhirtë në një krah. Thjesht ishte i habitshëm në rol…. “E di kur e ndjeva veten në lëkurën e personazhit? Kur vara atë gunë në sup”, më tha. Drama u shfaq në Festivalin Kombëtar në Tiranë dhe mori çmimin e dytë pas Teatrit Kombëtar, meqë ky, sido që të ish, s’mund të renditej pas teatrit më të ri të vendit. Pa mëdyshje, Fatosi ishte ylli i shfaqjes, por… si i degdisur nga Tirana, s’mund të priste dhe shumë lavde. “Pas këtij zbulimi që i bëre talentit tënd, më duket se do të na ikësh”, i thashë. Por…, u deshën 20 vjet që ai të kapërcente pragun e Teatrit Kombëtar, ku e kishte vendin. Vite të një pune shembullore, të një përkushtimi familjar për teatrin, vite të rritjes drejt fronit ku ulen më të mirët, ata që krijojnë fytyrën e teatrit. E filloi rrugëtimin me rolin e një fshatari dhe e mbylli me rolin e Ismail Qemalit. Nëpër këtë panoramë, nga kryeroli në role të tjera, nuk refuzoi asnjëherë, nuk ra në gracka zilish… Mbeti një aktor me “A” të madhe.
…. Dhe në mbyllje, sërish më mbiu për shkak të tij një asociacion apo bashkëshori mendimi thënë shqip, ta përqas punën e aktorit me atë të minatorit. Dhe jo vetëm për arsye të fatalitetit, të veçantisë së profesionit që i bën edhe ata ta gëzojnë jetën më pak se të tjerët, por për ngjashmërinë midis nxjerrjes së mineralit nga thellësitë e nëntokës dhe asaj të nxjerrjes së bukurisë së fjalës e figurës nga thellësia e një teksti dramatik. Prandaj edhe ky titulli i beftë-aktorët, minatorët e artit.
No comments:
Post a Comment