Frymëzime bodleriane

Shekulli Online

Ndikimi i Sharl Bodlerit, mazhi i lirisë shpirtërore në poezinë e tij e mbërtheu Shuteriqin e ri, në vitet '30. Poezitë që shkruan ngjajnë përherë e më tepër si rrëfime intime

Homazh Dhimitër Shuteriqit, sot në 95-vjetorin e lindjes
Në vitet e para të liceut, një ngjarje e rrallë i trazoi ëndrrat dhe dëshirat e Shuteriqit të ri. Është fjala për librin «Les fleurs du mal» (Lulet e së keqes). Vargjet e Bodlerit e tronditën dhe e shtangën. Nuk ishte thjesht magjia ligjëruese dhe përsosuria metrike e poezive, por brenga e thellë dhe përpjekja e poetit për të zbuluar e për të dhënë me art atë që nuk është e zakonshme në jetë. Ishte një botë e çuditshme: njëherësh ideale dhe e moçme në një ndeshje të hapur midis trupit dhe shpirtit. E lexoi përsëri e përsëri me një frymë. Marramendja ishte po njëlloj, e fortë. Pasqyrimi i anës me hije të realitetit dhe ndjenja e së bukurës që jepej si një dhunti qiellore, dëshmonin për një angazhim mistik dhe estetik të autorit. Shumëçka ishte e veçantë dhe tingëlluese në atë libër, duke nisur që me titullin e çuditshëm, thuajse të pakuptueshëm e duke vazhduar me emrin e poetit që përftoi në sytë e tij ngjyrat e madhështisë. Një poet i vetmuar, por solidar me njerëzit e sfilitur. Kjo cilësi e tërhoqi së tepërmi.

S'mundi të thoshte asgjë, por zuri të bridhte nëpër shtigjet e hirta të një hapësire të panjohur. Thellë-thellë liceisti i ri kishte zbuluar ëndrrën e tij: do të bëhej poet. Ishte pesëmbëdhjetë vjeç. Kishte filluar të qëndiste në heshtje ndonjë varg. Por në atë kaos mendimesh e kuptoi se ëndrra e tij për t'u bërë poet kishte pritur atë çast që të shpërthente. Krizalida kishte çelur. Dhe iu vu asaj pune të çuditshme e madhështore që quhet krijim poetik. Ajo iu shfaq si skena e transformimeve të mëdha. Në mbrëmje doli shëtitje. U ndal në një vend nga mund të shihje tërë qytetin. Iu duk pa jetë, si një send i flakur tutje, shkujdesshëm.

Vështroi muzgun, një muzg thuajse vajtimtar, i zymtë si vdekja. Qëndroi një grimë here me sy ngulur në hapësirë, i trishtuar dhe pastaj i ngriti qepallat lart, drejt qiellit të kaltëruar që u shndërrua befas në mavi. Çfarë ishte poezia? Mbase edhe krenari e shpirtit që po farkëtonte individualitetin. Poezia duhet të pasqyrojë «me ngjyrat, tingujt dhe ritmet, të gjitha bukuritë e universit», thotë Mme de Stael. Poezi ai kishte lexuar dhe ato i kishin dhënë një ndjenjë të gëzuar, kurse tani ra në dëshpërim. Bota kishte ndryshuar përnjëherë. Gjithçka filloi t'i dukej misterioze: jeta, njerëzit, natyra. Përse poeti i këndonte një fati përjetësisht vetmitar? Veç kësaj neveria e Bodlerit për botën bashkëkohëse që shfaqej vende-vende në mënyrë të fuqishme, i shkaktonte hidhërim. Ai nuk e mohon se u mbush edhe me mëri.

Poeti ngrihej kundër Zotit. Kur e rilexonte «Les fleurs du mal» në ditët që erdhën, rrëqethej, tjetërsohej, i dukej se edhe ai ishte «i sëmurë». Qante me dhimbje fshehtas. Ndiente «le mal du siécle»? në shpirt. Adoleshenti Ndikimi i Sharl Bodlerit, mazhi i lirisë shpirtërore në poezinë e tij e mbërtheu Shuteriqin e ri, në vitet '30. Poezitë që shkruan ngjajnë përherë e më tepër si rrëfime intime që ëndërronte të bëhej poet, që nuk dinte se çfarë ishte një qytet i madh, sepse jetonte në një vend ku pak dallim kishte mes qytetit dhe fshatit, nisi të përjetonte atë që nuk e gjente në jetë. Në fillim shkroi një poezi kundër poetit heretik, pastaj provoi të riskiconte një poezi me frymë bodleriane për një çupëz korçare që i pëlqente ta shihte. Ai mbushi pastaj radhonj me poezi të panumërta. I imagjinonte vetes vuajtje që s'i kishte jetuar. Shën Gjoni me kokën e prerë në manastirin e Shijonit, ishte ai vetë. Gurët e varrit të princit Karl Topia në manastir ishin gjymtyrët e tij të copëtuara. Pra, jeta qenkësh artificiale dhe ai pandehte se kishte hyrë në jetën e vërtetë!

Shkroi pastaj poezinë «Kumbonat» në të cilën vargu «Po sa i shkurtën gëzimi qenka n'dhe», ishte një konceptim krejt i ri në peizazhin poetik shqiptar. Vajzën që e kishte mahnitur në fëmijëri, e që i kishte hedhur një karafil nga dritarja si në rrëfimet romantike, por që nuk e pa më kurrë se e rrëmbeu vdekja, e përfytyroi si një send të gjallë bukurie që ecën përpara e s'ndalet ose si një trup që fluturon drejt kozmosit të pafund. Herë të tjera ajo i dilte parasysh si diçka e palëndët, një masë ajrore ngjyrë argjendi që largohej e shuhej. Shkurt ajo u shndërrua në një shpirt kimerik që i qasej pranë për ta ngushëlluar.

Kështu ai filloi të argëtohej me muzën e poezisë natën, ditën, kur kishte çaste të gëzuara, por kryesisht si mjeshtri i tij, Bodleri, kur ishte i trishtuar. Ndonjëherë ai shprehte një vuajtje aq të madhe nëpër poezi, sa mund të mendoje se rrugëdalja e vetme ishte ikja nga kjo botë. Drita e hënës e frymëzonte si të gjithë poetët, por ajo i dukej e zbehtë si fytyra e një meiti. Te bodleriani i ri sidoqoftë ndihet diku një frymë profetike. Diçka shkëlqen e nis të thurë një legjendë mes qetësisë: "Sa herë në madhni ngritur unë veten e kam pa, / Dafinat që stolisshin kryet tem, nuk janë tha" (Andërrtari i penduëm).

Shumë shpejt ai bindet për risinë e pakrahasueshme që solli poeti në fushën e krijimit dhe e bën të njohur mendimin e tij në një shkrim teorik të titulluar «Iniciatori i poezisë moderne», botuar te «Illyria», më 6 maj 1934. Në këtë shkrim ndër të tjera ai thotë: «Në dy numrat e kaluem t'Illyrisë, lexuesit shqiptarë patën rastin e rrallë me shijue disa pjesë të bukura nga «poemthat në prozë» të Baudelaire-it, të përkthyer prej mjeshtrit të njoftun z. E. Koliqi. Kur këndojmë poezinë e Baudelaire-it hyjmë në një botë të re ndjenjash, përfytyrimesh dhe mendimesh». Fryma bodleriane i mbush ëndrrat dhe frymëzimet e tij djaloshare.

Imazhi i lirisë shpirtërore të poetit francez e mbërthen fort. Poezitë që shkruan ngjajnë përherë e më tepër si rrëfimet intime të një zemre. Shkurt ato filluan të transmetojnë korrespondencë n midis botës së jashtme dhe anktheve të brendshme të shpirtit njerëzor. Autori i tyre boton më 1935 librin poetik «KANGET E RINIS SE PARE», duke u bërë kështu de facto simbolisti i pare shqiptar. Dhe pas një viti, më 1936 boton librin e dytë «KANGE?».

NGA DHIMITËR S. SHUTERIQI
PENDIM
Asht errët n'zemër teme, vashë e re.
N'at tempull prej mermeri mbretënon
nji qetësi e frikshme si në re,
dhe madhështor, i ftofët ai qëndron.
Po, kur shkel kamba jote në kto shkallë,
gjëmon tempulli i gjithë në t'thellë gjansin!
Gjëmimi ma fort rritet kur ti mbrrinë
ma afër e ma afër, me zjarr në ballë.
Sa i butë qe zani i parë, që lehtë ushtoi!
Sa i egër zani i fundit ! Si u dëgjue!
Se kamba e njomë aq shumë shkalla përshkoi,
sa u lodh e në të fundit u dërmue.
U kput, n'rrasë u përpoq...Tempulli i zi
Ndriçoi, ushtini ashpër me nji herë...
1933

DHUNTI
Po thur, o Zanë e ambël, nji kunorë
dafinash gjith njomshti dhe t'dashme erë;
ti merre e çoja vashës që një herë
s'më harron zemra me kte t'njomën dorë.
Në mos e dashtë, m'i thuej-o se i kam thurë
Një tjetër thurë me zemër, jo me duer.
Kunorë plot madhështi dhe plot shkëlqim
kam thurë, po mbi farë gjaje ajo nuk mbahet;
as duket e as preket, copash s'dahet;
për t'bukur nuk ka shoqe n'rruzullim.
Veç zemra n'jetë, i thuej, mund ta kuptoj,
se plot nji zemër t'gjanë ajo kushtoi.
1934

NJE TRANDAFIL PICERRAK
A thing of beauty is a joy for ever*
J. Keats
Kam një trandafil picërrak
në dorë
dhe e shikoj. Lehtë i marr erë
lules së kuqe si gjak,
që i hap fletët e para si kunorë
edhe i mbështjell të tjerat porsi zemër.
Sa e dashun erë
del nga e vogla zemër!
T'besohet brenda saj të ketë
nji botë me një jetë
të qeshun e të lehtë
si trandafili i dashun picërrak?
O trandafil, dhe unë kështu jam si ti!
Në duer m'u thave lehtë, për pak,
pa u ndie.
Fletët t'u thanë,
po erën vdekja ta ka lanë.
O zemr e vogël, o e vogla kunorë,
M'u ba se m'u tha zemra e eme n'dorë.
1934
* (angl.) - Një send bukurie është gëzim
përgaherë (sipas përkthimit të autorit).

KANGA E FUNDIT E POETIT
Për kujtimin e të madhit Ch. Baudelaire
Po, u shuen zjarri dhe drita! Kanë jetë errsina e hini!
Dhe në ktë natë të ftofët po dergjem në hutim!
-Me të vërtetë u shueki? Zemrën s'do ma ngrini?
se në funt të shpirtit t'ashpër nuk gjekësh
ngushëllim!
Un desha vetë të tretem në flakën e lindjes s're,
që kuqëlon aq ambël në fresk e madhëri
E ndieva et'n e largët të çohesh për në re
dhe këndova e vallova mbi një tingllim të ri.
Po në kuqlim t'perndimit me flakën un u treta
dhe, me një rreze t'vdekme, që zemrën pak
m'gëzoi,
u tretën për gjithnji për mue em kanga em jeta!
I mallëngjye t'shof desha, po syu ma s'më shikoi!
Po, u shuen zjarri dhe drita! Shkoi kangë e bukuri!
Iku gufmimi i zemrës n'burim'n e lashtë të tij,
atje ku ambël treten ngjyra e shije n'poezi!
U shuen!...Si nuk do mundem ma t'këndoj e të ndiej?
1934

Zgjedhur nga librat poetikë:
Dhimitër S. Shuteriqi
KANGET E RINIS SE PARE", 1935,
KANGE? 1936
Shtyp. & Libraria DHORI KOTI - Korçë.