A mund të jetë shteti “gardian i seksualitetit”?

Gëzim Tushi
Shteti, qytetari dhe jeta e lirë seksuale...
Në shoqërinë tonë tashmë ka një kaos konceptual dhe moral të qëndrimit ndaj seksualitetit si pjesë integrale e jetës private por dhe si pjesë e diktuar nga normat sociale dhe parimet morale të shoqërisë. Duket se kjo është arsyeja që të gjithë strukturat sociale të jetës shoqërore kanë filluar t’i bëjnë bisht dhe kanë frikë ta marrin në dorë “pataten e nxehtë” të seksualitetit, duke e lënë atë të bëjë i lirë “xhiron e modernitetit” në shoqërinë tonë. Në këtë situatë nuk është e lehtë madje është bërë e vështirë që të dallosh në se tek ka më mundësi për politika inteligjente dhe moderne për orientimin, zhvillimin apo disiplinimin moral dhe ligjor të çështjeve të seksualitetit dhe kaotizmit të “botës seksuale”. Kaosi i jetës morale, mungesa e rregullave konsensualë, thyerja sociale para duhmave të seksualitetit të shfrenuar dhe prirja e fortë për shthuren e gjërë të rregullave në marrëdhëniet seksuale në shoqërinë tonë kohët e fundit është në nivel shumë të lartë she shqetësues.

Ndërkaq përballë këtij realiteti të “dukshëm” por dhe “opak” duket se në shoqërinë tonë ka një stepje të strukturave të jetës sociale, të familjes, shkollës, komuniteteve fetare, për t’u përzierë seriozisht më këtë problem, për t’u përballuar me deformimet dhe dukuritë e shfrenuara të seksualitetit rinor, martesor, jashtëmartesor, etj, të cilat po rrjedhin jashtë çdo parametri social dhe moral, duke vënë seksualitetin në një gjendje kaosi. Edhe shteti në emër të liberalizimit, respektimit të të drejtave të njeriut, të privacisë së trupit dhe diversitetit të jetës morale dhe seksuale, duket se e ka gjetur rrugën e tij. Ai pothuaj ka hequr dorë dhe nuk intervenon as direkt as në mënyrë të tërthorë në çështjet e seksualitetit social, duke qëndruar disi anash detyrimeve që ka për të ndikuar ndryshe në stabilizimin e problemeve të jetës seksuale.Unë besoj se sot në shoqërinë tonë në se ka një gjë që është ngatërruar keq konceptualisht dhe empirikisht dhe që për fat të keq ende nuk është e qartë deri në fund për të gjithë janë qëndrimet evasive, supertolerante dhe të paqarta ndaj seksualitetit. Besoj se nga që nuk thuhen të vërtetat, nga nuk flitet hapur dhe nuk ligjërohet në mënyrë analoge me realitetin e vërtetë të zhvillimeve brovniane të sferës së seksualitetit, duket se neglizhohen situatat dhe problemet që kanë të bëjnë me çështjet e lirisë seksuale, veçanërisht raportet dhe marrëdhëniet e shtetit me problemet dhe shqetësimet e seksualitetit të shoqërisë. Është duke u kristalizuar një qëndrim timid i strukturave sociale dhe një pozicion i paqartë i shtetit ndaj seksualitetit të shoqërisë. Kjo situatë është e shoqëruar nga një konceptim liberal, herë normal dhe herë eksentrik i lirisë seksuale dhe zgjerimit jo normal të përmasave të nje epidemie të “pansekualizmit social” të pajustifikuar në shoqërinë tonë. Ka njerëz që të mbërthyer totalisht nga ndjenja e individualizmit ekstrem, nga dëshira për të qënë përtej “kufijve të kontrollit” social, janë kundër çdo lloj detyrimi dhe përgjegjësie të shtetit për format, mënyrat dhe standardet e realizimit të seksualitetit në shoqërinë tonë. Ka të tjerë grupe sociale që përkundër këtij qëndrimi janë të shqetësuar nga “indiferentizmi” që tregon shteti ndaj seksualitetit. Ata të nisur nga e kaluara e shtetit totalitar dhe prerogativat e ekzagjeruara dhe determinante të kontrollit të shtetit mbi seksualitetin e shoqërisë, kanë akoma në mendje paradigmën e vjetër të raporteve të shtetit me format e seksualitteit që vjen si model dhe si recidiv nga e kaluara jonë. Në të vërtetë tek brezi i të moshuarve, por jo vetëm tek ata, rëndon ende fuqishëm ideja sempliste dhe shikimi i kufizuar i problemit të raportit të përgjegjësisë së shtetit për “derdhjen kaotike” të seksualitetit në shoqërinë e ditëve tona.Padyshim koha moderne e ka ndryshuar pozicionin dhe rolin e shtetit në raport me seksualitetin e shoqërisë dhe të drejtën e njeriut për të qënë i lirë mbi trupin e vet dhe sovran mbi seksualitetin e tij. Padyshim shteti modern ka ca përgjegjësi në fushën e seksulitetit të shoqërisë, sidomos kur është fjala për ato politika shtetërore të e seksualitetit janë të përthyera në kujdesin dhe obligimin e shtetit për martesën, natalitetin, riprodhimin e popullsisë, shëndetin seksual, etj. Padyshim që këto janë pjesë e politikave të çdo shteti. Por tashmë seksualiteti është bërë më i ndërlikuar dhe raportet e shtetit më të shfaqen më të komplikuara. Ne fare afër kemi qenë një shoqëri në të cilën marrëdhëniet dhe prerogativat e shtetit me të drejtën e individit dhe seksualitetin e shoqërisë kanë qënë paradoksalisht shumë të ndërlikuara dhe të deformuara. Shteti ka qenë në çdo rast dhe krejt padrejtësisht në rolin e “gardianit të seksualitetit” të shoqërisë. Prania e natyrës totalitare deri tek intimiteti i njeriut tregon qartë deformimin e përmasave të natyrës së shtetit. Sepse e gjithë politika shtetërore në raport me seksualitetin e njerëzve ka qenë përgjithësisht ose negative, refuzuese ose penalizuese.Epoka e kaluar në shoqërinë tonë ka qenë e tërë e organizuar në mënyrën më vulgare sipas parimeve “viktoriane”, në kuptimin që asnjë marrëdhënie seksuale para martesore nuk ka qenë e lejuar, që asnjë marrëdhënie seksuale jashtëmartesore nuk ka qenë e pranuar. Madje ato kanë qenë të dënuara dhe konsideruara të turpshme nga shteti, ligji dhe morali. Divorci ka qenë një akt civil i vështirë, i moralizuar në përmasa ekstreme, dhe pse jo edhe i politizuar në mënyrë të tejskajshme. Duke e parë realitetin aktual, duket se në shoqërinë tonë më në fund roli i shtetit në fushën e seksualitetit është “zbutur”. Madje sic po duket shteti nuk përzihet aq me kaotizmin dhe anarkinë e seksualitetit. Në pamje të parë duket sikur kjo indiferencë e shtetit ka efekte qendrore dhe anësore mbi seksualitetin e shoqërisë dhe duket sikur favorizon dhe mbron lirinë seksuale, e cila duket si një politikë që është në kundërsens me nevojën e mbështetjes së martesës.Ende ka njerëz që nga që kanë koncept të kufizuar për lirinë seksuale, që kanë frikë dhe që mendojnë se në se shteti nuk merret me këto fenomene, ky qëndrim mund të bëhet padashur nxitës dhe mbështetës i politikave që favorizojnë sjellje seksuale imorale. Padyshim kohët kanë ndryshuar dhe roli dhe përgjegjësitë e shtetit në fushën e seksualitetit duket se nga njëra anë janë zvogëluar, për shkak të zgjerimit të lirisë seksuale të individit dhe liberalizimit të sekualitetit social. Por në se problemin do ta shikojmë më thellë sipas mendimit tim duket se në të njëjtën kohë është rritur përgjegjësia sociale e shtetit, jo aq për të vëzhguar, monitoruar dhe kontrolluar deri në detaje seksualitetin e shoqërisë, por në kuptimin për të marrë masa prevenuese për të “disiplinuar” dhe garantuar format e shëndetshme të seksualitetit në të gjithë format dhe mënyrat e shfaqjes dhe realizimit të tij. Politikat e seksualitetit të shtetit tashmë kanë shumë aspekte shëndetësore, që kanë të bëjnë me sigurimin e kontraceptivëve dhe mjeteve të tjera mbrojtëse që ndihmojnë individin të mbrohet nga sëmundjet seksualisht të transmetueshme apo shtatzanitë e padëshiruara, masa të tjera që kanë të bëjnë me mbështetjen për gratë e divorcuara, politikat sociale për fëmijët jetimë biologjikë e socialë.Politikat e seksualitetit dhe roli i shtetit në këtë fushë edhe në vendin tonë është zgjeruar, është ndërlikuar dhe është bërë më delikat, për shkak të prirjes sociale të zgjerimit dhe kaotizmit të seksualitetit, të uljes së moshës së fillimit të aktivitetit seksual, të zgjerimit të aktivitetit seksual para apo jashtëmartesor. Duam apo nuk duam, janë apo nuk janë dakord politikanët, sidomos ata që duan të hiqen “moralistë”, apo që e mendojnë seksualiteti në shoqërinë tonë po e bën atë shoqëri “pa cipë” morale dhe seksuale, shoqëria jonë po përballet me të gjitha dukuritë e seksualitetit të liberalizuar dhe të shoqëruar me të gjithë dukuritë më të fundit të tipologjisë së seksualitetit dhe të homoseksualizmit.Shteti në ndërtimin e politikave dhe ndërhyrjeve mbështetëse është i detyruar të llogarisë faktin që jetojmë në një shoqëri moderne që pavarësisht traditës në kohën tone, është përfshirë nga valët e “revolucionit seksual” që edhe pse i vonuar synon dhe tenton hapur që të “fshijë diferencat” midis sekseve”. Duhet kuptuar e vërteta që tashmë jemi në një etapë kur shoqëria ka një seksualitet të shpërfaqur dhe shoqëria janë ka marrë formatin e “shoqërisë së qejfit”, pjesë me rëndësi e së cilës është bërë aktiviteti seksual. Kjo do të thotë se raportet e shtetit me seksualitetin duhen parë ndryshe, nga që në shoqërinë tonë terreni seksual është bërë i rrëshqitshëm, i padisiplinuar.Në këto kushte beteja për rikthimin e normave të seksualitetit nuk është më detyrë ekskluzive vetëm e shtetit. Ky rol i kërkuar nga moralistët është një barrë e pamundur për shtetin, një rol të cilin ai i vetëm e ka të pamundur ta realizojë në kushtet e sotme, kur janë bërë fakt i kryer i jetës moderne që nënkupton edhe lirinë e seksualitetit, privacinë e jetës dhe sovranitetin e njeriut mbi trupin e vet. Padyshim ka një përpjekje që duhet mbështetur nga familja, shkolla, media, institucionet fetare dhe veçanërisht nga shoqëria civile për të krijuar “kulturën e rregullit” në sferën e jetës seksuale në shoqërinë tonë. Por kjo “betejë” është e vështirë dhe prandaj janë të shqetësuar por edhe njëherësh të angazhuar edhe shteti, por edhe familja, prindërit e tronditur nga dekadenca e seksualitetit të fëmijëve dhe trendi i frikshëm i fillimit të marrëdhënieve seksuale që në moshë shumë të re. Në kohën tonë është e pamundur që shteti të luajë atë rol që pretendojnë moralistët dhe partizanët e idesë së shtetit totalitar apo paternalist që ai duhet të të survejojë, të kontrollojë, të intervenojë, të ndalojë dhe të dënojë seksualitetin e liberalizuar.Këtë rol të shtetit me të drejtë Presidenti Barak Obama e quan “gardian i moralitetit seksual” dhe që në kohën tonë është pothuaj e kapërcyer, madje pa frikë mund të themi se është krejtësisht i pamundur. Të kërkosh nga shteti që të luajë këtë rol do të thotë të mos e kesh kuptuar fare kohën dhe imperativat e saj. Njerëzit tanë duhet më në fund të kuptojnë, se prerogativat e shtetit dhe të drejtat e njeriut përfshirë edhe atë të seksualitetit personal janë sfera të ndara, të cilat liria nuk i lejon të përzihen. Përfundimisht seksi, martesa, divorci, lindja e fëmijëve janë çështje tejet personale, ngushtësisht shprehje e dimensionit të jetës intime. Në këtë kontekst edhe shteti ka sferën e tij të ndërhyrjes dhe të ndalimit vetëm për format e deformuara dhe të rrezikshme të seksualitetit shoqëror dhe për çdo gjë tjetër që sjell pasoja sociale në jetën dhe shëndetin e shoqërisë. Sepse është e pamundur që liri shteti të bëhet “guardian i seskualitetit” Ai nuk ka mundësi, mund dhe nuk duhet të ndërhyjë, as mund të vërë rregull në “dhomat e gjumit”, të ndërhyjë në çështjet e “qejfit” dhe të jetë pjesëmarrës në vendet ku zhvillohet intimiteti i shqiptarëve.

Besimi katolik e Ortodoks dhe politika e Zogut

PETRIT KAZIU

POLITIKA E MBRETIT ZOG I PER LAICIZIMIN DHE MODERNIZIMIN E SHTETIT SHQIPTAR

Marrëdhëniet e shtetit të ri shqiptar të pavarur të dalë nga Kongresi i Lushnjës me fetë dhe bashkësitë fetare në Shqipëri, pozita që kishin ato si dhe sanksionimi i të drejtave dhe detyrimeve të tyre në raport me besimtarët, me qendrat e mëparshme drejtuese, si dhe çka është kryesorja me shtetin e ri shqiptar, sidomos pas vitit 1924, përbëjnë një lëmi studimi me shumë interes si për studiuesit dhe historianët tanë, ashtu edhe për masën e gjerë të popullit. Por, fatkeqësisht, deri më sot kjo fushë studimi ka ngelur pothuajse e palëvruar nga historianët tanë dhe krejtësisht e panjohur për lexuesin e gjerë. Një numër studimesh serioze në këtë drejtim janë bërë nga studiues seriozë të huaj me reputacion në vendet e tyre, kryesisht nga ata italianë. Prandaj sot unë po marr përsipër që të paraqes para lexuesit një përmbledhje të fakteve që kanë të bëjnë me zhvillimin e ngjarjeve për periudhën që përmenda me lart. Ashtu si në çdo fushë tjetër, edhe në aspektin fetar shteti shqiptar i kohës dhe personalisht Mbreti Zog I ndërmori një revolucion për të kryer një vepër sa madhështore, aq edhe me qëllim patriotik për kombëtarizimin e feve të ndryshme që ekzistonin në Shqipërinë e viteve 20 dhe për shkëputjen përfundimtare nga influencat e huaja. Sanksionimi i pozitës së feve dhe bashkësive fetare në shtetin e ri shqiptar të pavarur filloi që në hartimin e Kushtetutës së përkohshme të Shqipërisë nga Kongresi i Lushnjës, e cila në nenin 93 të saj thotë: “Shteti shqiptar nuk ka fe zyrtare.

Të gjitha fetë dhe besimet fetare respektohen dhe sigurohet liria e praktikimit të tyre të jashtëm. “Feja në asnjë mënyrë nuk mund të përbëjë një pengesë juridike. Fetë dhe besimet fetare nuk mund të përdoren kurrsesi për qëllime politike.”

Më 1923, gjatë periudhës së parë të pushtetit të Ahmet Zogut, që u ndërpre shpejt nga i ashtuquajturi “Revolucion Demokratik” i Fan Nolit, qeveria e Tiranës kish miratuar masa ligjore që synonin kontrollin mbi bashkësitë fetare. Kushtetuta shqiptare e vitit 1920 kishte shpallur se nuk ekzistonte një fe zyrtare dhe ndarjen ndërmjet shtetit dhe institucioneve fetare në kuadrin e lirisë fetare që njihej për të gjithë shtetasit. Duke afirmuar se donte ti vinte në jetë këto parime, Zogu bëri që parlamenti të votonte një ligj mbi statusin e bashkësive fetare, që priste përfundimisht çdo lidhje me regjimin juridik të së kaluarës. Shtetasit shqiptarë nuk do ti nënshtroheshin më asnjë legjislacioni kanonik, xhamitë, teqetë, manastiret, shoqatat e besimtarëve, institutet fetare, bëheshin persona të thjeshtë juridikë përpara ligjit. Administrimi i pasurive kishtare kontrollohej nga zyrtarë. Kleri duhej të përbëhej i tëri nga njerëz me kombësi shqiptare dhe duhej të merrte exequatur-ën (leje, latinisht) e shtetit për të ushtruar funksionet e tij, pavarësisht se cilit besim i përkiste. Bashkësitë fetare shqiptare mund të kishin me qendra të tjera fetare vetëm lidhje karakteri thjesht shpirtëror. Një projektligj tjetër i përpunuar në atë periudhë synonte të ndalonte në Shqipëri çdo lloj shkolle private, të drejtuar si nga laikë, ashtu edhe nga fetarë. Është kuptimplotë fakti që qysh më 1923 Zogu kishte paraqitur një projekt për marrëdhëniet ndërmjet shtetit dhe fesë, që parashikonte një epërsi të qartë të shtetit ndaj bashkësive fetare, me mundësi të ndryshme ndërhyrjeje në punët e këtyre, megjithëse zyrtarisht nuk përjashtonte, dhe as që do të donte ta bënte këtë as edhe në të ardhmen, regjimin e ndarjes së prerë ndërmjet të dy enteve. Juridiksionalizimi fetar i mbretit të ardhshëm, që më 1923 ishte i qartë në formulimet. Por që në atë kohë nuk ishte po aq konsekuent në rrafshin praktik zbatimi i ligjeve. Me 1923 ishte ndoshta gjendja politike e ngatërruar ajo që e pengonte Zogun të vinte në jetë ligje të miratuara nga parlamenti. Më vonë, duke e pasur një stabilitet më të madh, Zogu do të ndiqte të njëjtën politikë laike dhe njëkohësisht afirmuese të pushtetit të Shtetit, por me të gjithë kujdesin e imponuar nga nevoja për të siguruar herë pas here pëlqimin e bashkësive të ndryshme fetare ndaj politikës së tij në tërësi dhe ndaj personit të tij. Më 16 korrik 1924, mbreti Zog I nxjerr një dekret, që sanksionon zyrtarisht ekzistencën në Shqipëri të bashkësive të ndryshme fetare, të cilat brenda një afati të shkurtër duhet të pajisen me statute të veçanta. Sipas dekretit, bashkësitë fetare duhet të njihen nga Shteti, i cili kujdeset që të kontrollojë heqjen dorë nga çdo veprimtari politike nga ana e tyre që të emërojë dhe eventualisht të shkarkojë drejtuesit më të lartë të tyre, që të analizojë administrimin e tyre financiar. Bashkësitë fetare nuk mund të kenë juridiksionin e vet në suazën e shtetit shqiptar. Nuk duhet të marrin subvencione jashtë dhe as të kenë me institucione ose persona të huaj marrëdhënie që të mos jenë thjesht “shpirtërore” ose kulturore. Duke kompensuar pjesërisht këtë nënshtrim ndaj autoritetit shtetëror, bashkësive fetare u jepet një personalitet juridik që vlen si një njohje qytetare në shoqërinë shqiptare.

Me 1 prill 1928 në Shqipëri hyn në fuqi një kod civil i bazuar në modelet perëndimore të kodeve franceze, italianë, zviceranë, gjermanë, bashkë me ndonjë normë të marrë nga zakonet juridike shqiptare dhe nga ligjet egjiptiane në fushën e Vakëfit. Statusi personal, laik, zëvendëson statusin fetar, në të cilin bazohej juridiksioni i kishave të ndryshme kristiane dhe islamit në sektorë të gjerë të jetës shoqërore e familjare. Gjyqtarët islamikë, kadinjtë, hiqen nga puna. Afirmohet një shtet ligjor në vend të copëzimit të mëparshëm të kompetencave dhe prerogativave. Reformat juridike me prirje perëndimore i kurorëzon një Kushtetutë e re, në fund të vitit 1928. Ja teksti i Kushtetutës shqiptare (të 13 dhjetorit 1928) në lidhje me fetë: “Shteti shqiptar nuk ka fe zyrtare. Të gjitha fetë dhe të gjithë besimet respektohen dhe garantohet ushtrimi i lirë i tyre. Feja në asnjë mënyrë nuk mund të shërbejë si ndalesë ose pengesë juridike e çdo lloji. Feja dhe besimet nuk mund të përdoren në asnjë mënyrë për realizimin e synimeve politike”. Me fjalë të tjera, parimet e politikës fetare të shtetit shqiptar janë këto: laiciteti i shtetit, liri fetare, barazi e feve, nënshtrimin e tyre ndaj shtetit. Kështu pra, hap pas hapi me hartimin dhe vënien në jetë të ligjeve, dekreteve, dhe së fundi me sanksionimin në Kushtetutën e re të vendit, u krijuan premisat e duhura dhe u hap rruga për të kryer procesin aq të shumëpritur të futjes së bashkësive fetare të vendit apo më saktë të institucioneve drejtuese të këtyre bashkësive në rrugën e kombëtarizimit dhe shqiptarizimit, për të ecur në një hap me modernizimin e kohës dhe të krejt shoqërisë shqiptare. Le te shikojmë se si u krye ky proces aq i vështirë në dukje për secilën bashkësi fetare të vendit.

1) PAVARËSIMI I VËSHTIRË I MYSLIMANËVE SYNITË

Sado që depërtimi i islamit në shoqërinë dhe në shpirtin shqiptar ka qenë i ngadalshëm, ai ishte në shprehjen e shumicës së besimit sunit mbështetja më e sigurt e Portës së Lartë në Shqipëri (megjithëse nuk duhet nënvlerësuar shkalla e integrimit në Perandorinë e Stambollit të arritur nga fe të tjera me sistemin e njohjes zyrtare, që u jepte atyre një farë autonomie dhe u lejonte besimtarëve një identitet të përbashkët, me kusht që ky të ishte mbi baza fetare dhe jo mbi baza etnokombëtare). Gjatë historisë së mundimshme të pavarësisë shqiptare, në fillim të shekullit, një pjesë e shqiptarëve myslimanë shfaqin më se një herë vullnetin për të shkëputur lidhjet me Perandorinë Osmane. Stavro Skëndi lidhur me këtë ka shkruar për “divided loyality” (besnikëri e ndarë) e myslimanëve shqiptarë: “Ndonëse e ndienin veten shqiptarë, për ta nuk ishte e lehtë të ndaheshin nga Turqia, ndaj së cilës ishin luajalë si myslimanë. Zgjidhja më e mirë, mendonin, do të ishte një Shqipëri autonome, si një etapë drejt pavarësisë… Sidoqoftë, derisa Turqia ishte ende në gjendje që të ushtronte pushtetin në Ballkan, ata nuk mund ta braktisnin. Edhe kur ishin në kundërshtim me Turqinë, do të ishin të gatshëm ti venin në ndihmë, në rast se ajo do të rrezikohej të sulmohej nga jashtë. Mbijetesa e Turqisë ndihej si diçka e qenësishme për ekzistencën e saj”.

Me 1914, në Shqipërinë e Mesme shpërtheu një kryengritje e gjerë fshatare, që synonte të përmbyste qeverinë e Princ Vidit (sovrani gjerman i imponuar Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha) për të vënë në vend të tij një princ osman të lidhur me sulltanin, d.m.th me kalifin, autoritetin më të lartë fetar të botës myslimane. Kryengritja, e përgatitur nga aktivistë, të cilët nga ndjenjat ishin të afërt me “ turqit e rinj”, dhe e përkrahur nga kleri mysliman, kishte sigurisht karakterin klasor edhe të revoltës antifeudale të nënvizuar nga historiografia e fundit (komuniste) shqiptare, por bazohej edhe nga motive të një karakteri fetar, siç e kishin pranuar më parë historianët e tjerë shqiptarë të pasluftës.

Pa shkuar deri në rezistencë politike thelbësore, për të cilat ndoshta nuk ishin të vendosur, myslimanët nostalgjikë të kohës së perandorisë mund të kishin njësoj një hapësirë të gjerë politike në Shqipërinë e pavarur. Funksionarët që i kishin shërbyer sulltanit vazhduan në shumë raste punën e vet me metoda analoge, në administratën e shtetit të ri shqiptar, por duke pasur përkrah levat e reja të të rinjve të arritur gjatë luftës për pavarësi. Në fillimin e viteve 20, sidoqoftë duket se islami shqiptar po e kupton nevojën e ndryshimeve rrënjësore. Vendi po gjen një rregullim politik pas vite luftërash për realizimin faktik të pavarësisë së shpallur më 1912, vite ndarjesh territoriale dhe pushtimesh nga ana e shteteve fqinje. Në klimën e sovranitetit kombëtar të rifituar, edhe islami shqiptar duket se po zbulon energjinë e nevojshme për tu azhurnuar dhe për tu ristrukturuar.

Më 1921 një “Aleancë kombëtare myslimane” shqiptare shpall emancipimin e vet nga Sheik-Ul-Islami i Stambollit, mjaft kohë para se qeveria turke, më 1924, të prishë përfundimisht këtë institucion të perënduar islam. Zyrtarisht gjithë bashkësia sunite shqiptare do të ndahet nga kalifati në mars 1923, me rastin e kongresit të saj të parë në Tiranë, duke zgjedhur si kryetar të vetin, si Myfti të Madh të Shqipërisë, myftiun e Tiranës. Ky vendim nuk e kënaq gjithë botën islamike shqiptare. Francezi i ngarkuar me punë në Shqipëri, në një njoftim në Shkodër, ku myslimanët me shumicë synite dhe pak të arsimuar ruajnë një respekt të thellë për gjithçka vjen nga Stambolli. Por myslimanët e Shkodrës janë një pakicë. Kongresi, që shpalli solemnisht shkëputjen nga kalifati, vepron me një nismë force, të cilën pak bashkësi të tjera islamike në Mesdhe arrijnë ta kryejnë. Rënia e kalifatit në vitin pasues e zhyt në pasiguri islamin në botë dhe shton problemin e rithemelimit të organit drejtues të tij. Në këto vite në islamin shqiptar shfaqet një dell reformator. Poligamia ndalohet formalisht (në praktikë tanimë nuk ekziston). Dalin përkthime të pjesshme të Kuranit dhe diskutohet shumë për oportunitetin dhe mënyrat e këtyre përkthimeve: heqja dorë nga gjuha e Muhametit do të përbënte një ngjarje pothuajse revolucionare në universin kulturor islamik. Deputetë myslimanë në parlamentin shqiptar paraqitin mocione që gratë myslimane të autorizohen të bëjnë të njëjtën jetë shoqërore dhe të kenë të njëjtat të drejta të grave të krishtera (përpara miratimit më 1928 të një rregullimi organik juridik sipas modelit perëndimor, në Shqipëri vazhdonin të ishin faktikisht në fuqi zakonet juridike lokale dhe sistemit legjislativ osman, në bazë të të cilit shteti pranonte vlefshmërinë e ligjeve kanonike të kishave kristiane të njohura dhe të Sheriatit islamik, duke u bërë garant i tyre ). Në tetor të vitit 1923 fillon botimin revista e parë zyrtare e islamit (synit) shqiptar, “Zani i Naltë”. Është një rrjedhojë e riorganizimit të kryer në kongresin e marsit të shkuar. Revista ka tone të spikatura patriotike dhe radhitet pa rezerva për një reformim të islamit shqiptar në një drejtim modernizues. Më 1924, në faqet e saj hapet një debat ndërmjet përkrahësve dhe kundërshtarëve të heqjes së perçes së grave, redaktorët e saj janë më të parët, ndërsa myftiu i Shkodrës kritikon novatorët. Perçja do të ndalohet zyrtarisht në 1937, por që në vitet e mëparshme përdorimi i saj ka rënë në qytet (në fshat në përgjithësi ajo nuk përdorej). “Zani i Naltë” thekson, jo pa një frymë triumfalizmi, të vërtetat e fesë islamike, duke nënvizuar përkrahjen e saj në tërë botën. Është për tu shënuar këmbëngulja e revistës për sa i përket përhapjes së islamit që po ndodhte në Perëndim me Evropën që “ka humbur Perëndinë”. Mendimi i Perëndimit është tronditur që nga themelet dhe islamizmi ka tërhequr vëmendjen e popullit në mënyrë të papërmbajtshme. Njerëz si Bernard Shou, kuptojnë se “e shumta brenda njëqind vjetësh, islami është i destinuar të jetë feja e Perëndimit, veçanërisht e Anglisë”. Besimi i profetit, shkruhej në korrik 1932, kur në Tiranë qeveris mbreti Zog, “i ka kthyer bashet e flotës së vet drejt Perëndimit, për të ngritur flamurin e vet deri në vendet më të largëta e më të fshehta. Janë pohime që ndoshta e kanë shkakun te perceptimi i një Shqipërie jo larg nga bota perëndimore, brenda së cilës vendi i vogël ballkanik do të ishte vendi i vetëm me një shumicë myslimane. Islami shqiptar nuk e quante veten të huaj për fatet e Perëndimit, ndryshe nga bashkësitë e tjera të bashkëbesimtarëve me kulturë më aziatike. Megjithatë, nuk ishin shtysat e brendshme novatore, as vëmendja që u tregua ndaj Perëndimit ato që sollën ndryshimet më të mëdha në islamin shqiptar, për rrethanat politike. Në fund të viteve 20 pushteti shtetëror ndërhyn në mënyrë të prerë në jetën e bashkësisë islamike shqiptare, duke ndryshuar ritet dhe strukturat e saj. Në gusht 1929 një kongres i gjatë i synitëve shqiptarë detyrohet të marrë një sërë masash radikale, të cilat më vonë, në shtator, do të kodifikohen në statutet ligjore të parashikuara për bashkësinë e tyre nga dekreti i lartpërmendur i mbretit Zog I. Sipas asaj që raportonte diplomacia franceze, dispozitat kryesore të vendosura nga kongresi ishin: përdorimi ekskluziv i gjuhës shqipe për lutjet dhe predikimin, unifikimi i medreseve dhe seminareve në një institut të vetëm formimi për tërë mbretërinë, administrimi i centralizuar i të gjithë pasurive të Vakëfeve, mbyllja e shumicës së xhamive, duke mbajtur një letërnjoftimi të lëshuar nga qeveria e Tiranës. Për hartuesin e kësaj note informative nuk ishte e vështirë të konkludonte me këtë vërejtje: “Ka arsye për të besuar te thirrja e këtij kongresi dhe vendimet që i mori i përgjigjen dëshirës së mbretit për të bashkuar dhe për të oksidentalizuar vendin. Padyshim ai ka pasur edhe synimin që me anë të një statusi të veçantë për synitët e Shqipërisë, ti veçojë këta për ti sunduar më me lehtësi”.

Masat e vendosura nga kongresi u zbatuan, ndonëse me ndonjë vështirësi e ngurrim. Përgatitja e kuadrove myslimanë u përqendrua në medresenë (ose Institutin islamik ) të Tiranës, i cili më 1936, sipas deklaratave të drejtorit të saj, ndoshta të përafërta për të qenë brenda, kishte me sa duket 240 nxënës. Statutet e reja të bashkësisë islamike shqiptare (që kishte juridiksion edhe mbi urdhrat mistike dhe sektet, ndër të cilat edhe bektashinjtë, por me disa përjashtime të qenësishme, për të garantuar pavarësinë e tyre shpirtërore nga sunizmi) e ristrukturonin atë duke caktuar drejtimin e saj nga një këshill i përgjithshëm, i përbërë nga myftinjtë e prefekturave të ndryshme (Shkodra, Tirana, Durrësi, Vlora, Berati, Elbasani, Korça, Gjirokastra, Kosova, Peshkopia), ndërmjet të cilëve zgjidhej kryetari i gjithë bashkësisë. Myftiu i madh ishte me seli në Tiranë. Si emërimi i këtij të fundit, ashtu edhe ai i katër myftinjve kryesorë të vendit (në Shkodër, Korçë, Gjirokastër dhe përsëri në Tiranë) duhet të ratifikoheshin nga mbreti. Kështu vendosej kontrolli i shtetit mbi formimin e hierarkisë myslimane. Ndër detyrat kryesore në të cilat angazhohej bashkësia myslimane në bazë të statuteve ishin, çka vlen të theksohet, ato të “inkurajimit të myslimanëve për tiu konfirmuar qytetërimit modern” dhe të “ndihmesës për të zhvilluar vëllazërimin kombëtar ndërmjet shqiptarëve të çdo besimi”. Nga ana e islamit shqiptar nuk pati ndonjë rezistencë të gjallë ndaj rendit të ri të dëshiruar nga mbreti Zog. Pati një opozitë nga ana e rretheve të devotshme myslimane në qendrat urbane, por kjo rezistencë u mposht pa vështirësi”. Një mospëlqim ndaj reformave të imponuara nga regjimi zogist u shfaq atje ku islami ishte i pranishëm me ndonjë strukturë të konsoliduar dhe ku ekzistonte një mendim teologjik. Megjithatë, sektorët kryesorë ku ishte më shumë i përparuar një islam i kultivuar ishin pjesë e atij mjedisi qytetar nga i cili regjimi zogist tërhiqte domosdoshmërish numrin më të madh të kuadrove të vet politikë, administrativë dhe ushtarakë. Në vitin 1937 myslimanët ishin 69.3 % e popullsisë, sipas statistikave shtetërore shqiptare, të cilat e vlerësonin numrin e tyre në rreth 720.000 banorë. Qëndresën më të madhe reformat përparimtare e patën nga bashkësia fetare islame e qytetit të Shkodrës. Kështu, për sa i përket ndalimit të përdorimit të ferexhesë nga gratë, kemi këtë informacion nga ana e konsullit italian në Shkodër, i cili në mars të vitit 1937 raportonte: “Ligji i miratuar në parlament, që ndalon përdorimin e çarçafit është shkak për një agjitacion gjithnjë e më të fortë ndër myslimanët e Shkodrës”.

Agjitacioni shfaqet me ankesa, me peticione për qeverinë, me vendimin për ti mbajtur gratë të mbyllura në shtëpi. Autoritetet nga ana e tyre reagojnë, duke theksuar se përdorimi i çarçafit do të ndalohet, në rast nevoje edhe me forcë, sepse është në kundërshtim me ligjin, sepse është antishoqëror, sepse ndihmon në lidhjen e martesave ndërmjet personave që nuk njihen, sepse rrënjos konceptin se gruaja duhet të jetë skllave dhe se duhet ti shërbejë ekskluzivisht burrit. Ndërsa nga të gjitha qytetet nisen letra përgëzimi për qeverinë, në Shkodër nuk ka pasur asnjë manifestim në favor të ligjit. Në bashkësitë e tjera myslimane shqiptare masa qeveritare u prit zyrtarisht në mënyrë të favorshme ose, siç informonte në një njoftim diplomacia italiane, “me indiferencë”. Nuk ndodhte kështu në Shkodër, megjithëse myftiu i atjeshëm ishte shprehur në mbështetje të ndalimit të perçes. Për të kapërcyer kundërshtimin, mbreti Zog dërgoi në atë qytet tri motrat e tij, të cilat u kujdesën të paraqiteshin kudo pa perçe, me veshje perëndimore të modës, të shoqëruar vazhdimisht nga fotografët. Misioni shtetëror nuk qe pa sukses. Kështu pra, u arrit që përmes pengesave me vullnetin imponues të mbretit Zog I të arrihej pavarësimi i bashkësisë islame shqiptare dhe të fillonin reformat emancipuese në gjirin e kësaj bashkësie, çka shënonte një fitore tepër të rëndësishme për mbarë vendin, duke qenë se ajo përforconte grupin më të madh numerik të popullsisë shqiptare dhe me pozitën më të lartë dominuese në shoqërinë shqiptare.

ORTODOKSIA SHQIPTARE NGA GREQIZIMI NË LËVIZJEN KOMBËTARE. THEMELIMI I KISHËS ORTODOKSE AUTOQEFALE NË SHQIPËRI

Shqiptarët e besimit ortodoks në 1937, sipas statistikave të qeverisë se Tiranës, ishin 212.233, baras me 20. 4% të popullsisë së vendit. Ishte bashkësia e dytë fetare në vend. Të përhapur në Jug në rrethet e Korçës dhe të Gjirokastrës, pa harruar ato të Beratit dhe të Vlorës, ortodoksët kishin një prani, megjithëse të pakët, në qytetet kryesore të Shqipërisë së Mesme, si: Tirana, Elbasani dhe Durrësi. Zhvillimet e bashkësisë ortodokse pas pavarësisë janë përqendruar më shumë në orvatjen për të realizuar një Kishë autoqefale të pavarur, orvatje e bërë nga një pjesë e rëndësishme e eksponentëve të saj kundër rezistencës së mjediseve të lidhura me Patrikanën e Stambollit. Pasi u arrit pavarësia kombëtare, problemi i ndikimit grek mbeti i gjallë në Shqipërinë e Jugut. Për më tepër, kur patriotët shqiptarë shpallnin pavarësinë e vendit në Vlorë, më 20 nëntor 1912 ushtria helenike kishte depërtuar brenda Shqipërisë për të përgatitur aneksimin Greqisë të pjesës jugore (ose “Epiri i Veriut”). Jashtë sistemit osman të mileteve, grekët nuk mundeshin më të mbronin tezën se të gjithë ortodoksët shqiptarë ishin bashkatdhetarë të tyre; feja nuk ishte faktori konstitutiv i kombit. Megjithatë, ishte e mundshme të argumentohej ekzistenca në Shqipërinë e Jugut e një popullsie greke, të cilën vetë shteti shqiptar e njihte si pakicë. Lidhur me këtë, shifrat kanë qenë dhe janë shumë të kundërshtuara. Nga ana tjetër, pas shekujsh greqizimi kulturor dhe përzierjeje të popullatave kufitare, ishte e qartë vështirësia për të caktuar një vijë të sigurt demarkacioni etnik. Qeveria shqiptare preferonte të përdorte termin “popullsi grekofone” në vend të atij “grekë”, siç e dëshmon korrespondenca e saj e dendur me organet e Lidhjes së Kombeve që merreshin me problemet e pakicave. Vlerësimet për këtë grup popullsie shqiptare të greqizuar (ose një pakicë e mirëfilltë greke) ndryshojnë sidoqoftë nga numri prej 16.000 dhe 37.271 vetash të dhënë nga qeveria shqiptare më 1922 dhe më 1937, dhe pastaj prej 25.535 të dhënë nga qeveria shqiptare komuniste më 1945 deri tek qindra mijëra veta, tek të cilat është referuar gjithmonë qeveria e Athinës, duke dashur, duket qartë, të konsiderojë si grekë të gjithë ortodoksët në tokën shqiptare. Është për të besuar se pas pavarësisë, dhe sidomos pas stabilizimit relativ politik të vitit 1920, ndjenja kombëtare kishte përparuar në mënyrë vendimtare ndër ortodoksët e Shqipërisë, kështu që shumë konflikte ndërgjegjeje u zgjidhën në favor të shtetit të ri. Roli i Patriarkanës së Stambollit u vu në dyshim pikëpyetjeje shumë më ngadalë sesa ndikimi helenik në kuptimin e ngushtë. Kuptohet se lidhja me Fanarin nuk ishte politike por shpirtërore. Megjithatë, veprimet e selisë më me prestigj të ortodoksisë kishin një jehonë politike, meqenëse ajo vazhdonte të mbronte në Shqipëri fatet e kulturës dhe të gjuhës greke. Përdorimi liturgjik i gjuhës shqipe rrezikonte të sillte çkishërim dhe peshkopët e dioqezave shqiptare vazhdonin të emëroheshin nga radhët e klerit grek. Më 1919 bashkësia ortodokse shqiptare e Bostonit, e udhëhequr nga Fan Noli, vendosi krijimin e Kishës Ortodokse Autoqefale shqiptare. Noli u emërua peshkop dhe primati i saj. Ngjarja pati një jehonë të kufizuar në Evropë, por Noli shkoi shpejt në Shqipëri për të afirmuar autoqefalinë e deklaruar dhe për të përgatitur një shpallje të re edhe më zyrtare të saj. Në fillim pritja në rrethet zyrtare nuk ishte pozitive. Noli ishte brohoritur si peshkop nga asambleja e bashkatdhetarëve në Boston dhe nuk kish qenë i emëruar nga peshkopë të tjerë siç e kërkonin rregullat kanonike. Shpallja e tij si peshkop nga masa e popullit, më 26 korrik 1919, nuk ishte e vlefshme nga ana kanonike. Në qarqet ortodokse Noli ishte në personazh i diskutueshëm dhe jo vetëm karriera e tij e çuditshme kishtare, por edhe fetare e tij ishin konsideruar të dyshimta. Sigurisht, Noli në Shqipëri paguante si zilinë ndaj personit të tij nga ana e klerit ortodoks të formuar brenda vendit, ashtu edhe ndikimin e konsiderueshëm të opinionit që ishte në favor të ruajtjes së lidhjeve shpirtërore dhe administrative me Patrikanën e Stambollit, sipas së cilës ai ishte kundërshtari kryesor i traditave të vjetra dhe të përnderuara. Për të mposhtur rezistenca të tilla, Noli dhe një pjesë e klerit ortodoks shqiptar, që i përkrahte idetë e tij, kërkuan, jo pa sukses, të sigurojnë përkrahjen e autoriteteve qeveritare shqiptare. Avantazhet e autoqefalisë ishin të qarta në Tiranë, sepse do të pakësoheshin ndërhyrjet e mundshme greke në jetën politike të vendit, si edhe rreziku gjithmonë i pranishëm i një aneksimi me dhunë nga ana e Greqisë i territoreve të Jugut. Disa peshkopë grekë ose filogrekë- ortodoksë u dëbuan nga Shqipëria për veprimtari të pretenduar antikombëtare. Në shtator 1922 u mblodh në Berat një kongres ortodoks, i cili shpalli pavarësinë e Kishës Kombëtare Autoqefale shqiptare, duke afirmuar ndër të tjera të drejtën e vet për të emëruar peshkopë dhe për të përdorur shqipen si gjuhë liturgjike. Qeveria shqiptare dha urdhër që qytetet ta festonin ngjarjen. Të nesërmen e kongresit të Beratit, diplomacia austriake bënte këtë shënim: “Deklarata e pavarësisë kishtare të ortodoksëve është një ngjarje shumë e rëndësishme për konsolidimin dhe pavarësinë e Shqipërisë. Dihet se çfarë ndikimi të thellë mundën të gëzojnë Greqia dhe propaganda helenike falë ndihmës së fuqishme të fetarisë greke dhe të shkollës greke për sa i përket Shqipërisë së Jugut dhe pjesërisht Shqipërisë së Mesme. Ndjenja fetare maskonte një vizion politik të realitetit, sikurse ngatërrimi i koncepteve ndërmjet besimit grek-ortodoks dhe ndërgjegjes kombëtare greke shkaktonte edhe në Shqipëri rezultate shumë të dëmshme në zhvillimin e jetës politike, në marrëdhëniet e ortodoksëve me dy besimet e tjera të vendit, në krijimin e një uniteti kombëtar dhe në formimin e një entiteti shtetëror. Ai që e njeh këtë gjendje mund të vlerësojë shumë mirë çfarë përparimi të paçmueshëm do të thotë, për një vend kaq të munduar si Shqipëria, kjo rënie e fanatizmit fetar, një hap i mëtejshëm drejt marrëveshjes së tri besimeve fetare mbi bazën e idesë kombëtare. Peshkopi Vasilios, i dëbuar një vit më parë nga Gjirokastra, i telegrafoi Lidhjes së Kombeve: “Kryetarë bashkie myslimanë, të shtyrë nga qeveria shqiptare, organizuan në Berat një kongres laikësh, ortodoksë, për krijimin e një kishe autoqefale që të orvatet ta nënshtrojë kishën ortodokse që të jetë e bindur ndaj shtetit mysliman shqiptar. Pothuajse tërësia e ortodoksëve, ndonëse e privuar nga krerët e saj fetarë, sepse metropolitët e Durrësit, Korçës, Velegradit dhe i nënshkruari jetojnë në mërgim, nuk i miraton këto manipulime, pasi edhe më parë ka protestuar kundër dhunimit të të drejtave dhe të kanoneve të Kishës Ortodokse, kryetari suprem i së cilës është Patrikana ekumenike. Veç kësaj, qeveria shqiptare kërkon të futë në liturgji gjuhën shqipe, shumë primitive, e cila madje është e përjashtuar edhe në xhamitë myslimane...”. Pozita e shqiptarëve që përkrahnin autoqefalinë nuk ishte shumë më e fortë nga ajo e patriarkanës. Vetëm një sinod peshkopësh mund të shpallte autoqefalinë e një Kishe dhe të kërkonte nga patrikana tomos-in e miratimit (për të kërkuar një kishë autonome do të mjaftonte një asamble e klerit të thjeshtë). Por kongresi i Beratit kishte qenë kryesisht një takim laikësh. Kjo shkelje e rregullave kanonike ishte shumë flagrante për tu pranuar nga shumica e besimtarëve ortodoksë shqiptarë. Këtyre nuk u mjaftonte që shteti shqiptar e kishte përkrahur plotësisht kongresin e Beratit, duke arritur deri në botimin në Fletoren Zyrtare të kartës kushtetuese së re. Një dëshmi tjetër për mosmarrëveshjet dhe luftën e brendshme në gjirin e bashkësisë së besimtarëve ortodoksë na ka ardhur nga ana e legatës angleze në Shqipëri.” Në popullsinë ortodokse pak veta janë haptas helenistë në simpatinë e tyre dhe separatistë nga prirja (domethënë në favor të aneksimit nga Greqia të viseve jugore ortodokse shqiptare). Shumica dërrmuese, megjithatë nuk ka tendenca separatiste, në lëmin e fesë është e kënaqur ashtu siç është. Sidoqoftë, reformatorët aspak të dekurajuar nga fakti që masa e besimtarëve nuk ushqente simpati për objektivat e tyre, kanë filluar një fushatë të ashpër në favor të pavarësisë fetare, dhe, duke qenë një pakicë fjalamane që i kundërvihej një shumice apatike, i kanë realizuar me sukses synimet e veta...”

Ndërsa ata janë të angazhuar në grindjet rreth autoqefalisë, Zogu e laicizon Shqipërinë dhe e zvogëlon mjaft hapësirën e bashkësisë fetare dhe të institucioneve kishtare. Kushtetuta e re e vitit 1928 dhe kodet civil e penal, të miratuar në atë periudhë, shënojnë për Kishën Ortodokse shqiptare një kthesë historike, jo më pak se për bashkësitë myslimane e katolike, për protesta thuajse nuk ka fare. Edhe dekreti i 16 korrikut 1929 mbi formimin zyrtar të bashkësive fetare pranohet dhe zbatohet nga ortodoksia shqiptare pa ankesa të dukshme. Rikthimi në ato vite, si një çështje aktuale, i perspektivës së uinatizmit, gjithashtu duket si një shenjë e vitalitetit të paktë të ortodoksëve shqiptarë. Ndoshta i alarmuar nga zërat që insistonin për uniatizmin dhe rrezikun përherë real të një përçarjeje brenda ortodoksisë shqiptare, Zogu më 1929 vendosi që të bëhej një shpallje e re e autoqefalisë së shtetasve të tij ortodoksë, në një formë të tillë që Patriarkana e Stambollit më në fund të lëshonte pe. Për këtë ishte i domosdoshëm një sinod i përbërë nga të paktën katër peshkopë, që të synonin të formonin Kishën Autoqefale. Në Shqipëri kishte vetëm një peshkop të dispozuar, Visarioni, dhe për të hirësuar peshkopë të rinj duheshin dy prelatë. Prandaj u përdor peshkopi serb i Shkodrës, të cilit si shpërblim qeveria shqiptare i premtoi zyrtarizimin e funksionit që kishte kryer deri atëherë si qytetar privat. Më 12 shkurt 1929 Visarioni dhe Viktori hirësuan tre peshkopë të rinj ortodoksë. Më 18 shkurt një sinod i peshkopëve ortodoksë shqiptarë afirmonte autoqefalinë e Kishës së tyre, në krye të së cilës u zgjodh si metropolit po Visarioni, i cili kështu kurorëzonte kurorën e tij ambicioze. Ky akt force i dëshiruar nga mbreti Zog I shkaktoi protestat e Fanarit, i cili kish pasur gjithmonë peshkopët e tij në dioqezat ku tani vendoseshin prelatët e rinj shqiptarë. Sidomos u theksua se pakicat fetare greke e konsideronin se u cenohej e drejta për një hierarki kishtare që të kish gjuhën dhe kulturën e tyre. Edhe Fan Noli, nga Shtetet e Bashkuara mbajti qëndrim kundër Kishës së re Autoqefale Shqiptare, sinodi i ri i së cilës kish qenë programuar në fillim të shkurtit në rezidencën e Zogut dhe ishte një krijesë e politikës fetare të kundërshtarit të betuar të peshkopit të mërguar. Më 1936, gjatë tratativave të bëra drejtpërdrejt ndërmjet qeverisë shqiptare dhe Patriarkanës, Visarioni ishte hequr nga funksioni i mitropolitit, për të lehtësuar bisedimet me ata që kishin qenë armiqtë e tij më të rreptë. Në vend të tij ishte thirrur Kristofor Kisi, i cili kalonte edhe një herë nga manastiri në ushtrimin aktiv të funksionit episkopal, duke marrë drejtimin e autoqefalisë shqiptare. Më 12 prill 1937 Patriku ekumenik Veniamin I dhe dymbëdhjetë mitropolitët e Sinodit të Shenjtë të Stambollit nënshkruan tomos-in e njohjes së autoqefalisë shqiptare.

3) Futja e bashkësisë fetare katolike në suazën e përgjithshme të bashkësive fetare kombëtare shqiptare të bindura ndaj ligjeve të shtetit shqiptar.

Sipas statistikave të 1937-s, katolikët shqiptarë në atë kohë ishin rreth 10 .2 % e popullsisë (105.609 veta). Kisha Katolike truallin kryesor të përhapjes së saj e kishte në Shqipërinë e Veriut, në zonën e Shkodrës, ku ekzistonte bashkësi kompakte besimtarësh, ndonëse të përziera me enklava myslimane. Duke zbritur në Jug gjatë bregdetit, deri në Durrës, takoheshin bërthama më të vogla katolikësh. Gjetiu pothuajse nuk takoheshin fare. Më 1936 ekzistonin, për pak më shumë se 100.000 besimtarë, dy arkidioqeza (Shkodra dhe Durrësi) dhe katër dioqeza (Lezha, Sapa, Pulti dhe Oroshi). Kleri shekullar kishte 84 anëtarë, të gjithë shqiptarë, që duhej të mbulonin 83 famulli. Kishte pastaj françeskanë, më tepër se 100, ndër të cilët 52 priftërinj dhe jezuitë, që arrinin në 61 veta. Si françeskanët, ashtu edhe jezuitët merreshin me veprimtari të shumëllojshme, që nga drejtimi i shkollave dhe instituteve deri te zhvillimi i misioneve me popull, duke pasur dhe një angazhim specifik në famullitë (28 ishin ato në duart e françeskanëve). Ndërsa fretërit françeskanë ishin të gjithë shqiptarë, nuk ndodhte kështu me jezuitët, ndër të cilët vendasit nuk ishin më shumë se një e treta, kurse shumica ishin të kombësisë italiane. Përveç pak priftërinjve të tjerë kishte shumë murgesha që u përkisnin nja dhjetë kongregacioneve të ndryshme. Ato ishin nja 200 dhe, sipas rastit, ishin shqiptare dhe italiane, por dhe ndonjë franceze, jugosllave ose gjermane. Kjo kishë me shumë autoritet dhe autonomi, shpesh ndodhej në vështirësi përballë direktivave të Romës, prej nga varej nëpërmjet kongregacionit të Propaganda Fides. Që nga viti 1921, Selia e Shenjtë përfaqësohej në Shqipëri nga një delegat apostolik. Në vitet 30 në Shkodër erdhën radhazi tre delegatë apostolikë: Xhovanbatista Della Pietra, Ildebrando Antoniuti, Leone Nigris. E përbashkët për këta tre të deleguar të Selisë së Shenjtë në Shqipëri ishte vështirësia për të krijuar rreth figurës së vet, si përfaqësues i autoritetit më të lartë katolik, unitetin e dëshiruar dhe të nevojshëm të Kishës shqiptare. Delegatët apostolikë në përgjithësi arrinin të kishin marrëdhënie mjaft të mira me klerin shekullar shqiptar, në veprimtarinë e të cilit autoriteti i tyre, megjithatë nuk kishte ndikim të drejtpërdrejtë. Përkundrazi, marrëdhëniet e delegatëve me shumicën e ipeshkvijve dhe me urdhrat kryesorë fetarë ishin shpesh të acaruara. Largimi i Della Pietras nga Shqipëria, në prill 1936, nga Legata Italiane në Tiranë, i atribuohet “një gjendjeje shpirtërore të disfavorshme”, ku duket se kanë kontribuar të gjithë nga pak, sidomos etërit françeskanë dhe Imzot Bumci, por duke mos mbetur në fund etërit jezuitë.

Pasardhësi i Della Pietras ishte Idelbrando Antoniuti, prelat energjik dhe plot vullnet, i destinuar për një karrierë të shkëlqyer, i cili që më 1938 e la Shqipërinë, sepse u caktua në selinë me shumë prestigj të Kanadasë. Programi i Antoniutit i pëlqente në mënyrë të veçantë Selisë së Shenjtë: ai kishte ardhur ne Shkodër me synimin e deklaruar haptas për ti dhënë klerit shqiptar një unitet drejtimi krejt romak dhe për ta lidhur ngushtë bashkësinë katolike shqiptare me qendrën romake. Antoniuti, për të cilin dihej se kishte disa tipare të një qëndrueshmërie autoritare, do të haste më shumë kundërshtime në komponentët më autoktonë të kishës shqiptare, domethënë ndër ipeshkvijtë dhe françeskanët, ndërsa është kuptimplotë përkrahja që pati nga jezuitët, në një pjesë të mirë joshqiptarë dhe më të prirur për të pranuar centralizimin dhe frymën organizative të Romës. Antonitutin e zëvendësoi Leone Nigris, kanonik i katedrales së Udines, njeri aktiv dhe këmbëngulës, i përpiktë në mbrojtjen e prerogativave të Selisë së Shenjtë, jo fort i prirur për të vlerësuar elementet specifike të përvojës katolike shqiptare, por i kushtuar në mënyrën e vet për të mirën e vendit, sikundër do ta tregonte gjatë Luftës së Dytë Botërore me një sërë shqetësimesh humanitare. Problemi i të përshtaturit ndaj mjedisit vendas, që kishin delegatët apostolike, i ndienin me më pak intensitet priftërinj të tjerë gjithashtu të huaj në Shqipëri, si jezuitët. Këta kishin avantazhin e një përvoje relativisht të gjatë të kompanisë në vendin adriatikas dhe të një formimi që u impononte pjesëtarëve të veçantë përpjekjen dhe detyrën për të thithur kulturën lokale. Në Shkodër jezuitët drejtonin një kështjellë të vërtetë të kulturës dhe të formimit katolik, me shkolla e kolegje, një nga shtypshkronjat e pakta që ekzistonin në Shqipëri në vitet 30 (më 1870 ajo kishte qenë shtypshkronja e parë shqiptare) dhe sidomos seminarin e vetëm të klerit shqiptar. Ishte një kontribut shumë i rëndësishëm për katolicizmin shqiptar. Megjithatë, prania e kompanisë nuk shihej gjithmonë me sy të mirë nga komponentët autoktonë të katolicizmit shqiptar. Veçanërisht françeskanët nuk i donin jezuitët, rivalë të tyre në kaq nisma (që nga shkollat në Shkodër deri te misionet e tyre në Tiranë dhe në Jugun e vendit) dhe nuk kishin konsideratë ndaj tyre, si të huaj. Nganjëherë ky qëndrim shfaqej pa reverva. Është rasti i kremtimeve të 25-vjetorit të pavarësisë shqiptare, më 1937, nga përkujtimet dhe festimet e të cilit, sipas françeskanëve, duheshin përjashtuar jezuitët. Argjipeshkvi i Shkodrës, Thaçi, në një mbledhje përgatitore të përvjetorit e përkrahu kërkesën e françeskanëve, sidomos për sa i përkiste botimeve që do të përgatiteshin në atë rast. Në ato rrethana argjipeshkvi i Durrësit dhe disa priftërinj shekullarë i mbrojtën jezuitët, duke vënë në dukje se revista e tyre “Leka” ishte “thjesht shqiptare, kishte merita në fushën kombëtare dhe në atë kulturore shqiptare dhe kishte konsideratën më të favorshme ndër nacionalistët shqiptarë”.

Françeskanët xhelozë për “shqiptarizimin e tyre jo më pak se sa për autonominë e tyre nga çdo autoritet kishtar jashtë urdhrit, paraqiteshin në kishën katolike shqiptare si një trup më vete, por jo i izoluar pa ndikim në masën e besimtarëve. Nga brenda ngandonjëherë ishin të përçarë, por jo për çështje fetare por politike. Në fund të viteve 30 pati një dallim të qartë ndërmjet krahut të “të rinjve”, shumë kritik ndaj regjimit të Zogut, dhe atij të të “vjetërve”, që donte të ruante marrëdhëniet e bashkëpunimit me qeverinë e Tiranës. Pavarësisht nga mosmarrëveshjet e brendshme, fretërit ishin sidoqoftë të bashkuar në rivendikimin e parësisë së tyre në çështjen e patriotizmit. Ky pretendim justifikohet me praninë në radhët e françeskanëve të personazhit si Gjergj Fishta, i konsideruar prej një pjese të madhe si poeti kombëtar shqiptar, si dhe nga veprimtaria kulturore dhe nga interesat gjuhësore të anëtarëve të tjerë të urdhrit, të cilëve u atribuoheshin merita të mëdha në rilindjen e gjuhës shqipe. Argjipeshkvi i Shkodrës që nga viti 1921 deri më 1936, Mjeda, që kish qenë më 1908 argjipeshkvi i Shkupit, pra përpara pavarësisë shqiptare dhe kur ende krerët fetarë i përfaqësonin bashkësitë e tyre drejtpërdrejtë përpara shtetit, nuk ngurronte të ndërhynte publikisht në çështje publike me tërë autoritetin që ai mendonte se e kishte si primat i Shqipërisë, duke u sjellë si ndonjë ipeshkëv-princ i kohëve të para. Mjeda gëzonte namin si “patriot i flaktë”, por në vitet e para të funksionit të tij në Shkodër nxitoi të projektonte dhe të kërkojë formimin në Shqipërinë e veriut të një kantoni katolik të pavarur nga pjesa tjetër e shtetit, për të mbrojtur bashkësinë e tij fetare, që ishte pakicë, ndaj një qeverie që e përfytyronte armike. Argjipeshkvi i Shkodrës e mendonte rolin e tij si atë të kryetarit të një kombi, të një mileti katolik, pothuajse sikur të ishte ende në fuqi sistemi politiko-fetar osman, në të cilin ai ishte formuar. Selia e Shenjtë, e alarmuar nga pasionet politike të Mjedës, i tërhoqi vëmendje disa herë që të mos ndërhynte në çështje publike, por u tregua solidare me të më 1925, kur u përzu nga Shqipëria për afro një vit. “Ndryshonte politikisht nga Mjeda ipeshkvi i Lezhës, Bumçi, i cili ishte më modern si në ndjenjën kombëtare, ashtu dhe në opozitën politike ndaj mbretit Zog, që ai shfaqte jo nëpërmjet deklaratash solemne kishtare, siç ishte në stilin e Mjedës, por duke endur një rrjet marrëdhëniesh politike që shtriheshin deri te të arratisurit jashtë vendit. Bumçi kish drejtuar delegacionin shqiptar në konferencën e paqes në Paris dhe pastaj më 1920-21 kish qenë regjent i Shqipërisë në këshillin prej katër vetash (një për çdo besim fetar shqiptar) që kryente funksionin e organit më të lartë të shtetit. Në këtë periudhë ai përpiqet të ndalojë shpërthimin e një kryengritjeje në Mirditë kundër autoriteteve të qeverisë qendrore dhe më vonë miraton si regjent masat e nevojshme për ta shtypur me forcë, siç donte Zogu: mirditorët, megjithëse katolikë, u hakmorën duke i djegur selinë ipeshkvit. Me mbarimin e regjencës Zogu e detyroi të arratisej dhe u strehua në Fiume, ku qëndroi dy vjet. Veprimtaria politike qe kryer nga Bumçi pa miratimin e Vatikanit, që e kishte urdhëruar, po pa sukses, të merrej me çështjen fetare të dioqezës.

Argjipeshkvi i Shkodrës, Thaçi, kish qejf të bënte shaka me besnikërinë e tij ndaj dioqezës: sipas tij, Bumçi më 1939 kish plotësuar 22 vjet mungesa nga dioqeza nga 27 vjet që kish qenë ipeshkv. Bashkësia e vogël katolike shqiptare ishte pra e karakterizuar nga përçarja dhe protagonizmi, me një kler të padisiplinuar dhe me besimtarët laikë të lidhur me hierarkitë kishtare, por jo edhe me një fe me rregulla: ishte “një besim karakteristik për vitin një mijë”. Ata kishin marrë pjesë në lëvizjen për pavarësinë kombëtare duke shfaqur patriotizmin e tyre individualisht dhe kolektivisht. Kur gjuha shqipe ishte e ndaluar në shkollat e vendit (autoritetet turke dhe patriku i Stambollit ishin aleatë për të imponuar turqishten, arabishten dhe greqishten si gjuhë të vetme zyrtare shkollore) ajo përkundrazi përdorej lirisht në seminarin e urdhrit françeskan të themeluar më 1861 dhe në atë klerit shekullar të drejtuar nga jezuitët më 1877, që të dy në Shkodër. Eksponentë jo të paktë të lëvizjes letrare të Rilindjes në shekujt XIX-XX, domethënë të “Rilindjes” së gjuhës dhe kulturës shqiptare, ishin pjesëtarë të klerit katolik ose të lidhur me kishën latine. Ata kontribuuan kështu në afirmimin e një identiteti të ri të kombit. Pas pavarësisë katolikët nuk e tradhtuan orientimin e mëparshëm patriotik. Të ishe katolik, nuk do të thoshte të ishe më pak shqiptar se të tjerët, por vetëm shqiptari me disa tipare të përcaktuara kulturore. Më 30 prill 1933 ipeshkvijtë katolikë do ti shkruanin kolektivisht mbretit Zog, për të ritheksuar koherencën e tyre dhe për të rivendikuar një parësi katolike në çështjen e patriotizmit, në një kohë kur qeveria i akuzonte se përçanin popullin shqiptar. “Ne jemi këtu në Shqipëri prej 2000 mijë vjetësh: katolikë atëherë, katolikë sot; shqiptarë atëherë, shqiptarë sot dhe gjithmonë”.

Megjithatë, më 1923 u duk sikur katolikët papritmas donin të ndaheshin nga Shqipëria, për unitetin e së cilës ata kishin luftuar më parë. Ishte një çast delikat nga pikëpamja politike.

Porsa hipën Zogun në pushtet si kryeministër në fund të vitit 1922, ai kujdeset të marrë disa masa kundër katolikëve shqiptarë, të cilët nuk janë në përgjithësi përkrahës të tij dhe madje kanë në radhët e tyre kundërshtarë të tij të vendosur. Veç kësaj, përshpejton nxjerrjen e një ligji për bashkësitë fetare, që u miratua pastaj në korrik të vitit 1923, i cili vendos detyrimin që kleri aktiv në Shqipëri të jetë i kombësisë dhe i trungut etnik shqiptar dhe që parashikon kontrollin e shtetit mbi administrimin e pasurive të çdo besimi fetar. “Fryma e ligjit, deklaron qeveria, është që të shmangë çdo veprimtari politike irredentiste nga ana e klerit”, domethënë që fetë ti shërbejnë një politike të dëmshme për unitetin e kombit. Është një masë kundër aspiratave greke në Shqipërinë e jugut, por edhe një kufizim për universalizmin e Kishës Katolike. Qeveria e Tiranës shqyrton edhe ndalimin e plotë të arsimit privat, një nga fushat ku prania katolike është më e rëndësishme nga pikëpamja shoqërore.

Reagimi i bashkësisë katolike në fillim është i zbehtë (në parlamentin shqiptar dy nga përfaqësuesit e saj me në zë patër Fishta dhe Ndre Mjeda, vëllai i argjipeshkvit, as që i kundërshtojnë masat e Zogut dhe më së fundmi do ti miratojnë).

Për Zogun do të jetë më e vështirë sigurimi i marrëdhënieve të qeta me katolikët. Këta kanë dyshime ndaj tij si mysliman, ushqejnë ëndrrën e një hegjemonie të tyre në Shqipëri e ndiejnë veten të goditur nga projektet qeveritare të laicizmit, refuzojnë centralizmin politik dhe administrativ të Tiranës, ndërsa në klerin e lartë shfaqen nostalgji për regjimin e epokës otomane, që i garantonte ndryshe bashkësitë fetare.

Pas kthimit në atdhe, në kuadrin e amnistisë së përgjithshme për të arratisurit, në fund të vitit 1925 Mjeda dh Dodaj i bënë një vizitë Zogut në fund të janarit 1925.

Zogu papritmas nuk u soll pa respekt dhe deklaroi se shpresonte shumë në bashkëpunimin me katolikët në të ardhmen, i ftoi të dy mysafirët që ti drejtoheshin atij vetë për çdo çështje dhe jo qeverisë, e priti në mënyrë të favorshme një aluzion të Mjedës për një konkordat të mundshëm, dhe i fali të dy priftërinjtë e internuar.

Biseda, e cila u zhvillua me fjalë të përgjithshme, nuk pati plotësisht efektet shtendosëse që shpresonte Zogu. Kundërshtimi ndaj regjimit të ri ishte shumë i fortë. Edhe këshillat që vinin për moderim nga Vatikani priteshin në Shkodër me shumë rezerva. Selia e Shenjtë e konsideronte utopike shpresën për një qeveri katolikësh në një vend ku këta nuk përfaqësonin veçse 10 % të popullsisë dhe sugjeronte në mënyrë realiste që të gjendej një modus vivendi me qeverinë qendrore, qoftë edhe myslimane, duke pranuar autoritetin e saj dhe duke kërkuar ndoshta që të arrihej një konkordat i kënaqshëm. Pas shtypjes së kryengritjes së nëntorit 1926, Zogu përgatiti vizitën zyrtare plot salltanet në Shkodër, vizitë e cila u bë në gusht 1927.

Kjo nismë i lejoi që të fitonte besimin e shumë bajraktarëve, falë dhuratave dhe ndereve, si dhe përfshirjes së tyre në një parakalim ushtarak folklorik.

Delegati apostolik dhe argjipeshkvi i Shkodrës, ndryshe nga një pjesë e mirë e klerit, pranuan të figuronin në skenografinë e vizitës. Kjo përfundoi me amnistinë e përgjithshme të kryengritësve.

Pasi u kthye në Tiranë, Zogu nisi bisedime të reja me eksponentë katolikë, këtë radhë me synimin e deklaruar për të mbërritur në vendosjen e një konkordati. Selia e Shenjtë, gjithmonë e shqetësuar nga veprimtaria politike intensive e klerit shqiptar, ishte e favorshme ndaj një ripajtimi me qeverinë e Tiranës, çka do ta çonte aktivizimin e besimtarëve shkodranë drejt synimeve më shpirtërore, dhe nga ana tjetër e konsideronte një marrëveshje ndërkombëtare me shtetin shqiptar në përputhje të plotë me vijën e vet diplomatike që synonte të siguronte kudo në botë zgjidhje të bazuara në një konkordat. Zogu në fillim bëri disa lëshime, duke njohur ndër të tjera personalitetin juridik të kongregacioneve fetare katolike dhe të instituteve të tyre me Shqipërinë. Projekti i konkordatit u përsos pak nga pak me kënaqësi të katolikëve për pothuajse të gjitha çështjet. Megjithatë, në çështjen e shkurorëzimit (që u pranua në Shqipëri nga kodi i ri civil 1928-s) bisedimet ngecën kur nënshkrimi dukej tashmë mjaft i afërt. Zogu në këtë pikë nuk kishte ndër mend tua nënshtronte ligjin civil normave të krishtera. Përballë protestave të Kishës Katolike shqiptare ai replikoi duke njoftuar argjipeshkvin e Shkodrës se nuk do ti toleronte në asnjë mënyrë dhe se çdo prifti, zelli i të cilit do ti kalonte caqet e drejta, do ti sigurohej një pemë mjaft e shëndoshë sa për të mbajtur peshën e tij.

Ndoshta nga ana e Zogut ishte një rezistencë e bërë me mjeshtëri qe të nxiste të dështonin bisedimet për konkordatin, megjithatë manovra u krye nga Zogu me dëshirë, sepse ai vetë ishte në favor të një ligji për shkurorëzimin.

Qeveria e Tiranës kishte treguar vullnetin e saj të mirë duke pranuar pothuajse të gjitha kërkesat e katolikëve dhe me këtë e konsideronte të arritur objektivin e saj të një uljeje të tensionit politik: një konkordat eventual do të sillte për shtetin shqiptar shpenzimet për mbajtje sistematike të klerit, të kishave dhe të instituteve katolike, harxhim tepër i rëndë për financat publike.

Edhe pa ardhur deri tek konkordati atmosfera e marrëdhënieve me katolikët ishte sqaruar mjaft dhe autoritetet e Tiranës gëzonin në veri një besim krejt tjetër nga i mëparshmi. Nga mbarimi i viteve 20, marrëdhëniet ndërmjet Zogut dhe katolikëve njohin fazën më të shtendosur dhe paqësore. Mbretëria e re duket se vështron më tepër nga Perëndimi se nga Lindja dhe ndër bashkësitë fetare të vendit ato kristiane duket se po dalin nga kushtet e inferioritetit dhe të emargjinimit, në të cilat e ndienin veten të katandisur pak vjet më parë nga ardhja në fuqi e Zogut. Në këtë periudhë bëhen ndryshime kuptimplotë si zhvendosja e pushimit festiv nga e premtja tek e diela.

Edhe ligji për bashkësitë fetare i korrikut 1929, që u përmend më lart, përfshin sidomos myslimanët dhe kujdesi është që të verifikohet zbatimi i tij nga ana e tyre. Ortodoksët preken prej tij, por ndodhitë e turbullta brenda kishës së tyre çojnë në pranimin e këtyre masave pothuajse pa vetëdije. Ndaj katolikëve ligji nuk zbatohet plotësisht, sepse ata refuzojnë ta njohin dhe ti nënshtrohen; mbetet kështu një atmosferë pasigurie juridike në marrëdhëniet ndërmjet Shtetit dhe Kishës Katolike, që vazhdon deri në vitin 1939. Kisha latine injoronte zyrtarisht dekretin për bashkësitë fetare, kështu që Shteti e quante atë një organizatë ilegale, pa personalitet juridik dhe pa të drejtën që të ndihmohej nga qeveria në pikëpamje ekonomike. Autoritetet e Vatikanit kishin shume frikë se masat e 1929-s do të çonin në një përndjekje të vërtetë, meqenëse ato nuk pajtoheshin fare me disa parime dogmatike nga të cilat Kisha romake nuk mund të hiqte dorë. Ligji i korrikut 1929 përfytyronte në fakt një lloj “kishe patriotike”, siç do të quhej për disa vende komuniste pas Luftës së Dytë Botërore, një Kishë pa lidhje me Selinë e Shenjtë, e formuar vetëm nga kleri autokton, e mbyllur për misionarë të huaj, e nënshtruar kontrollit qeveritar. Prandaj Vatikani ushtroi presion mbi qeverinë italiane që të ndërhynte pranë asaj të Tiranës, por pa sukses, sepse Pallati Kixhi mendonte se në atë kohë nuk do të ishte e përshtatshme të bëheshin hapa në këtë drejtim. Megjithatë, pas vitit 1931 kemi ndryshimin e kahut të politikës italiane apo më mirë shfaqjen hapur të agresivitetit për sa i përket ndërhyrjes në jetën politike shqiptare. Kështu që edhe marrëdhëniet e shtetit shqiptar me Kishën Katolike iu përshtatën këtyre kushteve të reja. Pasi bëmë këtë premisë, duhet thënë se marrëdhëniet ndërmjet Kishës Katolike shqiptare dhe Zogut, me përjashtim të ndonjë periudhe të shkurtër ripajtimi ose përmirësime, ishin në përgjithësi jo shumë miqësore. Në marrëdhëniet me Kishën Katolike, sikundër edhe me bashkësitë e tjera fetare të vendit, Zogu mbronte epërsinë e shtetit, i kuptuar si një qenie laike dhe jofetare mbi shoqërinë. Në të vërtetë Zogu e identifikonte veten me shtetin, të cilin ai e konsideronte si krijesë të tij. Një konflikt i ashpër ndërmjet autoriteteve të Tiranës dhe kishës latine ndodhi për shkollat katolike të mbyllura nga mbreti Zog më 1933 dhe të rihapura vetëm më 1936. Për tre vjet katolikët shqiptarë i quajtën të cenuara të drejtat e tyre më të shenjta dhe protestuan ashpër kundër qeverisë së Tiranës. Mbyllja e shkollave katolike përfshihej në masën më të përgjithshme të mbylljes ose të shtetëzimit të të gjitha shkollave private dhe të huaja që ekzistonin në Shqipëri.

Në ato rrethana politike, në të cilat Shqipëria përpiqej të shkëputej nga përqafimi mbytës i Italisë, shndërrimi i sistemit shkollor shqiptar kishte kuptimin e një mase thjesht antiitaliane, që synonte të riafirmonte pavarësinë e vendit të vogël adriatikas përballë ndërhyrjes së fqinjit të vet. Në këtë kuptim u interpretua me të drejtë nga opinioni i vendeve kufitare me Shqipërinë dhe nga diplomacia dhe paralajmërimi që i jepej këtu Musolinit jepte edhe mundësinë për të qëruar hesape të tjera me pakicat që kishin diçka jashtëkombëtare dhe për të afirmuar pozitivisht disa koncepte politike që shtresa drejtuese shqiptare i kishte për zemër. Pas shkëmbimit të polemikave të ashpra, kryesisht në faqet e shtypit, ndërmjet klerikëve katolikë dhe qeverisë shqiptare për çështjen e mbylljes së shkollave fetare katolike, këta iu drejtuan me një apel Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, ku kërkonin të diferencoheshin si një pakicë e privilegjuar, që ishte goditur padrejtësisht, dhe që tu rihapeshin shkollat e drejtuara prej tyre. Reagimet e qeverisë shqiptare, të shprehura në disa memorandume të dërguara në Gjenevë, qenë të prera: më shumë se një mbrojtje ndaj akuzave të ipeshkvijve katolikë, dukeshin ca sentenca pa apel të mëtejshëm. Për sa i përkiste kërkesave të katolikëve për njohjen e statusit të pakicës, Tirana shtjellonte tezën sipas së cilës ndalimi i shkollave private në Shqipëri, duke përbërë një masë të karakterit të përgjithshëm të aplikueshëm sa te shumica, po aq edhe te pakica e popullsisë, nuk privilegjonte as njërën as tjetrën palë, pra ishte në përshtatje me deklaratën e nënshkruar më 1921 për respektimin e pakicave në territorin shqiptar.

24.

Në radhë të dytë, qeveria e Zogut i hiqte çdo bazë thirrjes së ipeshkvijve, duke i quajtur se përfaqësonin veten e tyre dhe jo shqiptarët katolikë. Këta të fundit përbënin një “pjesë të rëndësishme të popullatës që nuk ka pranuar kurrë e nuk do të pranojë kurrë ta quajë veten si pakicë, për shkak të ndryshimit të fesë”. Në maj të 1936, pas dhënies së dënimit nga Lidhja e Kombeve dhe në atmosferën e një shtendosjeje të marrëdhënieve me Italinë, mbreti Zog nxjerr një ligj, me të cilin synon të mbyllë çështjen e vjetër të shkollave private. Ipeshkvijtë e Veriut të Shqipërisë, megjithëse ndruanin se zbatimi i ligjit të ri mund të bëhej duke dëmtuar institucionet katolike, prapë e pranuan rendin e ri shkollor. Nga 1933-shi mbeteshin edhe dy ndryshime në Kushtetutën shqiptare që shpallnin kombëtarizimin dhe shekullarizimin e arsimit dhe për të cilët prelatët katolikë donin të rishikoheshin që të shpallnin të mbyllur grindjen trevjeçare me shtetin. Mirëpo qeveria shqiptare skishte ndër mend të bënte asgjë për këtë. Një pajtim de facto në mes Kishës Katolike dhe Shtetit, me kapërcimin e kësaj pengese kushtetuese u arrit falë trysnive të Selisë së Shenjtë, e cila këmbënguli tek ipeshkvijtë shqiptarë që të gjenin një kompromis me Tiranën, duke u kënaqur me ligjin e majit 1936. Kjo ishte vija e Selisë së Shenjtë, e prirur të favorizonte një pajtim në mes të Tiranës e Shkodrës (ose Vatikanit, në donte mbreti Zog të hynte me këtë në traktativa) nëpërmjet një pazarllëku paqësor diplomatik. Që fati i shkollave katolike shqiptare ishte lidhur në një masë të madhe me kundërshtimin që i bënte mbreti Zog Mussolinit, kjo ishte një e dhënë që në fillim nuk u mor në konsideratë as nga ipeshkvijtë shqiptarë e as nga Selia e Shenjtë. Vetëm më vonë, pasi kontaktet me Lidhjen e Kombeve kishin rezultuar jo fort të frytshme dhe pasi qeveria e Tiranës nuk kishte shprehur asnjë synim për të bërë pazarllëk për politikën e saj shkollore, vetëm atëherë katolikët shqiptarë dhe Selia e Shenjtë u kërkuan italianëve të ndërhynin pranë qeverisë shqiptare, gjë që tani ishte e pamundur, për shkak të marrëdhënieve fare të këqija ndërmjet mbretit Zog I dhe Mussolinit.

Fund

Materiali dokumentar u nxor nga vepra: “Kombësia dhe feja në Shqipëri 1920 – 1944”, i autorit Roberto Moroko della Roka.

Deshton komisioni hetimor, zbardhen detajet per darken e Krokodilit

HERION MESI

Votimi në Kuvend, ora 12.05 pas mesnate Prezenca 126 deputetë Propozimi për ngritjen e Komisionit 69 kundër, 56 pro 1 abstenim Votimi i rezolutës, për mocion me debat 70 pro 9 kundër 1 abstenim 46 nuk morën pjesë Darka e Krokodilit Berisha - Hysit Zonja Hysi ke kryesuar Komitetin e Helsinkit, por a mund të pranosh që një gjë të hetohet pa prova, fakte apo grup faktesh. Ju përjetuat eksperiencën më të bukur në Strasburg, në tavolinën e Krokodilit. Je treguar fisnike edhe kur desh i ra të fikët kryetarit tënd e vetëm ti e mbajte dhe të përgëzoj për këtë. U treguat më trime dhe për këtë ju e dini, kemi dëshmitarë. Ju zonjë ishit vetë dhe e patë dhe të lutem mos më shty më tutje, por më mirë tua thuash kolegëve tuaj se e ndihmojnë Hysi-Berishës Askujt nuk i ra të fikët në darkën e Strasburgut, por kryeministri Berisha trillon dhe i tregon historitë ashtu siç atij i intereson. Madje ai vetë u ngrit pa mbaruar darkën. Më vjen turp që kam qenë e pranishme në atë darkë në Strasburg dhe më duhet të informoj se askujt nuk i ra të fikët. Berisha -Hysit E keni gabim, unë nuk ngrihem kurrë nga tryeza pa mbarua ëmbëlsirën, dhe ajo është e fundit që serviret Xhafaj: Neni 178 e kthen komisionin hetimor në vëzhgues të punës së KQZ-së, duhet shmangur PD-PS dështon ngritja e komisionit hetimor për zgjedhjet Berisha :Ju jap zgjedhjet në tavolinë, vetëm sipas kodit zgjedhor dhe vendimeve të Gjykatës Kushtetuese Herion Mesi Kërkesa e opozitës për ngritjen e komisionit hetimor parlamentar për hetimin e materialeve zgjedhore të zgjedhjeve të kaluara elektorale nuk ka arritur të marrë dritën jeshile në seancën e djeshme të kuvendit. Shtimi I amendamentit ku kërkohej që hetimi të kryhej sipas ligjit dhe koditt zgjedhor, kërkesë kjo e bërë nga vetë kreu I mazhorancës seancën e kaluar parlamentarenuk është pranuar nga opozita, duke e lënë dhe për këtë vit pezull zgjidhjen e ngërccit politik. Kryeministri Berisha gjatë seancës së pasdites së djeshme, ashtu si dhe të enjten e shkuar, pranoi kërkesat e socialistëve për shumicë në komisionin hetimor duke i dhënë atyre, shumicën në kuvend, kryetarin, dhe të drejtën që ky I fundit të kishte tre vota në komision, por me kushtin që të pranohejamendamenti I PD-së Xhafaj I pari që e mori fjalën në seancën e djeshme ishte deputeti Fatmir Xhafaj, njëkohësisht dhe një prej negociatorëve për marrëveshje mes dy kampeve politike. Në fjalën e tij Xhafa kërkoi shmangien e pikës 6 të nenit 178 të kodit zgjedhor, I cili paracakton që pas shpalljes së rezultatit, KQZ djeg flettët e votimit, dhe materialet zgjedhore ja kalon arkivit të shtetit “zbatimi I këtij neni do të hidhte poshtë tërë punën, sepse I tërë materiali do kalonte në arkivë, gjë që e kthen në komision vëzhgimi dhe jo hetimi. Mendoj që ishin hapësirat që palët të arrinin në një zgjghje konsesuale. Nga ana tjetër, shtimi I paragrafit që ju kërkoni, jo vetëm paragjykon punën e komisionit, por është një preteks për të penguar më pas punën e tij” u shpreh Xhafaj. Berisha Nga ana e tij kryeministri Berisha në replikën e tij me deputetin Xhafaj, theksoi se smund të bëhet një hetim I pabazuar në prova dhe fakte. “Unë e vlerësova, zoti Xhafa tërheqjen që bëre. I vlerësova dhe juristët që e panë se smund të hetohet kurrë, pa fakte, se kjo është gjuha e ligjit në një bvend të lirë. Dhe unë, pasi dëgjova propozimet tuaja zoti Xhafa bëra 2 sugjerime. Të pranoni planin tuaj prej 3 pikash, me kusht që të pranoni në përputhje me Kushtetutën dhe Kodin zgjedhor. Një kod që unë dhe zoti Rama e kemi miratuar plotësisht, unë duke bërë lëshime dhe ai duke paraqitur kushte. Sikur ccdo gjë të shkonte në favor tuaj unë sdo I lëvizja asnjë presje atij vendimi.” – u shpreh Berisha, duke shtuar se në kërkesën e saj opozita ka hequr fjalën “hetim” duke e zëvëndësuar me fjalë “kontroll”. Gjithashtu Berisha tha, se nuk I trembet asnjë hetimi, që është në përputhje me ligjin, madje përsëriti dhe një herë deklaratën se është I gatshëm të rinumërojë ccdo votë dhe të ndryshojë ccdo rezultat në tavolinë Por kreu I grupit parlamentar të PS-së, Gramoz Rucci, tha në fjalën e tij se Berisha qëllimisht mundohet ti shmanget hetimit të zgjedhjeve të qershirt 2009, pasi sipas tij në këtozgjedhje ka ndodhur sipas tij një krim elektoral “ky njeri pavarësisht premtimeve nuk merre asnjëherë mundimin që ti mbajë ato. Sepse nuk do të tregojë maskaradën e qershorit të vitit 2009. E di që nuk fiton kurrë dhe në zgjedhjet e ardhshme të bëjë të njëtën gjë” tha Rucci. Sipas tij tërheqjet e opozitës janë bërë me qëllim që ti hapet rrugë zgjidhjes së ngërccit politi, I cili po mban mbërthyer politikën shqiptare prej më shumë se 18 muajsh Ke dështuar në tre kollona Ke ardhur dhe ke jetuar në politikë, me tre kollona kryesore. E para si antikomunist I flaktë, si dhjetorist, dhe si I antikorruptuar. Antikomunisti më madh rezulton se ke qenë njeriu më I besuri I të gjithë byrosë politike. Prandaj mos vazhdo se e ke kartë të djegur. I ashtuquajturi dhjetorisit. Luftove të gjirthë dhjetorin që të ishe ti dhe vetëm ti. Asnjë dhjetorist nuk është sot në forumet e larta të PD-së, grupin parlamentar, apo kryesinë. Janë shpërndarë që të njihesh vetëm tim si dhjetoristi kryesor. Në këtë sallë ke ligjëruar ntetë vjet si njeiru I duarve të pastra. Askush më stë beson se ti qeveria dhe jote nuk është zhytur kokë e këmbë, në afera dhe pazare konkrete. Kur të bien këto tre kollona të bie ndërtesa, dhe je I vetmi që vazhdon të qëndrosh më në këmbë. Në botë kë dy shokë, Chaves dhe Kasrtr0o, që flasin shumë por sflasin për ccështjen, jam I sigurt që do ia kalosh. Mashtron këtu se bërë kompromisin, se edi arma sdesh të merrte pjesë në zgjedhje. Opozita shqiprtare ekziston sepse është alternativa e pushtetit. Pra në këtë mission ti ta dish mirë, se ne kemi lufdtuar dhe do të luftojmë Zëri I mazhorancës Në punimet e seancës së mbrë,shme plenare, zëri I mazhorancës u përfaqësua vetëm nga kryeministri Berisha. Ndërsa një numër I konsiderueshëm deputetësh të opozitës në fjalën e tyre replikonin vetëm me krytarin e Partisë Demokratike. Deputetët e tjerë të kësaj partie, por dhe të aleateve të saj, duket se kishin vendosur që të përfaqësoheshin vetëm me zërin e kryeministrit Berisha. Ky I fundit, iu përgjigj të gjitha akuzave të bëra nga opozitarët qoftë në përfshirjen e tij në jetën e lartë të oborrit të ish-diktatorit, qoftë dhe për akuzat për korrupsion Vonesa U zhvillua pasditen e djeshme seanca e fundit në Kuvendit të Shqipërisë për vitin 2010, ku kryefjala e saj ishte tentativa për negociim për të gjetur edhe një herë tjetër zgjidhjen e ngërccit politik që ka mbërthyer vendi prej më shumë se një vit e gjysëm. Ashtu sicc dhe u njoftua nga burimet nga Kuvendi, se nuk do të kishte një orar fiks për fillimin e seancës plenare, e cila normalisht duhej të zhvillohej rreth orës 10 të paradites së djeshme. Por në njoftimin e Kuvendit, u njoftua se ajo do të zhvillohej në orën 17 të pasdites. Por shqyrtimet në mbledhjet e tyre respektive nga ana e grupeve parlamentare të mazhorancës dhe opozitës, sollën dhe fillimin e seancës me rreth një orë e gjysën me vonesë, e cila u hap nga deputeti socialist Fatmir Xhafaj. Replikat Berisha – Vasilika Hysit Kur desh I ra të fikët kryetarit tek krokodili, ti vërtet u tregove trime, dhe ti e mbajte. Ishe vetëm ti aty, më mirë tua thuash, dhe ti duhet ta ndihmosh. Berisha për notat Kryetari juaj, rri dhe ju vë nota ju. Po ju ccfarë note I vini atij? Notat nuk I zbulova unë, ato I keni të gjithë. Dhe po të doni ju bie rregjistrin. Pra, kthehemi pak tek testamenti. Do të ta sjell, ta lexosh këtu, shko pyet Luan Bregasin. Pika e parë e testamentit: Vitin e parë kryeson Luan Bregasi, vitin e dytë me rrotacion Edvin Rama. Rucci - Berishës Është nata e dytë që parlamenti shqiptar, mblidhet për të gjykuar të njëjtën ccështje. Eshtë hera e parë që parlamenti shqiptar, diskuton për gjithccka, por nuk thotë kryeministri asnjë fjalë për problemin që jemi mbledhur. Berisha – Rucit: Ke grabitur fëmijët e Liljana Hoxhës Ke patur gisht ti në grabitjen e fëmijëve të saj. I ccove ti bashkë me Nexhmijën në Kukës. Kontrolloji listën ku përfunduan fëmijët e saj. Juve ju kontrollonte Nexhmija, ndaj e bëtë këtë. Sa I përket fotove, të thashë dhe atë ditë, mblidhi dhe silli këtu se më pëlqyen pa masë. Ajo zonja ka patur (për Liljana Hoxhën), mend sa gjysma juaj nuk I bëni bashkë sa të sajat. Ato janë e djeshmja, unë jam e nesërmja. Më pëlqyen se më nxorën ashtu sicc isha para 30 vjetëve, pasi ashtu jam dhe tani. Pyeteni Ramën se nuk do I nxjerr foto atij, por sa në bllok në mazeulem. Po atë historinë tjetër, që e ngjyroste mazeleumin me ngjyra të ccfarëdollojshme Apeli i opozitës së bashkuar Ngjela: Në janar protesta për largimin e Berishës “Opozita e bashkuar i bën thirrje popullit opozitar që muaji janar të kthehet i gjithi në muajin e protestave për largimin e një qeverie të paligjshme. Situata ekonomike është e rëndë, gjendja e paligjësisë së kësaj qeverie ka krijuar pamundësi jetese në Shqipëri”. Ky ishte apeli i ardhur dje nga përfaqësuesi i këtij kampi, njëkohësisht kreu i PLD-së, Spartak Ngjela. Kësisoj, Ngjela shprehu dhe një herë tjetër qëndrimin e prerë lidhur me rrugën e ardhshme të opozitës, duke konfirmuar faktin se në janar do të rifillojnë protestat, të ndërprera për shkak të festave. Njëkohësisht, në këtë dalje publike përfaqësuesi i opozitës nuk mund të mos ndalej dhe tek kriza politike. Sipas tij, mospranimi për hapjen e kutive të materialeve zgjedhore është prova e saktë e manipulimit të zgjedhjeve. “Tani, me anë të vërtitjeve dhe argumenteve injorante, e gjithë shoqëria shqiptare, opinioni publik ndërkombëtar, kuptoi se zgjedhjet e qershorit 2009 kanë qenë të manipuluara. Togfjalëshi i dëgjuar rëndom para disa ditësh, prova faktesh dhe grupfaktesh nuk është koncept juridik, është koncept psikiatrik. Ne nuk mund të pranojmë paranojën për arsye dhe sallatën e fjalëve për argument”, vuri në dukje Ngjela, duke shtuar se “ajo që pranojmë ne është fakti që Shqipëria nuk ka zgjedhje të lira, që shoqëria shqiptare nuk është në demokraci. Kjo qeveri ka manipuluar zgjedhjet”. Në vlerësimin e tij, prova e saktë që çon në një konstatim të tillë është mospranimi i formulës nga Kryeministri për hapjen e materialeve zgjedhore. “Të gjitha të tjerat janë lojë fjalësh, paranojë dhe mungesë e theksuar vullneti për tu dhënë shqiptarëve demokraci”, nënvizoi Ngjela sa i takon një çështjeje të tillë. Për këtë arsye, kreu i PLD-së i konsideroi protestat si të vetmen rrugë për ti dhënë fund krizës së gjithanshme që ka përfshirë vendin. “Situata ekonomike është e rëndë. Gjendja e papërgjegjësisë së kësaj qeverie ka krijuar përmbytje, varfëri dhe papunësi dhe këto tregojnë se kemi të bëjmë me një qeveri që drejtohet me paranojë dhe pa arsye”, theksoi Ngjela.

Urim për Vitin e Ri dy analistëve, Andrea Stefanit dhe Salajdin Salihut

Nga Kastriot MYFTARAJ

Analistët shqiptarë kanë zakonin e keq që kur kërkojnë të tregojnë erudicion, jo rrallë shkruajnë pa lexuar për temën për të cilën shkruajnë dhe për këtë arsye

bëjnë marrëzi nga më të çuditshmet. Prandaj në këtë fundviti kam përzgjedhur dy analistë shqiptarë, një nga Tirana, Andrea Stefani dhe tjetri nga Tetova, Salajdin Salihu, për t’ i sjellë si shembull të kësaj dukurie, dhe për t’ u uruar që këtë vit të lexojnë para se të shkruajnë, për ato tema për të cilat pretendojnë që të shfaqen si shumë të dijshëm para lexuesit.
Andrea Stefani, në shkrimin “Jubileu i harruar i Kushtetutës së përdhunuar”, të botuar në gazetën “Shqip”, në 29 nëntor 2010, shkruan: “Amendimet e Kushtetutës e kanë bërë më të aftë Berishën të realizojë ambicjet e tij autokratike. Prandaj ato na kujtojnë ‘Aktin e Aftësimit Ligjor’ që ju ofrua verbërisht nga Bundestagu gjerman Adolf Hitlerit, pa e kuptuar se Fyhreri do ta përdorte atë Akt për të zhdukur Bundestagun dhe demokracinë”. (Gazeta “Shqip”, 29 nëntor 2010, f. 8)
Andrea Stefani në këtë paragraf bën disa marrëzi të çuditshme, më qesharaken ndër të cilat nuk e ka të vështirë që ta kuptojë edhe një njeri që nuk është ndonjë njohës kushedi se çfarë në historinë e Gjermanisë. Fjalën e kam për përdorimin prej Andrea Stefanit të fjalës “Bundestag” për parlamentin gjerman të vitit 1933, kur ndodhi kjo ngjarje. Bundestagu u krijua në vitin 1949 si parlamenti i Gjermanisë Perëndimore (Republika Federale e Gjermanisë), me anë të Grundgesetz fur die Bundesrepublik Deutschland (Ligji Bazik për Republikën Federale të Gjermanisë), që ishte Kushtetuta e vendit. Në vitin 1933, parlamenti i Gjermanisë quhej Reichstag. Bundestastagu është edhe sot dhoma e ulët e parlamentit gjerman.
Që Andrea Stefani ta kuptojë marrëzinë që ka bërë mjaft që t’ i kujtoj fotografinë e famshme të ngritjes së flamurit sovjetik në Berlin, në maj 1949. A është ngritur flamuri mbi ndërtesën e Bundestag-ut apo të Reichstag-ut? Të thuash se Gjermania në 1933 kishte Bundestag, është njëlloj sikur të thuash në 2010 se Angela Merkel është Fyhrere! Që Andrea Stefani të bindet përfundimisht për atë që po i them, mjaft që ai kur shkon tek “Bookhouse” në Tiranë, ku pi shpesh kafe, të zgjasë dorën tek raftet me libra dhe të marrë ndonjë nga librat e shumtë për Hitlerin, apo Gjermaninë Naziste, nga autorë perëndimorë, të botuar në shqip. Nëse i shfleton sadopak ato libra, do të mësojë atë që i them unë. E ç’ faj të ka Andrea që nuk lexon, sa bën ai të marrë në dorë ndonjë libër, tek “Bookhouse” shfaqet Maks Velo dhe i thotë se Tirana është Teheran dhe këtu nuk mund të ketë libra, kështu që këtu nuk duhet të prekë asgjë me dorë se janë iluzione orientale.
Gjithsesi, unë mendoja se meqënëse Andrea Stefani nuk është shfaqur në ekrane këto muajt e fundit, ai e ka kaluar kohën duke lexuar libra, por definitivisht kjo nuk paska qenë e vërtetë. Andrea Stefani nuk lexon libra, se me punët e shumta që bën, ai nuk ka kohë të lexojë libra. Njerëzit të cilët e shikojnë Andrean të ulur tek “Bookhouse” në Tiranë, mendojnë se ky është një njeri që lexon shumë, por ai ulet atje jo për të shfletuar apo blerë libra, por për të pirë kafe, e për të folur kundër regjimit autoritar të Berishës. Andrea nuk mund të lexojë se e di që kështu i pëlqen Berishës që ta kalojë kohën ai. Nëse Andrea lexon libra atëherë do të shkëputet për një pjesë të madhe të kohës nga realiteti i autoritarizmit të Berishës, nuk do të mendojë për këtë gjë dhe kështu do të përfitojë Berisha. Andrea Stefani nuk mund t’ ia bëjë këtë dhuratë Berishës.
Prandaj Andrea zbaton atë që mund të quhet si Rregulli intelektual i treshit. Kështu, Andrea Stefani mendon se parlamenti gjerman sot quhet Bundestag, një në dorë. Në kohën kur erdhi në pushtet Hitleri Gjermania kishte parlament, dy në dorë. Prandaj parlamenti gjerman i kohës së Hitlerit e kishte emrin Bundestag, ja ku i erdhi në dorë Andrea analistit emri i parlamentit gjerman të kohës kur Hitleri erdhi në pushtet! Me kaq Andrea ulet dhe gatuan shkrimin. Më tepër kohë Andrea nuk ka që të merret me këtë punë, se ai është edhe drejtor i IREX për Shqipërinë (OJF amerikane për median), çka e bën përgjegjës edhe për trajnimin e gazetarëve që të mos bëjnë marrëzi të tilla. Paragrafi i cituar më lart i Andrea Stefanit mund të sillej si një minierë marrëzish në seminaret e IREX. Se Aktin e Aftësimit nuk ia ofroi parlamenti Hitlerit, por ishte qeveria ajo që ia paraqiti parlamentit.
Kur një njeri artikulon injorancën e vet në shkrime në shtyp, siç bën Andrea, e keqja është se ai influencon në keqformimin intelektual të lexuesve, të cilët i marrin si të mirëqena ato që shkruan Andrea Stefani, duke menduar se ai ka lexuar libra. Gjithsesi, i uroj Andrea Stefanit që në vitin 2011 të lexojë para se të shkruajë.
Njëjtë edhe për Salajdin Salihun, analist shqiptar nga Maqedonia. Salajdin Salihu, në 5 dhjetor 2010 ka botuar në gazetën “Koha e Re” në Shkup shkrimin “Mungesa e polifonisë”. Në këtë shkrim, Salajdini ndër të tjera thotë: “Franc Fanon në librin ‘Njollat e tokës’ thotë se ‘arma kryesore e kolonialistëve ishte që tek të kolonizuarit të impononte bindjen se ishin të kolonizuar”.
Këtë lexuesit mund ta gjejnë në faqen online të gazetës, çka nuk është shumë e nevojshme se Salajdini nuk i mohon kolumnet e veta, ai përgjithësisht mohon vetëm skriptet që u jep studentëve. Në paragrafin e cituar më lart Salajdini ka bërë një marrëzi të madhe. Franc Fanon (Frantz Fanon) nuk ka shkruar ndonjë libër me titullin “Njollat e tokës”. Frantz Fanon ka shkruar librin “Les Damnes de la Terres”. (1961), Kjo fjalë në frëngjisht do të thotë “Të Mallkuarit e Tokës”. Frantz Fanon mori si titull vargun e parë të këngës “Internacionalja”, Hymni i Komunizmit ndërkombëtar. Në anglisht libri është përkthyer me titullin “The Wretched of the Earth”. Në gjuhën shqipe libri është botuar me titullin “Të mallkuarit e botës” (me përkthimin e Muhamedin Kullashit) nga Shtëpia botuese “Rilindja”, Prishtinë, në 1984.
Frantz Fanon nuk ka shkruar asnjë libër me titullin “Njollat e tokës”, përveçse ndoshta në fantazinë e Salajdin Salihut. Salajdini, qartësisht nuk e ka lexuar librin e Fanon të cilit i referohet, as në shqip, as në ndonjë gjuhë tjetër. Salajdini thjesht ka dëgjuar në ndonjë tryeze kafeterie për librin e Frantz Fanon, dhe ashtu të tjetërsuar e ka hedhur në kolumnen e radhës këtë informacion. Salajdini lexon vetëm kur i duhet të vjedhë ide, e meqënëse nga Frantz Fanoni nuk kishte gjë për të vjedhur, nuk kishte arsye përse ta lexonte.
Kjo që ka bërë Salajdin Salihu me Frantz Fanonin ka vetëm një emër, punë sharlatani! Çdo kolumnist i përgjegjshëm do t’ u kërkonte falje lexuesve të tij për një lajthitje të tillë, por Salajdin Salihu natyrisht se nuk ka asfare ndërmend që ta bëjë këtë gjë. Tekefundit, në rast se Salajdini do të fillonte t’ u kërkonte falje lexuesve për gjërat e tilla që ka shkruar, atëherë ai duhej t’ i kalonte 20 vitet e ardhshme duke bërë kolumne ku t’ u kërkonte falje lexuesve. Se Salajdini ka zakonin që kolumet t’ i mbushë me citime dhe perifrazime nga autorë të huaj, duke dashur të mbushë kështu zgavrën e boshësisë së vet intelektuale dhe të mungesës së ideve. E të mendosh pastaj se Salajdinit do t’ i duhet që t’ u kërkojë falje edhe studentëve të tij për skriptet. Jo, Salajdinit i del më mirë të vazhdojë me marrëzitë e tij.
Edhe Salajdin Salihu, si Andrea Stefani, e mban veten për intelektual elitar. Saljadini, ashtu si Andrea është drejtor i një OJF-je (në rastin e Salajdinit Instituti për Demokraci dhe Zhvillim). Salajdini ashtu si Andrea është pjesëmarrës në shumë workshop. Salajdini ashtu si Andrea është edhe mësimdhënës në universitet. Salajdini madje në dy universitete, Universitetin e Europës Juglindore në Tetovë dhe Universitetin Shtetëror të Tetovës. Injoranca e Salajdin Salihut po ngrihet lart me shpejtësinë e fluturimit të kapelave që hedhin studentët e tij ditën e përfundimit të shkollës, pa e ditur se Salajdini i ka ngopur me marrëzira. Se mund të imagjinohet lehtë se çfarë marrëzirash ka shkruar Salajdini në skriptet që u jep studentëve të tij. Edhe Salajdin Salihut i uroj që në vitin 2011 të lexojë para se të shkruajë.
Aspekti më i keq në të gjithë këtë histori është se njerëz si Andrea Stefani dhe Salajdin Salihu përdoren nga ndërkombëtarët si interlokutorë intelektualë mes tyre dhe shoqërive shqiptare në dy anët e kufirit. Të huajt natyrisht e kuptojnë injorancën e Andreas, Salajdinit dhe të tjerëve si ata, por thonë se: “Çka të bësh, këta janë shqiptarët!”. Por shqiptarët nuk janë këta, se ka shumë shqiptarë që kanë lexuar Frantz Fanonin e shumë autorë të tjerë.
Filozofi britanik Alfred North Whitehead ka thënë “Not ignorance, but ignorance of ignorance, is the death of knowledge”. Me këtë ai donte të thotë se padija e të qënit injorant është më e keqe se injoranca. Në rastin e Andrea Stefanit dhe Salajdin Salihut duhet thënë se: Kur vetëdija e të qenit injorant nuk frenon dëshirën për të shkruar, kjo është me të vërtetë versioni intelektual i barbarisë.
kastriotmyftaraj@sot.com.alQuesto indirizzo e-mail è protetto dallo spam bot. Abilita Javascript per vederlo.

Shqiptarja e pornografisë: Edhe kjo është një karrierë

Aktorja shqiptaro-amerikane Breanne Benson (emër arti) është një miks i pamjes ekzotike me disa forma që rrallë shihen në industrinë e pornografisë. Duket se i ka ecur kaq mirë sa revista e "Penthouse" e ka shpallur "E veçanta e muajit". Benson gjeti pak minuta për të dhënë këtë intervistë.


Na tregoni pak për veten. Ku jeni rritur?
Kam lindur në Shqipëri dhe kam ardhur në SHBA kur isha vetëm 7 vjeç. Jam rritur në Kaliforninë Jugore.


Si u fute në këtë rrugë?
Përmes një mikut tim.


Për ju, kjo është më shumë modelim, apo ekzibicionizëm?
Në të vërtetë është pak nga të dyja. Jam një vajzë e re me një shpirt të lirë, që dashuron seksin.


Çfarë ndjesie ju jep ju kur e dini që mijëra apo miliona njerëz ju kanë parë të zhveshur ose dhe më shumë se kaq?
Është shumë emocionuese. Kam fansa në të gjithë botën dhe mendoj se është e mrekullueshme që ka njerëz që më shohin duke bërë seks në kamera. Është padyshim një kthesë.


Si e nisët punën tuaj në hardcore? A preferoni të pozoni për kamerat, apo të veproni përpara kameras për një video?
Ishte shumë e thjeshtë, sinqerisht. Ishte si një hap tjetër në karrierën time dhe jam shumë e lumtur me vendimin për të kaluar në hardcore. Më pëlqen modelimi, seksi, gjithçka. Dua të eksploroj të gjithë fantazitë e mia seksuale me botën.


Çfarë dëshironi të bëni vitin që po vjen?
Shpresoj të vazhdoj me progresin tim si performuese. Kjo nuk është thjesht një punë për mua, është karriera ime dhe e marr atë shumë seriozisht.


Vendlindja: Tiranë, Shqipëri
Emri real: Adelina
Gjatësia: 1.63 m
Pesha: 48 kg
Gji natyror: Po
Orientimi: hetero
Etnika: Shqiptare
Pseudonim(et): Breanne, Breanne Benson, Lonnie Breanne dhe Breanne Teases

Prokurori Dyla: Rrëfej 11 orët e hetimit të ekspertëve të Hagës

Blendi Fevziu:

Ish-prokurori i Matit, Arben Dyla, i cili ka shoqëruar në Rripë ekspertët e Gjykatës së Hagës, rrëfeu mbrëmë në “Opinion” dy ditët e hetimit në të ashtuquajturën “Shtëpi e Verdhë”. Ai hodhi poshtë pretendimet se aty janë gjetur qetësues muskujsh e medikamente të tjera njerëzore, si dhe sqaroi arsyet pse pretendimet për trafik organesh janë të pabaza.

Zoti Dyla, kishit informacion paraprakisht për atë që po ndodhte, kishte ndodhur në Rripë të Burrelit?

Ne nuk kemi pasur absolutisht asnjë lloj informacioni. Informacioni i parë na ka ardhur nga zyra e Prokurorit të Përgjithshëm, Drejtoria e Marrëdhënieve me Jashtë, e cila na ka informuar se në rrethin e Matit do të vinte një grup ekspertësh të tribunalit të Hagës dhe ne duhet të merrnim masat për akomodimin e këtyre personave dhe shoqërimin për të kryer një verifikim, pasi kishte të dhëna, ata kishin të dhëna se në territorin e Matit, një banesë kishte shërbyer si burg i UÇKS-së. Grupi prej 12 ose 14 personash.

Kur ka qenë ekzakt koha?

Duhet të ketë qenë shkurt ose në mars të vitit 2004. Grupi prej 12 ose 14 personash është paraqitur në mëngjes në zyrën time, i kam akomoduar në një hotel të Burrelit, më pas ...

Pra ishte vetëm thjesht verifikim, nuk ishte një hetim

Nuk ishte një hetim, ishte thjesht verifikim. Pasi janë sistemuar në hotel, jemi nisur dhe në kontaktin paraprak..

Ndërkohë, ju vetë kishit dëgjuar gjë për ekzistencën e kësaj shtëpie në Rripë të Burrelit?

Absolutisht asnjë lloj informacioni.

Ishin ata që ju thanë që duhet të shkonit në këtë shtëpi dhe kishin koordinata të sakta...

Fillimisht na thanë që kërkohej një shtëpi karakteristike shqiptare, që ishte nga ana e majtë e rrjedhës së Matit, por adresë të saktë nuk na dhanë.

Kishin fotografi apo materiale të tjera?

Nuk më kanë treguar absolutisht asnjë lloj gjëje. Gjatë rrugës kam ndaluar dy ose tre herë, duke i demonstruar, ose duke i treguar shtëpi, i verifikonin nëpërmjet dylbive, hapnin hartat, aty pashë se kishin edhe aparat pozicionimi satelitor.

GPS?

Më krijuan idenë që kishin informacion të saktë për banesën. Ndaj në një moment, nuk kam ndaluar, kam ecur vetëm përpara, si makina e parë, duke lënë të më drejtonin makinat që vinin pas, pikërisht këto të ekspertëve të tribunalit të Hagës. Na kanë çuar drejtpërdrejt në banesën e Abdulla Katuçit.

Pra, ishin ata që ju drejtonin paraprakisht, pa ju thënë se ku po shkonit?

Po. Dua t’u them se banesa e Abdulla Katuçit ishte fundi i rrugës së fshatit Rripë. Pra ishte pika e fundit e rrugës. Aktualisht është bërë rruga dhe është bërë ura, por në momentin që kemi shkuar aty përfundonte dhe rruga. Në kontaktin paraprak, që kam pasur me të zotit e shtëpisë, në prezencë edhe të ekspertëve të tribunalit të Hagës, i kam pyetur fillimisht nëse në banesën e tyre kishin qenë ushtarë të UÇK-së. Më janë përgjigjur që “jo”. Kishte shërbyer si spital për UÇK-në - më janë përgjigjur që “jo”, nëse kishte refugjatë kosovarë, më janë përgjigjur që “jo”, nëse kishin familjarë që kanë qenë të lidhur me UÇK-në, më janë përgjigjur që “jo”. I kam pyetur edhe për një fakt, se nëse para nesh kishin shkuar persona të tjerë? Më thanë që gjashtë muaj më parë, në atë banesë kishin shkuar dy persona, të cilët i ishin prezantuar si inxhinierë rrugësh, si shqiptarë nga Mali i Zi, të cilët ishin të interesuar për ndërtimin e rrugës së Arbrit, e cila në vijë ajrore duhet të jetë 2 ose 3 kilometra, më në jug. Këto persona kanë biseduar me të zotin e shtëpisë, Abdulla Katuçi, kanë fotografuar shtëpinë, kanë parë shtëpinë, me pretendimin se nesër kur të fillonin punimet e rrugës, këtë banesë do ta merrnin me qira për inxhinierët, fakt të cilin i zoti i shpisë nuk e ka pranuar, pasi nuk kishte shtëpi tjetër se ku të jetonte.

Pra, dy persona ishin paraqitur si inxhinierë dhe mesa duket, kishin fotografuar dhe kishin marrë të dhënat për shtëpinë?

Kanë fotografuar, kanë hyrë brenda..

Ishin shqiptarë apo?

Me të zotin e shtëpisë kanë folur shqip, por një shqipe me dialekt. I zoti i shtëpisë më tha ishin shqiptarë, por shqiptarë nga Mali i Zi, nuk ishte një shqipe e pastër. Por, më pas grupi i ekspertëve ka vazhduar të kryejë verifikime në përgjithësi rreth banesës.

Çfarë domethënë verifikime rreth banesës?

Kërkonin indicie për të provuar faktin nëse kjo banesë kishte shërbyer si burg i UÇK-së. Pra, deri në këtë moment, personalisht të vetmin informacion kisha se kjo banesë kishte shërbyer si burg i UÇK-së. Që kjo banesë ka shërbyer si klinikë për trafik organesh, unë e kam marrë vesh pas botimit të librit të zonjës Del Ponte.

Po ju e dini që ka shërbyer si burg për UÇK-në?

Jo, jo nuk kishte asnjë të dhënë. Nuk kishte pasur asnjë familje kosovare, nga familjet që ishin deportuar nga Kosova. Jo UÇK-së, jo e jo, por asnjë kosovar nuk kishte pasur në atë banesë. Atëherë grupi i ekspertëve ka vazhduar verifikimet, unë gjatë gjithës kohës kam qenë në mbikëqyrje të veprimeve që kryheshin nga ana e tyre.

Në raportin e Dik Martit pretendohet që grupi i ekspertëve, madje edhe në deklarimin paraprak të një eksperti peruan që ka qenë bashkë me ta, deklarohet që janë gjetur shiringa, pajisje mjekësore, madje edhe një aparat për transfuzionin e gjakut, i cili është shumë i sofistikuar për t’u përdorur në Rripë të Burrelit?

Kjo nuk është absolutisht e vërtetë. Janë gjetur dy flakonë, si flakonë peniciline, që tërhoqën vëmendjen e grupit të ekspertëve.

Ku u gjendën?

Në plehrat e banesës. Plehrat e banesës ishin në buzë të një përroi, që kalon në afërsi të banesës, rreth 10-15 metra larg. Tërhoqën vëmendjen e këtij grupi ekspertësh, kanë pyetur familjarët në lidhje me këto flakonë.

Vetëm dy flakonë..

Vetëm dy flakonë si të penicilinës. Më thanë që janë medikamente të përdorura nga ana e tyre. Kurioziteti i grupit të ekspertëve, si ka mundësi që këto mbetje spitalore janë pranë një banese, familjarët iu përgjigjën që në fshatin Rripë nuk kishte qendër shëndetësore, pra banorët i blejnë medikamentet nëpër farmaci dhe vijnë ndihmës- mjekë ose mjekë që i kryejnë shërbimet nëpër banesa. Gjithashtu, gjatë kontrollit të mbeturinave është gjetur edhe një peshë, një copë e fortë, e bardhë, si një fije nejloni të themi. Edhe kjo tërhoqi shumë vëmendjen e ekspertëve.

Për çfarë mund të shërbente?

U ngrit dyshimi se ishte material që përdorej nga ushtria për luftë kimike ose nga mjekët në rast operacioni. Edhe në këtë rast, kam pyetur familjarët e Avdulla Katuçit. Përgjigjja ishte, është mbetje e një mbulese tavoline, si ato që përdoreshin përpara viteve ’90, ku pjesa sipër është e pastifikuar, ndërsa nga konsumi mbetej një pjesë beze shumë e fortë, dhe ajo ishte mbetje, mbetje e kësaj mbulese tavoline. Të dyja këto edhe flakonet, edhe mbetja e kësaj mbulese tavoline janë lënë në grumbullin e plehrave, nuk janë marrë si prova.

U fotografuan?

U fotografuan dhe u filmuan. Po nuk janë marrë si prova. Marrja si provë ishte detyrë e organit procedurial hetimor, që ishte Prokuroria e Rrethit gjyqësor Mat.

Dhe deri këtu jemi thjesht te verifikimi. Ata verifikuan, gjetën vetëm dy flakone të vegjël, të ngjashëm me ato të penicilinave dhe një copë. Ndërkohë që pretendohet po në raportin e Dik Martit, që brenda shtëpisë është gjetur një sipërfaqe katrore, në të cilën ishte vendosur një tavolinë e gjatë, ose një shtrat spitali. U kryen këqyrje brenda në godinë?

Në fakt, në godinë gjatë ditës, pasi veprimet kanë zgjatur nga ora 9 e paradites deri në orën 20 të ditës së parë.

Nga ora 9 e paradites deri në orën 8 të mbrëmjes?! Rreth 11 orë. Çfarë këqyrën në 11 orë? Vetëm një ditë qëndruan, apo u kthyen prapë të nesërmen ?

Janë kthyer prapë të nesërmen. Atëherë unë po e filloj në rrjedhë kronologjike, që të dal edhe më pas te përgjigja e pyetjes suaj. Një nga verifikimet e kryera ishte në varrezat e fshatit Rripë. Varrezat e fshatit Rripë janë 200 metra larg banesës e Abdulla Katuçit. Objekt kurioziteti ishin disa varre të vjetër, ku vetëm gurët ishin pikat e identifikimit të tyre.

Që do të thotë të vjetër, ndoshta 100-vjeçarë?

Ndoshta 110-vjeçarë. Në fakt, e shkuara jonë deri tek varrezat, një grup i madh personash tërhoqi vëmendjen e të gjitha banorëve të Gurrës. Kurioziteti se kujt i përkisnin këto varre, unë iu jam përgjigjur duke pyetur banorët, duke pyetur se kujt i përket ky varr, kujt i përket ky, dhe banorët më janë përgjigjur me emra konkretë për secilin nga varret.

Pra i identifikuan të gjitha varret?

Të gjithë varret. Dhe nuk ishte një numër i pakët banorësh, duket të ishin rreth 50 banorë që erdhën në atë moment. Një pjesë prej tyre kishin edhe të afërmit, i kishin varret e të afërmve të tyre. Drejtuesi i këtij grupi, që besoj duhet të ketë qenë zoti Baraybar, më ka thënë që identifikimi më i saktë është analiza e ADN-së, prandaj duhet zhvarrimi. I jam përgjigjur që zhvarrimi është një veprim procedurial hetimor, i cili kryhet në kuadër të një procedimi penal, jo në kuadër të një verifikimi. Kodi penal procedurial shqiptar e parashikon një veprim të tillë..

Nuk bënë asnjë lloj kërkese?

Asnjë lloj komenti. Më thanë nëse do të grumbullohen prova, atëherë ky veprim në të ardhmen mund të realizohet. Nga aty, jemi larguar përsëri në banesën e Avdulla Katuçit. Besoj se duhet të kemi ndenjur rreth 5 orë, pa kryer asnjë lloj veprimi, asgjë. Herë pas herë i kam kërkuar...

Përse kanë qëndruar disa orë. Çfarë bënë?

Efekti i qëndrimit për disa orë ishte se duhet të pritej mbrëmja që të kryhej ky verifikimi brenda banesës. Pra rreth orës 7-8 të darkës është kryer verifikimi me solucionin luminal...Ky solucion, në kontakt me hemoglobinën, siç mësova aty, bëhej fosforeshent. Nga një spërkatje e njërës nga dhomat prej banesës u konsistua një njollë fosforeshente.

Që janë detyrimisht njolla gjaku...

Ishin njolla gjaku, por nuk mund t’i verifikonin njolla gjaku njeriu apo kafshe. Kishte njolla gjaku në banesë, nuk mund të themi njolla të mëdha gjaku, por më tepër spërkatje. Më informuan se nuk mund të identifikohej nga luminali, nëse ishte gjak njeriu apo kafshe. Nga spërkatja u konstatua një pjesë në qendër të dhomës, që nuk kishte mbetje gjaku, dhe vinte në formë drejtkëndëshi. Ndërkohë që nga spërkatja, u konstatua se edhe në pjesën e mureve, përveç dyshemesë, kishte njolla fosforeshente.

Pra, spërkatja e gjakut ishte rreth e rrotull kësaj tryeze apo një objekt katror dhe në mure. Në lartësi të ulët të mureve?

Edhe në lartësi të lartë. Domethënë edhe mbi supin e njeriut. Pas këtij veprimi me luminal janë spërkatur pothuajse të gjitha ambientet e shtëpisë. Në asnjë nga dhomat e tjera nuk u gjet.

Kjo ishte dhoma e ndenjes?

Nga i zoti i shtëpisë kam mësuar se kjo shërbente si dhomë ndenje. Për këtë fakt, kam pyetur familjarët dhe nga i zoti i shtëpisë, kam mësuar që kjo dhomë, vite më parë shërbente si thertore, dhe pasi ishte rregulluar dy ose tre vite më parë, njëra nga nuset e shtëpisë kishte lindur një fëmijë, lindje e cila ishte shoqëruar me hemorragji. Fakti i lindjes në shtëpi krijoi shumë dyshime tek grupi i ekspertëve.

Përse krijoi dyshime?

Krijoi dyshime, pasi për mentalitetin e tyre, lindjet në shtëpi janë të papranueshme. Pra kjo ishte diçka që i krijoi shumë përshtypje. Pasi është kryer ky verifikim, atëherë jemi ngritur dhe kemi ikur.

Në bisedat me ju, shprehën ndonjë rezervë apo pothuajse nuk komunikonit...

Absolutisht asnjë lloj rezerve. Përveç këtij debati të parë në varreza, kemi pasur një debat të dytë, pasi duke parë njërën nga dhomat e banesës të Abdulla Katuçit, grupit të ekspertëve iu tërhoqi vëmendjen se përse ishte e shtruar me parket dhe kërkuan të lyhej parketi dhe të kryej verifikimi me luminal. Dhe këtë veprim nuk e kam lejuar të kryhet, duke i thënë që në qoftë se merrnin përsipër shpenzimet.

Nuk shpreheshin se nga i kishin marrë indiciet për këtë shtëpi?

Jo, në asnjë rast. Pas përfundimit të veprimeve në dhomë me luminalin dhe pasi dolëm jashtë jam interesuar për veprimet e ditës së nesërme, pasi duhet të merrja masa prapë për shoqërim. Në bisedë më është thënë që të nesërmen, nuk do të kishin shumë punë, pra të dhënat që kishin grumbulluar deri në atë moment, nuk i mbështesin pretendimet e tyre. Nesër do të behej vetëm një verifikim në varrezat e fshatit dhe më pas do të largoheshin. Atëherë të nesërmen më kanë kërkuar paraprakisht ujë fiziologjik. Ditën e dytë janë shoqëruar nga një kolegu im. Kanë kryer vetëm fotografimin dhe filmimin e varrezës dhe më pas janë larguar në drejtim të Maqedonisë.

Në momentin që mbaroi ditën e parë, a pati ndonjë procesverbal të ekspertëve të Hagës për gjithë kryerjen ose verifikimin që u bë në zonë?

Jo, nuk është mbajtur asnjë procesverbal. Nuk na është kërkuar që të mbanim asnjë procesverbal.

Grupi prej 12 apo 14 personash që thoni, përbëhej nga çfarë kombësish?

Nuk besoj se ishin të gjithë të një kombësie. Duhej të kishte hungarezë, duhet të kishte amerikanë, duhet të kishte indianë, 2 ose 3 duhet të ishin nga Amerika latine.

Kishte ndonjë shqiptar me ta?

Përveç përkthyesit, ishte një shqiptar nga Maqedonia, nuk kishte asnjë shqiptar tjetër.

Pra vetëm kaq ka qenë gjithë historia. Ju më pas e ndoqët, biseduat me familjarët për këtë çështje?

E kam verifikuar nga disa burime. Kam komunikuar me drejtues të pushtetit vendor, me banorë të zonës, me inspektorë të policisë, në të gjitha rastet më është konfirmuar fakti se në atë fshat nuk ka pasur absolutisht jo ushtarë të UÇK-së, por as refugjatë nga Kosova.

A informuat ju instancat në prokurorinë shqiptare me shkresë?

Patjetër. Kam informuar zyrën e Prokurorit të Përgjithshëm, zyrën e Marrëdhënieve me Jashtë për verifikimin e kryer në atë ditë. Pas botimit të librit të zonjës Del Ponte, realisht u vura në dijeni për qëllimin e vërtetë të grupit, që paska qenë për hetimin e trafikut të organeve dhe jo për burgun e UÇK-së. Atëherë kam bërë një informacion akoma më të detajuar, autoritete më të larta të shtetit shqiptar.

Familja Katuçi që banon në atë shtëpi, që prej ç’viti banon?

Prej shumë e shumë vitesh.

Nga sa veta përbëhej familja?

I zoti i shtëpisë me të shoqen, kishte dhe dy djem të martuar dhe në mos gaboj, kishte edhe një djalë emigrant në Itali, familje e cila gëzonte respektin e atij komuniteti.

Sipas Dik Martit, aty ka qenë një burg pas luftë së Kosovës dhe është përdorur jo vetëm për trafik të organeve, por edhe për trafikim të prostitucionit.

Jo. Nuk rezulton absolutisht asgjë. Nëse për trafikun e organeve mund të jetë një aktivitet shumë i fshehtë, ne nuk e kishim informacionin e plotë dhe të saktë, por të paktën për trafikimin e femrave, institucionet shqiptare, policia shqiptare ka organizma të specializuara që merren vetëm me këtë aktivitet. Të paktën kjo nuk do të na shpëtonte.

Zoti Dyla, si shpjegohet që grupi i ekspertëve në përgjithësi, tribunali i Hagës ka identifikuar këtë shtëpi? U interesuat më pas, qoftë për kuriozitet, në mos detyrë për ta hetuar?

Nuk e di sesi është identifikuar kjo shtëpi. Ndoshta është një zonë shumë e veçuar, që nuk rrihet shumë nga kalimtarët dhe është larg rrugëve të komunikacionit, larg kufijve. Nuk e di. Unë tani bëj një lidhje logjike, me intervistën e dhënë nga zoti Baraybar, para disa kohësh, i cili pranon faktin që në mënyrë klandestine, ka hyrë në Shqipëri për të bërë verifikim, që është absolutisht e kundraligjshme. Është prezantuar si inxhinier rrugësh në këtë banesë.

Ka qenë ai personalisht që ka mbërritur në këtë banesë. Dhe e thotë vetë?

E pranon vetë. Pasi ka identifikuar banesën, e ka fotografuar, e ka parë mirë e bukur, ka hyrë, vjen pas gjashtë muajsh dhe thotë që hajt se po gjejmë një banesë në fakt më duket jo vetëm e paligjshme, por edhe e pamoralshme.

A mundet që Prokuroria Shqiptare të kryente një hetim të pavarur, apo nuk ka nevojë se të dhënat nuk japin asnjë dyshim?

Nëse do të ketë dyshime të arsyeshme, të bazuara në prova, patjetër që autoritete shqiptare mund të nisin një procedim penal. Po në stadin aktual, as zonja Del Ponte, as Dik Marti nuk vënë në dispozicion burimet e provave apo çfarë provash ato kanë, duket shumë e vështirë që të fillohet një procedim penal, vetëm të mbyllet me kaq.