Në takimin e parë me poezinë e Bardhyl Londos krijohet ndjesia e filozofisë dhe perceptimit të botës që e shmang strukturën e mbyllur të komunikimit dhe shprehjen e ngarkuar gjuhësisht. Në librin më të ri “Fluturimi i korbave” përfshihen shtatë poema, të shkruara gjatë dyzet vitesh, që, si zhanër i ndërmjetëm letrar , sugjerojnë vetvetiu lehtësim komunikimi për lexuesin. E megjithatë, edhe forma e poemës në poezinë e Bardhyl Londos, edhe lloji i poezisë së shkurtë, shquhen për prirjen e lirizmit refleksiv, që bart në vete ngarkesa thellësish të cilat si shtresime, edhe mund të të rrëshqasin në leximin e parë…
Meqë në artin poetik letrar, lirikja, epikja dhe dramatikja, dallohen mes vedi veçorish të qarta dhe të sakta, megjithatë ato, në të gjitha llojet dhe zhanret, në të gjithë formatet tekstore letrare, janë prani e pleksur, e bashkëshkrirë. Pra kemi lloje, tekste ku shquhet njëra ose fryma tjetër. Këtë veçori kanë edhe shtatë poemat e Bardhyl Londos: emocionalja, kryesisht shquhet si shenja e parë e lirikës; edhe me këtë rast perceptim- përjetimi i kohës dhe hapësirës pa kufi, perspektivë nga e cila mëton ta fokusojë dhe ta trajtësojë, ta bëjë prani konkrete objektin e frymëzimit në poemat e veta, shfaqet si truall i sigurt i Bardhyl Londos. Lirikja dhe epikja, përplotësohen dhe diferencohen njëkohësisht, si prirje, gjatë tërë ecurisë së zërit epiko-lirik në poemat e tij: lirikja e sjell të gjithëkohshëm emocionin, epikja e kornizon në kohë dhe hapësirë. Elementi lirik, përbërës i së përjetuarës, në jetë, mëton ta evokojë botën e vet, edhe nga perspektiva gjithëkohëse… Zëri i narrator-filozofit ndërkaq, në poezinë e Bardhyl Londos, mëton artikulimin e një strukture, të subjektit të qëndrueshëm dhe të identifikueshëm…
Autori, duke i përfshirë brenda një vëllimi shtatë poemat, bën edhe rekapitullim të rrugës së vet krijuese, provokon qëndrueshmërinë e fjalës së vet poetike të një kohe me një kohë dhe ndjeshmërie të ndryshme nga ajo e periudhës kur është zënë e krijuar fillimisht; provokon fuqinë krijuese, në rrethana të ndryshme,sfidon kufizimet, lirinë e shprehjes, flijimet, për të mos heshtur; provon dhe verifikon formimin e vet me përvojat… Dhe kësaj here jo përmes botimit të opusit krijues në tërësi, por përmes vetëm një segmenti zhanror të rrugës së vet gati dyzetvjeçare krijuese. Pra vë përballë, këtë diskurs lirik të zënë në dy kohë historikisht fare të ndryshme lidhur me lirinë krijuese,dhe kufizimet e hapjes ndaj përvojave universale…
Vepra “Fluturimi i korbave” hapet me poemën “Vajzë e vogël me jetë të madhe” (1981) që ka bartur të fshehtë në vete një dhimbje të heshtur dhe që e sjell në dritë teksti përcjellës, si pasthënie e vetë autorit, ku ndër të tjerat shkruan: “ … Në shkurt (1981) isha caktuar për të shkuar në Kosovë, nuk e mbaj mend çfarë aktiviteti ishte. Takimi u shty për në pranverë. E ngushëllova veten me të ftohtin e madh që bënte ato ditë, duke pritur kohë më të ngrohta. Por pikërisht atëherë shpërthyen revoltat në Kosovë, dhe ëndrra më e veçantë e jetës sime për të pare dhe prekur Kosovën u realizua vetëm pas hyrjes së NATO-s në vitin 1999… Por Kosova ishte brenda nesh natë e ditë. Poema “Vajzë e vogël me jetë të madhe”, që i kushtohet Kosovës, - dhunës së ushtruar nga pushteti serb, fillon nga kënga me titull “E pamundur”, si këngë e dhimbshme dashurie me vargun “Po ti mos e ngri atë dorezë telefoni\ të thuash nuk vij sonte”. Isha duke kaluar buzë Lanës, me plepat e atëhershëm të zhveshur që ngjanin si skelete anatomikë, dhe vizioni i Kosovës që jetonte brenda meje intensivisht, m’u shfaq si një dashuri e dhimbshme tragjike dhe e pamundur (sapo kisha marrë vesh përfundimisht se nuk do të shkoja kurrë në Kosovë pas atyre që ndodhën) por orientimi ishte i prerë:nuk mund të shkruanim atë kohë për Kosovën. Me sa më kujtohet, vetëm “Zëri i popullit” e kishte këtë të drejtë… Atëherë vajzën e vogël që e vranë në Prishtinë, e mora dhe e vendosa në Borovë (Kolonjë), ku në të vërtetë nuk e di në ka ndodhur diçka e tillë. Po kjo nuk më shqetësonte fare, sepse realisht kishte ndodhur në Kosovë… Pasi e kisha mbyllur poemën, shtova dy këngët e fundit… Të dyja janë shkruar me akrostik: e para lexon Kosovë, e dyta Prishtinë. Natyrisht në botimin në revistën Nëntori nuk janë me të zezë, siç bëhet zakonisht në këto rate… Dy javë pas botimit të revistës ku ishte poema, pothuajse nuk kam fjetur nga shqetësimi mos i kapte censura zyrtare apo ajo vullnetare, sepse për fat të keq ekzistonte edhe një censurë e tillë… Censura shqiptare censuronte Shqipërinë, censuronte shqiptarët për shqiptarët e Kosovës. A ka absurd dhe dhimbje më të madhe?”.”
Është refleks, ndërgjegje normale e njeriut, intelektualit, e krijuesit do të thoshim, dashuria për vendin, për kombin, për gjuhën, për historinë dhe traditën shpirtërore, kjo e Bardhyl Londos, apo ajo e Zija Çelës tek tregimi “Mermeri që pikon” dhe e autorëve tjerë për Kosovën për të përmendur poemën “Kosova” të Mitrush Kutelit, etj; është pikërisht ky mishërim i vërtetë, rrahje dhe ritëm i brendshëm i kombit që nuk kanë mundur ta heshtin, dhe ta zbehin as pushtimet e huaja as diktaturat. Në krijimtarinë artistike përgjithësisht, e në letërsinë tonë, sidomos dëshmi të tilla, kur zëri i artistit triumfon mbi censurat ndëshkuese, aq të rrepta dhe vrasëse si në Shqipërinë e kohës, ashtu edhe në Kosovë, janë të shumta…Zhgënjimet ndërsa, sidomos të iluzioneve tona, lidhur gjithnjë me raportet Shqipëri – Kosovë për dhjetëvjetëshat e fundshekullit të kaluar dhe deri në ditët tona, shfaqen dhe ikin, por të pranishme, dritëhije…
Poemthi “Faleminderit det”, i përfshirë në këtë botim mban datën 1977, që do të thotë se është më i hershmi, mbase edhe në tërë krijimtarinë poetike të autorit, në këtë zhanër. Ka gjithsej 12 këngë dhe, është poema më e realizuar artistikisht. Për më shumë, veçmas me katër këngët e para vjen përsosje estetike. Zëri lirik me këtë rast, , në depërtim drejt vetvetes, thellimeve, arrin të shkëputet plotësisht nga të gjitha gravitacionet e jashtme. Nuk ekziston botë, sy e veshë përreth, plotësisht asgjë; është vetëm ai dhe e dashura dhe tërë gjithësia e tyre dhe për ta; është mbarë kaltërsia, hapësira pa fund që shpirtëzohet dhe merr të drejtën e heroit të tretë, të barabartë në këtë poemë. I pranishëm është edhe qielli, mbi sipërfaqen e paane të detit, të shndërruar, në nderim të bukurisë së gruas, në pistë vigane, në shtresë kristale, e ngrirë alabastër, posa shkel këmba e saj në të…
Poemthi “Faleminderit det”, që në zënie, insiston të realizohet në një hapësirë të pafund, nën zotërimin sovran të vetin, hapësirë kaltërsie me tension të fuqishëm dehës, lumturonjës, vatër rrezatimi e të cilit është bukuria e gruas, përkatësisht e zërit lirik të dashuruar që e sodit tërë këtë mrekulli magjike para shikimit të tij. Në këngën e pare të poemthit, në kontakt të pare të gruas me detin, deti ngrin, i merret fryma, si në poezinë e Safos, s’ka valë as rrudhë, është krejt rrafsh si qelqi. Dhe noton gruaja drejt thellësive, drejt ndjelljes së mjellmës, duke e mbushur hapësirën nëpër të cilën përhap dhe shpërndan gëzim dhe dashuri, edhe në këngën e dytë, në të tretën. Ndalet diku në thellësi, mbase të prehet, të marrë një sy gjumë dhe deti, i qëndron gati me jastëk vale nën kokë, dhe si gjyshe e mire, ndër këmbë i bie dhe i bën roje…Kryesisht kjo është pamja e parë, e shtrirë brenda katër këngëve të para të poemës, “Faleminderit det” që do të ndiqet edhe nga tri pamje tjera…
Tek kënga e pestë ndodh thyerja e parë: a është e vërtetë tërë kjo që po ndodh, - fanitet dhe shigjeton vetëtimthi dyshimi i zërit lirik, dyshimi me frymën e kanunit. E dashura ndërkohë ka dalë nga deti dhe shtrydh flokët e gjata, dhe fanitja tani bën që flokët të shndërrohen në ferexhe, që është pamja e dytë, e përshfaqur në këngën shtatë. Pamjet sakaq ndërrohen me shpejtësi dhe në sytë e folësit, vargu i stërkalave kristalore të ujit, brenda të cilave ka hyrë dielli, shfaqet duvak nusërie, pamje që e mahnit tani zërin dhe që është pamja e tretë e poemthit dramatik… Pas kësaj pason mbyllja deradiane do të thoshim e kësaj vepre:
Ikim.
Deti mes brigjesh
Sy i bukur mes qepallave u tret.
Mirupafshim det!
Kush u tret? Deti në largësi, apo lumturia e syrit mes qepallave? Metamorfozimi ambivalent, mbulon e njëkohësisht zbulon çdo gjë, për arsye se çdo gjë ka marrë fund, është tretur tutje deti, tretur lumturia njëditëshe në syrin e së dashurës, në zërin e heroit, bashkë me udhëtimin drejt realitetit, mbase edhe atij kanunor dhe atij të përditshmit, brutalit…Një përmbyllje e formatit të madh, përmes pamjes së katërt të poemthit, si një pastërti estetike e përsosur…
Bardhyl Londo në thelb është natyrë e poetit refleksiv. Atë e dallon prania e rreptë e gjykimit të përhershëm, i cili, sa herë që zë fill frymëzimi, arrin ta zbusë dhe fisnikërojë emocionin. Edhe kur merr hov dhe s’përmbahet afeksioni, ai buron, vjen si ndërgjegjësim që ushtron realiteti, nga mendja para së gjithash dhe më pak nga zemra.. Edhe tensionimi që në moment gufon ritëm i vargut, më pare se buisje e papërmbajtur e tensioneve shpirtërore, del si prurje e stilit poetic të veçantë dhe parimesh të qarta estetike. I tillë është para së gjithash në lirikën e pastër, të shkurtër, që si pohim mund të duket paradoksal: poema është lloj pjesërisht narrativ që ka një nxitës konkret dhe që parapëlqen një koncept paraprak, një përmasë të qartë në kohë dhe hapësirë, një a më shumë folës. Megjithatë, edhe tek poema “Ditë njerëzore”, edhe tek e përfolura “Faleminderit det”, emocioni dhe gjykimi refleksiv janë më të balancuara. Bardhyl Londo është liriku filozof, është poet që sfidon paradokse dhe absurde të jetës dhe botës ndër mote dhe shekuj.
Natyra refleksive e lirikut me gjykim të rreptë, do të shquhet si e tillë me dy poemat më të fundit, “Fluturim i korbave”, (1993), dhe sidomos me kryepoemën “Dhjatë e përmbysur”, (2010).
Dymbëdhjetë këngët e poemthit “Dhjatë e përmbysur”, në rileximin tim, më vijnë edhe si dymbëdhjetë ese poetike, eliptike, në frymën e filozofisë agnosticiste. Tingëllojnë meditime poetike për mirësinë dhe ligësinë, të ndara dhe bashkë, në armiqësi dhe bashkëveprim të përjetshëm; më vijnë si rebelim prometeik ndaj pamundësisë së njeriut për njohje e vetënjohje, për pamundësinë që të vetëdijesohet për këtë gabim të krijuesit, për gabimin qiellor. Janë dymbëdhjetë ese poetike-filozofike për ekzistencën e gabuar, për ekzistencën si burim besimi dhe mashtrimi, shprese dhe zhgënjimi, dashurie dhe urrejtjeje; kështu që nga dhiata e këtej e po aq para saj, njeriu përballë indiferencës së Krijuesit për mizoritë e ligësisë mbi njeriun e vdekshëm, të pafajshëm e të devotshëm, në shpresë e besim të përhershëm për drejtësi që, duket se nuk do të mbërrijë kurrë... Këtë revoltë e rebelim qiellor, metafizik, mes shenjtërve, poeti Bardhyl Londo e zbret mes realitetit tokësor, e bart krahëve të historisë dhe kohës së pafund, e vendos mes përditshmërisë së njerëzve, sjelljes dhe moralit të mjedisit, të institucioneve, përmes pamjeve dhe situatave kreative, të fuqishme estetikisht... Dhe kjo mbase mund të jetë një shteg leximi i kësaj kryevepërze. Akrostiku ndërsa i këngës së trembëdhjetë (Falna Krisht amin), modelit të poezisë së madhe, të shtyn, si lexues, edhe një tjetër shtegu, ecjes e përsiatjes gjatë të cilit, tokësori njeri sikur pranon se është mëkatar dhe, mund të vazhdojë ëndërrimin drejt përsosjes...Ballëpërballë pra tokësori dhe qiellori, ose dëshpërimi i (pa)ngushëllueshëm i njeriut me gozhdët në shpirt, dhe indiferencës qiellore. Edhe këtij shtegu, gjithnjë thellësish të hapësirave të pandriçuara deri në fund që i sjell parandjenjë të artikuluar me përsosmëri artistike poezia në tërësi, dhembje –klithja e njeriut jehon hapësirës indiferente. Dhe më vjen ta përfundoj leximin tim të poezisë së Bardhyl Londos me një klithje të Korneit: “Lumturi e vërtetë është të mos jesh i ndjeshëm ndaj shqetësimeve, për asgjë të mos shpresosh dhe nga asgjë të mos kesh frikë”.
Ali ALIU
