E Vёrteta mbi pellazgo - shqiptarёt

NGA RASIM BEBO
Kur konfirmohet plotёsisht e vёrteta mbi pellazgo-shqiptarёt dhe qeveria shqiptare ftohet nё kёto dy evenimente tё rёndёsishme: Nё Tiranё me datёn 15-4-2011 nё formimin e shoqatёs “qendra studimore Pellazgjike”. Dhe nё Paris mё 2 janar 2012, kur Pof. Dr. Mathieu Aref mbrojti tezen e doktoraturёs me temё: “studime e kёrkime shkencore mbi pellazgёt nё prejardhjen e qytetёrimit grek”.  Qeveria dhe Akademija e Shkencave shqiptare, nuk morrёn pjesё. Pse? Nuk guxojnё te pёrdorin emёrtimin Pellazg. Ata bazohen nё atё qё thonё “ajtollahёt”. Kёsaj i thonё tradhёti, kёsaj i thonё tё mos njohёsh stёrgjyshёrit e tu, kur shkencёtarёt botёrorё flasin me shumё respekt.
Robert d’ Angeli thotё: “Pёr Pellazgjishten, dёshmi tё Biblёs, qё thotё tekstualisht: “para shpёrhapjes, qё ndodhi nё kohёn e ndёrtimit tё Kullёs sё Babillonisё, gjithё njerёzimi fliste njё gjuhё tё vetme tё njёjtё.” (Enigma f. 200).
Nё vitin 1877 filologu i shquar francez Louis Benloew shkruajti njё vepёr qё tronditi rangjet shkencore e historike. Ky libёr i titulluar “Greqia pёrpara grekёve”.  Benloew flet pёr kombin shqiptar. Kombёsia mё e vjetёr nё kontinent. (Shqiptarёt, Kombi mё i vjetёr nё kontinent, 13-11-2011). M. Aref thotё: “...pellazgo-shqipja shtrihej nё njё pjesё tё madhe tё Europёs: nga Atllantiku (Baskёt) deri nё Detin e Zi (Kaukazianёt, Armenёt) dhe nga dy brigjet e Danubit (madje edhe mё nё Veri me qёnese gjёnden fjalё Lituaneze dhe kuptime tё shpjegueshme nёpёrmjet shqipes) deri nё Detin Egje (Kreto-Mikenёt). Ndёrsa Hirt dhe Shrader midis autorёve tё tjerё modernё kanё nxjerrё hipotezёn e egzistencёs tё njё gjuhe tё vetme “europiane” tё folur nga Atllantiku deri nё Kaukaz dhe nё Azin e Vogёl. (Mathieu Aref, “Shqipёria”, bot, 2007, f. 272).
Mё e rёndёsishmja ёshtё paraqitja e tezёs sё Prof. Dr. Mathieu Arefi  me titull: “Kёrkime mbi pellazgёt, si origjinё e civilizimit grek”.  Kjo tezё u pёrshёndet nga juria pёr serjozitetin dhe rrugёn shkencorё tё ndjekur nga autori, mbas konsultimit, juria vendosi dhёnien e titullit: “Doktor nё shkencat e historisё sё antikitetit (Greqia antike) tё Universitetit Paris – Sorbone.(http://stopinj.blogspot.com).
Pёrshёndesim konfrencёn e parё shkencore, pёr tё ndriçuar Qytetёrimin Pellazg,  e cila u mblodh me 21-22 tetor 2011 nё Tiranё. Krijuan shoqatёn “Qendra e Studimit Pellazgjike”.
Qё nga viti 168 para Krishtit dhe deri nё vitin 1912 me shpalljen e pavarёsisё; kaluan mbi 2000 vjet nёn pushtimin e tre perandorive: Romake, Bizantine dhe Turke. Njё luftё  e gjatё dhe e dёshpёruar pёr tokёn, gjuhёn dhe vetёqeverisjen. Por sundimi turkё i bashkuar me armikun shekullor Patrikanёn    zhvilluan njё luftё pёr jetё a vdekje me shqiptarёt pёr tё rruajtur ndjenjёn e kombёsisё.
E. Jacques citon nga Sevasti Qiriazi Dako: “Mund tё duket e çuditshme, por rezultati imediat i pushtimit turk mё 1453 ishte nё dobi tё Patrikanёs Greke. Mehmeti i II, pushtuesi i Kostandinopojёs, duke shfrytёzuar urrejtjen midis Papёs dhe Patriarkut, e ktheu Patrikun ne bamirёs dhe mbrojtёs tё sajin.  Ai i dha Patrik Genadit gradёn e pashait dhe nxori njё dekret qё e njihte atё dhe pasuesit e tij si krerё shpirtёrorё dhe civilё tё tё gjitha bashkёsive ortodokse. Juridiksioni pёrfshinte grekёt, shqiptarёt,  bullgarёt, rumunёt, dhe sllavёt. Ky dekret perandorak e shndёrroi Kishёn Ortodokse tё Lindjes nё njё shtet brёnda shtetit. Ai e vuri nёn kontrollin e plotё tё grekёve qё banonin nё Fanar. (lagje e Stambollit) Qё prej asaj kohe, forcat e kishёs pёrdoreshin si armё politike nё shёrbim tё “Idesё sё Madhe” greke, d.m.th. helenizimin e kombeve tё tjera tё Ballkanit. (E. Jacques “Shqiptarёt” f. 232).
Pёr tё arritur kёtё qёllim, fanarjotёt shpallёn gjuhёn greke tё plotfuqishme. Alfabetin grek, shkollat greke, kishat greke u bёnё tiparё zotёruesё tё jetёs intelektuale tё popujve tё krishterё tё Ballkanit, deri nё shek. XX. Despotizmi shpirtёror i Patrikanёs ishte mё i keq se tirania politike e turqeve. Ata qё guxonin tё ngrinin krye, braktiseshin, mallkoheshin, shkishёroheshin dhe paditeshin tek autoritetet turke si kryengritёs e rebelё kundёr qeverisё, e cila i ekzekutonte, i burgoste ose syrgjynoste. Autoritetet turke bashkёpunonin haptas me peshkopёt grekё pёr shtypjen e shpirtit kombёtar tё shqiptarёve. Dimё qё Perandoria Osmane nuk njihte kombёsi, por vetёm komunitete fetare. Rjedhimisht shqiptarёt ishin ndarё nё tre komunitete fetare, duke mos i njohur si njёsi kombёtare me vete. Keshtu shkollat lejoheshin nё gjuhёn turko-osmane, greke dhe latino-italiane. Pas vitit 1821, qeveria e Athinёs pёrpiqej tё kultivonte nёpёrmjet gjuhёs, fesё, dhe historisё sё Greqisё, ndёrgjegjen kombёtare greke, veçanёrisht nё rininё ortodokse shqiptare. Rilindasit tanё iu kundёrvunё panhenizimit dhe pansllavizimit. Kisha nё Greqi ka nё kushtetutёn e kёtij vendi, shkruan: “çdo ortodokёs ёshtё grek dhe çdo grek ёshtё ortodokёs”. Bytyçi (“Shqiptarёt...” f. 202). Pёr kёtё tё gjithё shqiptarёt ortodoksё nё greqi i quan grekё, kёshtu qё greku vё fenё mbi kombin, kjo ёshtё fatkeqёsi pёr tё, qё gёnjen vetёveten e tij. Greqia ka njё komb artificial duke pёrdorur greqishten si gjuhё, fenё ortodokse dhe ideologjin heleniste si nacionalizёm. Njё nacionalizёm i tej skajshёm nga njё komb qё nuk ёshtё komb ёshtё i pa shёmbёll nё histori. (E. Kocaqi, f. 199).
Kordinjano, e ka quajtur besimin e popullit tonё njё “besim natyral primitiv”. Ja se si shprehet ai: “Shqiptari nё praktikёn jetёsore dhe nё ndёrgjegjen intime tё veprimtarisё sё tij ёshtё thellёsisht fetar, por besimi i tij ёshtё njё besim natyral primitiv. Ideja nё Zotin prinё çdo gjё e mbi çdo gjё; ngjarjet e mёdha dhe tё vogla, rastet e begatisё e tё fatkeqёsisё, jeta dhe vdekja, tё gjitha i referohen Zotit si njё shkak universal dhe Suprem i çdo gjёje”. Lordi Hobhaus shkruan: “Vetёm shqiptarёt kanё ndjenjёn e kombёsisё; asnjё prej popujve tё tjere tё mbretёrise osmane nuk ndien gjё tjetёr pёrveç fesё”.  (Anton Çefa,  “Letёr e B. Shout dёrguar Nolit), “Illyria”, 11-1-2008, f. 30).
Profeti Muhamed dhe pasuesit e tij, kalifёt, e shkrinё nё njё individ tё vetёm pushtetin fetar politik. Ata e ndanё botёn nё dy kategori: Daryl Islam (fusha e Islamit) dhe Daryl Harb (fusha e betejёs). Shpata komandohej nga Kurani si mjet pёr nёnshtrimin e botёs jo myslimane ndaj sulltanit si njё autoritet politik. Ky nёnshtrim politik...sinonte shndёrrimin e tё pa feve haraçpaguesve nё fenё Islame. (E. Jacques “Shqptarёt”,  f. 241).
Sulltan Murati i IV, lёshon urdhёrin sipas Kuranit dhe thotё: “Sa tё krishterё kanё feude tё turqizohen dhe do ti mbajnё ato nё rastё tё kundёrtё do ti humbasin”. Por nuk ёshtё vetёm kjo. Sipas Kuranit, ata qё nuk myslimanizohen, pёrveç pasurisё u hiqet edhe liria. Janё njerёz tё kategorisё dytё.  Kёshtu shqiptarёt duhet tё zgjidhnin midis krishtёrimit dhe lirisё. Shqiptarёt nё dilema tё tylla pёlqyen lirinё dhe pasurinё. Feja e krishtere mbёshtetur tek mёshira. Shqiptari nuk e do mёshirёn, por admirimin. Kёshtu mund tё themi se ndryshimet e feve nga ana e shqiptarёve kanё si shkak interesin ekonomik.  Ata nuk u morёn me tregtira, arte bakallёqe dhe matrapazllёqe. Nga i nxirrnin paret? Me “artin”mё tё bukur – Shpatёn dhe dyfekun. (A. Kola, “Arvanitet”, f.283). Feja myslimane ishte me pranё karakterit tё tyre luftarak, ishte pengesё e sllavizimit dhe greqizimit pёr tё ruajtur individualitetin, indetitetin e tyre kombёtar.
“ Qё nga dhjetёvjeçarёt e fundit tё shekullit XVI deri nё gjysmёn e shekullit tё XVII, pohon Kordinjano, prej popullit shqiptar 1/3 ёshtё bёrё muhamedanё”  (F. Kordinjano “Gjeografia kishtare e Shqipёrisё”, 1934). Nё gjysmёn e dytё tё shek. XVII kemi kthimin masiv tё shqiptarёve nga tё krishterё nё myslimanё. Shqiptarёt thonё mjaft autorё bashkёkohorё, u kthyen nё myslimanё qё tё mos thitheshin prej popujve kufitarё sllavё dhe grekё. Kёshtu mendojnё:  I. Irwin, R. Fallasçi, W. S. Davis, Roberto Morozzo della Rocca etj. Citojmё dy prej tyre “Islamizimi i shqiptarёve ka qёnё njё pritё kundёr presionit sllav, ashtu sikurse mё parё pranimi i katolicizmit ka qёnё njё pengesё e ngjajshme kundёr greqizimit tё sjellё nga otrodoksia bizantine”. (I. Irwin; “Fati i islamit ballkanik”) (Epirin f. 304).
Nё vitin 1308, njё misionar katolik konstatonte se nё pikpamje fetare, shqiptarёt “nuk janё as katolikё tё vёrtetё, e as ortodoksё tё vёrtetё”. 500 vjet mё vonё pёrsёritet. Nё vitin 1800, kur shumica e shqiptarёve ishte konvertuar nё Islam, Henri Tozer thoshte tё njёjtёn gjё  “Myslimanёt nё Shqipёri nuk janё vёrtetё myslimanё, dhe tё krishterёt nuk janё vёrtet tё krishterё”. Burimet bizantine i shquajnё qartё shqiptarёt si popull mё vehte brёnda commonwealth-it bizantin, ndёrkohё qё popujt e tjerё, si grekёt, sllavёt, aziatikёt humbisnin nёn emёrtimin pёrgjithёsues “bizantinё” (Romaioi). Nё tё gjitha e tapat ne renditeshim komb mes kombeve tё tjerё.
Historiani grek K. Paparigopulos qorton Patrikanёn e Stambollit se nuk arriti, pёr neglizhencё, tё helenizonte tё gjithё popujt e Ballkanit duke pёrfituar nga situata e favorshme qё i kishte krijuar Perandoria Osmane”. (Epirin,  f.305)
Patrikana donte tё asimilonte ortodoksёt e Shqipёrisё; ajo mbylli shkollat shqipe tё krahinёs sё Himarёs qё fuksionuan nga fillimi i shek. XVII deri nё fillim tё shek. XVIII.
Shqiptari i kamur panhelenisti V. Zhapa bёri tё mundur tё çeleshin nё Shqipёrinё e Jugut 163 shkolla nё gjuhёn greke. Kёto shkolla vazhduan nga viti 1860 deri nё vitin 1892 pёr 32 vjet. Ndersa nё Labovё nё fshatin e milionerit  Zhapa, fuksionoj shkolla shqipe. (“Historia e Shqipёrisё”, Tiranё  1962 f. 105).
Nё kohёn e mbretёreshёs Teuta (231-?p.e.s.),  Anijet Iliriane u bёnё t’merr i Adriatikut. Senati romak dёrgoi dy ambasadorё, pёr tё kёrkuar dёmshpёrblim dhe t’i  jepnin fund ekspeditave pirate. Teuta ... u tha se nё bazё tё ligjit ilir, “piratёria ёshte njё zanat i ligjshёm ...”.  Thuhet se njёri nga tё dёrguarit u pёrgjigj. “Se nё njё rast tё tyllё Roma do tё merrej me vendosjen e njё ligji mё tё mirё pёr ilirёt”. Shёrbёtorёt e saj, tё fyer, e vranё atё duke hypur nё anije. (E. Jacques “Shqiptarёt,  f. 139).
Pёr gjatё dy mijё vjeçarёve kaluan tre perandori dhe nё çdo kohё ka patur dinjitet dhe kanё lartёsuar kombin shqiptar duke nxjerrё perandorё dhe duke rrёzuar perandorё nё kёto perandori. Ndёrsa, sidomos nё kёto dy dekada tё fundi, qё filloi e quajtura “demokraci”, krerёt shqiptarё, do tё mbahen mend si njё njollё e zezё e historisё.
Profesor Arben Llalla thotё: “Shqipёria udhёhiqet nga njerёz pa shtyllё kurizore, pa dinjitet kombёtar, sepse vetё faktet flasin. Shqipёria sot nuk paska burra, por meshkuj qё pas pesё minutash kthehen nё lavire”. Pse nuk ndiqet shёmbёlli i mbretёreshёs Teuta rreth 2250 vjet mё parё? Pse vendi i jonё tё kthehet kaq mbrapa dhe tё mos pёrfillij gjakun e djersёn e derdhur deri sot? Si mund tё pёrdhoset nё dhenien nё pronesi tё tokave shqiptare, pёr familjet minoritare greke nё jugё tё vendit, duke i kthyer ato nё “troje greke”, pas njё pakti me qeverin greke, lejoi me ligj regjistrimin e ketyre teriroreve shqiptare edhe nё kadastrat pronesore greke.
Citojme Prof. Dr.  Eshref Ymeri:  “...qё kur u vendos, qё kryeshovenisti Janillatos tё mbajё pёrfundimisht tё pushtuar kreun e kishёs ortodokse qё e ka shndёrruar nё njё filial tё kishёs shoveniste greke... ka vazhduar me zhvarrimet nё Kosinё tё Pёrmetit, me ngritjen e manastireve, memorialeve dhe varrezave pёr ushtarё agresorё grekё, pёr faljen e hapёsirave ujore shovenizmit grekokaragjoz, me lejimin e deklaratave tё  tradhtarit Bollano pёr tjetёrsim tё pjesёve tё teritorrit tё Republikёs sё Shqipёrisё dhe, sё fundi, me mёnyrёn e regjistrimit tё popullsisё sipas midesё sё shovenizmit grek. Tё gjitha kёto lёshime qё Kryeministri Berisha i ka bёrё grekut, bien erё tradhёti kombtare”. (internet 21-8-2011).
“Turp tё ketё ky Vili Minarolli qё na paska dalё nё fotografi me armiqtё e egёr tё kombit shqiptar, turp tё ketё qeveria shqiptare qё vazhdon ta mbajё nё diplomaci Vili Minarollin, turp tё ketё Presidenti Topi qё e ka dekretuar pёrsёri pёr ambasadorё kёtё shёrbёtorё tё shitur tё shovenizmit grekokaragjoz”. (Fom: Eshref Ymeri 21-1-2012).
Ёshtё fatkeqёsi  pёr qeverinё, qё nё vend tё kёrkonte me vendosmёri grekut: Heqjen e ligjit tё luftёs. Njohjen e genocidit çamё.  Njohjen e pronave çame. Hapjen e shkollave shqip pёr arvanitёt dhe emigrantёt. Njohjen e viteve tё punёs se shqiptarёve. Hapjen e hetimeve pёr emigrantёt e vrarё tё 154 viktimave, tё 245 tё torturruarve, tё 1245 fёmijёve shqiptarё tё zhdukur, kur hesht dhe nuk ndien hallet e atdheut! Kjo ёshtё qeveria shqiptare qё ka hyrё nё tradhёti bashkё me ambasadorin e saj nё Athinё.  Pse Z. Ismail Kadare, Dritero Agolli e tё tjerё qё janё te afirmuar nuk e ngrejnё zёrin te plagёt e kombit dhe tё akuzojnё hapur? Dijeni se jeni shumё tё vonuar dhe mendoj se ua kanё pёr tё prishur varrin pas vdekjes.
Janullatosi ёshtё ngarkuar posaçёrisht qё myslimanёt shqiptarё tё quhen turq. Historianёt grek bёjnё jehonё tё madhe, se çamёt i ka sjellё turqia si kolonё nё Çamёri prandaj duhet tё dёbohen.
Pse Akademia e Shkencave bashkё me qeverinё lejon qё tё anatemohen figurat e ndritshme historike, mbi tё cilat rron kombi ynё, si Skёnderbeu, Pjetёr Bogdani, Naim Frashёri, Gjergj Fishta, Fan Noli, Faik Konica, Nёnё Tereza, Ernest Koliqi, Mit’hat Frashёri etj? A po jeni nёn diktatin e guvernatorit Janullatos pёr tё bёrё Shqipёrinё tё deshqiptarizuar?  Kёta qё klithin nuk janё katundarё me shallvare qё i bien daulles e “Duam Banёn”. (Thotё I. Kadare). Kёta janё rimohues janё renegatё tё kombit shqiptarё, qё u shёrbejnё armiqve tanё shekullorё tё Veriut dhe tё Jugut, dhe nё prapaskene istruktohen nga Janullatosi. Ka nga ata qё thonё punёt do tё shkojnё mbrapёsht, pёr deri sa nё qendёr tё Tiranёs nuk do tё hiqet shtatoria e Skёnderbeut pёr tё zevёndёsuar me ate tё Sulltan Muratit. Ngjan e pabesueshme por kёto fjalё tё njё rimohuesi nga Shqipёria.
Njё tjetёr shkruan tё zezёn mbi tё bardhё se “anti-shqiptari Gjergj Kastrioti Skёnderbeu, ёshtё protagonist kryesor i historigrafisё komuniste, i futur nё tekstet e historisё. Emri i kёtij rimohuesi ёshtё H. Feraj dhe sa ç’ёshtё e madhe habia pёr mashtrime tё tylla, po aq, nё mos mё shumё, ёshtё habija tjetёr se ky rimohues paska pёrkrahje nё rrethet unversitare e gjysmё zyrtare nё Shqipёri.  Nё kohёn qё po shkruhen kёto radhё, metropoli shqiptar vlon nga polemika ta ruajmё apo ta rrёzojmё Skёnderbeun!  Vёshtrimi i çёshtjes ёshtё njollё e zezё pёr Shqipёrin...ёshtё turp! Njё thyerje me pasoja fatale”. (Ismail Kadare gazeta “Illyria”, 8-1-2009, f. 29).
Atllazi gjeografik i Shqipёrisё, si vepёr skandaloze, anti-kombёtare, nga Akademik Hivzi Islami. Ai thotё se Shqipёria e jugut ёshtё Greqi. Ndёrsa Kosovёn e paraqesin tё shtetit serbo-malazes. (f. 94-95). Dhe mё tej.  A. Bёrxholi dhe Dh. Doko rritёn minoritetin nё Shqipёri nga 2% nё tekstine gjeografisё nё vitin 2002 nё 10.8%. nё vitin 2007. (f.13, Atllasi i Berxholit, H. Doko, dhe H. Asçes. Gazeta Illyria 27-9-2007).
Rimohuesi  z. Savash Veliu, hedh vrerё mbi shumё figura kombёtare. Si mer guximin dhe hedh balte mbi Skёnderbeun etj. Ju z. Veliu. Ç’Turp! Kёtё turp e mban dhe e pёrhap si “Njeri shume i ditur”, dhe je i destinuar t’i shёrbesh “rimohuesve” anti-shqiptar.

Nuk do të na duhen më vizat, sigurisht

Nga Bernd Riegert

Pyetja më nervoze që qarkullon tani pas fjalimit të Presidentit francez, është kjo: Vallë Evropa para kontrolleve kufitare?

Presidenti francez kërcënon në fushatën elektorale me rivendosjen e kontrolleve kufitare. Ndërkohë udhëtimi pa kontrolle të pasaportave sipas rregullave të Shengenit është një avantazh qendror i Evropës.

Ministrit të Jashtëm luksemburgas i ka ardhur në majë të hundës nga parullat djathtiste populiste të presidentit francez në fushatën elektorale. Socialdemokrati luksemburgas Jean Asselborn e akuzoi konservatorin Nicolas Sarkozy se paraqet tema populiste dhe kërkon të shkatërrojë Shengenin.

Jean Asselborn kritikoi me fjalë të ashpra atë çfarë Nicolas Sarkozy deklaroi para 30.000 përkrahësve për politikën e imigracionit dhe marrëveshjen e Shengenit. Marrëveshja rregullon qarkullimin pa kontrolle të personave dhe automjeteve në kufijtë e brendshëm europianë. Që prej vitit 1995 nuk është më e nevojshme të ndalosh në kufij në pjesë të mëdha të BE-së. Por ashtu si më parë ka kontrolle të doganës dhe personave në kufijtë e jashtëm.

Shengeni është pjesë e marrëveshjeve evropiane

Jean Asselborn indinjohet kryesisht për faktin që presidenti francez Nicolas Sarkozy kërkon të pezullojë përkohësisht marrëveshjen e Shengenit, nëse kërkesat e Francës për një reformim të rregullave të Shengenit nuk do të përmbushen. Një zëdhënëse e Komisionit të BE-së në Bruksel deklaroi lidhur me këtë se as Franca dhe as ndonjë shtet tjetër nuk mund të dalin nga Shengeni kaq lehtë. Rregullat për qarkullimin e udhëtarëve janë ndërkohë pjesë e marrëveshjeve evropiane dhe jo më marrëveshje mes shteteve sipas të drejtës ndërkombëtare. Këtë karakter kishte marrëveshja e parë e Shengenit e vitit 1985. Kush kërkon tani të ndryshojë Shengenin, duhet të ndryshojë marrëveshjet e Lisbonës, bazat juridike të Bashkimit Evropian, deklaroi Komisioni. Dihet se kjo është e mundur vetëm me miratimin e anëtarëve të tjerë të BE-së. Nëse Franca do të rivendoste në mënyrë të njëanshme kontrollet kufitare, atëherë Komisioni duhet të nisë një procedurë kundër Parisit për cënim të marrëveshjeve.

Reformimi i propozuar nga Malmström nuk u pranua nga shumë shtete anëtare

Komisionerja e BE-së për politikën e brendshme dhe rregullat e Shengenit Cecilia Malmström pas zënkës mes Italisë dhe Francës për lëvizjen e migrantëve të paligjshëm, pati kuptuar se marrëveshja e Shengenit ka nevojë për reformim. Dhjetorin e kaluar ajo paraqiti për këtë arsye një propozim të parë, por ai u refuzua nga shumë shtete anëtare. Ministri i Brendshëm gjerman Hans-Peter Friedrich kritikoi se Znj. Mamlström kërkonte të prekte të drejtat sovrane të shteteve. Komisionerja suedeze kishte propozuar se kontrollet në kufij duhej të lejoheshin vetëm me urdhër të qendrës në Bruksel. Deri tani vlen rregulli sipas të cilit shtetet e BE-së mund të rivendosin përkohësisht kontrollet nëse shohin të kërcënuar sigurinë e tyre kombëtare.

Sarkozy kërcënon me pezullimin e Shengenit

Presidenti francez deklaron tani në fushatën e tij elektorale se në Francë ka tepër të huaj. Shkak për këtë janë kontrollet e dobëta në kufijtë e jashtëm të BE-së. Brenda 12 muajsh pas rizgjedhjes së tij të mundshme Shengeni duhet të reformohet, kërkon Sarkozy.

"Ashtu si në rastin e unionit monetar me qeverinë financiare na duhet edhe për zonën Shengen një lloj qeverie, e cila të mbikqyrë imigracionin", thotë presidenti francez. Shtetet që nuk janë në gjendje të ruajnë si duhet kufijtë e jashtëm të BE-së duhet të përjashtohen nga zona e Shengenit ose të detyrohen të mbyllin kufijtë e tyre të brendshëm me shtete të tjerë të BE-së, kërkon Sarkozy. Fjala është aktualisht në radhë të parë për Greqinë përmes kufirit të së cilës me Turqinë hyjnë në BE pjesa më e madhe e imigrantëve të paligjshëm. Agjencia evropiane e ruajtjes së kufijve "Frontex" thotë se Greqia është ndërkohë rruga kryesore për imigrantët nga Afrika dhe Azia.

Kryetari i socialistëve në Parlamentin Evropian Hannes Sëoboda, e akuzoi presidentin francez se po vë në pyetje në mënyrë "të ulët" një nga arritjet më të mëdha të BE-së, udhëtimin pa kontrolle kufitare. "A mos vallë në të ardhmen duhet të tregojmë pasaportat kur të vijmë në parlamentin në Strasburg?", pyeti Hannes Sëoboda, i cili i quajti deklaratat e Sarkozy-së thjesht taktikë elektorale.

Shumë imigrantë të paligjshëm shfrytëzojnë edhe rrugën përmes shteteve të ndryshme të Ballkanit Perëndimor. BE u ka garantuar këtyre vendeve të drejtën e lëvizjes pa viza. Por shumë udhëtarë nga vendet e Ballkanit qëndrojnë në Shengen më gjatë se 90 ditët e lejuara, thotë Tanja Fajon, përgjegjëse për çështje të vizave dhe Shengenit në Parlamentin Evropian. Për këtë arsye Parlamenti dhe vendet anëtare në dhjetor 2011 ranë dakord që disa shteteve mund t'u hiqet e drejta e lëvizjes pa viza.

Zhiti: Dëshmia e Mustafa Krujës për vrasjen e Qemal Stafës nga Enver Hoxha

Të huaja në një vend të huaj dhe për vendësit

Rrëfimi i shkrimtarit Visar Zhiti në këtë numër vijon me persekutimin dhe burgosjen e grave të huaja, kryesisht ruse, që u martuan me studentët shqiptarë që studiuan në Moskë në kohën e miqësisë së mirë mes Shqipërisë dhe Rusisë. Me prishjen e marrëdhënieve mes dy vendeve komuniste, fati i shumë grave ruse që mbeten në Shqipëri dhe nuk donin të ndaheshin nga familja ishte tragjik. Zhiti risjell në kujtesë në librin e ri “Ferri i çarë” disa prej tyre, duke dëshmuar dhe një herë terrorin që përjetuan këto gra të huaja në një vend të huaj edhe për vetë vendësit. Por shkrimtari nuk heziton të tregojë edhe sesi sigurimi tentoi ta rekrutonte si spiun. Metodat që përdornin dhe torturat janë rrëfyer në një nga kapitujt e romanit të ri që sapo ka nxjerrë në treg shtëpia botuese OMSCA-1. A.Tuci
Dërgonin një nxënëse që të kërkonte herë pas here veprën e Enverit, ku sigurimi kishte  futur përgjues, që e ngecnin te kapakët e librit
Grave të huaja u fusnin përgjues në veprat e Enverit
Zonja Inga Tarasova ishte e bukur edhe në burg, rrezatonte dinjitet sllav dhe mirësi. Qëndiste gjithë kohës, kur ishte e mundur. Mbi fijet tërë ngjyra si fije drite dhe shpirti, me muzgjet dhe argjendin e fushëtirës së Myzeqesë, binte hija shkurtane dhe e trashë e gardianes. Nxinte si vetë burgu i grave në Kosovë të Vogël. Po pse quhet kështu? Që në kohë të mbretërisë, ngaqë janë vendosur të dëbuarit nga Kosova, familje të tëra në armiqësi të përhershme me shkjaun. (…por ata janë ardhacakët…)
Pastaj arrestuan dhe Valeri Dyrzin në grup me Lincin me akuzën tentativë për arratisje dhe agjitacion e propagandë. Babanë e Valerit, inxhinier Dyrzin, e shpërngulën në Elbasan. Dhe ai bashkë me vajzën herë shkonin baltërave, fushëtirës në burgun e grave dhe herë ngjiteshin maleve me borë, këtej në burgun e… djemve. Burrave.
VALERI (se ç’po vizatonte brenda në fletët e një libri): Këta të bëjnë t’i urresh librat. Të mos besosh në to. Jo si lexim, por dhe si objekt fizik.
UNË: Pse? S’të kuptoj.
VALERI: Nëna ime…
UNË: Si është nëna tani?
VALERI: Mirë. Ajo kishte një shoqe në Tiranë, bullgaren Janka Koleva, e cila punoi ca kohë në Bibliotekën Kombëtare e pastaj në Radio-Tirana, në emisionet në gjuhën bullgare. E ke njohur?
UNË: Jo.
VALERI: Ka burrë një kosovar, balerin, ai që krijoi vallen “Alba”, por s’e lanë. Dëgjo, Janka detyrohej të përkthente veprat e Enverit bullgarisht. Nëna ime shkonte shpesh tek ajo. Kishte dhe një vajzë të bukur si kukull. Shih ç’kishin zbuluar. Trokiste një nxënës gjithmonë dhe thoshte se i duhej një vepër e Enverit për mësim. Mund ta ndihmonin? Dhe e kthente menjëherë. Në libër futnin përgjues, aparate gati të padukshme, të vogla fare sa një insekt, sa një parazit, e ngecnin te kapakët. E rikërkonin atë libër, shpesh e më shpesh. Sa herë shkonte nëna ime për vizitë. Në qeli i sollën edhe bullgaren. Qanin të dyja. Të huaja në një vend të huaj dhe për vendasit. Ç’mizori! Kam frikë të marr një libër të këtyre. Përveç cungimeve dhe propagandës e mediokritetit, do të ketë brenda dhe aparate përgjimi…
UNË: Ndoshta dhe eksploziv. Kur të na plasin librat ndër duar! Libra spiunë, libra vrasës!
VALERI (qeshi): Sa e bukur do të jetë bërë ajo.
UNË: Kush?
VALERI: Vajza e bullgares që mbante ca dhé nga atdheu i saj në një vazo. E donte për në varr.
UNË: Ti më dukesh përgjysmë…
VALERI: Në ç’kuptim?
UNE: Je këtu dhe s’je këtu. Kur je këtu, sikur nuk e bën rusin fare, kur s’je këtu, nuk bën shqiptarin.
VALERI: Mbase…

…edhe një ruse tjetër, ajo që përkthente në të vetmen Shtëpi Botuese në Tiranë, hebreje, me mbiemrin e andejshëm Rozengolc, e arrestuan. E çuan në burg, në Kosovën e Vogël. Tmerr, llahtar. Edhe në Rusi ia kishin shkatërruar familjen, revolucioni i tetorit i vrau prindër e të afërm. U rrit në zi dhe filloi të buzëqeshte kur njohu studentin nga Shqipëria. Vajti pas tij. Pastaj ai shkoi pas saj, edhe në burg nuk iu nda, por e takonte, sa më shpesh, sa më shumë, aq sa lejohej.
Kur ra komunizmi, vendosën të ktheheshin në Moskë, të përsëritnin dashurinë e tyre, pa diktaturë, por dhe pa rininë. Me ato dimra e ura mbi Vollgë, me parqet e statujën e Pushkinit, me trojkën e ëndërrt… Verës në Durrës, te shtëpia e drunjtë në Malin e Robit, mes pishave në anëdet. I pari mbylli sytë ai. Sikur fjeti. Përgjithmonë.
Të birit, ndërsa kthehej me avion, ndoshta po i fanitej kur shkonte nëpër baltë t’i çonte trastën me ushqime nënës, atje, brenda telave me gjemba. Nata…lia… Tani po sillte hirin e saj, ah, sa përcëllues, që, sipas amanetit, urna do të lihej pranë varrit të të shoqit.
Ndodh që qielli të jetë më trandës se toka, mermer i ftohtë me rekuiemin e Bahut si ylber i përzishëm, frymë e shenjtë, përçikazi mbi ceremoninë.

Zhiti zbulon dhe një bisedë të kryeministrit Mustafa Kruja me ministrin Xhevat Korça, ku flitet për vrasjen e Qemal Stafës nga Enver Hoxha

Enver Hoxhës ia shkruanin veprat shkrimtarët e burgosur
Kishte të drejtë Hrushovi, kur thoshte se Stalini s’merrte vesh, ai e ka drejtuar luftën me glob shkolle. Po kur e kap qejfi Stalinin që popullin tonë ta nxjerrë me origjinë nga albanët e Kaukazit? Enveri bën të paditurin e dyshimtë. S’beson? Nuk i shpik unë, i ke në libër. S’i kishte dëgjuar ilirët Enveri kështu? Stalini merr në telefon një gjuhëtar të shquar, shkencëtar, dhe kërkon prej tij origjinën tonë: “Nga Kaukazi? “Jo, jo”, – i thonë dhe tirani-muzhik mbyll telefonin.
Ndoshta ata që ia bëjnë veprat Enverit, i futin me qëllim pasazhe të tilla, që ta diskreditojnë. S’besoj, ai e mbart vetë. Po në një ekspozitë pikture? U afrua Enveri të shihte më mirë portretin e Qemal Stafës, e kishte marrë malli, kështu tha. Po pikturat duan pak largësi, jo siç iu ngjit ai. Kështu ka parë gjithnjë, ngjeshur, pa perspektivën e duhur, ku nuk kuptohet veçse llangosja e ngjyrave, gjaku.
E ka ngërthyer kompleksi i vrasësit. Më ka treguar një mik, inxhinier Mërgim Korça: “…erdhi në shtëpinë tonë kryeministri Mustafa Kruja, isha fëmijë dhe mbaj mend që i tha babait, e kishte ministër, se ishte vrarë një komunist i shquar. Cili? Qemal Stafa. Dhe shtoi në italisht: e vranë me ndihmën e shefit të tyre.”
Të Enverit?! Po në librat “Kur hidheshin themelet”, “Mes njerëzve të thjeshtë”, “Vitet e vegjëlisë”, sa mirë i mban mend, unë e urdhëroj kokën që t’i nxjerrë jashtë, t’i harrojë, dëgjo, dëgjo, se tregon pa turp hajdutllëqe. “Shkelni, – u thotë fshatarëve që ishin caktuar t’i vinin për vizitë në vilën e re, – mos i hiqni opingat, po shkelni mbi qilima, se të Shefqet Vërlacit janë!” Pra i kishte marrë në shtëpinë e tij nga borgjezët e përmbysur, i hodhi mbi supe, besoj, se s’ishin qilima fluturues. Nën këtë shembull vepruan të gjithë. Dhe thërrisnin se kishin luftuar sundimin. Por u bënë vetë sundimtarët më të këqij.
Shih kur kujton Shehun e Karbunarës, që kishte luftuar për çlirim, ai që kishte organizuar Kongresin e Lushnjës, pavarësinë e dytë të Shqipërisë. I doli përpara Enverit në rrugë, ndërsa nxitonte me eskortën për në Tiranë. Sheh Karbunara iu ankua për varfërinë, për mungesat, kurse Enveri mburret në libër se iku me makinë mes njerëzve të zbathur duke i thënë shoferit që t’ia mëshonte edhe më gazit për t’i mbuluar me tym ata. Skapamentoja villte tym të zi për inat. Si fjalimet e tij. Udhëheqës apo gango? Ai tym mbuloi gjithë vendin. Krematorial.
Mirë e ke ti që dyshon se Enverit ia lënë këto thagma nëpër libra për ta parë ç’fyl është. Jo, është djall. Më kishte treguar në Spaç Halil Lazja, ai shkrimtari, se cilët nga ish-kolegët e tij kishin shkruar këtë ose atë “vepër”, pjesë të tyre, zgjidheshin dhe nga krahinat të cilave u përkiste rrëfimi. Dallohen edhe stilet. E shikon që është djall?
Sekretari i Enverit më pëshpëriti një ditë në rresht se Enveri ua kthente shpesh materialet që kishin shkruar ata, shkrimtarët, donte fraza të gjata, sa më të gjata, me ndërkallje, se ato mbartin filozofi.
Ke kafe ti? Jo. Kam sheqer, e bëjmë sherbet. Na griu uria. Unë kam më shumë uri pas ngrënies. Le që e flaka atë supën, pis. S’hahej. Më fol për “veprat”, që të mos më hahet, të më vijë për të vjellë.
E ke parë librin “Hrushovianët”? Unë? Na e kanë lexuar në rresht si mjet torture. Të kujtohet kur Enveri ishte në Hungari? E tregon vetë. “Kapini ata që bënë kundërrevolucionin dhe dënojini”, – tha. “Na ikën”, – i thanë. “Po kapni të tjerë dhe vritini”, – porositi. E shkruan vetë, nëse e ka shkruar ai. Dhe vazhdon të tregojë se ata e kishin parë të tromaksur në sy, sikur donin t’i thoshin: “Mos jeni gjë i çmendur, shoku Enver?!”
Mendo ato që s’i rrëfejnë, veç terri e dheu i di, balta e humbëtirave, përrenjtë, hendekët, por edhe dhomat e fshehta hoteleve, zyrat në komitete, muret e përgjakura. Kanë mbytur njerëz edhe me tel etj., etj.
Po ti ç’ke, pse u zverdhe? Po të bie vilani? Pi ujë. Dal të ta hedh në fytyrë.
Më vdiqe, e gjithë e diela na iku duke folur për “veprat” e atij, ky është burgu, ky, ti që flet për atë…



Takimi i përkthyesit Pashko Gjeçi me Enver Hoxhën
- Po, po, në burg. Kam qenë në një qeli me Ejëll Çobën. Lexonim “Ferrin”…
- Dhe?
- Dhe një ditë, – vazhdoi të tregonte Uran Kostreci, teksa po pinim kafen tjetër dhe borsalinën e çoi një karrige më tutje, – më pyeti se ç’është më e rëndësishmja që kemi humbur, duke na futur në burg. “Liria”, – thirra. “Jo”, – më tha Ejëlli. “Jeta”. Jo. “Të dashurit?” “Jo, jo.” “Po çfarë, o Engjëll, mos më mundo!” – i thashë. Kishte studiuar 13 vjet në Firence ai. Dhe e di si m’u përgjigj? “Kur të dalim, a do të dimë të qeshim?” Se do të na kujtohen shokët e vdekur në duart tona, të vrarët…
- …torturat, dhuna, uria, të çmendurit, absurdi, – shtova unë dhe heshta.
Teksa ikja, ndieja hidhësirë në buzë, jo prej kafes. A do të dimë të qeshim? Se vetëm njeriu e ka këtë aftësi. Ndryshe… Po si më tha: ai ma mësoi Danten? Jo, jo, ne e mësuam Danten, ia treguam ferrin që do të vinte, paçka se jemi disa shekuj më pas se ai, të prapambetur vazhdimisht, dhe ai, Dantja, nuk guxoi, e rroposi ferrin thellë nën tokë.
Ç’i thoshte Dantes, kur e përkthente Pashko Gjeçi? Se, teksa kërkonte me mend një rimë, polici i burgut i binte me dru ku të mundte, puno, i dënuar, i bërtiste, mos e lësho lopatën nga dora.
E kisha takuar dhe unë Pashko Gjeçin, para apo pas vdekjes? Pas duhet të ketë qenë, se ishte i dobët, pa kujtesë, pa asnjë mëri. Edhe diktatori e kishte thirrur njëherë. Kujtoi se do ta arrestonin prapë dhe veshi dy pallto, dy palë pantallona, siç bëjnë ata që i dinë këto punë, t’i kishte për në birucë. Kur makina me nja dy civilë të rreptë, që heshtnin, ndaloi në Komitetin Qendror. Të kërkon shoku Enver, i thanë. Gati i ra të fikët, ujë dua, tha, dhe një kafe.
- Si jeni, profesor, – e pyeti buzagaz Enveri, ndërsa ulej në kolltukët e tij të rëndë. – Hiqe xhaketën, paskeni dy, po pse?
- I kam, mos me u ftof… – iu mor goja atij.
- Ke përkthyer Danten, më thanë, urime!
- Po e mbaroj, e kisha nisur në burg.
- Po pse ju dënuan? – u shqetësua Enveri i qeshur.
- S’e di.
- Si s’e di, te ne nuk dënohesh kot, profesor.
- Ashtu asht, ashtu, – s’po e merrte veten profesori, – kam marrë pjesë n’nji mbledhje kundër qeverisë.
- Ku?
- S’e di, kurrë s’kam ken atje, as emnin s’ia kisha ndi. – Enveri qeshi prapë. Dukej sikur donte të hetonte se deri ku kishte arritur diktatura e tij, ç’bëhej me intelektualët, sa frikë kishin, sa fajtorë ndiheshin.
- Po ne do ta botojmë Danten tënd, – tha Enveri sikur të ishte meritë e tij përkthimi. – Po ku punon?
- Jam pa punë…
- Si? Ma thirrni ministrin e brendshëm! – urdhëroi Enveri. – Merreni profesorin të jap mësim italishteje te ju.
Nga dërrasa e zezë, kur kthente kokën e shikonte klasën, njihte oficerët që e kishin torturuar. Ju lutem, lutej, m’çoni mësues në ndonji fshat, jo këtu. Po italishtja, si gjuhë kapitaliste, nuk mësohej gjëkundi tjetër.
E kush na e mësoi Danten? Më kapi një si trill dhe u ktheva vrik për te kafeneja ku kisha qenë që t’i thosha kujtdo që do të gjeja atje, se Dantja, – dhe do ta ngrija zërin, – na tregoi një ferr tjetër, atë të Zotit, ku mbyllen njerëz të vdekur, por jo atë të njeriut, që njerëzit mbyllin njerëz të gjallë, madje edhe Zotin vetë. Ky është ferri i jetës, më i tmerrshmi!
Edhe Dantja ka qenë diplomat, pse mërzitesh ti, le të thotë ç’të dojë ai, i shtëpisë së qenit. Pse, nga i do diplomatët ai, ata që caktonte Komiteti Qendror? Në burg na bërtisnin – të kujtohet? – s’lejohen tani gjuhët e huaja, pse, jashtë do t’ju çojmë diplomatë, ë? Ja, ai miku yt vazhdon atë thirrje, të policëve, ka atë kompleks. Eh, ai dhe Dantes do t’i thoshte jo vetëm që ç’pate ti që u bëre diplomat, nuk ke qenë i tillë, por dhe pse e shkrove Ferrin, në burg kam qenë unë, duhet të ma kishe lënë mua…
Qetësohu, ç’ke, më pyetën. Pashë Amik Kasoruhon përballë, i hollë, me pamje fisnike, me leshrat e bardhë, që ia merrte era, ka qenë në burg edhe ky, me babanë të pushkatuar. Danten po përkthen dhe ti? Jo, Kafkën, më tha. Po njëlloj janë, thashë.
Ej, a ka njerëz pa ferr ky vend? Të gjithë kthyen kokët nga erdhi thirrma.

Varja e fundit e regjimit në stacionin e autobusëve

Kam lajm nga Havzi Nelaj.
Ashtu, si është? Ka shkruar më poezi atje në Kukës(burg)? Pasi u lirua nga burgu e çuan në internim, në Arrën.
Ç’emër, si arnat, si leckat e shpirtit.
 Ç’vështrim që kishe, të gjerë dhe ëndërrues. Heshtje. S’kisha ndeshur heshtje më rroposëse se tënden. Flisje pak. Pse kemi folur aq pak? Sa keq më vjen tani! Dhe në trup ishe i paktë, me kokën të anuar në njërin sup. Ah, si të varurit! Fytyrë e butë, me një ëmbëlsi trishtane.
Ike pa leje nga internimi… Po ti ishe arratisur një herë, kishin frikë prej teje. Kishe dhe një revole, s’dihej ku e gjete, që, në rast rrethimi, të vrisje veten… Dhe ashtu ndodhi, të rrethuan në shtëpinë e dajës, herët në mëngjes. Po flije, kur të zgjuan. Pe policët… Qëllove me revole për të vrarë veten. Ta kapën dorën dhe plagose njërin nga rrethuesit në gojë. Arma ngeci. Vjetërane. T’u hodhën përsipër. Dhe të çuan në gjyq për të të dënuar për herë të katërt, po në atë ngrehinë ku isha dënuar edhe unë, i njëjti prokuror egërshan dhe i kafshët.
Për herë të parë ishe dënuar poshtë, në Kukësin e vjetër, të mbytur tashmë nga ujërat e Drinit, në sallën e shfaqjeve të shtëpisë së kulturës. Dramë e vërtetë. Ti, mësuesi i urtë, sapo kishe mbaruar universitetin me mundime dhe guxove e dole kundër prishjeve të tempujve të fesë, ishe për veshjet e bukura popullore, nuk duhen hequr me zor, ç’janë këto kooperativa, the, nuk kolektivizohen shpirtrat. Populli është i sëmurë, shtove. Dhe po të ndiqnin si kundërshtar.
Bashkë më tët shoqe u arratisët. Në piramidën e kufirit le një letër “Lamtumirë, Atdhe i dashtun…” Në Prizren të mbyllën në një hotel. Do të na shërbesh ne, të thanë, bëhu polic. Jam mësues, u the, dhe poet, e kam parim të jetës. Por bëhet dhe i vdekjes, të thanë. Dhe ju kthyen. Dhe ju dënuan. Ty 15 vjet burg, tët shoqe 10. Të dy 25 vjet. Dhe të ridënuan edhe me 8 vjet të tjerë, prapë si kundërshtar politik. I besoj Zotit, i the hetuesit, liri ka në Perëndim, i the prapë, në Amerikë, Francë, Suedi, Gjermani…
Ku u njohëm ne, miku im, që avitesh midis qiellit dhe tokës, i ëndërrt, në Spaç apo në Qafë-Bar? Në errësirë, nën dhé. Shtynim vagonë si skllevër. Seç më the për poezinë. Me kryet mënjanë, dhembshurisht, si të varurit. Dhe unë të thashë se ç’është një që ka mbiemrin tënd, ai e pati librin tim dhe… nga i njëjti fshat jemi, fis… S’e dija që ti kishe shkruar poezi për të drejtat e njeriut, për Helsinkin, ishe i pari që e përmendje, kur nuk lejohej, në të gjithë poezinë shqipe.

             Fryma e Helsinkit u derdh porsi era,
             na përkëdheli zemrat, çeli si pranvera…

Kishe shkruar dhe në burgun e Burrelit, madje një roman “Bota e bardhë”, po ku është, s’gjendet? Në birucat e Rrëshenit ke bërë poezi me mend, po edhe unë. Dhe për Kanunin se ç’thamë një ditë, se mos ishte ditë, makth, tmerr, të dhashë një libër, më duket. Ja që edhe prilli thyhet, buzëqeshe hidhur. Po pse kemi folur aq pak bashkë? Pse?
Dhe u liruam në të njëjtin dimër, ti në dhjetor, unë mbas pak, në janar. Po ajo borë e ftohtë, po ajo diktaturë. Ti u ktheve në Kukësin tënd, nise të ndërtoje një shtëpi, por të internuan, të çuan andej ku nuk duhej të rrije as me bishat, kështu the, kurse unë shkova prapë në Lushnjë, mbartja tulla si i dënuar, pa asnjë të drejtë tjetër.
Dhe të çuan në bankën e të akuzuarve për herë të katërt e të fundit. Ku ishte jot shoqe? Të erdhi nga pas kudo. Të ulën atje ku kam qenë ulur dhe unë. E pe Kukësin e Ri? A ishte shpirti i qytetit apo qe mbytur me të vjetrin? Ndoshta po ato pranga kam pasur edhe unë ndër duar, se si shtrëngohen, ka një vidhë të trashë, i vënë dhe një dryn të madh si dyerve të birucave. Në cilën ishe ti, në birucat andej, te 9-a isha unë në fillim. Dhe të dënuan shpejt e shpejt. Me vdekje. Me varje. Te agjencia e autobusëve ngritën trekëmbëshin, gati afër qendrës së qytetit, ku isha arrestuar edhe unë. Sa herë kisha pritur aty për të ikur larg, në fshatin ku më kishin caktuar mësues. Ja dhe fusha me drurë molle anash dhe më tej mali me emrin Pikëllimë. Mjegull si andej. Fantazma ime avitet që të shikojë. Fantazma jote… zhduket.
Gjithçka u krye natën. Pas mesnate. Gusht, zagushi mbytëse. Ca yj të mëdhenj binin mbi qytet si kokrra misri, dora e Zotit i hidhte mbi rrugët dhe tarracat. Të sollën te vendi, heshturazi. Si hajdutë. Ah, sa i varfër ishe, me rroba të vjetra. Si të hipën në trekëmbësh? Kush ta vuri litarin në fyt? Çfarë the? Asnjë dëshmi. Një lëkundje e fortë lart-poshtë. Terratisje. Ra mali mbi agjencinë e autobusëve, i theu drurët e mollëve anash, dritaret, u shtrembëruan, gulçe, qyteti përpëlitej në litarin e varur në qiell, u këput qielli, njëra këpucë preku gjykatën dhe tjetra komitetin e partisë, po lëkundej nata, i mbylli sytë përgjithmonë, kokëmënjanë, ashtu si ti, po shuhej…
Zbardhi fytyra e të varurit në të gjitha rrugët. Dhe u thirrën njerëzit për ta parë. Ishin shpërndarë ftesa. O Zot! Si në gjyqin tim. Midis tokës dhe qiellit ai, i varuri. Lëkundej lehtë, pikëllueshëm. Me kokën mënjanë. Symbyllur. Me qerpikët e zinj si zi e përjetshme. Herë shkonte paksa në të ardhmen, pastaj në të shkuarën, shpatë e drejtë e ngulur tej e tej mbi këdo, nga kryet te këmbët, e pamundur ta shoh, hiqeni. Ora 11 e paradites digjte si pishtar. Një thikë e ashpër preu litarin. Trupi i Havzi Nelës ra përtokë në fund të trekëmbëshit. Pak fare trup i kishte mbetur, ndërsa shpirti i kishte ikur lart. Me përbuzje të shenjtë.
Kufomën e çuan te lavazhet e policisë. E flakën në një qoshe. Afër mesnatës e ngritën si një deng. Në një gropë çfarëdo e mbuluan me dhé, gati si më këmbë, ashtu si në varje. Qafa ishte rrjepur. Përsipër hodhën ca shkurre, që të mos kuptohej asgjë. S’duhet të ishte më as i vdekur.
Një vit më vonë do të binte Muri i Berlinit.
Po buzëqeshja jote e hidhur ku kishte mbetur? E gjeta, ishte te jot shoqe. Ajo buzëqeshte si ti, për ty prapë. Kaq shumë njëlloj, mallëngjyeshëm, si drita e syve.
Do të desha të tregoja si u dashuruam, më tha ajo.
Ashtu? Jo për vuajtjet dhe dënimet? Se të gjithë ne flasim si na burgosën, si na vranë, si na hodhën dhé përsipër, si endemi si fantazma, kurse ajo, grua e heshtur, e bukur ende, me hiret e moshës së vonë, dinjitoze, ka vendosur të tregojë se si u dashuruan. Atje në Veri, maleve. E pabesueshme. Vetëm kjo ka rëndësi, më shumë se sa burgjet dhe vdekja.
Kur të fillojmë të flasim për dashurinë, atëherë kemi fituar…

Metodat dhe llojet e torturave që sigurimi përdorte për të rekrutuar spiunë ishin nga më të ndryshmet. Në një nga këto situata ka qenë dhe Visar Zhiti, i cili sapo ishte liruar nga burgu

Visar Zhiti: Sigurimi deshi të më rekrutonte si spiun

- Erdhe? – më dha dorën befas operativi i intelektualëve, me po ata kaçurrela. Nga doli ashtu? – Eja pas meje, ndiqmë! – Dhe, pa pritur përgjigjen time, çau tutje. Unë duhet të ndjek atë, apo ai mua? Ç’është kjo lojë, këto shqetësime? S’kisha nevojë për to! Operativi i intelektualëve u fut në hotel “Myzeqeja”, i vetmi në qytetin tonë. “Aty ka edhe një bar. Ndoshta do të pimë një kafe. S’besoj. Sikur të mos i shkoj? Do të më shkulin me zor dhe pasojat do të jenë më të rënda. Dera e xhamtë e hotelit ditën është e mbyllur”, – kështu e dija, por ajo u hap. “Futu”, – dëgjova. Te mesi i shkallëve rrinte më këmbë një grua e bëshme si mobilie e keqe, me flokë të drejtë, nxiranë, tëpkë çizme policie. “Kati i dytë, dhoma nr…”, – tha mekanisht, pa kthyer kokën nga unë. E dija që hoteleve bëjnë tortura. A do të dilja gjallë? Korridori ishte bosh, kafkian. Pa mbërritur fundin e tij, u hap një derë vetë. U futa. Pas saj një njeri më këmbë. Rojë. Te shtrati, një tjetër i ulur. Operativi i intelektualëve pikërisht atë çast hoqi xhaketën dhe shkoi e vari në varësen përballë, ndërkaq, në rripin e tij të mesit, nxinte revolveri… Kurse një tjetër lëvizi perden e dritares, e hapi a e mbylli s’e kuptova, përgjonte rrugën. “Shef, s’ka njeri, – tha, – në rregull”, – duke vënë syrin në cep të saj.
Dhoma ishte e vogël për kaq shumë veta e për aq spektakël. “Barbarë, – thashë prapë me vete. – E di ç’po bëni, presion psikologjik, kështu e quani ju në mbledhjet tuaja. E di, por frikë kam…”
- Ulu, – më tha ai që duhet të ishte shefi.
- Jam më mirë në këmbë, – thashë, – do të mbarojmë shpejt besoj.
- Po ne s’kemi filluar, – tha dhe të gjithë u gajasën me zgjuarsinë e tij. – Ç’kemi, me punë si je?
- Mirë, – thashë.
…………………………………………………………………………………………………………………………
- po dëgjoja turbull llomotitjet e tij. Po sa do të zgjatë kjo? Do të doja të klithja: “Mjaft! Duaji sa të duash ata të dy! Thuajmëni ç’keni planifikuar, t’ju them ç’kam ndër mend; ju bëni tuajën, unë timen dhe…” – A vijnë njerëz në shtëpinë tënde? – ndërroi rrjedhën e bisedës shefi.
- Edhe vijnë, – thashë, – si kudo.
- Dëgjo, ne e dimë që ka të pakënaqur, kot, plot, ca se janë zevzekë, ka dhe të rrezikshëm që fshihen pas kësaj pakënaqësie. Tek ti shprehen më kollaj dhe ti… e mbyllim për sot, u bë vonë, kemi dhe punë të tjera. Do të takohemi prapë. Unë ndoshta s’do të jem në takimin e ardhshëm, janë çunat. Do të merreni vesh.
S’më zinte gjumi. Shqetësime, nervozizëm, rrotullohesha mbi divan… si biseda që kisha kaluar me ata. As dyshek s’kisha shtruar, “lëre – i thashë nënës, – mos më ngri.” Paskësh xhunga divani, s’i kisha kuptuar më parë, shtrat s’kisha. Ç’më pret tani? Një tjetër rrezik! “Ç’ke?” – më thanë të shtëpisë. “Asgjë, do të jem lodhur në punë.”
Takimet e tjera ishin më të vrazhda dhe më absurde, me padurim të padurueshme.
- Në qoftë se dikush do të flasë keq për Partinë dhe pushtetin popullor, ti s’ke pse shkon në Komitetin e Partisë, na e thuaj neve, – më thoshin, – por, po të vish të denoncosh në Degë, bie në sy për keq, ne e dimë. Lëmë takime në vend tjetër, s’ka ndonjë gjë të keqe, edhe ti shpëton nga fjalët, opinioni, edhe puna bëhet. Si i thonë fjalës, mishi piqet dhe helli s’digjet.
Po kisha nxehtë, preka mishin tim me duar, s’po binte. Pashë gjithë ata heje përballë meje.
- Sigurimi është arma më e dashur e Partisë dhe e popullit, – ngulmonte operativi i intelektualëve, me ata kaçurrelat e shthurur. Mos ia shkul flokët shefi herë pas here?
- Unë s’kam pse merrem me bëma të tilla, – kundërshtoja, – s’është në natyrën time.
- Kjo s’është natyrë, është kollaj fare. Dhe ti ke përfitime. Bëhesh yni, ke siguri…
- Edhe po të më thonë këndo një operë për Partinë, unë s’e këndoj dot, s’kam aftësi, – argumentoja.
- Kush po të thotë për opera ty? – ndërhynin ata së bashku. – Kupton ti?… Ne mund të të bëjmë drejtor shkolle, ti do të botosh… Ti… javës tjetër, në këtë orë, këtu. Dhe mendohu mirë. As ti nuk ke kohë për të humbur.
Dilja nga hoteli. Më thërrisnin nga puna. “Ik!” Ku? “Atje, e di ti…” Kaluan dy javë a më shumë kështu. Po më shtohej shqetësimi, ankthi. Filluan kërcënimet: “Punëtor do të ngordhësh. Askush s’do të të mbrojë. Do të shkosh prapë atje… për dhjamë qeni…”
E dija ç’u punonin atyre që donin t’i bënin bashkëpunëtorë, më kishin treguar në burg, që nga batanijet a thesi që u hidhnin mbi kokë, si i mbyllnin qelive në qytete të tjera, ku gjoja i kishin çuar me shërbim nga puna, ku askush të mos i njihte, edhe sporteli i derës dyllosej, as polici i shërbimit s’kishte të drejtë ta hapte, vetëm kryetari i degës dhe operativi i qytetit nga ishte nisur. Në fillim i ushqenin mirë, edhe në dhoma hotelesh, pastaj i linin edhe pa ngrënë në biruca. I merrnin me makina, i zbrisnin humbëtirave, 5-6 orë larg rrugëve, ktheheshin në këmbë, të shqyer, të përgjakur. Fillonin torturat e tjera pastaj. Varjet me çengel në mur. O të pranoje, o t’i dorëzoheshe burgut.
- Nuk pranoj, – thashë.
- Shko, mendohu në shtëpi, – më thanë.
- S’kam ç’mendohem.
- Po mos e bisedo me njeri. As në familje. Ose po. Ata kuptojnë më shumë. Jo, jo, me asnjërin, tepër sekret, dënohesh, – kërcënoi ai që ishte shefi. Sterronte. Herë-herë bënte të rraskapiturin, mbase vinte nga ndonjë seancë torture. Në Degë apo në hotel? Një herë m’u afruan, gati ngjitur, të gjithë. Si atje, në hetuesi. Kemi kohë, më thoshte hetuesi, po s’pranove tani, herë tjetër, atje… S’të ndahemi ne. Le që do të na thuash vetë… Prano, do të kesh gjithë ato të mira…
S’më shkohej as në punë, as më hahej. S’më vinte të takohesha me kurrkënd. As me vajzat. Po dobësohesha edhe më.
- Po ja, s’është e vështirë, – bëhej i padurueshëm operativi i intelektualëve, siç duket dështimi me mua ishte minus në punën e tij.
- Po ç’do të bëj? – s’më linte kërshëria e keqe: si funksionon me spiunët, ç’mekanizëm? Pastaj më hipte inati pse doja ta dija, pse, ndoshta ndonjë ditë e shkruaja. Vërtet, beson? Mos janë shenja dobësie, thyerjeje?
- Po ja, do të takohemi bashkë, – më shpjegonte me naivitet operativi i intelektualëve, – një herë në muaj, dy, sa të duash ti. Në një vend që e dimë vetëm ne, s’të sheh njeri, natën, nëpër shkolla, i kemi ne çelësat e dyerve, çdo lloj çelësi, çelësa kopil (…punë kopilësh… si, si, deshe dhe e the apo e nxore pa dashje një sekret profesional, gjithë drejtorët, nëndrejtorët, shefat, jo vetëm ata të kuadrit që dihet, janë tanët, bashkëpunojnë me Sigurimin…), takohemi natën ullinjve në kodrat nga fabrika e tullave ku punon ti, le që s’do të punosh më atje. S’do të kesh asgjë me shkrim, do të më thuash ç’ke dëgjuar. Pa gënjyer. Ë? Dakord?
- Natyrisht që jo.
- Po do të ngordhësh punëtor… – më thanë.
- Po Partia e Punës udhëheq, klasa punëtore, – u përgjigja.
- Aty mbahu ti, te këto marrëzira. Burgu të pret, për gjënë më të vogël, – më thanë. – Ne, jo që s’na ke në krah, por kundër.
- Të kishim gjetur dhe një pseudonim të bukur, – e ndërpreu shefi i tyre. – Po lëre, s’e meriton ky, – u skërmit, – flakeni!
- Unë kam besim, shoku shef, se do ta kuptojë rëndësinë, – gati u përgjërua njëri nga operativët dhe shkundi cullufet para tij, sikur donte t’i thoshte: m’i shkul, përplasma kokën pas pasqyrës, e meritoj. Dhe pastaj ç’do heqë koka e këtij armikut të pandreqshëm, mure hoteli do çahen, dollapë e parvaze, nga dritarja do ta hedh.
- Bëni ç’duhet bërë dhe mos humbni kohë me të, – doli shefi duke përplasur derën.
   
***
E sata firmë ishte kjo që po hidhje, e njëqindta ndoshta? Dhe s’e ngrije kokën, ndërkohë ndieje pranë vezullime buzëqeshjesh, dritësirë fytyrash, dallgë flokësh, degë duarsh, të zgjatnin librin tënd, kërkonin autografe, ma shkruaj për vajzën time, e kam në universitetin… në cilin? – një i ish-i burgosur politik donte të hapte një universitet a e ka hapur, me kolona si tempull, të kristalta… e kishin dënuar bashkë me të vëllanë, por dënomëni mua me pushkatim, u tha Met Muçaj atyre të trupit gjykues, lëreni tim vëlla gjallë, ai ka dy djem të vegjël, gruan, kurse unë s’kam asgjë, por jo, atë pushkatuan, atë, ia njeh djemtë, me të madhin, Gencin, punoni bashkë… firmosje dhe firmosje librat e tu, autografe, kurrë s’kishe hedhur kaq shumë firma, u bënë dyqind, tre… ndërsa pas xhamave afrohej mbrëmja si një kalë, e ngiste vajza prej ëndrre, e fejuara jote, me fustan të shkurtër dhe me çizme të kuqe, qenë mbledhur për ty, folën me dashuri e dhembshëm… dhe tani po enden nëpër sallë me gota vere ndër duar.
Pas mësueses sate, Lirisë, kishte folur deputeti Butka: “…s’më rrihet pa treguar dhe diçka tjetër, – tha ai. – Detyra ime e deshi të hap arkiva, të shoh dosje. Në dosjen e autorit që na mblodhi sonte, unë gjeta një shkresë, e rrallë, që për mua është një lloj tjetër poezie, sublime – dhe pa nga salla, rregulloi syzet dhe vazhdoi të lexonte. – Një deklaratë me firmën në fund… ku nuk pranonte të bashkëpunonte me organet e Sigurimit të Shtetit, të diktaturës…”                                                                   Në nofullat e shtrënguara ndieve copa akulli. Po shkrinin. Pas kësaj, do të më donin më shumë apo do të më braktisnin më shumë?
Metodat dhe llojet e torturave për të të bërë spiun
                      
1. Lënia pa ushqim disa ditë.
2. Lënia pa bukë deri në vdekje.
3. Lënia zhveshur në të ftohtë.
4. Lidhja në pemë.
5. Lënia në diell…
6. Këmbët në thes me një maçok brenda (që të çjerr e të çan…).
7. Rrahjet me dru, derisa të bëhesh plagë dhe të të bjerë mishi.
8. Kruarja e plagëve të qelbëzuara me mjete të forta.
9. Shpimi i mishit me tel të djegur.
10. Korrent elektrik në veshë.
11. Futja e kripës në mish të djegur.
12. Lagia me ujë të ftohtë.
13. Jeleku i hekurt (tortura e rëndë, të shtrëngon deri sa vdes).
14. Dinamiti nën vete.
15. Shtrëngimi i gishtërinjve me pinca.
16. Futja e të pëgërave në gojë.
17. Varja me kokë poshtë.
18. Përgatitje varri, pushka në gojë.
19. Tentativë për çnderim të gruas a vajzës nga policët në prani të të ndaluarit…

Zhiti: Si u shtyp revolta e Qafë-Barit më 22 maj 1984

Dëshmitar i 22 majit ’84, Visar Zhiti tregon ngjarjen.
Zylyftar Ramizi dhe Agron Tafa u dërguan për ndëshkimin e të burgosurve rebelë.
Ndërsa gjithçka dukej se ishte përmbysur, kur fundi ishte afër, i vetmi shqetësim i tij ishin poezitë. Shtrëngonte pas vetes thesin me copëza letrash, që e mbanin lidhur me botën e të gjallëve, atje tej ndërsa këmbët e përzienin me turmën e frikësuar. Revolta e Qafë-Barit zgjati fare pak, por ishte një shkundje për diktaturën. U shtyp dhunshëm. Thellë-thellë të gjithë të burgosurit e dinin këtë. Por ato orë kryengritjeje, adrenaline, frike nga fundi i pritshëm, përziheshin me një dalldi lirie, jehona e së cilës nuk mbeti brenda gardheve me tela të burgut të Qafë-Barit. Shkrimtari Visar Zhiti është një nga dëshmitarët e ngjarjes së 22 majit 1984. Në librin e tij “Ferri i çarë”, botuar nga “OMSCA 1″, Zhiti tregon gjithçka ndodhi në atë burg të frikshëm. Cilat ishin “planet” e të revoltuarve, ç’thuhej mes tyre, kush u dërgua të shtypte revoltën, si u “pushtua” sërish burgu. Një rrëfim që të mban pezull dhe që të duket sikur historinë je duke e parë në një film aksion.               al.mi
…vijon nga numri i kaluar
Përsëri u përpoq të futet në kamp një njësi e madhe me policë. Natyrisht, veç me shkopinj gome, sepse ishte frika se mos të burgosurit ua rrëmbenin armët, nëse do të vinin me revolverë e automatikë. Sepse, s’i vret dot të gjithë njëherësh. Nuk i lanë të futen. Më trimat u dolën përpara. Forcërisht. Gjoks më gjoks. I prapsën deri te porta. U krijua paniku se mos të burgosurit sulmonin portën, e shembnin atë, dilnin, vërshonin. Veç kur u dëgjua batareja e plumbave, e llahtarshme. Të gjithë ushtarët e rrethimit zbraznin automatikët njëherësh, me breshëri, vetëtima të shkurtra, të drejta si thika të shpejta, frushullimat e tyre të njëpasnjëshme vezullonin me krisma shurdhuese kudo, tym në grykat e armëve, qëllohej pa ndërprerje nga të gjitha kullat e vendrojave. Një dorë ushtarake te porta e madhe, e pamë sërish, jepte sinjal, tundej për çdo batare të re dhe tytat e armëve po uleshin gjithnjë e më shumë, nga në ajër, në drejtim të kampit, mbi kokët e të burgosurve. Ngrimë në vend. Pati nga ata që u shtrinë rrafsh me tokën. Do të ketë ardhur urdhri për të na vrarë të gjithëve….Të gjithëve na vrasin, s’e ka për gjë diktatura. Burgu gropë e përbashkët është. Na mbulojnë këtu e askush nuk e merr vesh.
* * *
Te çdo kullë-rojë tani s’kishte nga një ushtar, por grup ushtarësh me automatikët dhe mitralozat të kthyer këtej nga ne. Kurse ushtarët nga njëra kullë në tjetrën pas telave me gjemba, në atë shkretim të dikurshëm, po shtoheshin si drurë të

Burgu i Qafe-Barit

gjallë të një pylli lëvizës. Po lëviz Pylli i Brinjës. Mbi tarracën e komandës komandanti i burgut me oficerë të tjerë madhorë, kështu dukeshin, po shikonin me dylbi kampin dhe lëvizjet e grupeve të të burgosurve, tregonin me gisht, se ç’thoshin me zë, përkuleshin mbi një hartë, kurse të tjerë përreth tyre mbanin shënime. Bënin plane sigurisht, strategjinë e mposhtjes së armikut të paarmatosur, të nja një mijë burrave të uritur mes telave me gjemba. Ç’i ka ata brirë në ballë ai palo oficer? Jo, jo, janë dylbitë, i vuri prapë në sy, shih, shih, ia pasoi një tjetri, siç duket s’kanë për të gjithë, shih, shih, nxori një bombë nga çanta, do ta hedhë këtej. Thua? Jo, jo, qenka aparat fotografik, kamerë, seç po japin ca porosi, sa të trasha: andej ti, ti andej, ke dhe zonën C, dëgjoheshin deri këtu. Janë trembur edhe ata, tha njëri nga ne, që po i kundërvëzhgonte. Kujtoja se mos po bënin kot, shkërdhatat, u nxeh dikush nga ne, sepse u pëlqejnë lojërat e luftërave, çlirimet imagjinare të qyteteve, megjithëse të dënojnë për imagjinatë! Do të na sulmojnë, do të na vrasin. Ne do të qëndrojmë. Dëgjo, janë të shumtë ata që po zënë dyshekët. Janë futur nëpër fjetore. Ca kanë mbuluar kokët me jastëk. S’duan ta shohin rrëmujën, u bë shumë politike, e hapur, lebetiten, dhe do të ndëshkohemi keq. Ashtu siç ndëshkojnë diktaturat. Por a nuk janë të burgosur politikë, harruan? Dhe diktatura, kur ndëshkon, nuk sheh nga sytë, i merr radhë. Le të bëjnë ç’të duan. Mirë është të bëjnë atë që duhet. Të shembim dyert e brendshme, të gjitha, 100, sa janë! Edhe llamarinat e dritareve, t’i hapim. Këtu fillon liria!
Po ata pse i kanë lidhur ballët me shami?
Dy si përrenj të gjallë vinin nga dy oborret, njëri ngjitej, tjetri zbriste, përplaseshin, dallgëzonin shkallëve brohërimat, shkumëzonin mesoreve të pasme dhe te mesoret e katit të dytë mekeshin si çezmat e kampit, që po u shterte uji. Bllokadë. Atë që këtyre nuk ua ka bërë kush, po e bëjnë me ne. Venin dhe vinin njerëz me thasë në krahë. Merrnin gjëra, i linin, i fshihnin më mirë ose i zhduknin përgjithmonë…
- Shkrimet i ke siguruar? – pyeti jo pa shqetësim Maksi.
- Deri më sot po, – u përgjigja po aq i shqetësuar.
- Duhet treguar kujdes.
- Si?
- T’i kesh afër.
- Ndoshta kjo e bën më të rrezikshme gjendjen time.
- S’je vetëm.
Shkova si somnambul përballë thasëve të mi: librat brenda, botimet tona dhe fletët e akuzës, të holla, mezi lexohen, me një vulë të zezë si ënjtje plage, dorëshkrimet i mbaj tek tjetri, secili i fsheh siç di, sekretin e mban vetë. M’u duk sikur lëvizën thasët. Po, brenda kanë shpirtra, duan mbrojtje. A s’na janë gjendur deri tani e na kanë mbajtur gjallë? Hapa atë që përbënte rrezik. Se ç’ndreqa aty. Vura përsipër një rrobë që s’duhej. Ia lidha grykën me ushkur. E zgjidha prapë. E

Gjatë nxjerrjes së eshtrave të Tom Ndojës, i pushkatuar pas revoltës së Qafë-Barit

lidha… M’u duk sikur filli i telave me gjemba vinte rrotull zemrës sime. Zbrita në oborrin e sipërm, të gjithë bënin diçka, edhe mosbërja asgjë ishte një bërje, dëshmi dhe mosdëshmi. Pse përgatiten kështu si në një ikje për në një asgjëkund ende më të rëndë? Dhe s’duhej të binim. Dikush vishte një palë rroba të dyta mbi ato që kishte veshur. Ndërroni rojën tonë te kazanët e ujit, tha një tjetër. Shkulën nga stenda gazetën “Zëri i popullit” dhe po e shqyenin. Shqyen dhe dyert e birucave, jo, jo, i hapën me marifet, kishin lëvizur çelësat dhe zinxhirët dhe i nxorën prej andej të dënuarit. Ishin më të zbardhëllemë se kurrë, më të dobët se ne. Kudo, nëpër oborr, shkallëve, dhomave brenda, sidomos në vendet e ndaluara, bëhej kafe, harxhohej kafja e fundit, ruajtur deri tani, xhezvet e vogla mbi zjarre të vogla letrash, tymi i zi sikur ndillte mynxyrë tjetër. Eja pije një kafe. E piva më lart, faleminderit. Sherbet pihej më shumë. Dhe me zor. Për të pasur energji. S’dihej kur do të hanim. Ku dhe si? Ndoshta kurrë. Mensa qe shkatërruar. Rrëmujë dhe zhurma si në një festë të kërcënuar. Përtej telave me gjemba shiheshin lëvizje të tjera dhe ngut. Rruga u mbush me zhurmat e kamionëve që erdhën. Zbrisnin ushtarë të armatosur. Pastaj pas maleve, andej nga jugperëndimi, në drejtimin ku duhej të ishte Tirana, befas u përshfaq një helikopter i zi….Ne ngritëm kokët dhe dalluam a bëmë sikur dalluam, përveç pilotit, një civil dhe dy ushtarakë. Njëri fotografonte nga sipër. Ministri, thanë të burgosurit.
* * *
Pas një oficeri, doli serioz një civil i shëndetshëm. Qenka zëvendësministri, e njohën disa nga të burgosurit dhe s’po lëviznin, veç vëzhgonin se ç’do të bëhej përtej, në vijim. Më keq ky, thanë dy-tre zëra. Është kriminel profesionist dhe merr pjesë vetë në tortura. Edhe në skuadrat e pushkatimit. Grupi ushtarako-civil nxitoi drejt komandës. Atje u mbyllën për ca kohë. U shtuan rojat te porta. Pastaj pamë që rrethimit të telave me gjemba iu bashkëngjit një rrethim tjetër ngjitur. Nga i nxjerrin këta rrathë, nga ferri? Prapë rrethim, i tëri me ushtarë, të shtrirë, më këmbë, mbi ledhet e zhveshura, gropave, grronave, rrëpirave, një çizme ndodhte të ngulej mbi një pirg, tjetra në pellg, një në ajër….
Mbi tarracën e komandës, te ndërtesa e parë në anë të portës së madhe, të hekurt, mes një lukunie civilësh dhe ushtarakësh të kthyer këtej nga burgu, një i trashë, me fortafolës të ngulur në gojë, nisi të buçiste: Dëëgjoooni, dëgjoniiiii. Ministri i Brendshëm. Jo, jo, zëvendësi. Mos është sozia? – po zhurmëronin të burgosurit mes tyre sikur s’po merreshin vesh për llojin e kafshës. Buçima e fortafolësit prej llamarine sa vinte e bëhej më çarëse, e sertë deri në kërcënime… Dorëzohuni, se… forca e diktaturës së proletariatit… do t’ju shtypë… vrasë… dorëzooohuni!
Hutim. Habi. Po që guxuan të qeshnin? Edhe në Spaç zëvendësministri, Feçor Shehu, kishte thirrur nga pas telave me gjemba për dorëzim. “Të të vijë turp, more kriminel i fshatit tim, – i ishte kthyer atij me të thirrura i burgosuri Hajri Pashaj, – vjen dhe na kërcënon. Të është fryrë barku dhe zverku me djersën dhe gjakun tonë. Harrove, zotrote, kur të kapën gjermanët e Hitlerit dhe të futën në burg, kalama ishe si unë, kur më futët ju. Ata të dhanë bukë e qumësht e të kthyen në shtëpi. Ne po plakemi këtu e ju po na rripni të gjallë, sepse donim të iknim nga regjimi juaj i fëlliqur. Turp, na turpërove fshatin! – Dhe u qasej telave me gjemba, ik andej e këndej, s’e mbante vendi. Vetë Feçor Shehu e kishte pushkatuar atë mbas dy ditësh. – Por edhe ti kështu do të përfundosh, s’ke për t’u bërë ministër ndonjëherë, i kishte klithur sërish bashkëfshatari i tij. – Partia jote do të të vrasë…”
Dorëzooohuni! Feçor Shehu thërret ashtu? E kanë dërguar prapë? Jo, jo, atë e kanë pushkatuar me kohë, ky tjetri tani është Zylyftar Ramizi, ai tjetri është Agron Tafa, i njoh, por njëlloj janë, gjakpirës. Dooorzoohuuunii, të dënuar… Ç’të dorëzoheshim, ashtu ishim, të dorëzuar. Ta ndërprisnim kryengritjen. Përfaqësia e kryesisë drejtuese të vijë deri te Porta e Madhe për të paraqitur shkaqet e kërkesat… dhe lidhjet me armiqtë e jashtëm. Do të presim një orë e tridhjetë minuta. Kuptuat, të dënuuaaaar? Mbas dy orësh do të hyjmë në kamp pa marrë parasysh asgjë. Nëse do të ketë kundërshtime dhe rezistencë, do t’ju shtypim me dhunë, pa mëshirë, me të gjitha mjetet që disponon shteti. Partia me shokun Enver në krye është më e fortë se kurrë, ka shpartalluar e shpartallon dhe do të shpartallojë çdo armik, çdo koalicion të tyre dhe… nga çdo betejë ka dalë më e fortë. K-u-p-t-u-a-a-a-t….? Mendohuni mirë. Qëllimi juaj, strategjia dhe taktika kanë për të thyer kokën.
* * *
Mbi grupin e atyre që u rebeluan të parët, që u dhanë dërrmën policëve me gjithë oficerin e rojës, kishte rënë një gjendje acari, edhe donin sulmin, edhe përfytyronin ç’i priste, por se ç’bisedonin mes tyre, të paktën të mos binte ndëshkimi mbi të tjerët, të dilnin me një vendim tjetër, thoshin. Ç’do të bënin, ç’aksion, kur të hynin ata, ujqit, sigurisht kope e madhe. Dhëmbë dhe kthetra ata, po edhe ne. Të mos lëmë të përzihen të tjerë. Ta mbajmë vetë përgjegjësinë mbi shpatulla.
…S’u mor vesh në u bë ndonjë përfaqësi jona. Thanë se u bënë tok pesë veta, jo, gjashtë, për te Porta e Madhe. Ja, ja, shikoi… Po shkojnë apo po kthehen? Doli dhe një përmatanë nga komanda dhe mori mesazhin e të burgosurve. Me shkrim apo me gojë? Njëlloj është. Jo. Shpjegohej rebelimi ynë si shkak i dhunës së pandërprerë, gjithnjë e më të madhe, i padrejtësive dhe kërkohej ndryshim i gjendjes. Të trajtoheshim si njerëz, edhe pse kundërshtarë… S’pati kërkesa politike? Mesazhi vetë është qëndrim politik. Pa akuzuar dhe pa pranuar faje.
Qetësi, të mbajmë njëri-tjetrin. Bashkë… Ne s’kemi faj. Krimi është matanë telave me gjemba…
T’i bëjmë një letër Enverit, këmbëngulte një ushtarak. T’i themi që ju, shoku Enver, s’dini gjë, si gjithmonë, se uji nga lart vjen i kulluar, por turbullohet poshtë, ju s’dini gjë që na trajtojnë keq e na bëjnë armik me zor… Mjaft! Mbylle, llapaqen! Unë s’jam armik me zor, por nga zori. Dua të jem. Dhe dëgjo, peshku qelbet nga kryet. Ti kujton se do të preket “Dulla” dhe do të vërë drejtësi e do të të japë ty gradat e hequra? Idiot dhe në burg, kjo s’të falet! Jo, e them për taktikë. Ne s’dimë në është gjallë Tirani. A mund t’i çohen letra të vdekurit?
Vërtet rrethimi dukej sikur qe afruar e ngushtuar edhe më prej përforcimeve me ushtarë të tjerë. Në çdo hap. Kullat e drunjta të vendrojave qenë mbushur plot, sikur sapo do të ndërmerrnin një udhëtim aventuror.
* * *
Njëri me fortafolës mbi turinj urdhëroi: “Ne po hyjmë, në qoftë se dikush nga të dënuarit do të ngrejë dorë mbi ne, do të na provokojë, do të bëjë lëvizjen më të vogël të dyshimtë, do të qëllojmë me armë nga kudo për kudo, në turmë… Morët vesh? Asnjë lëvizje… Jeni të rrethuar… Dorëzohuni!” Në Spaç vendosëm të vdisnim për Flamurin që ngritëm vetë. Shuaip Ibrahimi dhe Ndrec Çoku u bënë truprojë nderi, rrinin natë e ditë nën të.
U futën sampistë ushtarakë, shihnin si të tërbuar, mezi prisnin të shqyenin këdo, mes tyre oficerë të shumtë, të komandës dhe të Ministrisë, civilë që s’i njihnim, me kostume jeshile, në ngjyrë helmi, të ushqyer mirë, jo si ne, të (u)shqyer keq, se kush mërmëriti kështu pranë meje, e pashë se po zbehej, ç’ke, edhe ti po zbehesh, ja dhe komandanti, komisari, shefi i policisë së burgut, mbahet dhe krenar, pederi, shpura e rojave, policë, policë prapë, me egërsi të ngrirë si maska, kapterë, s’u dukkan mjeranë, pa-pa-pa… Ndërsa kreu mbërriti tek oborri i parë, bishti gjarpëronte ende te porta. Ecnin nën atë tendën prej telash me gjemba, me taktikë, sikur shkelnin shtigje të minuara. Eeeejjjj, të dënuuum, të gjithë poshtë, në oborrin e apelit. Asnji i burgosun n’dhoma, kush kapet se s’don me ardhë, e piu e zeza! Se na… s’na bani dot kurnjigja. Kemi n’dorë dhe gurin, dhe arrën. Kena Partinë… një gabzherr kapteri bërtiste kështu, urdhër nr. 1 i komandës, shpejt, shpejt, në rresht. Jeni të rrethuar, kryengritja në fakt u shtyp. Kaq duhej. Tani fillon ndëshkimi. Të gjithë lëvrinim të trishtuar, me shqetësim të dyfishtë dhe u bashkëngjiteshim rreshtave të funeraltë në oborrin e thatë si një fletë e stërmadhe me shkronja gurësh dhe rëre të gjallë. Të urtë. Me fytyra të nxira, sepse kishte nga ne që s’qenë larë dot, që kur kishin dalë nga galeria. Uji qe ndërprerë. Por janë dhe nxirje të tjera, nga përleshja me policët. U dha urdhri nr. 2: të gjithë përtokë, uluni!
…Policë e kapterë u shpërndanë midis nesh, egërshanë si kafshë, ecnin pa kujdes, shkelnin herë dorën te njëri, herë i binin me majë çizmeje një gjuri. Oh, bëri një zë, provokim, thirri polici, vazhdim i kryengritjes, çohu, merreni! Po erdhën kazanët e mëdhenj të kuzhinës, mos kujto se do t’i sjellin me supë, më foli shoku pranë. Në revoltën e Spaçit i sollën plot me pranga për ne. Asgjë s’na bëni dot ju, – e nisi bërtimën njëri nga oficerët, – armiq të pandreqshëm, s’e përmbysni dot pushtetin popullor, diktaturën e proletariatit. Kemi ardhur në pushtet me gjakun e dëshmorëve dhe me gjak do ta mbajmë….Ne s’pyesim nga kapitalizmi dhe revizionizmi së bashku, – po ulërinte një oficer tjetër, – do t’ju shtypim, ju, që keni lidhje me armiqtë e jashtëm, të drejtpërdrejta dhe shpirtërore. S’doni të riedukoheni? Dhuna e proletariatit do të bjerë pa mëshirë mbi ju, që tani! Filloni….
Njëri nga nënoficerët nxori disa fletë dhe ia dha shefit të policisë. Po, tha, fillojmë. Fillojmë dhe hodhi vështrimin e pistë mbi të burgosurit e gjunjëzuar, gurë varresh, mes të cilëve kudo lartësoheshin policët, tabela qiparisash të zinj si në lojërat ushtarake. Gjithçka iu duk në rregull, top fare, rregulloi kapelën, shkëlqeu djegshëm ylli i saj dhe me zë pretencëdhënës lexoi një emër. Sokol… cili, të dy… shkrofëtiu korbi. Çohu, ti, edhe ti… u çapëlyen disa gabzherrë njëherësh, kuturushëm, sy të çakërdisur vigjilonin nga të gjitha drejtimet mbi ne, çohuuuu-uh! Pa u ngritur mirë i pari, 7-8 policë iu vërsulën duke i zhvatur lecka e lëkurë bashkë, e tërhoqën osh deri pas murit të mensës, ku ne s’shihnim se ç’bëhej. Sokoli tjetër… Emër tjetër, u thirr: Tom Ndo… tjetër, Bushgjoka… dhe policë të tjerë, prapë të tjerë hidheshin, Haxhi… Vllasi, Kostandin… zvarritnin njeriun, i vinin prangat keq e keq dhe që andej, nga pas murit, vinin zhurma goditjesh, ulërima dhe mbytja e tyre. Emra të tjerë u thirrën gjëmshëm… Vuthi… Martin… Lazër… Tabaku… Pisha… përsëritej rituali barbar… dhe, sikur të gaboje, të lëvizje paksa nga mpirja dhe ankthi, policët vërsuleshin mbi ty për të të zvarritur, duke mos pritur në je ose jo ai që u thirr. Njëlloj janë, armiq! Vazhdonte ngritja, gjithë habi dhe tromaksje. Ç’u bëjnë pas murit, mos i asgjësojnë? Dëgjon ti krismë arme? Të shurdhëta po. Si i zgjedhin emrat, mbi ç’bazë? Si organizatorë të rebelimit… ata që kundërshtuan të parët. Kur dikush mbyturazi mundohej të sqaronte diçka, të shfajësohej, zvarritja e tij shoqërohej dhe me goditje të atypëratyshme, shkelma e shkopinj gome e pas murit binte heshtja e rëndë, më e rëndë se muri, misterioze. Në revoltën e Spaçit, të arrestuarit i kalonin mes një gardhi të gjatë policësh – të kam thënë, ule zërin, polici, mos lëviz, po thirrën emrin tim, kujdes te thesi – dhe policë nga të dy anët qëllonin me shkelma e shkopinj gome, këmbët nuk i zinin tokë të arrestuarit dhe, nëse mbërrije gjallë në fund të shtegut me policë, të binte të fikët. Aty të linin deng, mes gjakut, në dysheme, te shkallët, pusho të lutem, s’dëgjoj dot, duhet ta dish, ta dëshmosh ndonjëherë, mjaft, po luaj mendsh. Dhe pastaj me zorrën e ujit nga banjat e përgjithshme i lagnin. Si ata të zjarrfikëses, që shuajnë zjarre. Për t’i ringjallur, që t’i dënonin me pushkatim pastaj. Oh! Emri im, ah, sikur të mos kisha emër, ku ma gjetën, e kisha harruar! Secili priste të thirrej, të shkonte pas murit të tmerrshëm.
VISAR ZHITI

Visar Zhiti: Si nisi revolta e Qafë-Barit pas dhunës së policëve

 

Ngjarja e bujshme e 22 majit ’84 në librin “Ferri i çarë”
Shpërthimi pas rrahjes nga policët të disa të burgosurve për mosplotësimin e normës.
Askush më mirë se ai nuk e di se ç’do të thotë jetë dhe vdekje, burg dhe liri. Visar Zhiti pa dyshim është duke jetuar një jetë të dytë. Përgjatë viteve të gjata të burgut, nga Spaçi në Qafë-Bari priste vdekjen pas dere. Çdo ditë hynte në galeri duke u lutur që ta shihte sërish diellin. Në librin e tij “Ferri i çarë”, i cili sapo është hedhur në treg nga shtëpia botuese “Omsca 1”, Zhiti kthehet pas në kohët e makthit. Është burgologjia e tij dhe e bashkëvuajtësve, shumë prej të cilëve u dha lamtumirën në zgafellet e tuneleve, apo u qëlluan nga rojet e burgjeve pas shpine. Mes 560 faqeve libër, të cilat të mbajnë mbërthyer veçojmë një prej ngjarjeve, që nuk i përket vetëm autorit. Ai ka qëlluar të jetë pjesëmarrës dhe dëshmitar në revoltën e Qafë-Barit. Si nisi revolta që pasoi atë të Spaçit dhe hyri në histori si një nga revoltat e përgjakshme antikomuniste.                  al.mi
RRETHI I REVOLTËS, TË NGRIHESH KUNDËR SHTYPËSVE DHE MASHTRUESVE
(me diktatorin mbase të vdekur, s’merrej vesh, por me diktaturën tmerrësisht të gjallë…)
…Filloi paraditen e një dite pa emër, pse pa emër, ishte 22 maj dhe quhet dita e revoltës së të burgosurve të Qafë-Barit? – po ja, ngaqë ditët në burg janë tepër njëlloj, si uniformat e burgut, me vija, ditët kështu, netët si uniformat e zeza të policëve. Brenda telave me gjemba dukej sikur kishte shenjtorë të sfilitur dhe djaj të marrosur.
Brigadat e natës, ndërresa e tretë e të burgosurve, qenë kthyer nga puna, kishin 2-3 orë që prisnin në këmbë dhe s’jepej urdhri të shkonin në fjetore. Gjysma flinte në këmbë. Mbështetur te muri, te shoku, te shkallët, tek telat me gjemba. Vurrata të zeza nëpër fytyra, o nga të palarët, o prej tmerrit që shihnin në atë copëz ëndërr.
Çfarë ka ndodhur, pse na mbajnë? Dy Nduet, Pisha dhe Nikolla, nuk kanë realizuar normën. Po pse? S’kishte material dhe s’duan të kthehen të minierë, po kundërshtojnë. E kishin gërryer materialin me lopatë, “asgja s’ka mbetun, s’lamë kokërr minerali, dyshemeja ngjan si e fshime, s’ka ma, doli dhé.” “Jo, – bërtiste policia, – duhet të ktheheni. Urdhër i komandës. Prapë në ndërresën e parë!” “S’kemi pse kthehemi, – këmbëngulnin të burgosurit. – Jemi të lodhur, duam të flemë, të vdesim.” “S’ju lëmë të vdisni pa bërë normën.” “Në darkë prapë.” “Jo, tani!” “S’ka material, mor zotni, s’ishte faji ynë.” “Po i kujt, yni?” – bërtisnin policët.
“Po i kujt? Juaji!” – ia kthenin të burgosurit.
Fytyrë më fytyrë. Kthetër më kthetër. U avitën dy Sokolat, ai me mbiemrin Sokoli prapë dhe Progri. Çfarë doni? Ju çfarë doni? Normën! S’ka.
Po plas më duket. Erdhën Tom Ndoja, Martin Leka, Kostandin Gjordeni, Lush Bushgjoka. Të tjerë pas tyre. Po aty ishim. Ikni. Ikni ju. Shtrëngim dhëmbësh, nofullash. Uli duart…
Bamb një hekur – kumboi kafka? – me një hekur nisi revolta e Spaçit, e rrëmbeu një i burgosur dhe doli nga birucat. Po i binin çangës për t’u mbledhur të gjithë në mensë. Shqeva sytë mbi çangën, sikur të mos e kisha parë kurrë, një predhë topi e varur. Bosh është apo ka eksploziv brenda, mund të shpërthejë, kur, kur? Pse po na mbyllin? Mos duan të rrahin në praninë e të gjithëve ata që kundërshtuan? “Po vunë dorë, do t’u përgjigjemi, – mërmëriti dikush pranë meje. – Gati jemi. Atë që do ta bënim më vonë, ta bëjmë tani…” U drodha i tëri. Të jetë themeluar vërtet parti në burg? Si…gur…isht… Çfarë do të bënim më vonë, kryengritje? Vdekjen, vdekjen. Po shtoheshin policët. Dyndjet e tyre të zeza si shpesh po i shihnim këto kohët e fundit. Vazhdonte futja jonë një nga një në mensë…..
U futën nja 10-15 policë. U përhapën në krye. Pastaj u futën policë të tjerë me të burgosur të tjerë me pranga në duar ose të lidhur me tel, veshur me leckat e punës, me fytyra të nxira aq sa s’njiheshin. Ata…
Ra heshtje barbare, e cila u ça kur hyri brenda oficeri i rojës. Si zakonisht, nuk përshëndeti, s’kishte pse.
“Ce s’e betë normën (j)uve, të dënuar? Ë, ce? Ce na hapni punë pa punë, apo s’u rri bytha rehat uve? Me uve po flas. Këtu ju mbajmë për punë dhe jo për historira. Në galeri, marrsh, kush të dëgjojë emrin! Maskarenj, pisa.”
“Pisat e sat ëme”, – mërmëriti një zë pas meje. Zëri i oficerit të rojës binte erë groshë ushtrie, të djegura, përzier me dhjamë derri e partishmëri idiote komuniste. “Ce, ë?” – pyeste, pa e pasur mendjen te pyetja. Sikur shkulte gozhdë të ndryshkura me sqepar, ngjirnin ato “ce”-të e tij të fëlliqura. Pu, sa fjalor i paktë, shumica fjalë banale me dialekt Jugu e Veriu.
U bë gati të përgjigjej andej nga kreu një i burgosur nofullshtrënguar, i lidhur me tel, prandaj dhe i spikaste vertikaliteti i leckosur. “Mos fol, – iu hakërrua polici. – Po flet oficeri i rojës. Je dhe përsëritës.” “Në çfarë?” – pyeti gjëmshëm i burgosuri. “Në faj. Në krim, – bërtiti oficeri i rojës. – Kush e hodhi dyshekun e shtetit nga dritarja, ushtari im apo ti, armiku?” Kashtë heshtjeje u përhap nëpër ajër. Oficer “Ce”-ja tha: “Zbatoni porosinë, veproni!” Goja iu hap dhe iu mbyll si të ishte lyer me graso armësh. Policët lëvizën. Filloi rrahja. Përballë nesh. Të burgosurit e lidhur mundoheshin t’u shmangeshin goditjeve, mënjanoheshin, por shkelmi me çizme, sa të mëdha, staliniste, ua dërrmonte kërcinjtë e zhveshur, uleshin pak sa për vetëmbrojtje, por grushti s’kuptohej nga vinte, rënkime, gjak. Paloseshin më dysh për të pakësuar vetveten, por grushte të shumta, shkopinj gome binin mbi ta, derisa binin edhe vetë mbi dysheme.
U-u-u-u-u-u-u-u-u, u ngrit një ulërimë e kudoshme. U kreshpërua. Hera e parë që e ngrinim zërin së bashku. Qenkësh i fortë. Policët e lanë për një hop spektaklin e tyre barbar, sikur djalli t’ua kishte ndërprerë korrentin. Oficeri i rojës urdhëroi: vazhdoni, le të hungërijnë armiqtë! Rrahja rinisi më me zell e zërat tanë të përzier buçitën: eeeeejjjj, ç’bëëëëëniiiii! Po na jepte kurajë britma jonë, po i besonim asaj. Mjaaaft, s’keni tuuuurp? – thirrën zërat më të guximshëm. Kri-mi-ne-lë! Hapu, dëgjova një gulç pranë, çohuni! Stoli i gjatë u shkul, u ngrit lart, u shty dorë më dorë dhe hop u hodh drejt e mbi kokët e policëve duke dërrmuar ç’gjeti përpara, kapela me yll, qafa e shpatulla, tabela, xhama. Grupi ushtarak s’pati kohë ta mblidhte veten. Oficeri i rojës u pataks i pari dhe tregoi me gisht nga salla që po dallgëzohej. Policët u vërsulën mbi rreshtat e parë, që të goditnin, por u goditën ata nga stola të tjerë e fshesa e pjata. Kjo po ndodhte në krye. Të burgosurit nga fundi hipën mbi tryeza për të parë ç’bëhej. Pluhur, britma dhe shqyerje dërrasash, pastaj krahësh. Të guximshëm të tjerë, më të krisurit, po çanin përpara, duke hipur mbi kurrize e kokë, drejt betejës. Një tryezë u ngrit lart dhe u hodh me rrapëllimë andej ku policët dhe oficeri i rojës nuk po iknin dot. Të tjera tryeza u ngritën havadan.
***
Dera qe bllokuar nga të burgosur. Po fluturonin stola si zhgaba druri, rrapëllima, thyerje xhamash. Sportelet, ai i bukës dhe i supës, hapeshin, ndonjë nga kuzhinierët zgjaste kokën për këtej, ia shkulnin skufjen e bardhë ose garuzhdën, pastaj tjetërkush ia mbyllte me tërsëllëm sportelin nga brenda. “Mos shiko, – u ndie një çjerrje, – ç’të duhet të dalësh dëshmitar?” Gota të mbetura alumini, pjata të tjera, sende të pakuptueshme vërviteshin sa andej-këndej në ajër, përplaseshin mureve sikur një shtrëngatë burgu të qe marrosur, as ikte e as pushonte. Epilepsi. Krrrraaaaauuuu bënin mes zhurmave të çliruara të të gjallëve tryezat që shqyheshin. Shumë të burgosur tani ishin me dru në dorë dhe kërkonin të mbërrinin ku ishte përleshja më e madhe, shtyhuni, hapu, s’e kam me ty, por me diktaturën, të hidheshin mbi policët, që s’po dinin si të mbroheshin. Qëlloheshin nga të gjitha anët, thërrisnin “mos!” Oficeri i rojës, ndërsa përpiqej i tulatur të zbuste gjendjen, po e acaronte më tepër. Hiquani prangat bashkëvuajtësve, ku i latë çelësat, kriminelë! Mensa ngjante tepër e vogël për betejën. Të gjithë pengonin njëri-tjetrin. Po të hapje krahun për të goditur dikë, ushtarak natyrisht, do të godisje një tjetër, të burgosur. Shqyjeni derën, shtyhuni, palli një zë. Të dalim jashtë dhe të na shohin kush jemi! Dera u përmbys e, duke shkelur mbi të, u turrën jashtë policë e të burgosur. Një patericë vringëllinte anekënd. Shih, shih, Haxhi Baxhinovski, Bajram Vuthi me leva, ku i gjetën? Po thikat? Janë të mensës. Ia nguli në bark? Kujt? Of-icerit… Lazër Shkambi rrokulliste parvazin e një dritareje. “Eviva! – thirri Vllas Koçi, – Poshtë Partia e këtyre!” Nëpër këmbë kapela ushtarake me yll të kuq e oficerit të rojës. Rrekej ta merrte, desh ra edhe vetë dhe se kush e nxori nga këmbët e të burgosurve për të mos e shkelur, Petriti m’u duk, e ka nga fshati maskaranë, se kush klithi.
***
Oficeri i rojës, i çoroditur, s’po kuptonte pse urdhrat e tij s’kishin më vlerë, nuk zbatoheshin, përkundrazi. Si është e mundur? Ç’po ndodh?! Mosni, kuisi, ka pasoja të rënda kjoooo-oh! Dhe u prapsua teksa shihte të burgosur që hidheshin mbi policët, e të burgosur të tjerë, që mundoheshin të përmbanin shokët e tyre. Po priste i pataksur të hidheshin edhe mbi të, u nëpër mend që revolver s’kishte. Pse s’lejohej ta kishte me vete mes të burgosurve? Veç këllëfi i tij bosh i varej mbi brez pa kuptim. Më mirë, se do t’ia kishin rrëmbyer armiqtë. Po ç’të bëj? Të rri, të iki, po nga? Ku? Dolën në oborr kacafytje të tjera, të filluara që brenda, vazhdonin me kollotumba e rrapëllimë. Në sallë, pa lëvizur, i vetmuar, po rrinte vetëm Zoi i Myzeqesë. S’dal, thoshte, pa u dhënë urdhri. S’i shkel rregullat unë. Jam kundërshtar si Sokrati. Këtu do të rri, një orë, dy ditë, një javë, derisa të vijë urdhri. E ngrinte zërin që të kishte dëshmitarë se kishte thënë pikërisht kështu gjatë gjullurdisë. Punonte te motorët e ajrit, vend pëllumbash për në burg. Pupla në ajër, shkrofëtima. Oficerit të rojës iu qas një bashkëfshatar i burgosur. Ç’do ai, ka ndonjë hakmarrje për të kryer? Ik, i tha, mbathja, shpëto kokën! Nuk e kupton? Kryengritje! S’dihet ku do të dalë. Ik, të thashë… Një urdhër priste, nga kushdo qoftë që ta zbatonte menjëherë. Oficeri i rojës nxitoi nëpër shtegun e thurur me tela me gjemba, më i madh iu duk vetja, u ngut drejt portës, që të nxirrte te dalja në ballë të komandës. Ndjeu të thirrura, poshtë komunizmi, iu bë se dëgjoi fare afër, s’e paskan me mua, iu duk se mendoi, bo-bo, mori thellë kjo punë, iu duk sikur mendoi prapë mbi mendimin e mëparshëm dhe gurë, shumë gurë mbas shpine, ku u gjetën gurët? – ç’pastrim i keq kështu, iu bë se po e ndiqnin hapa të tjerë, ndoshta policët e tij, mos ishin të burgosurit? – mos po donin ta kapnin rob, ta mbanin peng, ta linçonin…? – dhe ia dha vrapit me ulërima për t’i dhënë kurajë vetes. Do të përgjigjej që e la kapelën me yll të kuq në dorë të armikut. Por s’kthehej dot më. Vërtet po e ndiqnin armiqtë, por ushtari te kulla sipër portës zbrazi automatikun. Ku, ku? Në ajër, pse? Por nga dritarja poshtë e komandës një tjetër oficer qëlloi me revolver në drejtim të të burgosurve. Njëri prej tyre ndali, u ul më gjunjë dhe vuri dorën mbi shpatull afër qafës. Aty ku i përvëloi. Pa gjakun e vet midis gishtave, s’ndiej ndonjë dhembje të madhe, tha, s’është gjë vdekja, oh! Plumbi për fat nuk i qe futur thellë në mish. S’duhet të ketë rrezik jete, jo, po thoshin ata që e rrethuan. Rrezik jete apo vdekjeje? Lërmë, shtyhu, të sulmojmë. Kush është plagosur, kush? Ai djali i ri nga Durrësi, Kosta Gjordeni. Një tjetër pranë hoqi këmishën e vet dhe ia vuri mbi të çarën e përgjakur. Të dhemb? Jo, më djeg pak. Ta lyejmë me duhan, e ndal gjakun, tha një malësor dhe shkoqi 4-5 cigare që i kishte dredhur më parë. Mos e lini gjakun të shkojë dëm, ta bëjmë flamur si në kryengritjen e Spaçit. Pije më mirë, ndonjë i dobët që s’ka gjak. Mjaft, s’është ambulancë këtu, jemi në betejë. Kush do detyra, le të vijë… “Rroftë Flamuri pa yll! – kishte thirrur Hysen Xhani në Spaç. – Poshtë qeveria e Tiranës!” “Ja vdekje, ja liri!” – u dëgjuan thirrje të tjera. “Nuk punojmë në galeri…”. “Rroftë Bashkimi Europian!” – u ngrit mbi të tjerët zëri i Bedri Çokut. E padëgjuar kjo thirrje, si, po bashkohet Europa, po ne?
Ka organizim? Tmerr? P…arti ilegale…
Përtej rrethimit, te ndërtesa fshatare e komandës së burgut, shiheshin lëvizje të shqetësuara e dyfishim rojash. Edhe këtej nga ne, brenda telave me gjemba, rrëmuja po qetësohej, ndërkohë dëgjoheshin zëra të alarmuar: Ç’do të bëjmë? T’i mbajmë peng policët? Lirojini robërit, o robër, se kush thirri.
Policët e mbetur, ashtu të shqyer dhe me vurrata të zeza në fytyrë, pa folur, morën udhën për nga porta e madhe. Kush i ka çelësat, kush, t’ua marrim. Jo, jo, as ata s’kanë çelësa, kur futen brenda, por i kanë jashtë te komanda. Të vërsulemi, nuk duroj dot. Në tarracën e vogël sipër portës u vu edhe një tjetër mitraloz. Tytat e ngrehura për këtej shoqëronin daljen e policëve të fundit. Vërtet, s’ka më fare? Çfarë? Policë. Jo, jo… Të li-rë!?…
Ç’shpresë kishte e ç’mund të bëhej? Të bëjmë atë që na takon. Çfarë, thuaje. Të çajmë rrethimin, të sulemi tek telat me gjemba. Të gjithëve nuk na vrasin dot… Ja vdekje, ja liri! Nga erdhi kjo britmë prapë, ç’kryengritës e sollën? E dija të mbetur nëpër libra, në teatër, në histori e tani buçiti para meje, përbetim i gjallë! Ku jemi, në Spaç, në revoltë? Si atje… Do ta ngremë prapë flamurin? U gjend dikush që dha një urdhër: ti, ti, ti, shkoni me vrap në lavanderi e mensë dhe mbushini me ujë gjithë bidonët, kazanët dhe tenxheret. T’i kemi gjatë kohës së rrethimit. Do të shkoj dhe unë, tha Skënder Tufa, më i riu, por fare i dobët, sa as në galeri nuk duhej ta futnin, ende s’i kishte kaluar të 50 kilet, por ai shtynte vagonë me mua. Mezi e kam pritur këtë ditë, prandaj jam dënuar, tha, grupi ynë donte të armatoste të burgosurit dhe të sulmonim… Ata do të presin ujin siç bënë në revoltën e Spaçit, dëgjoheshin zëra. Na lanë pa ujë pesë ditë… Ti shko merr nën kujdes thikat dhe hanxharët e mensës dhe te berberi, të mos keqpërdoren. Edhe lugët me garuzhdat. Dhe dërrasat e shqyera. Grumbulloni gurë sa të jetë e mundur. Por dhe kurajë. Ia vlen të vdesim si kryengritës, jo si të burgosur… Di unë ku ka gurë e tulla shumë, shembim murin. Si u bë i plagosuri? Jashtë rrezikut. Po ata që u kacafytën me policët? E fshinë gjakun… Të burgosur të tjerë po nxitonin drejt depos sonë të ushqimeve, të merrnin ç’kishin, ta mbanin te vendi i fjetjes nën kujdes, mund t’i bombardonin depot a t’i digjnin me flakëhedhëse. Munden që nga larg?… Ku janë oficerët tanë? Këtu! Në Spaç kryengritësit hapën birucat përmes breshërisë së plumbave. Hulusi Pashollari dhe Dashnor Kazazi s’pyetën fare për mitralozin e truprojës përballë, po i liruan bashkëvuajtësit nga biruca. Dhe aksioni i dytë e di cili ishte? Shqyerja e derës së bibliotekës së burgut, u mblodhën gjithë librat e Enver Hoxhës dhe të klasikëve të marksizmit dhe iu vu zjarri. Anash flakëve vallëzonin të burgosurit dhe këndonin këngë patriotike. Ne ç’të bëjmë tani me dorëshkrimet tona? Të shqyejmë depot e burgut, të marrim bukën, makaronat, fasulet dhe orizin e kuzhinës. Jo, jo, rregull! – thirri një zë. Dhe dinjitet. Spiunët e burgosur donin të dorëzonin menjëherë çelësat e depove ku punonin, po kujt? Ndërkohë përgjonin. Që, nëse do të duhej të dëshmonin, të ishin të saktë. Këtu çelësat, këtu, grumbullojini këtu!… Disa nga ata i treguan menjëherë pseudonimet, sekretet dhe donin të bashkoheshin me kryengritësit. Spiuni i bibliotekës shtirej i qetë. Librat s’i ha as qeni, thoshte. Thuhet për paratë, i tha dikush. S’ka nevojë të djegim libra, ulërinte një hollak, të kujtdo qofshin. Spiunët t’i mënjanojmë. Na prishin punë. Do t’u bëjnë shenja atyre të komandës, jashtë rrethimit. Të shkojmë në galeri, të çajmë ndonjë dalje té fshehtë, të ikim. Edhe në revoltën e Spaçit donin t’i asgjësonin spiunët. Në fillim të urrejmë ata që na i bënë spiunë bashkëvuajtësit, thanë. Lërini akademitë, jemi në revoltë, bërtiti përsëri një gjatosh. Kali, Nikolla. Të burgosurit qenë shpërndarë kudo, të lirë, grupe-grupe, të vetmuar, pa rreshta, për herë të parë kështu, brenda telave me gjemba, të shkujdesur, te shkallët, nëpër fjetore, ca vendosën të shtriheshin oborreve, bisedohej me zë të lartë, gjithë shqetësim, dëgjoheshin porosi, kërkesa se ç’duhej të bënin, një kafe dua, ç’presim, të zgjedhim drejtuesit, janë, por të fshehtë, t’i mbrojmë me trupat tanë, ne jemi, ne, s’ka tjetër, jemi të humbur, të vdesim, aq më mirë. S’rrohej ashtu. Drejtuesit e zyrës teknike dhe të riedukimit mundoheshin të mbanin qetësinë e përgjithshme, megjithëse s’ishin të qetë as vetë. Të mbrojmë njëri-tjetrin. Dëmi të jetë sa më i paktë… Ngjyra tullë e veshjeve tona dukej më e padurueshme se kurrë e ato me vija zebre, më të acarta. Ca nxorën nga thasët veshje të tjera, këmishë civile, gjithë rrudha nga të ndenjurit e përjetshëm. Dhe ç’dritë paska sot! Ngaqë s’ka policë brenda. Shiko rrethimin, po i shtojnë ushtarët. Shiko, shiko, nuk janë vetëm nëpër kullat, por edhe midis tyre. Më këmbë. Kanë zënë pozicione lufte. Kanë vënë dhe helmetat në kokë. Paskan dhe çantën e kundërgazit hedhur supeve. Sa të marrë që janë! Në revoltën e Spaçit hipi mbi supet tona një djalë i ri, Skënder Daja, dhe u foli ushtarëve, eeeeejjj, vëllezër, edhe unë sa ju jam, 21 vjeç, ulini armët, mos qëlloni mbi ne, jemi në burg, se duam lirinë, atdheun, juve, u rebeluam për lirinë dhe atdheun. Mos gaboni…
vijon ne fillim
VISAR ZHITI

Biografia e ‘46: Si u vranë Qemal Stafa dhe Vojo Kushi

Dritëhijet e ngjarjeve të bujshme në Tiranën e vitit ‘42
Vrasjet e mistershme të Qemal Stafës, Vojo Kushit, Sadik Stravelecit e Xhorxhi Martinit pak çaste pas ndarjes me Enverin.
“Enveri urdhëroi për të vrarë Niko Xoxin e Sadik Premten”
“Koçi Xoxe ishte miku më i afërt i Enverit”
…vijon nga numri i kaluar
Tre heronjtë e Kodrës së Kuqe, Vojo Kushi, Xhorxhi Martini e Sadik Stravreleci, janë vrarë në një shtëpi në Tiranë pak çaste pasi janë ndarë me Enverin. Në pamje të parë, mënyra si e përshkruan këtë ngjarje të bujshme dokumenti i vitit ‘46, përjashton çdo dilemë për rrethanat e tragjedisë, por leximi i vëmendshëm i variantit të servirur aty nga Enveri, të cilin nuk e ka përmendur më kurrë, të krijon një shije dyshimi, që vë në diskutim jo thjesht kronologjinë e ngjarjes. “Enveri mbriti në bazën ilegale të tre martirëve 12 orë para vrasjes së tyre, pohon dokumenti. Aty takoi shokët, u hoqi vërejtje për lëshimet që kanë bërë, i porosi të marrin masa mbrojtjeje, këshilloi Xhorxhi Martinin të mbërthejë mekanizmin e kobures njëzetëshe me të cilën loste. Sadik Stravrelecit i dha udhëzime të niset të nesërmen në Kosovë. Korrierin që do të nisej për te çeta e Baba Fajës e këshilloi të ikë që pa gdhirë. Të zonjën e shtëpisë, një militante të vjetër, e urdhëroi që mos të qasë aty Anastas Lulon. Por, plani dështoi. Të nesërmen që me natë forcat armike rrethuan shtëpinë. Lufta vazhdoi 6 orë me radhë. Gjashtë orë të tjera Enveri nuk luajti nga dritarja e shtëpisë ku ndodhej 600 metro larg vendit të ngjarjes. Ay dëgjonte poteren e armëve dhe merrte me mend se ç’ndodhte. I prekur thellë nga vdekja e shokëve, atë ditë shkroi me dorën e vet traktatin “Tre heronj”, i cili u shpërnda përnjëherësh”. Ky është varianti i autorëve të biografisë së vitit ‘46 për ngjarjen e Kodrës së Kuqe. (Aty, veç të tjerave, nuk përmendet prania e të mbijetuarit të tragjedisë). Enveri, sipas tyre, nuk ka qenë vetëm vizitori i fundit i bazës ilegale, por edhe dëshmitari i ngjarjes të cilën e ka ndjekur nga afër(!)Çuditërisht e njëjta gjë ka ndodhur edhe në rastin e Qemal Stafës, i cili, siç konfirmohet te “Biografia…” është sulmuar në bazën e tij “pak momente pasi merr udhëzimet nga Enveri për të shkuar në Vlorë”. Sidoqoftë, jo çdo rastësi mund të bëhet shkak për hamendësime të ndryshme, megjithatë, mënyra si është zbardhur më vonë kronika e këtyre ngjarjeve nga protagonisti i “Biografisë…” dhe disa pohime të kundërta me variantin zyrtar të publikuar vitet e fundit nga dëshmitarë të tjerë, nuk e kanë fashitur përfundimisht misterin rreth tyre. Ndërkaq, pjesa në vijim e dokumentit zbulon të tjera ndodhi nga jeta e diktatorit në fillimin e viteve ‘40. Ndër to duken interesante konsideratat për Koçi Xoxen, që përcaktohet si kreu i hierarkisë së miqve më të afërt të Enverit, paçka se     pak më vonë do të zinte kreun e agjenturës antishqiptare dhe urdhrat për ekzekutimin e Niko Xoxes e Sadik Premtes…
* * *
Enveri vazhdonte të qëndronte në Tiranë për të drejtuar punën dhe aksionet. Shtëpitë e popullit fukara të lagjes së Tiranës “Vorri i Bomit” u bënë qendrat kryesore, nga ku dilnin parullat dhe direktivat që mobilizonin masat për luftë. Enveri është në kontakt të përditshëm me shokët që kanë përgjegjësi të ndryshme. Ai i udhëzon këta në luftën e tyre dhe nëpërmjet tyre merr eksperiencën e masave. Shoku i tij më i afërt, Koçi Xoxe, arrestohet. Qemal Stafa pasi merr udhëzimet nga Enveri për të shkuar në Vlorë, rrethohet dhe vritet në lagjen e Tiranës, të tjerë shokë bien dëshmorë. Pas dhjetë muajsh përpjekje të Partisë, ishin krijuar konditat e themelimit të Frontit, Italia dhe Gjermania fashiste ishin n’apogjenën e fitoreve të tyre. Me trakte, me organin e rregullt “Zëri i Popullit”, Partia kishte arrirë të ngjallë dashurinë më të madhe për Bashkimin Sovjetik, për Stalinin, për ushtrinë e kuqe heroike. Kundër manovrave dhe demagogjisë fashiste që përpiqej të mbillte urrejtjen mes popujve, Partia kishte ngjallur   dashurinë kundrejt popujve të tjerë të shtypur, sidomos kundrejt popujve të Jugosllavisë. Në Shqipëri rezistenca kishte marrë proporcione të mëdha në zonat e çliruara, si Peza, Opari, Tomorica, Mesapliku, Mallakastra etj. Çetat e armatosura vepronin në luftë të hapët me okupatorin. Postat e karabinjerisë ishin spastruar, armiku ishte strukur në qytete, autokolonat e tij qarkullonin të shoqëruara me autoblinda. Çetat vrisnin dhe zinin rob me qindra ushtarë italianë, shkatërronin ura, rrugë, prisnin vijat telefonike, sulmonin depot e ushqimit dhe ua ndanin këto popullit. Njësitë në qytete ishin zmadhuar pa masë. Në këto kondita dhe me këtë aktiv  lufte, Komiteti Central i Partisë mori vendimin për organizmin e Frontit Nacionalçlirimtar.

Vojo Kushi

Në Konferencën e Pezës, që u mblodh për këtë qëllim më 16 shtator 1942, u thirrën dhe kishin ardhur të përfaqësonin nga të gjitha shtresat e popullit dhe patriotë si Myslym Peza, Baba Faja, Haxhi Lleshi etj. Komiteti Central i Partisë kishte deleguar Enver Hoxhën, Nako Spirun dhe shokë të tjerë. Enveri shtroi në konferencë eksperiencën që kishte mbledhur deri atëherë nga përpjekjet e masave popullore, të cilat kishin fituar besimin në triumfin e kauzës së tyre. Ai dha kuptimin e drejtë të bashkimit që duhej, bashkimi i cili do të realizohej vetëm në zjarrin e luftës antifashiste dhe do të krijonte atë bllok të vetëm të të gjitha forcave popullore, pa dallim feje, krahine ose ideje, dhe që kishte predikuar me kohë Partia Komuniste Shqiptare. Ay theksoi nevojën e goditjes dhe të shkatërrimit total t’aparatit të vjetër të shtetit që kishte kapitulluar më 7 prill 1939 dhe të ngritjes së një pushteti të ri. Shoku i tij, Naku Spiru, ngriti çështjen e organizmit të shëndoshë t’organizatës së rinisë. Mbi këto vija të përgjithshme doli rezolucioni i Konferencës së Pezës, që u hartua prej Enver Hoxhës dhe Naku Spirus. Rreth mbledhjes së Pezës armikut i kishte rënë era, por nuk dinte ekzakt vendin dhe qëllimet e mbledhjes. Me gjith’atë ay grumbulloi forcat dhe i lëshoi në sulm për t’i rrethuar dhe për të djegur gjithë zonën. Po ishte vonë, konferenca kishte mbaruar punën 2 ditë më parë dhe delegatët ishin shpërndarë. Vetëm Enveri me disa shokë, duke u kthyer për në Tiranë, takon forcat armike që shkonin të rrethonin Pezën. Ata kishin me vete thasët me material të konferencës të botuar në shtypshkronjën ilegale që kishin të fshehur në mal. Qenë në rrezik të kapeshin, por shpejtësia dhe manovrimi i tyre depistoi vërejtjen e armikut, ata fshehën materialin në një han mbanë rrugës dhe me një farë taktike i shpëtuan nga duart e armikut, i cili u kujtua vonë dhe kontrolloj të nesërmen n’anën ku gjeti dhe zuri materialin, i cili u ribotua përsëri dhe u shpërnda në gjithë Shqipërinë. Në Pezë delegatët kishin mbetur dakord të bëheshin aksione me karakter të përgjithshëm. Aksioni u krye me sukses, u prenë gjitha rrjetat telefonike dhe u sulmuan autokolonat e armikut. Vetëm një nga delegatët e konferencës nuk e zbatoi detyrimin që kishte marrë përsipër, ky ishte Abaz Kupi, i cili vazhdoi në këtë rrugë gjersa u hodh jashtë nga Këshilli i Përgjithshëm. Partia mobilizoi gjithë forcat e saja për realizimin e kësaj vepre të madhe. Pa marrë parasysh rreziqet, nën ndjekjen më të egër të Mustafa Krujës, komunistët edhe patriotët mblidhnin popullin e fshatrave dhe qyteteve dhe organizonin këshillat n.çl. Si reaksion kundër vendimeve të Pezës, okupatori nxiti dhe krijoi forma të reja organizimi të reaksionit të brendshëm, si Ballin Kombëtar dhe të tjera organizata, duke filluar gjithashtu dhe operacione në shkallë të gjerë.  Balli, në të cilën merrnin pjesë të gjithë bejlerët dhe borgjezia reaksionare, “Grupi i Zjarrit”, i vetquajtur komunist, organizoi luftën tok me okupatorin kundër Frontit N.Çl. Në qytete dhe sidomos në Tiranë, ku aksionet ishin bërë të rrezikshme për okupatorin, ay vuri në urdhër të ditës terrorin më të zi. Çdo natë bllokoheshin mëhallë të tëra, arrestoheshin, burgoseshin dhe vriteshin patriotë pa gjyq, masakroheshin njerëz të dyshimtë. Për shumë kohë pas Konferencës së Pezës, Enveri vazhdon të qëndrojë në Tiranë në krye të punës, që kishte ngarkuar partia e tij. Okupatori e kishte dënuar me vdekje ne mungesë dhe ndjekjet kundër tij ishin bërë më të dendura. Fotografia e tij ishte shpërndarë në të katër anët, por agjentëve dhe

Qemal Stafa

informatorëve fashistë nuk mund t’u shkonte kurrë në mendje se muratori me emër usta Hasani, me një kapellë të vjetërt, me robe të shqyera dhe me fytyrë tërë këlqere, ose elektricisti Thanas me petkë të thjeshtë, punëtori me veglat e zanatit nën sjetull, që u kalonte kushedi sa herë përpara, ishte vetë Enveri, njeriu që kërkohej dhe duhej kapur i gjallë ose i vdekur. Armiku kishte informata që një njeri me karakteristikat e tij, i pashëm, me sy të zezë dhe vetulla të gjera ishte kapur pa dokumenta dhe s’tregonte emrin, por Enveri ishte në Tiranë, në rrugën e Gazhinës, karshi postës së karabinjerisë, që ruante lëvizjet e njerëzve të dyshimtë. Ishte aty dy net dhe dy ditë me radhë delegati i Komitetit Central të Partisë në mbledhjen e aktivit të Tiranës, i ruajtur nga shokët e tij me bomba, automatikë dhe mitraloza në duar, gati kundër çdo rreziku. Një lajm tjetër i vjen okupatorit se policia e Prizrenit ka rënë në gjurmë të një njeriu të dyshimtë që i përngjan Enverit. Por, është tamam atëherë kur Enveri ka shkuar të organizojë Konferencën I të vendit të Partisë, që u mblodh në Labinot t’Elbasanit në vitin 1943. Në këtë konferencë të madhe dhe të parë të partisë së Enveri paraqit raportin. Ay vuri në dukje luftën që kishte bërë partia e jonë e re kundra elementave deviatorë të mëngjër, kundra opurtunistëve, ay vuri në dukje rreziqet që e kërcënojnë Partinë nga këta njerëz, vuri në dukje mbeturinat e sëmundjeve të grupeve, të cilat duheshin luftuar me ashpërisë më të madhe, ay vuri përpara Konferencës së Partisë detyrën e organizmit sa më të fortë të luftës kundra okupatorit. Ay kërkoi zgjedhjen e Komitetit Central definitiv të Partisë. Nga Konferenca historike e Partisë doli Komiteti Central i Partisë dhe Enveri u zgjodh Sekretar i Përgjithshëm i saj. Partia Komuniste po bëhej një forcë e madhe, ajo ecte me hapa të sigurta drejt rrugës që e mësonin mësuesit e mëdhenj Marksi-Engelsi-Lenini-Stalini. Pas Konferencës së Partisë, Enveri thirri disa krerë të “Grupit të Zjarrit” dhe duke iu vënë në dukje atyre punën anti-marksiste dhe tradhtare që po bënin, i urdhëroi t’i dorëzonin partisë kuadrot e grupit dhe gjithë punën e tyre, të hidheshin pa rezerva në luftë kundër okupatorit, anëtarët më të mirë të grupit të shkriheshin në radhët e partisë dhe të leftohej   udhëheqësi i këtij grupi, arkeo-marksist dhe sipuni i Mustafa Krujës, Zisi Andrea, me pseudonimin Zjarri. Kjo ishte fjala e fundit e partisë kundër “Grupit të Zjarrit”. Këtu s’kishte lëshime, o me Partinë, ose në luftë me të. “Grupi i Zjarrit” vazhdoi dhe për një kohë veprimtarinë e tij nën drejtimin e Zisi Andreas. Atëherë Enver Hoxha shkroi artikullin në Zërin e Popullit, ku demaskoi hapët si agjentë të okupatorit Zisi Andrenë dhe veprimtarinë e grupit të zjarrit. Një demaskim i tillë bëri që elementëve të gënjyer të kërkojnë likuidimin e grupit dhe inkuadrimin e tyre në radhët e partisë. “Grupi i Zjarrit” mori fund. Zisi Andrea mbaroi agjent i Ovres dhe i gestapos. Enver Hoxha u dha urdhër shokëve të Korçës të pushkatonin Niko Xoxin, trockist dhe agjent i fashizmit. Ay u ekzekutua. Anastas Luloja dhe Sadik Premtja vazhdonin luftën kundër Partisë. Enver Hoxha nga Labinoti dha urdhër t’arrestoheshin dhe të gjykoheshin Anastas Lulo dhe Sadik Premtja. Anastas Lulo u gjykua dhe u pushkatua si tradhtar i popullit e i partisë, dhe sabotator. Gjatë qëndrimit në Tiranë, janë të panumërta episodet që i kanë ndodhur Enverit, por ka disa për të cilat ay mban kujtimin më të shtrenjtë. Në kodrën e Kuqe në Tiranë, në një shtëpi të vjetër prej qerpiçi, banonte ilegalisht Vojo Kushi, Xhorxhi Martini që ishte plagosur në një aksion dhe Sadik Stravreleci, luftëtar i vendosur, por me trup të thyer prej tuberkulozi. Enveri kujdeset për jetën dhe shëndetin e shokëve të tij. Ay ka mësuar se në shtëpinë ku banon Xhorxhi Martini i plagosur, shokët po bëjnë shumë lëvizje dhe kjo bie në sy të okupatorit. Ay niset vet t’i jap fund kësaj gjëje. Ishte 12 orë para se të vriteshin. Aty takohet me shokët, u heq vërejtjet për lëshimet që kanë bërë, i porosit kategorikisht të marrin masa mbrojtje, këshillon Xhoxhi Martinin të mbërthejë mekanizmin e kobures së tij njëzetshe me të cilën po lonte në duar. Sadik Stravreleci i jep udhëzime të nesërmen të niset për Kosovë, i jep letrat dhe të hollat e udhëtimit. Korrierin e Partisë, që do të shkojë në Martanesh, për të çuar udhëzimet dhe material për çetën e Baba Fajës, e këshillon që të mos bëjë lëvizje dhe të ikë që pa gdhirë. Të zonjës së shtëpisë, një militante e vjetër, i urdhëron që mos të qasë më në shtëpi Anastas Lulon, i cili n’atë kohë ndodhej në Tiranë. Por, plani nuk doli në krye, të nesërmen që me natë forcat armike me mitraloza dhe me tankse kishin rrethuar shtëpinë e Vojo Kushit. Lufta vazhdoi 6 orë me radhë dhe 6 orë të tjera Enveri nuk luajti nga dritarja e shtëpisë ku banonte 600 metro larg vendit të ngjarjes. Ay dëgjonte poteren e armëve dhe merrte me mend se ç’ndodhte, ay s’dinte kush luftonte, por sigurisht ishte luftë e shokëve që kish edukuar vetë. Atë ditë, i prekur thellë nga vdekja e shokëve të tij, ay shkroi me dorën e vet traktatin “Tre heronj”, i cili u shpërnda përnjëherësh në popull. Një herë tjetër ay ndodhej me shokun e tij të luftës, jugosllavin Miladin Popoviçin, në një shtëpi punëtori buzë Lanës. Shtëpia ishte izoluar. Dy ditë më parë atje Enveri kishte mbaruar së shkruari traktatin me rëndësi, që Komiteti Central u drejtonte katundarëve të Shqipërisë, i cili ishte shtypur në shtyp-shkronjat klandestinë të qytetit dhe shpërndarë në gjithë Shqipërinë. Ishte pra natë, dhe ishin vetëm të dy, Enveri me Miladinin. Pa pritur ndëgjohen armë dhe bomba, të shtirat u dëgjuan afër shtëpisë së Mustafa Krujës, e cila ndodhej atje afër. Të ipnin përshtypjen e një atentati. Pas armëve të para, gjithë milicët që banonin në kazermat pranë shtëpisë së Mustafa Krujës, duke shtirë nga të katër anët, lëshohen dhe rrethojnë mëhallën. Një burrë që banonte në katin e sipërm të shtëpisë, ku ishte Enveri me Miladinin, filloi të zbrazë armët nga dritarja. Puna u pa, ishte dhe ay një spiun. Të dy shokët u gjenin para vdekjes dhe me bomba në dorë prisnin momentin deciziv të sulmit. Në këtë moment suprem të jetës së tyre ata përqafuan shoqi-shoqin dhe Enveri kur flet për Miladinin, s’mungon të thotë fjalët e tij që ay i tha Enverit n’errësirën e asaj nate që i priste vdekja: “Shoku Enver, luftuam dhe do të vdesim duke luftuar për një çështje të madhe, për çlirimin e Shqipërisë. Unë jam i lumtur që jap jetën për popullin Shqiptar. Gjaku i jonë le të shërbejë për vëllazërimin e popujve t’anë”. Dhe Enveri shton: “Kurrë në jetën e tij nuk e ka ndjerë veten më të fortë se n’atë çast kur shihte se krahas me të një shok jugosllav kishte vendosur të vdiste me aq heroizëm për popullin shqiptar”. Fati e desh që këta të shpëtonin për qime.

Në mbledhjen e 8 nëntorit Enveri s’u zgjodh kryetar

Enver Hoxha e udheheqes te tjere komuniste ne shtepine ku u themeluar partia komuniste shqiptare

Mbledhja e 8 nëntorit 1941 nuk zgjodhi kryetar, por një Komitet të Përkohshëm. Aty Enveri mori pjesë si delegat i grupit të Korçës. Përpos pohimeve të kundërshtarëve politikë dhe dëshmitarëve të tjerë, një fakt i tillë konfirmohet zyrtarisht edhe në një dokument autentik të KQ botuar në vitin 1946. Libri “Enver Hoxha, biografia” sjell një histori disi ndryshe nga ajo që është artikuluar më vonë nga propagandistët e zellshëm dhe vet diktatori. “Konferenca e parë e grupeve komuniste, shkruhet tekstualisht në dokumentin e panjohur, u mblodh në Tiranë në terrorin e math t’armikut dhe zgjodhi Komitetin Central Profizor. Enveri ishte aty delegat i grupit të Korçës mes shokëve të tjerë, Qemal Stafa, Koçi Xoxe, Kristo Themelko, Tuk Jakova e Vasil Shanto”. Ndryshe nga çfarë është artikuluar më vonë për aktet e mbledhjes themeluese, biografia e parë e Enverit pohon faktin që “trakti i parë i Komitetit Central Provizor që lëshoi kushtrimin e luftës pa kompromis kundra okupatorit dhe shërbëtorëve të tij u redaktua nga Qemal Stafa”. Në pjesën tjetër ku shtjellohen rrethanat e krijimit të PKSH-së dhe veprimet e para të saj, dallon  përkujdesja e autorëve për të veçuar qëndrimin e rreptë të Enverit ndaj kundërshtarëve politikë, ku futen “devijatorë”, “arqiomarksistë”, “trockistë”, “antiparti” “puthadorë të të huajit” etj. Likuidimi fizik i tyre nënvizohet te “Biografia…” si merita më e lavdishme e aktivitetit të Enverit në periudhën e ilegalitetit. Në morinë e argumentave të kësaj qasjeje, biografishkruesit e Enverit përmendin kryqëzatën ndaj Aristidh Qëndros, Niko Xoxës, Anastas Lulës e Sadik Premtes, por edhe raste të tjera ku urdhri i Hoxhës ka qenë fatal për dhjetëra të tjerë të shpallur prej tij si elementë të rrezikshëm.