Rikthimi i sopranos/ Inva Mula shkëlqen në teatrin antik të Orange

Inva Mula ka shkëlqyer të martën në mbrëmje me rolin e Mimisë në operan “La Boheme”, në “Les Chorégies d’Orange”, që është festivali më i hershëm francez, i cili daton qysh prej vitit 1869. Interpretimi i sopranos shqiptare është duartrokitur gjatë dhe është vlerësuar për interpretimin dhe ngjyrat e zërit. “Mimi është një personazh që unë e dua shumë, sepse është një vajzë e thjeshtë dhe mjaft e ndjeshme. Ka një botë të brendshme të mrekullueshme”,- tha sopranoja për “Francë 2”, që transmetoi live shfaqjen. “Skena është dominuar nga zëri i fuqishëm i sopranos Inva Mula dhe baritonit Tézier Ludovik”, – shkruajnë kritikët. Kështu, vetëm pak muaj pasi është bërë nënë për herë të dytë, sopranoja Inva Mula i kthehet sërish skenës operistike. Më ardhjen në jetë të vajzës Nina, sopranoja kishte anuluar disa projekte për t’u rikthyer në festivalin prestigjioz të Orange-s vetëm 3 muaj pas lindjes. Sopranoja u ngjit në skenë me “La Boheme” të Giacomo Puçini-t në amfiteatrin antik roman në Orange, i cili ka duartrokitur interpretimin e saj dhe të disa prej emrave më të njohur të skenës operistike, si Tézier Ludovik, Nicola Cabrone, Vittorio Grigolo, Roberto Alagna, Patrizia Ciofi, Diana Damrau. Opera është drejtuar nga mjeshtri koreano-jugor, Myung-Whun Chung, drejtues i Orkestrës Filarmonike të Radio Francës. Për sopranon shqiptare nuk është hera e parë që shkëlqen në teatrin e Orange-s. Tre vjet me parë ajo është duartrokitur me rolin e Nedës tek “Pagliaçi” dhe ky është një rikthim pas 3 vitesh mungesë. “La Boheme” konsiderohet një nga veprat më të arrira të kompozitorit italian. Pas kësaj Inva Mula do të vijojë me kalendarin e saj, të përcaktuar tashmë. A.T

Sonila Meço:Pushtuesi që rikthehet me telenovela…

Ajo është një nga ‘gratë e forta’ të televizionit. (Ndoshta e vetmja grua e fortë e televizionit!) E tillë sepse i përket një race tjetër: vjen nga bota akademike dhe arrin të bëhet televizive. Dhe, ky është pothuajse një kalim ylberi: përgjatë tij mund të zhbëhesh, shndërrohesh ose zhdukesh. Sonila Meço ia ka dalë që thelbit dhe kryeneçësisë akademike t’i veshë shpejtësinë dhe formën televizive. Është një lidhje e lumtur, siç e dëshmon edhe intervista më poshtë.

1- Dita e Çlirimit: 28 apo 29 Nëntori?
Dy  dekada në kërkim të një date që prodhon konsensus, dy dekada për t’u dhënë ngjyrë fituesve të luftës, dy dekada për ta degjeneruar debatin në dy të vërteta e në fund të ditës bilanci: bojë e letër harxhuar për të dëshmuar se kur u largua i fundmi gjerman. Rrekja për të politizuar një datë, që, megjithëse produkt i një dekreti,  është simbol, ka harxhuar kaq shumë energji sa më shumë ngjan se po siglojmë ndarjen përtej bashkimit. Çdo shtet ka nevojë për datat, sado sforcueshëm e imponueshëm vendosur, nuk duhet humbur rasti që për përplasje identitetesh ideologjike t’i mësyjmë historisë për t’u pozicionuar secili në istikamin e vet. Në ditët kur përmendet më shumë se ‘buka’ fjala ‘kompromis’ ne e kemi të pamundur ta gjejmë atë edhe për festat. Me apo pa ‘apo’, le ta gjejmë kurajën të biem dakord për një akt formal, pa harruar kthimin e Gjergj Kastriotit në atdhe, pavarësinë, çlirimin pavarësisht ç’solli ai më pas. Qofshin këto në një datë a dy, do të mbeten aty si shenja të forta të historisë së përbashkët të shqiptarëve.
2- Shenjat e cilit pushtues duken më qartë në fizionominë sociale shqiptare?
Pushtimet në shekuj të shqiptarëve, sundimet e gjata, lufta e qëndresa përgjatë tyre kanë ngjizur ndër ne nevojën e formimit të një identiteti të ndryshëm nga ai i pushtuesit. Ngjan se një enzimë e fortë ka ndikuar në unifikimin e kulturës identitare. Nga luftërat ballkanike tek ato botërore kemi dëshmuar se nuk kemi ndenjur urtë, se kemi ditur të bëjmë rezistencë. Edhe në amullinë e kaosin pesëshekullor, në periudhën e zymtë e të errët pas vdekjes së Skënderbeut, kur jetuam gjatë nën perandori, megjithëse në periferi të saj, gjithherë jemi përpjekur t’u rezistojmë pasioneve të fqinjëve për territoret tona. Shumë sjellje tona kushtëzohen nga rezistenca e gjatë kundrejt pushtimit, por kur ky i fundit është i gjatë, shumë i gjatë, për shekuj me radhë, nuk na lë dhuratë veç toponime, emra, ndërtesa e fjalë, por edhe dëshirë për të parë në masë telenovelat në gjuhën e tij (qesh).
3- Kur themi ‘qytet’ në kuptimin ‘polis’, cili prej vendbanimeve shqiptare e meriton këtë emërtim?
Nëse niveli i urbanizimit do të konsiderohej si tregues i mjaftueshëm për zhvillimin e një polisi, Tirana është ende me një draft plani rregullues, e paqartë, e turbullt, e shfrenuar. Por ende me shanset për ta merituar përcaktimin.
4- WikiLeaks, mirë apo keq?
Wikileaks është i sikletshëm për diplomacinë, bezdisës për politikën, shqetësues në termat e sigurisë, fotosintezë për spekulatorët mediatikë, motiv për gazetarinë investigative, me efekt 0 për politikën e jashtme. Megjithatë, zelli për të zhvendosur gjykimin dhe verdiktin përfundimtar te një entitet jashtë nesh nuk qenkërka karakteristikë veç e shqiptarëve.
5- Gegnishtja apo standardi?
Dy hapësira të ndërlidhura, po japin e marrin me më shumë guxim tani. Konvencion i shpirtit, gjuha, shtresëzon shekuj historie e kulture, çdo huamarrje kësisoj duhet bërë me shumë kujdes se të dyja mund të lëndohen, standardi prej një çekuilibrimi nga dyndja e beftë e gegnishtes, por edhe gegnishtja nga fyerja e gjatë akumuluar prej një vendimi deri diku të dhunshëm. Duam apo nuk duam, ashtu si edhe në këto radhë shkruar nga një përmetare, në media, art e kulturë bujtja e gegnishtes po bëhet e pashmangshme, por jo kërcënuese për standardin, që gjithsesi mbetet përbashkues.
6- Shqipëri etnike, apo kështu si jemi mjafton?
Bashkimi ekonomik e kulturor ngjajnë të mundur karshi një teze pretenduese deri në delir si kjo e Shqipërisë etnike. Në këtë vendin tim kam miq edhe nga minoritetet që e duan Shqipërinë, e për këtë jam e bindur që kjo e fundit nuk u përket vetëm shqiptarëve. Ndërsa politikanët gjithnjë e më shumë flasin për bashkimin fizik me hyrjen në Europë, pres ende të bindem e jo thjesht frymëzohem për një kryeministër, një president e një qeveri mbarëshqiptare.
7- A ka një rrezik neo-otoman për Shqipërinë?
Neo-otomanizmi si slogan propagandistik i rri mirë kohërave të krizave, kur të mëdhenjtë humbasin vëmendjen ndaj rajoneve të vogla si Ballkani, për t’u marrë pak më shumë me veten. Në këtë pluhur dhe re paqartësie e pasigurie, nostalgjia formëzon krijesa deri diku garantuese si Fuqitë e Reja Rajonale. Nëse nënkuptohet Turqia si një prej tyre, më ngjan keqkuptim i madh përcaktimi ‘neo-otomanizëm’. Otomanizmi më shpie te perandoria, gjasat e së cilës nuk i shoh kurrkund. Shqipëria, konceptuar historikisht mes Lindjes e Perëndimit, nuk vuan as rënie entuziazmi për t’iu bashkuar Europës e as paragjykim për të bashkëpunuar me miqtë nga lind dielli. Le t’i gjejmë diku tjetër motivet e perspektivës së zhvillimit në Ballkan.
8- A ka pasur një rrezik anglo-amerikan për Shqipërinë?
‘Rreziqet’ e shpallura publikisht janë më shumë pjella të propagandës së pushtetit. Aq më tepër kur ky pushtet është edhe diktatorial. Në ndryshim nga rreziku i mësipërm që i mësyhet Europës për ta shantazhuar në dobësi e sipër, ai anglo-amerikan u injektua për të justifikuar vetizolimin. Ishim shumë të vegjël për të pretenduar pushtimin nga më të mëdhenjtë.
9- Si do i përshkruanit gjurmët në histori të Ahmet Zogut, Enver Hoxhës, Sali Berishës?
Materia ku shkel gjykimi im është ende e nxehtë dhe gjurmët nuk dallohen dot lehtë pa u ftohur ajo. Përshkrimi im personal është i parëndësishëm, sepse nxënëse kam mësuar me librat e historisë së fillim viteve ’90, ku ideologjia komuniste e kish ende bojën e freskët mbi to; u bëra gazetare me perceptimet mbi historinë në vitet 2000, ku persekutuesit konfondoheshin pa problem me të persekutuarit  dhe ende nuk kam guxim të besoj atë që shkruhet prej atyre që gjykimin e kanë artikuluar në të nxehtë. Në këtë ‘përvëlim’ shqisash e lënde historia të paktën ka rënë dakord të pagëzojë mbret të parin dhe diktator të dytin. Teksa për Berishën, ende nuk kanë nisur të flasin historianët, por vetëm kundërshtarët apo mbështetësit e tij politikë. Çfarë doze objektiviteti mund të kenë bashkëkohësit, që më së shumti njihen për dellin kryqëzues? Kjo vlen për çdo politikan të tranzicionit, pak më shumë për më jetëgjatin e periudhës së pluralizmit
10- Ballist, i/e Legalitetit, partizan apo asnjanës?
Gjyshi im u aktivizua me Ballin, për këtë hoqën keq tre breza deri në vitet ’90. Xhaxhai im doli shumë i ri partizan, për këtë mundën të shpëtojnë diçka tre breza për të njëjtën periudhë. Teksa i pari vuajti për diçka që besonte, të dytit iu shpërblye besimi. At e bir sot nuk jetojnë, u ndanë nga jeta pa ardhur demokracia. Jam e bindur që nuk do habiteshin po të mësonin se një prej nipërve është anëtar i Partisë Lëvizja e Legalitetit. Për këtë nuk di nëse beson, apo e bën sepse të jesh asnjanës nuk është as në modë e as shpërblyese. Në kohët e sotme të merr malli për një kauzë të denjë, paragjykohesh keqas  t’i japësh zë një opinioni, por gjithsesi ia vlen të ‘digjesh’ edhe sepse deklarimi është mbrojtja më e mirë. Andaj me këdo, veç jo asnjanëse.
11- A ishte Partia Komuniste Shqiptare vepër e jugosllavëve?
Lëvizjet komuniste në rajon e patën këtë ndikim. Nuk di të them a qe vepër plotësisht e tyre, por di se ai që e gëzoi bëri shpejt të vetën.
12- Në rrafsh simbolik, si do e shpjegonit Hamza Kastriotin?
Të çdokohshëm. Hamza historia ka plot, madje nuk di nëse do kishte histori pa Hamza. Me lindjen e Gjonit, djalit të Skënderbeut, Hamzai, nipi i tij, humbi çdo shpresë për trashëgimin e principatës së Kastriotëve. Nisi gjithçka nga frika, për të marrë formën e zemëratës dhe frustrimit. Kështu ndodh më së shumti. Të paktë janë ata që ia kanë dalë të kenë sukses pa një akt tradhtie.
13- Po mbretëreshën Geraldinë?
Një histori e trishtë e fisnikes së bukur, viktimë e një eksperimenti të dështuar monarkik, mbretërim vetëm për 354 ditë, dashuri e besnikëri për gjithë jetën. Hollywood-i nuk e bindi dot, pavarësisht tundimit të saj, të bënte një romancë frymëzuar prej historisë së Geraldinës. Bekim për çdo krijues fati i saj.
14- Partizani, Tirana, Dinamo, Vllaznia apo Besa?
Zhgënjyese me dhimbje, nuk e ndjek sot Superligën apo Kategorinë e parë. Por më kujtohet kur me një radio të vogël, dhuratë nga kushërinjtë prej Shkupi në vitet ’80, të shtunat dhe të dielat buçisnin nga zëri i Ahmet Shqarrit dhe Ismet Bellovës për të shoqëruar rrjetën e Shehut, Kolës, Demollarit. Me zemër Partizani, me arsye Dinamo, për spektakël Tirona. Kur im atë më tregon se ç’bënte pasioni i Demnerit të dikurshëm me një top llastiku, zerot pas shifrës së trajnerëve nuk i bëjnë drejtësi futbollit, por basteve.
15- A është frymëzuese figura e Krishtit?
Krishti për një muslimane si unë nuk provokon dilemën profet apo bir i Zotit, por më frymëzon përtej çdo besimtari që kam njohur. Jo për mrekullitë, se ato ndodhin e lindin edhe prej nesh, mjafton të shoh Amarisin çdo ditë. Besimi ynë sfidohet çdo herë nga të paudhët, por urtia e Krishtit, si edhe e profetëve të tjerë, të ndihmon të gjesh ekuilibrin e çmuar mes besimit, familjes dhe punës.
16- Nëse do i përballnit si simbole fetare, historike, sociale, por edhe kulturore, cili ka ndikuar më shumë historinë e njerëzimit, Krishti apo Muhameti?
Pyetje enciklopedike, të bësh një krahasim relativ të influencës së tyre është proces subjektiv. Zoti e di më mirë se përse ka zgjedhur t’i sjellë të dy mesazherët e tij, secili në pjesë të ndryshme, secili në kohë të ndryshme, secili i adhuruar e paragjykuar njëkohësisht. Në një perceptim të shpejtë Muhamedi qe themelues i një besimi të madh botëror e lider politik e ushtarak. Krishti themelues i Krishterimit, figurë qendrore e tij. Por sot influenca e tyre ndihet pak atje ku shtrihet pushteti i vërtetë (tokësor të kuptohemi).
17- Besëtytnitë: i njihni, i sundoni apo ju sundojnë?
Të paarsyeshme në ekzistencën e tyre, shkenca nuk ka mundur t’i sundojë. Unë rrekem t’i njoh, pranoj e jetoj me to. Në një mënyrë a tjetër janë tharm i përjetimit dhe komunikimit social.
18- Si do e përkufizonit Haxhi Qamilin?
Kopuk, finok, megjithëse analfabet, ngritur mbi bashkëfshatarët e pagdhendur, mishërim i mentalitetit tipik të kohës, shaka e historisë, ironi e sistemit komunist, krah i armatosur i injorancës, prodhim mediokër i çdo kohe.
19- A është Gjergj Kastrioti mishërimi i pragmatizmit dhe njëkohësisht indiferencës fetare të shqiptarëve?
Debati për Skënderbeun është ndezur kaq shumë sa çdo ashkël që mund të hedh unë në pak radhë mund të përfshijë edhe të tjera përcaktime në këtë zjarr të madh nga i cili nuk privojmë as heronjtë tanë. Për disa është shpikje e shqiptarëve në kohë të ndryshme në emër të kombit, mit në mbrojtje të Europës për të ankoruar shpresat te kjo e fundit për mbështetje në pavarësi, mit i krishterimit, huazuar nga nacionalistët, e kanë përdorur komunistë e fetarë. Në betejën për t’i vënë sfond mitik a historik, mënyra e gjykimit të tij  në kohë të ndryshme është mishërim i pragmatizmit dhe indiferencës fetare të shqiptarëve. Ai është marrë e rimarrë për të paqtuar interesat e veta çdo sistem, rrymë, përkatësi a individ pa u shqetësuar se me kalimin e shekujve, kohëve dhe epokave ai po zhvishet nga konteksti çdo herë, për t’i veshur fenomenit atë që shqiptarët dinë të bëjnë më mirë, harresën
20- ‘Mbahu nëno mos kij frikë, se ke djemtë në Amerikë’…premtim romantik apo përshkruese e rolit të Diasporës në jetën e Shqipërisë?
Patriotizëm folklorik për disa, ëndrra e diasporës së dikurshme tretur metropoleve amerikane për të tjerë, premtim i dilutuar me shumëfishimin e numrit te diasporës. Ekzistenca e saj para dhe gjatë komunizmit artikulohej në terma të tjerë nga ata që sot mishëron një grupim më i madh, por më pak i organizuar, madje i ndarë sipas orekseve politike në mëmëdhe.
21- Feja e shqiptarit është shqiptaria! A është një kredo e tejkaluar?
Nga koha e artikulimit të Pashko Vashës ka rrjedhur shumë lëng historik, nuk ka më pushtues perandorakë apo komunistë në pushtet. Por një soj rilindjeje mbi këtë katrahurë vlerash e bjerrjeje morali po e lusim të gjithë (të paktën publikisht). Droja që kam në shprehje të ngjashme është se kodoshët populistë përfitojnë nga situatat kaotike, të krizës së besimit e vlerave, për të rimarrë kredo të së shkuarës e për të përligjur kësisoj pushtetin e së nesërmes. A nuk po përmenden ca si shumë sulltanët e portat e larta?????
22- Për këtë diell! Për ideal të Partisë! Për nder të familjes! Për Shqipëri apo, për Zotin?
Për Zotin, nuk po di si të të gjegjem (qesh)!
23- Tradita dhe folklori shqiptar njohin pritën dhe jo duelin. Pse?
Vetëm ai shqiptar, thua? Për më tepër që nuk gjej bazë krahasimore të rasteve të shprehura në traditë e folklor për pritën kundrejt duelit. Prita është një formë zgjedhjeje për të realizuar hakmarrjen, që në kushtet e mungesës së një autoriteti të lartë ndëshkues të gjithëpranuar i lihet në dorë palëve të përfshira. Një formë ekzekutimi që shmang përballjen. Dueli është kalorësiak, më shumë ndër fisnikët apo aristokratët që e zgjodhën si formë përballje në mejdan, siç i thonë fjalës, fiton më i forti e jo ai i zënë në pusi. Të ndikuar nga kanunet, ligjet  zakonore,  folklori dhe tradita njohin këto parime dyluftimi. Tjetër gjë se çfarë kanë bërë shqiptarët në kohë të ndryshme për të mbijetuar, për të vënë nderin në vend, për t’i shpëtuar rrezikut, herë kanë zgjedhur befasinë e pusisë e herë përballjen në duel. Kjo nuk se ndryshon gjë në pasojë, qëllimi është ekzekutimi.
24- A është Kanuni libri më pak i lexuar dhe më shumë i interpretuar ndër shqiptarë?
Përçudnim me kosto të frikshme edhe në shek. XXI. Në vend që të ruhej si një relikte e rregullave të pashkruara që normuan sjelljen shoqërore në breza të tërë, si një trashëgimi kulturore për muze e aq, ai keqinterpretohet, keqpërdoret. Përmbledhja e ligjeve, rregullave, normave e zakoneve mbi nderin, mikpritjen, sjelljen e fisin dhe trashëgimi i tyre dëshmojnë urtinë e brezave, ndërsa fytyra e tij sot, përtej frëngjive të ngujimit dëshmon injorancën dhe paburrërinë e atyre që nuk njohin shtet dhe ligj.
25- A keni menduar ndonjëherë ‘ky vend nuk bëhet’?
Shpirti nuk kontrollohet nga gjeografia, por unë këtu kam prindërit, miqtë, punën, shtëpinë. Gjithsesi këto arsye nuk kanë mjaftuar të mos pëshpëris qoftë një herë të vetme ‘ky vend s’bëhet’. Por, qëkurse kam sjellë në jetë Amarisin, energjia është orientuar pozitivisht drejt idesë si ta bëjmë nga pak këtë vend. Kushdo që vendos të rrisë fëmijë në Shqipëri, i bën nga pak mirë vendit dhe vetes.
26- Kur dëgjoni ‘o sa mirë me qenë shqiptar!’ sikletoseni apo rrëqetheni?
Kam një ndërgjegjësim kozmik që shkon përtej flamurit: ‘o sa mirë me qenë njeri!’. Ta nisim nga parimet bazë, se tek e fundit vijmë në jetë pa të drejtë zgjedhjeje shqiptarë, gjermanë, britanikë…
27- Poet Kombëtar: Fishta apo Naimi? Pse?
Nuk di pse kjo zgjedhje e kufizuar, o njëri o tjetri. Që nga gjuha e përdorur, në gjallimin e mrekullueshëm të dialekteve, metaforave e figurave të tjera letrare, për atë pasuri të shprehuri, por edhe  dëshirë për të mos shterur lëngu i poezive të tyre, do t’i pagëzoja poetë kombëtarë, pa qenë shumë e sigurt nëse kemi të dy të njëjtin koncept për këtë përcaktim.
28- Ç’do të thotë për ju ‘e djathtë’ dhe a ekziston e djathta shqiptare?
E djathta shqiptare është ajo që ulet në krahun e djathte në Parlament (qesh). Ndërtuar prej dy dekadash, pluralizmi shqiptar ende nuk është vetëdijesuar për identitete të qarta politike. Qeveri të majta kanë aplikuar politika të djathta e vice versa në funksion të interesave të pushtetit. Nuk ia vlen të bëjmë teori për të djathtën dhe format e saj, por një raport i drejtë me periudhën e komunizmit, me pronën, iniciativën e lirë orientojnë disa prej qëndrimeve programore që do të ishin përcaktuese për votën majtas a djathtas të shqiptarëve. Modeli qeverisës është më shumë traditë e këtu merr vlerë ai 45-vjeçar që krijoi hendekun nga i cili ende nuk kemi bërë shkëputjen e plotë.
29- A shihni vazhdimësi të PPSH në PSSH?
Shoh gjurmë mentaliteti kudo, në çdo organizim të madh a të vogël, vullnetar a të detyruar, majtas e djathtas, në qendër e në ekstrem. ADN-ja jonë do ende breza për t’u shpëtuar aleleve dominantë e atyre të fshehur të asaj trashëgimie.
30- 1913, 1939, 1944, 1997…cilin do konsideronit ‘Vit të mbrapshtë’?
Vitin, kur pasojat erdhën kryekëput për fajin tonë.
31- Ka një alarm rreth ekzistencës së shtypit të shkruar. A do dhe si mund të mbijetojë?
Alarm i justifikuar që në vitet ’90, kur interneti nisi të përdorej. Por edhe kur lindi tv të gjithë menduan se radio mori fund, nuk ndodhi kështu. Kostot e medias on line janë jashtëzakonisht të ulëta, ato të prodhimit dhe shpërndarjes, konkurrenca në këtë pikë është nonsens. Teknologjia e ndërlidhja avancojnë shpejt, mundësia e rifreskimit të informacionit, shpejtësia e publikimit, mundësia për të kërkuar, interaktiviteti favorizojnë median on line. E megjithatë, asgjë nuk zhduket, siç ndodhi me radion. Përmbajtja do të mbetet arsyeja për të cilën shtypi do të konkurrojë. Dhe nëse ka një alarm thelbësor për të cilin mediat duhet të shqetësohen, ai nis te produkti dhe jo thjesht forma e shfaqjes së tij. Edhe për ca kohë, për shkak të aksesit të vështirë në internet, shqiptarët do të favorizojnë shtypin e shkruar, por a jemi të sigurt se ai blihet edhe tani gjithsesi???
32- Cila është pyetja që gjithmonë keni dashur të bëni dhe kujt?
Mbi lindjen, misterin e ardhjes në jetë, krijimin. Ia kam bërë këtë pyetje Halim Kosovës e më ka rekomanduar Zotin.
33- Cila është pyetja që gjithmonë keni dashur t’ju bëjnë?
Për çfarë ia vlen të jetosh? /MAPOONLINE/

Historia e Spitalit Ushtarak, nga ndërtimi deri në kapitullimin e Italisë

Spitali i Përgjithshëm Ushtarak (sot Spitali Ushtarak Qendror Universitar), një ndër përkujdesjet e para të Mbretërisë Shqiptare, u themelua dhe nisi rrugëtimin e tij prestigjioz në nivel kombëtar më 26 shtator 1929. Vlera e përgjithshme e investimit arrinte shifrën 548 894 88 franga ari, një tregues domethënës për kohën.  Themelimi i këtij Spitali lidhet ngushtë me emrin e madh të mjekësisë shqiptare, nënkolonel dr. Jani Basho, drejtori i parë i tij në vitet 1929–1935, njëherësh themelues i spitaleve qendrore të Shqipërisë: Spitalit Civil, sot spitali nr.1, dhe atij Ushtarak, sot spitali nr.2 (Qendra Spitalore Universitare “Nënë Tereza”). I madhi Jani Basho do t’i sillte nga zemra e Europës, pikërisht nga Vjena, projektet e këtyre spitaleve – vepra të arkitektit vjenez Kohler. Atje ai kishte kryer edhe studimet në fushën e mjekësisë, ku qe lauruar me medalje të artë si fitues i vendit të parë në Fakultetin e Mjekësisë te Universitetit te Vjenës dhe i cilësuar “Unicus Medicus Doktor” (mjek i veçantë).  Spitali i Përgjithshëm Ushtarak ishte mjaft i bukur dhe modern për kohën, funksionoi si i tillë deri më 1957, në harmoni dhe afër me Spitalin e Përgjithshëm Civil. Në vitin 1957 Spitali Ushtarak u transferua dhe u vendos aty ku është aktualisht, në Laprakë. Shumica e fotove të nxjerra nga Arkivi i Shtetit duket se janë realizuar nga instituti italian “Luce” gjatë pushtimit italian të Shqipërisë aty nga fundi i vitit 1940. Propaganda italiane e kohës ishte e interesuar që të pasqyrohej çdo hollësi e veprimeve luftarake që zhvilloi ushtria italiane brenda dhe tej kufijve shtetërorë të Shqipërisë në luftën italo-greke. Fotot përfshijnë ndërtimet tërësore, meremetimet, ndërtimin e kishës, barakave shtesë e deri hollësi nga pritja e të plagosurve në urgjencë, në sallën e operacionit, në pavijone, në kuzhinë, në park, në ceremoni zyrtare etj. Pushtimi italian e gjeti Spitalin Ushtarak në gjendje dhe me infrastrukturë shumë të mirë për kohën. Në këtë periudhë Spitali do të drejtohej nga Ismet Gega, nga Gjirokastra, mjek ushtarak me përvojë në mjekësinë ushtarake e civile pas shpalljes se Pavarësisë. Ai i pati kryer studimet e larta për mjekësi në Stamboll më 1905. Pati shërbyer si mjek ushtarak në garnizonet turke në Janinë e Delvinë deri më 1912. Pas shpalljes së Pavarësisë ai gjendet në Vlorë dhe caktohet drejtor i spitalit të parë të Vlorës. Më 1918 caktohet drejtor i Spitalit të Ushtrisë Kombëtare në Shkodër, ku shërbeu deri më 1923. Pastaj u caktua drejtor i spitalit të parë të Gjirokastrës. Më pas ai punoi si mjek bashkie në Vlorë deri 1932. Për merita të veçanta si drejtues u emërua drejtor i Spitalit të Përgjithshëm Ushtarak deri në vitin 1939, kur doli në lirim. Ai ishte një mjek i shquar dhe me ndjenja të larta atdhetare. Nuk u pajtua me uzurpimin e Spitalit Ushtarak nga italianët më 1939, dhe kjo qe dhe një nga arsyet e largimit. Vdiq në vitin 1955.  Pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste më 7 prill 1939 drejtimin e institucioneve, duke përfshirë edhe Spitalin e Përgjithshëm Ushtarak, e morën italianët. Mjekët shqiptarë nuk ishin në funksione drejtuese, por punonin së bashku me mjekët italianë. Drejtor i Spitalit të Përgjithshëm Ushtarak në Tiranë u caktua nënkolonel (T.C.M.) Giovanni Cicco, nga Andria (Bari), Itali. Nënkoloneli italian ishte futur në shërbimin ushtarak vitin 1913. Ai shërbeu si drejtor i këtij spitali deri në kapitullimin e Italisë më 1943. Ai do të varej nga Drejtoria e Shëndetësisë e Forcave Ushtarake Italiane të Tiranës, ku drejtonin kolonel Rampi Pietro (drejtor), major Taddia Leo (higjenist), major Bonelli Michele dhe major Caliendo Gennaro. Në këtë drejtori nuk kishte asnjë shqiptar. Në Spitalin Ushtarak të Tiranës, nga 13 mjekë dhe 1 farmacist, vetëm tre ishin shqiptarë. Drejtor ishte nënkolonel Cicco Giovanni. Mjekë italianë ishin nënkolonel Virgillo Saverio, major Carrara, major Nicolo Adelmo, major Cali Domenico, major Borzelli Giovanni, major Lorenzini Giuseppe, major Lagna Donato, major Preite Mario, major De Laurenzi Vincenzo dhe kapiten Augi Guglielmo. Personeli shqiptar përbëhej nga major Selahedin Mborja, kapiten Sinan Imami dhe kapiten Xhevdet Asllani. Farmacist ishte kapiten Terranova Salvatore, italian. (Giornale di Medicina Militare, Anno XC-1942-XX faqe 18, 102).  Disa mjekë italianë pas kapitullimit u rreshtuan me forcat partizane, ndërsa disa prej tyre, si dr. Guglielmo Augi dhe kirurgu Lozi, punuan edhe pas çlirimit të vendit deri më 1946. Dr. Augi arriti të riatdhesohej në Itali, kurse kirurgu Lozi nuk mundi të riatdhesohej. Ai u pushkatua nga autoritetet komuniste të  Tiranës pas çlirimit. Sikurse është e njohur, Italia fashiste,menjëherë pas pushtimit të Shqipërisë do të vijonte aventurën ushtarake me pushtimin e Greqisë. Sipas urdhrit të Musolinit, më 28 tetor 1940 tetë divizione italiane të përbërë prej 140 000 trupash do të sulmonin Greqinë në kushte tepër të rënda terreni e moti. Përzgjedhjet e gabuara strategjike e operacionale, nxitimi dhe keqpajisja e forcave italiane e rënduan akoma më shumë gjendjen. Për këto e të tjera arsye pala italiane pati rreth 14 000 të vrarë, 50 000 të plagosur, 25 000 të humbur dhe mbi 12 000 të tjerë të gjymtuar.  Fakti i njohur që populli dhe ushtarakët shqiptarë nuk u bënë pjesë në këtë aventurë italiane pati ndikimet e veta. Në këtë kuadër, mjekët shqiptarë të Spitalit Ushtarak do të dinin të bënin dallimin juridik midis pushtuesit të vendit me kërkesën për të ushtruar urdhrin human të profesionit të tyre. Numri i madh i të plagosurve nuk përballohej nga kapacitetet ekzistuese të Spitalit. Në këto kushte, siç shihet dhe në foto, janë ngritur baraka dhe çadra shtesë, të cilat janë vendosur në krah të Spitalit Ushtarak./METROPOLONLINE/

Qeveria e Gjermanisë

Që nga viti 1949 Republika Federale e Gjermanisë ka qenë një federatë demokratike parlamentare e përbërë nga 16 shtete (Bundesländer), secili me ligjet e veta, parlamentin dhe qeverisjën. Autoriteti më i lartë shtetëror shtrihet tek federata. Përveç Bundestagut gjerman (Parlamentit Federal) edhe Bundesrat (Këshilli Federal) i delegatëve nga qeveritë e dërguara nga 16 shtetet gjithashtu marrin pjesë në procesin legjislativ në nivel federal. Ligji bazë përbën bazën ligjore dhe politike të qeverisë. Ajo lidh legjislacionin ndaj rendit kushtetues.
Rëndësia e veçantë i është bashkangjitur për të drejtat themelore të ankoruara në ligjin bazë. Gjermania mbështet paqën, demokracinë dhe të drejtat e njeriut si dhe mbrojtjen e mjedisit dhe klimës në mbarë botën, në bashkëpunim me standardet evropiane dhe partnerët e saj transatlantike.
Bundesrat (Këshilli Fedaral)
[www.tatsachen-ueber-deutschland.de] Bundesrat është një nga pesë organet kushtetuese në Republikën Federale të Gjermanisë. është i përfshirë në procesin legjislativ dhe merr pjesë në vendimet federale dhe çështjet e BE-së. Numri i anëtarëve 69 përbëhet nga delegatët e shtetëve. Votat e çdo shteti mvaret për nga numri i banorëve. Çdo shtet duhet të votoj unanimisht. Zyra e presidentit të Bundesrat-it mbahet çdo vit nga ministri i çdo shteti
Bundestag (Parlamenti)
[www.tatsachen-ueber-deutschland.de] Me 27 shtator 2009 është zgjedhur Bundestagu Gjerman i 17-të . Parlamenti i ri është bërë nga 5 parti parlamentare me kualicione. CDU/CSU së bashku me FDP kanë formuar qeverinë. SDP është partia më e madhe opozitare me 146 ulëse.
Gjermania është anëtare e organizatave të rëndësishme evropiane dhe ndërkombëtare.
Republika Federale e Gjermanisë është një shtet themelues anëtar i Bashkimit Evropian (BE) dhe ka qenë një anëtare e plotë e Kombeve të Bashkuara (OKB) që nga viti 1973.
Bundeswehr (forcat e armatosura) është e angazhuar në misionet e huaja që janë të mandatuar nga OKB-ja dhe i kryer nga NATO dhe BE.
Kushtetuta e 23 Maj 1949 e njohur si ligji themelor behet kushtetuta e gjermanisë me 3 tetor 1990 gjatë ribashkimit të Gjermanisë dhe kjo mirret zyrtarisht si dita kombëtare e shtetit (dita e pavarsisë).
Udhëheqësit:
President: Joachim Gauck (prej 18 mars 2012 duke zëvendsuar Christian Wulff nga dorëheqja)
Presidenti zgjidhet për një mandat pesë vjeqar (ka të drejtë për një mandat të dytë). Presidentin e zgjedh Konventa Federale e cila përbehet nga antarët e Bundestagut dhe nga një numër i njëjtë i antarëve të zgjedhur nga parlamentet e 16 shteteve.
Udhëheqëse e qeverisë apo Kancelarja: Angela Merkel (prej 22 nëntor 2005).
Kancelarin e propozon partia e cila fiton më së shumti vota gjatë zgjedhjeve dhe pastaj kancelari ka të drejtë të zgjedh vetë ministrat. Kancelari ka autoritetin më të lartë politik.
Zakonisht në Gjermani asnjë parti nuk fiton shumicën absolute të votave prandaj bëhen edhe koalicione dhe në këtë rast kemi koalicionin CDU/CSU ku kancelarja vjen nga CDU-ja.

“Tulipani i Koresë” gërshetim i guximshëm kulturash

 

Disa mendime per romani e porsa botuar te shkrimtarit KRISTAQ TURTULLI

Nga Prof Fatmir Terziu

Romani : “Tulipani I Korese” do jete nderi  dhe bukuria e bibliotekave tona

Jemi te informuar per vepren voluminoze te kolegut tone  Kristaq Turtulli. . Me eshte dhene rasti dhe e kam lexuar doreshkrimin e ketij libri, i cili pritet te shenoje nje kulm jo vetem ne krijimtarine e ketij autorit. Ky liber eshte konceptuar si trilogji, pjesa e pare e te ciles eshte “Syri i Rites”  Publiku ka dijeni per ‘te. Tani shkrimtari Kristaq Turtulli po na paraqit me pjesen e dyte te kesaj trilogjije:” Tulipani I Korese”. I uroj librit rruge te mbare tek lexuesi. Jam i sigurt qe ky roman do mirepritet. Do te jete nderi dhe bukuria e bibliotekave tona. Do te sjelle nje galeri te pasur personazhesh midis nesh e do te bashkebisedojme me ta.

           “Tulipani i Korese”  ngerthen nje teater shume te gjere veprimesh, nga Shqiperia e deri ne Kore pra, ne Euroazi  nga pikpamja gjeografike, ne komunizem nga pikpamja e sistemit politik, ne varferi nga pikpamja e nivelit ekonomik, ne diktature nga pikpamja e qeverisjes, ne pesekutim nga pikpamja e lirive dhe e te drejtave te njeriut. Autori ka modeluar nje skeme te kombinuar linjash, mjedisesh, personazhesh, pkepamjesh filosofike per te zbuluar plaget e agravuara te shoqerise e popujve te ketyre dy vendeve, fatin tragjikisht te paracaktuar te personave vepronjes ne roman, i cili nuk ishte aspak me i mire nga populli punonjes, pa ekonomi e pa liri e te drejta. Eshte renqethes realiteti i projektuar e i realizuar ne keto vende simbas tezes sunduese te krijimit te njeriut te ri , i cili rezulton i gjymtuar, i shplare menderish, i sakatosur fizikisht, i denatyruar moralisht; ai eshte i koruptuar ne te gjithe treguesit humane. Mendoj se Kristaqit do t’i jete dashur te kerkoje, te lexoje e te mesoje shume per te siguruar nje material qe do te jete i mjaftueshem per te ndertuar gjithe ato skena, per te pershkruar gjithe ato mjedise aqe te larmishme e me kontraste te medha. Si nje tipologji aziatike, konfucizmi sikur komandon semaforet nga duhet te kalohet per te ngritur kete veper madhore. Si duket, do jene predispozitat jo vetem realiste por edhe romantike te penes se Kristaqit qe e kane bere te mundur linjen e idilit dashuror te Vironit me koreanken e bukur dhe pikerenen Maey Lee.  Vironi, personazhi kryesor, vetem me dy njerez mund te komunikoje ne ate ambient te kallkanosur: me nje shok bashkekombas e me nje bashkestudent nga Kuba. Idili me Maey Lee funksionon nen nje persekutim te jashtezakonshem, nen terrorizimin e paimagjinueshem nga njeriu shume i afert i saj. Shtepia thuajse e braktisur e koreankes se bukur, e studentes se shkelqyer, e valltares artiste, gjyshja shume plake, motra e mitur, dy prinderit e izoluar ne Kine si shkencetare ne uzinat berthamore prej tete a nente vjetesh, behen gjerat dhe njerzit me te adhuruar te djaloshit shqiptar. Pervec ketyre studenti yne atje vuan fatin e mundimshem te shokut bashkekombas me te cilin bejne eksperimente ne spital. Pena e Shkrimtarit sikur e ka klonuar figuren e nje femre ne fakultet, sekretare e partise. Ne ate person nuk ka nerva, nuk ka ndijime, nuk di te qaje sepse as nuk qesh. Ajo eshte e ngrire por ben gjithshka te keqe. Ajo eshte e mpite por mund ti jape vlage cdo intrige. Ajo s’mer fryme por mund t’i mbyse te gjithe. 

      Ky liber sjell modele pershkrimesh, monologesh, sjell vargje sinonimesh dhe epitetesh per te pershkruar, vizatuar apo tipizuar skena, rrethana, dukuri, vecori, personazhe, mjedise si skena e pazarit me shitesin e peshkut, qei binin per toke e, pa u druar fare, i vinte rishtaz ne peshore. Pra, dua te theksoj ketu prirjen e autorit per te punuar shume me gjuhen, me fjalorin, me shprehjet frazeologjike, duke kerkuar cdo fjale te mundeshme per cdo detaj, fare te imet.  Autori jo vetem i krijon, i vizaton personazhet por edhe mban qendrimet e veta emocionale ndaj tyre. Ai eshte shume i preokupuar, i pozicionuar qarte, me pikesynime per te krijuar tipa, prototipa, personazhe-heronj, tek mjaft prej tyre ngjiz personahet e te ardhmes.

       Libri vazhdon me vellimin e trete, i cili ndoshta eshte ravijezuar dhe ky do na jape tablone e plote dhe fatin e personazheve por mos qofshin si fati i Maey Lee me internim ne orizore, ne situata cnjerezore.    

 Ligori Prifti redaktor i librit

“Tulipani i Koresë” gërshetim i guximshëm kulturash

Fatmir Terziu

Trilogjia “Hidhësia e Puthjes”, të cilën shkrimtari Kristaq Turtulli e vendos në pjesën e dytë të prozës së tij nën këtë tematikë, ose më saktë romani “Tulipani i Koresë” është vazhda e gjatë kërkimore që ka bërë shkrimtari për të prurë për herë të parë në vëmendjen tonë ngjarje, të cilat janë dhe mbeten ende mister dhe utopi. E largëta e trajtuar në spektrin e utopisë fiktive në roman, mbetet një distancë, sa për vetë të largtën, aq edhe për vetë distancën që krijon në të hapësira, vendi dhe koha. Është një ‘largësi’ që më së shumti pikëtakon memorje të fragmentuara, por edhe detaje të superizoluara, për fakte, fate, frymëmarrje, apo edhe dihatje frymëmarësish nën diktaturë, se sa aspekte që lidhin e stërlidhin këto fate dhe fakte të pasqyrta në një kënd me të cilin Lakani do të na shpinte ndoshta më afër tek kumti i ‘pasqyrave’, pak më larg ndoshta ‘pasqyrave të Afërditës’, jo për të lexuar vetëm të pathënën, por për të lakonizuar të shkuarën për të sotmen, e për të kanonizuar atë për të ardhmen. Ky kanonizim ‘pasqyrues’ vjen mes një gjuhe tipike, mes asaj në fakt që vetë kjo gjuhë tipike prodhohet si metaforë në të gjitha gjuhët, si një kod me të cilin nuk komunikojnë vetëm fjalët por edhe tërë mimikëria e fytyrës dhe e trupit. Kështu ngjan në fakt në mjaft raste, por më e ndihshme është në këtë rast kjo gjuhë në komunikimin në vend tjetër. Shkrimtari këtë ‘pasqyrëzim’ e shfaq në gojën e heshtur të protagonistëve dhe dikton për lexuesin mirëkuptimin e thellë e të qetë të saj edhe kur ajo vjen nga e shara: “e shara ka një kod të vetëm, të njëjtë, paçka se thuhet në të gjitha gjuhët e botës.” Kjo ndodh edhe për vetë faktin që shkrimtari dikton në morinë e germave të gjuhës së tjetrit si një përmbushje të ardhur nga ‘zvaranikët e germave’. Mes kësaj asfiksie fiktive, pasqyrimi vjen mes të turbulltës si një kthjelltësi për të parashtruar vetë ‘pasqyrimin’ e gjërave që lidhen me fatin e njeriut në roman.

E turbullta si kthjelltësi në pasqyrim

Romani më i ri i shkrimtarit Kristaq Turtulli, “Tulipani i Koresë” na shpie në atë ‘pjesë të largët të botës’ për të cilën përfytyrimi ‘është i turbullt’. Në këtë udhëtim mes turbullsisë së kësaj bote që në fillim dialogu perceptues i emrave të tillë si Vironi Delishurdhi e Mirili, që gatuajnë herë monologun dhe herë dialogun për lexuesin, mbesin analogjia e një pranie jetike, ku zjarri është mjeti që intrigon tërë prezencën dhe gjendjen e njeriut për të cilin kjo ‘turbullsi’ është një grimë. Kjo ‘turbullsi’ është pikërisht ajo grimë mes së cilës kalon fati i studentit Vironi, përpos një arsyeje e përpos ‘drithmave’ që fitohen nga shfaqja e emrit në listën e studentëve që do të studionin jashtë shtetit, pikërisht aty ku zakonisht liheshin gjurmë në qelq. Dhe jo shumëkush e kishte në atë kohë fatin e këtij ‘qelqi’. Sidoqoftë, teksa ‘emrat në qelq’ ishin edhe përzgjedhje, edhe emocion, Turtulli ndjehet në kapjen e të ftohtës së këtij emocioni, që pikërisht e qelqta të difuzojë më tej turbullinë e shfaqur që në hyrje në bisedën prindërore me të birin. E qelqta e emrit të tij si fabulë shënohet pikërisht në atë listë, por edhe në fatin e tij për të studiuar në Korenë e Veriut. Por, kjo e qelqtë shfaqet akoma më e ndjeshme teksa prekja në shpatull e shokut të klasës së Vironit, Bardhi Spahiut, sqaron të ftohtën e saj. Ishte e ftohta që vinte nga skutëria e zyrave që varnin jo vetëm thjesht emra listash, por rivarnin fate njerëzish. E qelqta e ftohtësisë për Bardhi Spahiun ishte diku larg, por e ftohta dhe e acarta e saj vinte mes pëshpërtitjeve të pashuara për xhaxhain e tij të arratisur.

Sakaq romani na ka udhëtuar ndjeshëm në mizinskenën e tij. Na lidh më tej me emra të tjerë si Marina, që percepton për ‘shkollarët e shkollës së lartë’, na lidh dhe na zgjidh edhe ‘fatin’ e vetëvarjes së Bardhit, që mbeti një acar mbi acarët e një jete nën zaptimë. Por na çorodit edhe atë mori përhamendjesh rreth ikjes së Vironit në vendin e largët. Në këtë mes është nënë Vera ajo që perceptohet më dinamike. Kështu i biri i një këngëtari të një grupi që kishte emër dhe me këngë të pëlqyera nga mjaft të tjerë, ishte në një rrugë tashmë të hapur. Mes kësaj rruge të largët për Vironin, nis edhe alarmimi për dhimbjet e nënës, koncertin e Mirilit dhe më tej me tërë ato pritje për shëndetin e saj. Sakaq pas mjaft ditësh Vironi nuk ishte më ai punonjës i ofiçinës…, ai ishte në rrugën e tij me të cilën Turtulli e bën më të prekshme në thënien e Konfucit: “Nuk ka rëndësi se sa ngadalë shkoni, rëndësi ka të mos ndaloni...”. Dhe në këtë udhëtim drejt Koresë së Veriut është avioni një arsye në perceptimin e studentit, por është edhe ajo mori njerëzish që nga lartësia në zbritje e sipër i ngjajnë si kukulla. Ajo pamje pas udhëtimit dhe shfaqja e punonjëses së Ambasadës, me përshkrimin tipik dhe emri i saj Dorina Sulçe, kuadratohen në atë pakprekje të gishtave në takimin e parë. Ndoshta është edhe jolinearja e gjërave që ndërrojnë gjeografi, ajo pasqyrë e autorit për të rikthyer fate njerëzish si Nasi Xela që janë produkt i faktorëve ‘agjitacion e propagandë’ dhe i prangave të katilit Bëzi Kule. Më tej pjesa e romanit është vetë elementi prozaik që udhëton mes elementëve të shumtë për të dhënë fabulën e tij.

Dhuna, elementi mes ‘turbulltisë’ dhe ‘dëshpërimit’

Shfaqja e premisave tipike në roman, emërzimi i njerëzve protagonsitë në kulturën dhe identitetin e tjetrit, natyrshëm janë vetë kurreshtja që prodhojnë dhunë në memorjen e lexuesit. Emra të tillë si Xin Hua, që lidhen me fate të trysnuar nën lidhje anatemike të ‘përbindëshit’ Lymn Walsh dhe gruas ‘së marë në mbrojtje’ natyrshëm janë vetë agonia e citimit të Budës se “dhuna është fryt i dëshirës…”. Xin Hua, ajo femër e bukur, e përshkruar nga autori si një model në vëzhgimin e lexuesit, është vetë perceptimi i dhunës që krijohet si element mes ‘turbulltisë’ dhe ‘dëshpërimit’. Këto faktorë shfaqen në kornizën e leximit të mëtejshëm të Haeji Koo, por edhe në dialogun e krijuar mes studentëve për të saktësuar atë lidhje mes thënieve të Çurçillit për Leninin se “lindja e rusit Lenin ishte kobsjellëse, por vdekja e bolshevikut Lenin ishte shumë më tronditëse’. Këto lidhje që duken disi e turbullta e romanit, janë kapërcime mes dëshpërimit për të lexuar historinë në fragmentizëm mes vetë ‘dëshpërimit’.  

Dëshpërimi në faqe të tëra të romanit pikëtakohet më pas nën kulme e kulminacione të rrënqethura fatesh, që përmblidhen mes dhjetra e dhjetra emrave të lëvizshëm. Kulmi është vetë thënia e Konfucit të cilën Turtulli e citon “përpara se të marrësh rrugën e hakmarrjes gërmo dy varre…”.

Dhe aty nga fundi është ‘përsëri pa titull’ ku Konfuci na vjen në ndihmë: “të shikosh çfarë është e drejtë dhe të mos e bësh atë, është mungesë guximi dhe parimesh…”. por ndërsa avioni hyn mes reve pulpëlore të bardha është rishfaqja e vegimit të Vironit dhe fluturës May Lee që vallëzonte në një fushë të bukur me tulipanë… Romani ka nisur një udhë të guximshme, të cilën shkrimtari, do ta riemocionojë për lexuesit në pjesën e tij të tretë. Le të presim katin e tretë të kësaj ‘ndërtese letraro-artistike’ tipike.

Prof .Fatmir Terziu