Shqiptarët - shpëtimtarë të hebrenjve

Shqiptarët - shpëtimtarë të hebrenjve
”Është një rrëfim pak i ditur dhe ka të bëjë me faktin se çdo hebre, që jetonte në tokat shqiptare, ose që kërkoi shpëtim në këto hapësira, është shpëtuar nga ana e shqiptarëve”, theksoi Shirley Cloyes DioGuardi, në intervistën dhënë radios RFE.

Zonja Shirley Cloyes DioGuardi, këshilltare për çështjet e Ballkanit në Lidhjen Qytetare Shqiptaro-Amerikane, këto ditë po qëndron në Pragë të Çekisë, ku po merr pjesë në tubimin ndërkombëtar të Asociacionit të Historisë Orale. Në këtë tubim, zonja Cloyes DioGuardi ka prezantuar kontributin e shqiptarëve në shpëtimin e hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore.

*Zonja Cloyes DioGuardi, cili është qëllimi i qëndrimit të juaj në Pragë?
DioGuardi: Jam në Pragë, sepse jam anëtare e Asociacionit të Historisë Orale, që, këto ditë, mban takim ndërkombëtar këtu. Është hera e parë në 16 vjetët e kësaj organizate që mban një takim ndërkombëtar në një vend të Evropës Lindore, që ishte nën komunizëm.
Ky tubim trajton një temë të madhe që ka të bëjë me përkujtimin e dhunës, persekutimit, totalitarizmit dhe luftës. Kam menduar se është një rast i mirë për Lidhjen Shqiptaro-Amerikane, që në fokusin e vëmendjes ndërkombëtare të sjellë rrëfimin për shpëtimin e hebrenjve nga ana e shqiptarëve gjatë Holokaustit. Është një rrëfim pak i ditur dhe ka të bëjë me faktin që çdo hebre, që jetonte në tokat shqiptare ose që kërkoi shpëtim në këto hapësira, është shpëtuar nga ana e shqiptarëve. Këtu në Pragë, ne do ta zgjerojmë këtë rrëfim për të përfshirë edhe Kosovën. Hebrenjtë që kaluan në Shqipëri, nuk do të arrinin atje po të mos ishte ndihma edhe e shqiptarëve që jetonin jashtë shtetit të Shqipërisë.

*Si mund të shpjegohet fakti që ky rrëfim nuk është i njohur në botë sa duhet, deri më sot?
DioGuardi: E vërteta është se shqiptarët, pas disfatës së fashizmit dhe nazizmit, ranë nën pushtimin e komunizmit të Enver Hoxhës në Shqipëri, ndërsa shqiptarët jashtë saj ishin nën komunizmin e Titos. Gjatë gjithë kësaj periudhe, diskutimi për realitetin dhe kulturën shqiptare nuk ishte ndërkombëtarizuar. Ai ishte fshehur dhe shumë shpesh deformuar ose prezantuar në formë jo të drejtë nga ana e vendeve sllave që dominonin shqiptarët dhe veçanërisht nga ana e Beogradit. Kjo kishte ndodhur në parlamentet dhe akademitë e botës. Nga ana tjetër, këtu ishte edhe roli i Enver Hoxhës. Ky realitet nuk është zbuluar gjithnjë, derisa bashkëshorti im, ish-kongresmeni Joe DioGuardi, dhe kongresmeni tash i ndjerë, Tom Lantosh, nuk vizituan, për herë të parë si zyrtarë amerikanë, pas 50 vjetësh Shqipërinë. Z. Tom Lantosh ishte kongresmeni i vetëm amerikan që i kishte mbijetuar Holokaustit. Diktatori i fundit i Shqipërisë, Ramiz Alia, deshi të impresiononte atë dhe ai nga arkivi nxori gjithë dokumentacionin për rolin unik të shqiptarëve në shpëtimin e hebrenjve gjatë Holokaustit. Deri atëherë, askush nuk i kishte parë këto dokumente. Bashkëshorti im, Joe DioGuardi, kishte një mik të afërt në Izrael, që gjithë këtë material e dërgoi në Yad Vashem (Institucion i përkujtimit të martirëve të Holokaustit në Jeruslaem), ku është bërë dëshmimi i autencitetit. Kështu filloi ky rrëfim, përkatësisht rrëfimi i shpalosjes së këtij realiteti, në fillim të viteve 1990.

* Sa shqiptarë nga Kosova ose Shqipëria janë në listën “I drejtë në mes të kombeve” (“Righteous among nations”), që ndahet në Izrael?
DioGuardi: Ky numër ende është shumë i vogël. Në këtë listë, deri më tash, gjenden 69 veta. Por, kjo tash është duke ndryshuar. Vitin e kaluar, Mustafë Rezniqi ishte shqiptari i parë nga Kosova i nderuar me këtë mirënjohje. Ai mori nderimin në emër të babait të tij, Asllan Rezniqi, që së bashku me së paku katër familje të tjera shqiptare kishin shpëtuar rreth 400 hebrenj gjatë Holokaustit. Ai e mori këtë mirënjohje për këtë kontribut të madh, por edhe për faktin që ende ishte gjallë një e mbijetuar, të cilën e kishte shpëtuar dhe që tash jeton në Izrael. Ajo bëri dëshminë e shpëtimit. Yad Vashemi kërkon dëshminë e njërit nga të mbijetuarit. Pra, ka edhe shumë e shumë shqiptarë që janë të përfshirë në shpëtimin e hebrenjve, por që mjerisht nuk kanë marrë mirënjohje, për shkak të mungesës së kësaj forme të dëshmive. Por, ka mjaft shqiptarë që për fat kanë marrë mirënjohjen dhe që mjafton për të filluar për të krijuar pamjen e plotë për rolin e shqiptarëve në Luftën e Dytë Botërore dhe kjo është shumë e rëndësishme.