I përfolur disa herë në media si bashkëpunëtor i Sigurimit të Shtetit, politikani dhe shkrimtari Preç Zogaj rrëfen për herë të parë në emisionin “Opinion” të Blendi Fevziut të vërtetën e lidhjes së tij me njerëzit e policisë sekrete në vitin ’75।
“Kam qenë 18 vjeç kur iu binda operativit të gjimnazit të Lezhës për të bashkëpunuar, por asnjë prej dëshmive të mia nuk ka sjellë pasoja”, ka shpjeguar Zogaj, duke kujtuar faktin se kjo është zyrtarizuar tashmë edhe me një vendim të Gjykatës Kushtetuese të vitit 1997. Më tej, duke iu referuar kësaj historie të vjetër, ai ka sqaruar rrethanat specifike të raporteve me Sigurimin e Shtetit dhe divorcin përfundimtar me të, duke u bërë madje edhe objekt i survejimit të tij deri në vitin 1990. Sakaq, Zogaj shprehet i indinjuar për mënyrën si është sulmuar nga kundërshtarët dhe rivalët politikë për këtë episod të së kaluarës…
E keni të vështirë të flisni për të kaluarën tuaj?
Vërtet s’është e këndshme, por kur njeriu angazhohet në politikë, ka një detyrim ndaj publikut, që të jetë transparent me të, ka detyrim edhe përpara njerëzve të familjes së vet. Në këtë sens unë nuk kam pasur e nuk kam ndonjë problem të flas, aq më tepër që e kaluara ime është e ngarkuar me shumë ngjarje të rënda që lidhen me pozicionin që ka pasur familja ime gjatë regjimit komunist. E shkuara e familjes sime, e shkuara ime është e shkuara e mijëra e mijëra familjeve që e kanë paguar shtrenjtë persekutimin komunist. Jo në kuptimin e përgjithshëm që e gjithë shoqëria ka paguar, e ka paguar shumë shtrenjtë. Familja ime dhe unë vetë personalisht e kemi paguar shumë shtrenjtë. Dua të them se nuk kam asnjë problem, pavarësisht se gjithnjë kam qenë i prirur politikisht, që duke ruajtur disa principe të transparencës, njerëzit duhet të shohin përpara, kanë, si të thuash, një detyrim që të hapin rrugët e së ardhmes, sidomos ata që merren me politikë, sepse ekziston gjithmonë rreziku që shoqëria, nën shembullin e politikës, të ngelet vazhdimisht në rrethin vicioz se kush jemi, nga vijmë…
Mos vjen kjo ndoshta ngaqë ka pasur një mungesë në transparencën në përgjithësi?
Për hir të së vërtetës, kjo shoqëri nuk ka bërë një transparencë të plotë në fillim të viteve ’90. Po, patjetër, mund të ketë pas qasje të gabuara në lidhje me të kaluarën.
Ç’do të thotë qasje të gabuara?
Ligjet, ligjet që janë bërë për lustracionin kanë qenë më shumë ligje për individë, sesa ligje për të realizuar transparencë dhe për të realizuar një ndarje të Shqipërisë nga e kaluara. Megjithëse ndarja nuk bëhet kurrë me ligj, ndarja është një akt që vjen nga brenda individëve dhe brenda shoqërisë. Unë mendoj personalisht se ndarjen më të madhe shqiptarët e kanë bërë me votë më 22 mars 1992. Kanë ardhur të tjerë njerëz pas meje që e kanë menduar se duhet ta bëjnë me ligje, me ligje që kanë të bëjnë në fokus individë. Megjithatë, ka pasur shembull, si ligji gjerman, që mund të kishte qenë relativisht shumë i mirë për Shqipërinë, që hap dosje për konsultim personal dhe orientohet nga ajo veprimtari e individëve të ndryshëm që ka prodhuar krimet e komunizmit. Është një qasje adekuate, që përputhet me synimin për të bërë ndarjet nga krimet, jo për të bërë dekonspirim, për gjueti shtrigash etj. Edhe gjermanët që kanë prodhuar benzin janë të përpiktë në këtë qasje, bëjnë një ligj që e çojnë problemin tek ai që ka marrë pjesë në një krim të komunizmit. Nuk bëjnë një ligj për të vrarë 100 veta, se aty brenda është dhe një që duhet vrarë.
A mund të shihet si një krim që një numër i caktuar njerëzish, – nuk ka një numër të saktë në Shqipëri, është folur për qindra mijëra, – kanë qenë bashkëpunëtorë të Sigurimit të Shtetit, u kanë bërë keq njerëzve të tyre?
E para, ky nuk është një diskutim kaq i lehtë sa ç’e bëjnë duke i dhënë ngjyrë politike.
Ka pasur një shprehje para viteve ’90, që një ndër tre shqiptarë ishte bashkëpunëtor i Sigurimit…
Nuk kam të dhëna për këtë dhe nuk jam interesuar posaçërisht për të mësuar sesa kanë qenë bashkëpunëtorë të Sigurimit. Unë kam këtë qasje: e para, dokumenti më kriminal që duhej dënuar është platforma e Partisë së Punës që ka krijuar bazat dhe krijimin e rrjetit të informatorëve të Sigurimit për të bashkëpunuar për krime politike, për krime të ndërgjegjes. E gjitha kjo buron nga Partia e Punës. Ti nuk mund t’i akuzosh njerëzit apo t’i tregosh me gisht për atë që ka ndodhur, do t’i tregosh për atë që ata kanë bërë. Dhe këtu ka qenë diferenca e madhe midis asaj qasjes që kam unë dhe qasjes që kanë këta, kryesisht ish-komunistët e Partisë Demokratike. D.m.th. ti nuk mund të jesh përgjegjës për atë që të ka ndodhur, se kur ke lindur e në ç’sistem ke lindur, nuk e zgjedh ti, as për bashkëpunimin…
Por, mund të jesh përgjegjës kur ke firmosur për të bashkëpunuar me Sigurimin e Shtetit?
Një minutë, se dhe kjo nuk është kaq, me një të rënë të kalemit të likuidohet. Sigurimi i Shtetit, ndonëse do të gjejmë të vërtetën, mos të bëjmë propagandë, nuk është sigurimi i një vend të huaj që personi që po nënshkruan një deklaratë bashkëpunimi është duke bërë ndonjë tradhti ndaj atdheut dhe ka ndjenjën se po bën tradhti ndaj atdheut. E thërret shërbimi inteligjent i vendit të vet. Sigurimi, shërbimet inteligjente, edhe në diktaturë, edhe në demokraci, kanë bashkëpunëtorë, të cilët i afrojnë me idenë për shërbim ndaj atdheut. Ashtu si një komunist në vitet ’70, ’80 nuk mund të ketë dhe është antinjerëzore t’i kërkosh të kishte vizionin e 30 viteve më vonë, po ashtu dhe një person që ftohet për të bashkëpunuar me sigurimin e vendit të vet, pse pretendon që ai të ketë që në atë kohë vizionin e kohës që do të vijë. Ai mund të pranojë bashkëpunimin, por çfarë bën? Këtu bëhet diferenca.
Këtu bëhet fjalë për të futur njerëz në burg, z. Zogaj.
Këtu do të vij, diferenca është se ti nuk mund të kriminalizosh bashkëpunimin si akt, ti do të shqyrtosh veprimtarinë e tij.
Pra, ju nuk kriminalizoni aktin, por kërkoni shqyrtimin e veprimtarisë së tij?
Është absurde ta mendosh ndryshe, sepse nuk mund t’i dënosh njerëzit që çfarë ka ndodhur, pasi unë nuk njoh ndonjë bashkëpunëtor Sigurimi që mund të bëjë kërkesë. Mund të ketë, por shkon sigurimi atij, i shtetit tënd, ta zëmë në vitet ’70, ’80…
Por nami i Sigurimit ishte i jashtëzakonshëm në atë kohë…
Nuk mund ta themi sot ashtu se ka pasur një tjetër qasje për shërbimet inteligjente, agjentët rinia i shikonte me sy ndryshe, jo si sot. Është e padrejtë dhe jo realiste që t’i shohësh historitë e para 30 viteve si sot. Është gjë tjetër çka sigurimi kërkon dhe tjetër se çfarë ti bën. Ti bën një pakt me veten tënde, do të punoj apo jo për interesat e sigurimit?
Kur nuk je vizionar për të bashkëpunuar me sigurimin, si mund të jesh për të punuar, apo jo?
Patjetër, se sigurimi, kur të ofron rekrutimin, të thotë se do punosh për Shqipërinë, për vendin tënd të shtrenjtë, do të të çojmë dhe jashtë, se armiqtë e jashtëm punojnë kundër Shqipërisë. Ti mund dhe të iludohesh dhe ta pranosh si të tillë. Por kur përballesh me një kërkesë konkrete, atëherë dikush fillon e kupton që këtu është një veprimtari e ndyrë, që nëpërmjet informimit, nëpërmjet informacionit për njerëz të caktuar të ndërtohen akuza që mund të bëhen shkak që ata të shkojnë në burg. Në këtë moment është individi që në vetminë e tij përballet me këtë rrethanë: se ç’përgjigje do t’i japë operativit?
Zoti Zogaj, kur e keni filluar ju bashkëpunimin me sigurimin dhe si ka vazhduar historia?
Dua të nënvizoj që në fillim se unë nuk kam punuar asnjëherë për interesat e Sigurimit, ato interesa që përmendët ju, për të çuar njerëz në burg etj. Këtë e kam vërtetuar. E kam thënë dhe në 1992, u kam thënë miqve të mi të grupit politik të Aleancës Demokratike në vitin 1996 se në vit të tretë të shkollës së mesme të kulturës në Tiranë një operativ më kërkoi të bëhesha bashkëpunëtor i sigurimit…
Është shkruar se e keni kërkuar ju për të nxjerrë të drejtën e studimit?
Nuk mund të ndodhte ndryshe, unë isha akoma në shkollë të mesme. Kam dëgjuar histori nga qindra njerëz, dhe asnjëherë nuk ndodh që të kërkosh ti të bashkëpunosh. Është sigurimi që vjen e të kërkon, nuk ndodh asnjëherë ndryshe. Nuk mund të përgjigjesh se vjen ai, po se ç’do bësh ti. Një operativ ma kërkoi këtë gjë dhe më tregoi dhe arsyet. Isha me të gjitha 10 dhe kisha probleme në biografi. Kisha dy dajallarët e babait tim të pushkatuar, Gjin Jaku dhe Gjon Jaku, që ende nuk u dihen eshtrat. Njëri është i varrosur në Lezhë, tjetri në Rrëshën. Kam pasur dhe kushërinjtë e mi kulakë, si ish-pronarë tokash që refuzuan hyrjen në kooperativë. Nuk e njihja fare operativin…
vijon nesër…
Dua të nënvizoj që në fillim se unë nuk kam punuar asnjëherë për interesat e Sigurimit për të çuar njerëz në burg etj. Këtë e kam vërtetuar. U kam thënë miqve të mi të grupit politik të Aleancës Demokratike në vitin 1996 se në vit të tretë të Shkollës së Mesme të Kulturës në Tiranë, një operativ më kërkoi të bëhesha bashkëpuntor i Sigurimit…
Pra ju kërkuan direkt të bashkëpunonit me Sigurimin…
Kërkesa ishte e drejtpërdrejtë.
Çfarë ju tha operativi në takimin e parë?
Ai u prezantua si operativi i Sigurimit që mbulonte shkollat e mesme të Tiranës. Prej aty më morën e më çuan në një shtëpi. Unë isha i vetmuar.
Sa vjeç ishit në atë kohë?
Nuk kisha mbushur 18 vjeç, isha 17 vjeç e gjysmë. Unë e kam tejkaluar këtë dhe dua të them se nuk ka qenë përcaktuese në jetën time. Jam duke shkruar një libër për gjithë këtë histori. Do të botoj çdo gjë edhe atë që më ka bërë mua Berisha me gjithë lakenjtë e tij…
Po thoni se do të botoni një libër me këtë histori…
Për faktin që e kam kapërcyer vetë, siç e thashë, unë e kam tejkaluar këtë histori që nuk ka përcaktuar asgjë në jetën time. Gjatë këtyre viteve kam vrarë mëndjen gjatë dhe jam munduar ta rindërtoj këtë histori, për të cilën po shkruaj dhe një libër për veten, për fëmijët e mi, për të njohurit, ku do të flasë vetë libri…
Të kthehemi te takimi i parë me Operativin në shtëpi…
Më kërkuan takim në një shtëpi dhe shkova i vetmuar. Fillimisht nuk i besova se mendova mos ishte ndonjë kurth. M’u prezantua si operativi i shkollës së mesme dhe më shpjegoi se, në kuadër të platformës së Partisë së Punës, po krijojmë një rrjet informatorësh nëpër shkolla. Në këtë kuadër më ftoi të punoja edhe unë për ta, pasi, siç më shpjegoi, kishin interes që unë të punoja me ta, si një nxënës i mirë nga një familje që ka probleme.
Ishte kërcënim ky propozim, apo joshje?
As kërcënim e as joshje, por një propozim normal. Për herë të parë nuk pranova, por jo për shkak të Sigurimit, sepse pavarësisht se isha i orientuar nga letërsia, të gjithë të rinjtë e asaj kohe kishin atë mitin e agjentëve. Në atë kohë të rinjtë kishin dëshirë të bëheshin si kapiteni Klos etj., pra ishin këto mitet e adoleshencës të asaj kohe. Por, nuk ishte ky problemi. Unë nuk u besova se ishin të Sigurimit. Dhe prandaj i refuzova. Ata shkuan pastaj te drejtoresha e shkollës dhe ishte kjo e fundit që më thirri në zyrë dhe më tha që ata janë vërtet të Sigurimit. Atëherë unë kam pranuar. Praktikisht, pas këtij akti, ata u zhdukën. Për më shumë se një vit e gjysmë nuk i pashë më. Operativi tjetër që kam parë unë pas këtij ishte kur jam kthyer në Lezhë, kur mbarova shkollën e mesme. Isha në stazh në atë kohë dhe ishte periudha që unë po mbaroja stazhin dhe po tentoja të fitoja të drejtën e studimit për në shkollë të lartë. Erdhi dhe më takoi për herë të parë operativi i qytetit të Lezhës, quhej Bahri. Paralel me mohimin e të drejtës së studimit, kaq pak vlerë dhe peshë kishte që, megjithëse isha me të gjitha 10, operativi që ishte një burrë relativisht i vjetër, të cilit iu drejtova që të më ndihmonte për shkollën, m’u përgjigj që këto janë punë të qeverisë e unë nuk të ndihmoj dot. Madje, siç më tha ai kishte edhe gruan e vet pa punë. Operativi nuk kishte atë pushtet që ne sot mendojmë se ka pasur. Ai quhej Bahri, ishte nga qyteti i Lezhës. Ky është i pari që më kërkoi një gjë të tillë zyrtarisht.
Ishe i detyruar të firmosje?
Unë e kam pranuar në këtë periudhë. Unë shkoj në Lezhë, jam nxënës me mesatare 10, nuk më jepet e drejta për shkollën e lartë dhe kjo zgjati 3 vjet. Unë kam ndenjur tre vera në Tiranë, kam fjetur në lulishtet e Tiranës bashkë me shokët e mi të fëmijërisë. Njëri prej tyre quhet Lekë Lekgjoni. Ishte djali i një personi që kishte bërë burg politik. Unë kam shkuar në shkollë me korrespondencë nga ushtria, me ndërhyrjen e Llazar Siliqit dhe Dritëro Agollit, sepse ndërkohë shkruaja edhe poezi. Pjesa e Sigurimit ishte jashtë kësaj drame. Nuk ndërhyri Sigurimi fare për punën e shkollës. Sigurimi themi ne, por atë kohë ishte Operativi, sepse, nëse do të bëjmë histori pa data, nuk do ta kuptojmë. Duhet të nisemi nga fakti që Preç Zogaj ishte një nxënës me të gjitha notat 10 dhe nuk i jepej e drejta e studimit, sepse kishte dy daja të pushkatuar dhe kushërinjtë kulakë. Po të isha unë ndonjë bashkëpunëtor i Sigurimit, i interesave të Sigurimit, do të kishin bërë ndonjë gjë për të më ndihmuar. Por nuk kishin fuqi…
Çfarë bashkpunimi keni pasur gjatë kësaj kohe me Sigurimin?
Deri në këtë kohë nuk kam pasur asnjë bashkëpunim. Në këtë moment unë shkova ushtar, pasi ndenja tre vjet në stazh dhe nuk arrita të merrja të drejtën e shkollës, me gjithë ndihmën që m’u dha nga zv/ministri Anastas Kondo, Lili Zhama etj., etj. Më në fund, përmes Lidhjes së Shkrimtarëve, jam regjistruar nga ushtria për të bërë studimet e larta dhe kam vazhduar Universitetin në degën Gjuhë-Letërsi nga ushtria. Gjatë kohës së ushtrisë kam bërë tre vjet fakultet, me të gjitha notat 10 dhe kam mbrojtur temën e diplomës po me notën 10. Dy drejtuesit e diplomës, Nasho Jorgaqi e Çapajev Gjokutaj, kanë dhënë vlerësime të shkëlqyera për punën time
Gjatë kohës së shërbimit ushtarak, keni bashkëpunuar me Sigurimin?
Ajo vazhdonte…
Si vazhdonte?
Kur isha ushtar erdhi dhe më takoi operativi i Brigadës, sepse ai e dinte që vazhdoja studimet. Ishte një oficer me mbiemrin Bajrami. Emri nuk më kujtohet. Nuk më kërkonte ndonjë gjë, vinte më pyeste dhe më vjen keq që ai ka shkruar disa gjëra që unë nuk ia kam thënë. Ai bisedonte me mua dhe shkruante gjëra që unë s’i kisha thënë. Duhet të kemi parasysh se bëhet fjalë për vitin ’79-’80 dhe nuk përjashtohet mundësia që ose i kanë ngatërruar, ose kanë shkruar për të plotësuar planin dhe nuk e kanë menduar se ky Preç Zogaj do të bëhej i njohur dhe gjithçka që lidhet me të do të dalë në dritë. Sepse janë përmendur persona që unë nuk i kam njohur. Unë isha në emision me ju kur u lexuan emra, që unë nuk i kam parë dhe s’i kam njohur kurrë madje po bëj kërkime dhe po i gjej. Kam zbuluar se shumica prej tyre janë ish-ushtarakë dhe ka shumë mundësi që ka ndonjë ngatërresë. Fjala bie, Iljaz Çeloleskaj, një Sadik Stufa etj…
Supozohet që keni dhënë këto informacione kur keni qenë në ushtri?
Unë nuk kam dhënë kurrë këto informacione, se nuk i kam njohur.
Po Operativi i ka shkruar këto në dosje?
Po, duhet t’i ketë shkruar ose është bërë ngatërrim dosjesh. Ndoshta i ka shkruar ai duke ngatërruar bashkëpunëtorët e tij.
Pra mund të jetë ngatërresë e Sigurimit…
Fakti është ky, se nuk mund të ndërtosh një histori sot duke iu referuar atyre që ka shkruar Operativi, se është absurde kjo. Prandaj, gjithçka që lidhet me dosjet duhet bërë transparente në prani të personit dhe nga një komision i paanshëm.
Po ju keni shkruar informacion me dorën tuaj?
Kam shkruar, jo në ushtri. Do të vij dhe tek informacioni që kam shkruar me dorën time. Pasi mbarova ushtrinë, ndërkohë që kisha përfunduar me rezultate të shkëlqyera fakultetin, më emëruan mësues në Velë, një fshat malor i Lezhës, në atë kohë i vetmi pa rrugë automobilistike, me një fillore të bashkuar.
Pra, nuk ju dha favor fakti që kishit bashkëpunuar me Sigurimin…
Bashkëpunëtori i famshëm i Sigurimit të Shtetit minimumi do të lihej në qytet dhe nuk do të çohej në një fshat kaq të largët. Atje në Velë unë kam mësuar frëngjisht, kam qëndruar dhe flija në qelën e priftit, sepse aty flinim, kam kopjuar me dorë autorë francezë që më jepte Besnik Mustafaj dhe i kam edhe sot e kësaj dite, që i ruaj si një kujtim i absurdit që kemi jetuar. 3 vjet kam qëndruar në Velë dhe kam ardhur në Tiranë.
Si u transferuat nga Vela në Tiranë?
Unë nuk e kriminalizoj bashkëpunimin me Shërbimet Sekrete të vendit tënd, siç dalin disa pseudoburra shteti ndër vite. Unë them që le të shihet se kush ka çuar njerëz në burg. Tetëdhjetë e pesë për qind e krimeve në Shqipëri janë bërë nga Partia, Fronti dhe Sigurimi bashkë me ta. Një nga familjet e presektutuara është edhe familja ime. Mua më kanë ardhur me dhjetëra të burgosur politikë që, kur kanë dalë nga burgu, u kanë marrë firmën duke u thënë se ju do të dilni tani, por do të firmosni se do të vini herë pas here te ne për t’u pyetur. Në fakt ajo ka qenë një marrëveshje gjoja bashkëpunimi dhe tani pas shumë viteve u themi atyre që kanë qenë viktima të persekutimit se ju keni persekutuar vetveten, se ju paskeni qenë Sigurimi. Deri këtu ka shkuar Shqipëria, sepse ka bërë ligjin e gabuar.
A kanë implikuar informacionet tuaja ndonjë të njohur apo mikun tuaj?
Informacionet që kam dhënë unë janë këto: Operativi më ka pyetur për njerëz dhe unë jam përgjigjur. Ai ka regjistruar përgjigjet e mia dhe kur them unë se përmenden njerëz, përmenden se më ka pyetur ai. Nuk ka ndodhur kurrë që të shkoj unë e t’i them. Po të jap tre shembuj: Unë kam pasur që nga vitit 1979-’80 miq të ngushtë Remzi Lanin, Besnik Mustafajn, Rudolf Markun dhe Agim Isakun. Asnjërit nuk i ka dalë dhe nuk i del kurrë emri dhe kurrë s’kam folur për asnjërin.
Në fakt jeni pyetur për ta?
Më kanë pyetur vetëm për Rudolf Markun dhe i jam përgjigjur se s’ka bërë asgjë. Një përgjigje, e cila tregon se unë isha aty, duke e ditur se përse po më pyesin dhe një përgjigje që e ruan Rudolfin nga survejimi që i behej, sepse ne të gjithë të shkollës së Lezhës ishim të survejuar. Për Agim Isakun nuk më kanë pyetur kurrë dhe më vjen keq, se ka qenë një njeri i afërm dhe mik i familjes sime, ka jetuar me mua dhe s’e di kush e ka mashtruar dhe madje ai ka shkruar edhe poezi që spiunët e mi janë të bukur. Natyrisht që Agim Isaku ka qenë një antikomunist bashkë me mua, por kurrë nuk më ka pyetur njeri për të, sepse unë kam folur për kë më kanë pyetur. Për të në asnjë rast nuk më ka pyetur njeri. Besnik Mustafaj ka qënë njeriu im më i afërt. Me të kemi shkëmbyer libra të ndaluar. Po të isha unë spiuni, kisha material të bollshëm, sepse jetoja me njerëz që ishin kundër regjimit.
Pra nuk qëndrojnë akuzat që ju adresojnë së fundi për këto…
Në kuadër të luftës së pamëshirshme, të ndyrë dhe shumë të ulët që këta të Saliut kanë bërë kundër meje dy herë, në dy edicione kohët e fundit pas 21 janari dhe pas vidios së Metës, pra pas vrasjeve dhe pas vjedhjeve, më’ 94 dhe më ’95 pas vrasjes së Gjovalin Çekinit, kishin shkuar në Lezhë në atë kohë me listë dhe i thonin këtij Lek Lekgjonit që “Preçi të ka padit te Sigurimi.” Dhe ai i thotë: “Po pse s’më kanë fut në burg mua, nëse ai më ka padit. Duhet të isha në burg, sepse unë isha djali i një të persekutuari dhe vetë Preçi ishte familje e persekutuar”
A ka pasur ndonjë person, të cilit i përmendet emri e që nga informacionet tuaja ka përfunduar në burg?
Absolutisht asnjëri. Për këtë jam i sigurt, sepse unë e dija pak a shumë. Në Velë në vitin 1982 unë kam takuar operativin e fundit me të cilin kam folur. Ishte një me emrin Aristidh nga Fieri, një djalë i ri dhe ai kishte një kompleks dhe i vinte turp, sepse e dinte se sa mjerim ishte jeta në Velë, ku buka e misri hahej me turshi. Kaq i madh ishte mjerimi në atë zonë. Dhe e ka thënë edhe më vonë, bashkëpunëtorët e Sigurimit nuk kanë qenë vetëm njerëz që kanë përdorur bashkëpunëtorët, por ka pasur njerëz që kanë ndikuar te Operativi që të mos jenë të liq dhe ky është rasti. Ky është i fundit që kam takuar. Dhe ja si erdha unë në Tiranë pas Velës. Në këtë kohë Besnik Mustafaj, Remzi Lani, por edhe ca moshatarë të mi, si Shaban Sinani dhe Teodor Keko mbaruan shkollën dhe u emëruan në disa media këtu në Tiranë. Sekretar i Rinisë në atë kohë emërohet Mehmet Elezi, një nga gazetarët më të njohur të asaj kohe. Ky bën kryeredaktor të gazetës “Zëri i Rinisë” Remzi Lanin dhe u thotë miqve të vet se duhet të transformojmë gazetën, se është bërë një gazetë e ngurtë, skematike etj. Prandaj kërkojmë propozime dhe këta më propozojnë mua, Bujar Xhaferrin etj. dhe Mehmet Elezi na kërkon të shkruajmë nga një reportazh, skicë apo portret. Besniku që dëshironte me gjithë shpirt që unë të largohesha nga Vela, më thotë që t’i bëj jo letërsi, por publicistikë, sepse do t’ia çojmë Mehmet Elezit. Dhe i shkruaj dhe ia dërgojnë Elezit. Ai e vlerësoi dhe u thotë që, nëse nuk ka ndonjë gjë të rëndë në biografi, do të marr Preçin se ka vuajtur për këtë, sepse i thanë që kisha diçka në biografi.
Në këtë rast, keni kërkuar ndihmën e Sigurimit të Shtetit?
Sigurimi ishte zhdukur nga jeta ime. Aristidhi ishte sigurimsi i fundit që kam takuar për herë të fundit në Lezhë, kur unë isha mësues akoma në Velë. Dhe ishte vetëm Mehmet Elezi që bëri kërkesën në Komitetin Ekzekutiv të Lezhës për mua, që të shkoja gazetar te “Zëri i Rinisë” në Tiranë dhe kjo histori ka zgjatur shumë, sepse Komiteti i Partisë së Lezhës ishte kundër, kryetari i Komitetit, që quhej Dod Gjika, i cili ishte një libërdashës dhe lexues i mirë, që i mbështeste krijuesit e Lezhës, ka bërë çmos që unë të shkoj dhe unë i jam mirënjohës. U transferova, por Mehmeti e pati me kosto këtë gjë. Lenka Çuko dhe kuadri i asaj kohe kanë marrë me dhjetëra letra nga Lezha, sesi te “Zëri i Rinisë” keni emëruar kushëririn e kulakut dhe armikun e popullit. Pati një periudhë që puna ime aty u ngri…
Ka pasur komente se ju keni raportuar për intelektualët e Tiranës, si p.sh. për Ismail Kadarenë.
Kurrë! Është gënjeshtër. Për fat të keq në grackën e makinerisë së gënjeshtrës ka rënë edhe një si Elez Biberaj dhe këto kanë dalë në gjyq. Unë për herë të fundit kam takuar operativ Aristidhin, të cilit i vinte shumë rëndë që po më takonte mua, sepse i tillë ishte ai. Nga ’83-shi e këtej s’ka asnjë gjë në dosjen time. Këta thonë që ka hequr dorë në Velë, por që atje nuk më ka takuar njeri. Në shtator të ’83-it kam ardhur në Tiranë.
Ku ndodhet dosja juaj aktualisht dhe a e keni parë atë pas ’90-s?
Po, e kam parë, sepse kam bërë gjyq. Dosja ime aktualisht ndodhet në SHISH, ndërkohë që në bazë të kritereve që ka shteti shqiptar ajo nuk duhet ruajtur. Unë nuk do ta lejoj këtë situatë, sepse mua më intereson më shumë e vërteta se gënjeshtra. Dhe aty është shkruar nga Sigurimi për mua që ky nuk vlen, sepse s’është tipi për të spiunuar. Unë jam mësues në Velë dhe Kadareja për të cilin kam adhurim edhe tani, si do të mund ta spiunoja unë Kadarenë, sepse nuk ka sens pyetja.
Po kur ke qenë në Tiranë?
Po s’ka sens, sepse që nga Vela nuk kam takuar kurrë operativ më në jetën time, nuk ka ardhur kurrë njeri për të më takuar dhe nuk kam shkuar kurrë. Unë kam ndenjur që nga ’83 deri më ’90 dhe nuk kam takuar më asnjë operativ.
Nuk të është përmendur kurrë kjo histori?
Kurrë, sepse ka dhe një logjikë, sesi një mësues i panjohur në fshatin më të thellë malor spiunoka Ismail Kadarenë, që ishte shkrimtar i madh dhe ishte nënkryetar i Frontit Demokratik të Shqipërisë. Edhe vetë Ismaili që ka pasur një moment që është përkëdhelur nga kjo ide, ka pasur një tundim negativ, ka dërguar vajzën e vet Besën nga Parisi për të më thënë, të lutem, ka një keqkuptim, sepse dhe ai vetë e ka kuptuar që kjo që thuhet është e turpshme, sesi një mësues në Velë spiunon Kadarenë në Tiranë, se autoriteti i Kadaresë në atë kohë ishte si ai i një zyrtari të lartë.
A jeni ndierë keq në momentin që disa nga miqtë tuaj morën vesh që keni bashkëpunuar me Sigurimin?
Jo, sepse unë ua kam shpjeguar. Zoti Isaku e ka politizuar më mbrapa, se unë këtë historinë e Sigurimit e kisha harruar, që të them të vërtetën. Unë e dija që kjo ekzistonte dhe madje kam shkruar edhe një novelë që e ka pasur titullin “Gjysma tjetër e detyrës”, por Agim Isaku ka jetuar me mua, pasi unë e kam pas publikuar këtë histori, pasi është bërë ligji, se unë s’e kam pritur ligjin. Kjo ka qenë një luftë kundër lirisë sime për të shkuarën. Bile, kur kam shkruar në gazetë për këtë histori, më ka sjellë një reagim të Fron Nahzit nga Amerika, që e konsideronte një akt civil dhe kurajoz.
Po a e keni biseduar me njeri këtë?
Më ’80-n këtë e kam biseduar vetëm me dy njerëz. Unë kam shpëtuar 2-3 vetë nga burgu, që ta dish, dhe njërit prej tyre i tregova. Ka qenë një Ndue Gega, të cilin e kishin vënë në fokus sepse të vëllain e kishte në burg për agjitacion e propagandë. E kam njohur se ishte shkrimtar dhe veteriner. I thashë se më kishin pyetur për të dhe ai tha se më ishte shumë mirënjohës. Ai ka bërë një dëshmi në gjykatë njëzet vjet më vonë, ku ka deklaruar se “Preç Zogaj më ka treguar se po survejohem”. Është edhe një tjetër, të cilit këtu nuk do t’ia them emrin, por do ta shkruaj në libër. Ai ishte i kërcënuar dhe i kam thënë të njëjtën gjë.
Ka pasur një moment delikat që është komentuar gjatë, sipas të cilit Sigurimi i Shtetit ka infiltruar shumë njerëz në lëvizjen demokratike dhe angazhimi juaj në disa këndvështrime është parë si i tillë?
Zero vërtetësi. Sigurimi më kishte lënë, e kisha mbyllur. Unë jam survejuar nga Sigurimi në vitet ’85-’87. Në buletinet e Ministrisë së Brendshme të kohës që unë i kam paraqitur në gjykatë, unë jam një nga intelektualët që survejoheshin. Pse? Sepse unë kam pasur ide liberale për kohën te “Zëri i Rinisë”. Gjithë gjenerata e poetëve antikonformistë kanë qenë poetë që kanë gjetur mbështetje tek unë. Jeta letrare e gjeneratës së atyre viteve është shënuar në shumë diskutime publike të miat. Për të ardhur pastaj te një mendim më i pjekur, për të krijuar partitë politike. Që në vitet ’89 kemi folur për liberalizmin, në ato vite kur në Europën Lindore kishin filluar lëvizjet. Për të mos thënë që kemi tentuar për të krijuar parti, që para asaj Demokratike, por kjo është histori tjetër. Jam thirrur aty nga miqtë e mi studentë. Më konkretisht nga Azem Hajdari, Shinasi Rama, Blendi Fevziu. Jam thirrur duke qenë një person i njohur. Të gjithë studentët e Filologjikut e dinin që unë isha kundër regjimit e për këtë nuk kishte dyshime.
Në vitin 1996 Komisioni i Pastrimit të Figurave ju seleksionoi nga e drejta për të kandiduar në zgjedhjet e atij viti, duke ju konsideruar bashkëpunëtor të Sigurimit në bazë të ligjit të Lustracionit?
E para, shkelën vetë ligjin e tyre, i cili ishte antidemokratik dhe ishte pikërisht Gjykata Kushtetuese e cila thotë disa gjëra shumë thelbësore; e para që ka arritur në konkluzionin se kërkuesi me aktivitetin e tij para datës 1. 3. ’91 ka vepruar kundër vijës zyrtare dhe e dyta është larguar vetë publikisht nëpërmjet qëndrimeve publike që ka mbajtur. Kjo gjykatë, që ka arritur në këtë konkluzion, nuk më dha të drejtën. Një gjykatë më ’96-s ma mohoi të drejtën, kurse ajo e ’97-s ma dha të drejtën.
Ju fituat një gjyq më ’97-n, që ju zhveshi nga akuza dhe ju hapi të drejtën të kandidonit për deputet, por në vitin 2001 kryetari i Kuvendit, Skënder Gjinushi, i ka kërkuar një informacion kryetarit të Komisionit të Verifikimit të Figurave, zotit Nafiz Bezhani, dhe ky i fundit i thotë se zoti Zogaj e ka fituar gjyqin, por dosja e tij ka probleme dhe përmend një seri emrash që, sipas zotit Bezhani, ju i keni denoncuar te Sigurimi i Shtetit. Si është historia e kësaj?
Absolutisht nuk është kështu. Kjo është një letër që e afishoi këtu te ju Mesila Doda bashkë me Ylli Manjanin. Është një letër e paligjshme, e ndërtuar mbi një gënjeshtër. Një letër që nuk duhet të ekzistojë në shtet dhe ata që e mbajnë, natyrisht kanë përgjegjësi përse e mbajnë. Një letër që s’ka vend në asnjë arkiv, sepse është një informacion i paligjshëm, i kërkuar në mënyrë të paligjshme. Jam larguar nga Rexhep Meidani si këshilltar, kam ndenjur 2 muaj me Ilir Metën dhe kam dalë në opozitë. Në këtë periudhë isha i papunë dhe kisha 10 vjet që nuk isha deputet dhe nuk ka arsye që kryetari i Kuvendit të kërkojë informacion për mua. Informacion për mua ka kërkuar Meidani më ’97-n, kur më ka marrë këshilltar dhe ka marrë përgjigjen zyrtare se zoti Preç Zogaj, me vendim gjykate të formës së prerë, është përkundrejt ligjit të figurave i pastër dhe është depozituar në arkivin e Presidentit. Kurse kjo e Gjinushit, është një informacion plotësisht i paligjshëm, nuk mund të kërkohet. Është në kundërshtim flagrant. Unë në atë kohë isha një qytetar i papunë. Po pse e kanë kërkuar? Sepse unë në atë kohë jam larguar nga qeveria e Ilir Metës, për shkak të korrupsionit të Ilir Metës dhe sigurisht që, sa herë që këta vjedhin dhe vrasin, kërkojnë informacione të tilla.
Po lidhur me përmbajtjen e letrës, çfarë do të thoshit?
Në këtë letër ka disa gënjeshtra, sepse unë kur kam bërë gjyqin kam parë disa gjëra në dosjen time. I kam konfrontuar me dokumentet e mia dhe gjykata ka dalë në konkluzionin që: “Po, ky ka qenë kundër vijës dhe nuk ka të drejtë kurrkush të mbledhë material pa dijeninë e individit kundër tij.” Kjo është në kundërshtim flagrant me Kushtetutën, aq më pak një zyrtar që ta mbajë në shtëpi, siç kanë bërë këta. Të gjithë emrat që ka përmendur janë emra të panjohur për mua, që tregon se, ose ka pasur mbivendosje dosjeje, ose informacionet operativë të ndryshëm kanë mbushur fletë për të plotësuar planin. Ajo që e lexon kujton se është e pafajshme, që nuk duhet të ekzistojë, sepse është i paligjshëm. Në atë kohë është kërkuar, sepse mendojnë se mund të vrasin lirinë time, kur unë kam luftuar për lirinë e të tjerëve. E kanë me lirinë, s’e kanë me të kaluarën.
BLENDI FEVZIU
BLENDI FEVZIU
- Shperndaje:
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1 Koment per “Zogaj: Gjykata më shpalli të pastër, operativin e fundit të Sigurimit e takova në 1982”
Preci te mos harroje te shenoje ne liber edhe operativin e sigurimit ne Lezhe Pirro Visari, te cilit i conte informacion parreshtur. Madje Pirro e perzuri kur Preci po spiunonte nje ‘mikun” e tij diten e dasmes se operativit. Shume gjera te rendesishme preci te mos i harroje dhe mos hiqet kaq i paster. Ai vete ka kerkuar te behet agjent i sigurimit. Kur koha perendoi, edhe Preci te terhiqej ne jeten private, ose te ndryshonte menyren e spiunimit. Per shembull te behej agjent per luften kunder terrorizmit islamik dhe te merrte misione ne Bagdat ose ne Arabine Saudite.