Fatime Kulli është autore e 19 librave me poezi, prozë, kritikë dhe letërsi për fëmijë. Ajo shquhet për poezinë lirike erotike, ku ka fituar shumë çmime brenda dhe jashtë vendit dhe me dt. 20 -24 Gusht 2009 mori pjesë në takimin internacional të Poezisë Strugane ku u prit shumë mirë.....
Deri tash botoi:
"Ma lini portën çelë" (poezi), "Lakuriq mbi tastierë" (poezi), "Masturboj me diellin" (poezi), "Zemrën e dua pasqyrë" (poezi), "Parlament në pyll" (fabula), "Tensione emocionesh" (tregime), "Ethet e zhveshura" (poezi), "Shkëndija e eshkës" (poezi), "Në gojë të diellit" (poezi për fëmijë), "Deti mbytet në guaskë" (poezi), "Trëndafili i djersitur" (poezi), "Drithërimat e frikës" (roman), "Cila është më e bukur" (poemë për fëmijë), "Uragani i meteorëve" (monografi studimore - Bilal Xhaferri përballë Kadaresë), "111 fjalë të ndyra dashurie" (poezi & prozë), "Mitra e zjarrit" (poezi), "Retinë" (ese & kritikë & intervista);"Njëzet e Dy"...e shumë të tjera....
Lexuesve të Floart-Press-it ju sjellim ca poezi nga Fatime Kulli një vështrim për romanin e Fatime Kullit "Njëzet e Dy", botim i "Toenës" si dhe për ""Uragani i meteorëve" (monografi studimore - Bilal Xhaferri përballë Kadaresë)....
Për romanin "Njëzet e Dy", shkrimtari dhe përkthyesi Hysen Sinani shkruan ne parathënien e këtij libri:
"E sotmja shqiptare, më e habitshme se telenovelat braziliane". Duke lexuar me këtë vëmendje romanin e autores së njohur Fatime Kulli, mund ta vlerësojmë atë mbi këto kritere, përgjithësisht të pagabueshme. Fraza letrare në këtë roman është krejtësisht e rrjedhshme, e qartë, e vetëdijshme për të shprehur apo përshkruar një gjendje të caktuar emocionale. Sot e kërkojmë të gjithë stilin e qartë, por shpesh e ndërlikojmë për arsye të ndikimeve që kanë nga autorë të shquar bashkëkohor ose klasikë. Tek romani "Njëzet e Dy" autorja është vijuese besnike e fjalës së saj. Ky roman që i paraqitet lexuesit tonë është thuajse i krijuar me konceptet skematike të prozës së gjatë, por do të ishte keqkuptim po të ngatërronim qartësinë e saj që dëshiron të thuash me përcaktimin e fatit të personazheve. Përcaktimi i fatit të personazheve, domethënë siguria e autorit për atë që do të bëjnë këta personazhe në faqet e veprës së tij, është skematike. Në romanin "Njëzet e Dy" heroi dhe figurat e tjera mund të kenë atë fillim dhe atë fund që kanë, por edhe një fillim dhe një fund tjetër. Gjë kjo thelbësore që e bën këtë tregim mjaft tërheqës.
Për mjetet teknike që përdor Fatime Kulli në romanin e saj të fundit, mund të thuhet se janë krejtësisht ato të suspansës së përmbajtur, pra, të qëllimit për të mbajtur lexuesin në një farë kureshtjeje për atë që do të ndodhë në faqet pasardhëse. Teknika më e përhapur sot në botë, që nga telenovelat komerciale deri tek bestsellerët e famshëm po kaq komercialë. Megjithatë, ky roman ka vërtetësinë në themel të tij, vërtetësi që më tepër vjen jo nga trajtimi i qëllimshëm për t?u dukur i tillë, por nga ngjarja e vërtetë mbi të cilën është bazuar autorja. Pra, si përfundim, me romanin "Njëzet e Dy" e pasurojmë prozën tonë me një histori të vërtetë nga qindrat e historive tona, që shpesh na bëjnë të mendojmë edhe seriozisht. Gjithashtu, edhe shkrimtari dhe dramaturgu i njohur Fadil Kraja shkruan: "Përjetimi i romanit "Njëzet e Dy" i poetes së njohur Fatime Kulli. E lexova me dëshirë dhe ëndje romanin e poetes Fatime Kulli, të cilën e kam vlerësuar si poete të veçantë midis komunitetit të poetëve në Shqipëri dhe në takime të ndryshme e kam bërë publike, se Fatime Kulli është "Safoja shqiptare". Por ajo të befason me punën e saj. Këtë herë guxon të paraqitet përpara lexuesit me një roman shumë interesant, që në thelbin e tij trajton një dramë të jetës njerëzore, si qindra e mijëra raste të tilla dhe jam i bindur se ky roman do të jetë më i lexuari nga lexuesi ynë. Romani "Njëzet e Dy" lexohet pa hasur ngërçe edhe pse situatat janë të rënda, por lexuesi nga kureshtja sesi vazhdon ngjarja, lexon çdo faqe për të gjetur përfundimin... Autorja ka përdorur stilin klasik, duke e përpunuar me atë modern, por mua më ka mbetur në mendje heroi i romanit. Pas një përjetimi e vuajtje të thellë shpirtërore, heroi kryesor i këtij romani, ngjason me heronjtë e përrallave të frikshme për nga "loja" artistike që organizon autorja. Kur kthehet përsëri në vendin e tij, që dhimbja, trishtimi dhe loti e bëri ta braktisë, ajo ndeshet, kacafytet me dhimbjen, trishtimin, lotin dhe i ripërjetoi ata, duke gërricur koren e një plage që ka bërë aq shumë për ta mbyllur... ta harronte..., por për habinë e saj ajo ndeshet pa asnjë ndjenjë kënaqësie të egër, hakmarrja fashitet, arratiset për t?ia lënë vendin jo mëshirës e përbuzjes, por dhimbjes dhe keqardhjes. Ajo ka ndryshuar, ka përshkruar një rrugë të vështirë, por falë përpjekjeve, talentit, por deri diku edhe fatit, ka krijuar mirëqenien dhe prehjen shpirtërore të ëndërruar. Por kthimi në vendin e lindjes e zhgënjeu. Njerëzit që ka njohur tani janë të shpërfytyruar. I dashuri i zemrës që e la shtatzënë e pastaj i futi thikën pas shpine, tani i serviloset dhe i jargavitet pa e ditur se është ajo. Kushëriri që e mundoi aq shumë, tani i shtrin dorën e mëshirës, pa e ditur se është ajo. Por, më e rënda është se edhe vazhdimi i saj, fëmija i saj, nuk e di se është e ëma... se është një tjetër që me dredhi e mashtrime e ka zëvendësuar... Se kush është Dea, nuk e njeh as ai që e ka lindur... sepse edhe ajo është si fëmija i saj, është produkt i dhimbjes, zhgënjimit, mashtrimit... Ajo kthehet përsëri atje ku tashmë ka ngritur folenë, tek burri i saj që e do dhe e adhuron... Romani mbyllet. Por a është mbyllur vërtet e kaluara në shpirtin e Deas, nënë?... Plaga e saj gërricet dhe pikon gjak... A do të zërë përsëri kore? Dhe kur?...
Ëndërroj krahët e kalit të bardhë ...
Një psherëtimë e ftohtë
Si tingulli i kitarës telkëputur...
Qetësisht e vetmuar rrotullohet.
U duk se më çeli buzëqeshja e largët...
Kur vesha fustanin e bardhë,
nën puthjen e ëndrrës së artë,
dukej shumë i lumtur...
Unë, materie e buzëqeshjes së trishtuar
ëndërroj krahët e kalit të bardhë,
të ëndrrës realitet...
Në këtë tingull shpresëkëputur
Që kohë më parë
I adhuroja tingujt të krijuar
dhe formën e kurmit burrëror.
Eh, kujtoj
buzëqeshjen e tij të çmendur,
që gajasej në sup të mbrëmjeve.
nën qiellin e syve të tij
çelnin bulëza të paçelura..
Vrapoja nëpër ëndrra të kaltra.
U duk se më çeli buzëqeshja e largët...
Ndër gishtërinjtë e gjilpërës
Engjëll shkatërrimtar
i shpirtit tim.
Dua të tretem nën rigat e shiut
të ndjej drithërimat
e frymëmarrjes sate,
Si lule e pafishkur nëpër gur...
Dua të jem gjilpërë,
në dritëzën e fundit të pusit
të të shoh kur dridhesh
ndër gishtërinjtë e gjilpërës,
për të rizgjuar ëndrrën tënde...
...puthjet shpëtojnë njeriun...
Dëgjova heshtjen time të nanuriste mbi flokët e hijes
Gjarpërinjtë më qeshnin gazin e mbytur tej mallit
Thirra hënën të bëj magji me vargje,
Kur hëna hapi barkun, më dhuroj një ylber:
“Puthe - më tha, - të zhduken hijet, puthe të shpëtosh!
Vetëm puthjet shpëtojnë njeriun...”
Nën lëkurë të ajrit...
Në gjinjtë e muzgut përpëlitem
Flokët e hënës më varen mbi sup,
mrekullisht derdhen sytë e errësirës,
si ujërat e bardha në barkun e nënës.
Në prehër të muzgut zgjohem
Me trëndafilin e egër në buzë
Pabesisht më shpojnë kërcejtë
e gazlotit,
nën lëkurë të ajrit digjem si shpuzë.
Në këmbë të muzgut gjunjëzohem
Gjuhën e ajrit dalldisur puth
Vrapoj të këndoj ku çelin dritë-hijet
me zërin e fletë-trëndafilit.
...me vezoret e insekteve
Edhe seksi ka filluar të çmendet
Nga xhelozia e ethëzimit stinor...
Të gjithë janë pronësuar,
Shpirtvdekur,
ujqër të tërbuar shqyejnë pangopësisht...
Seksi është shumuar
Në pyll me vezoret e gjarpërinjve...
Në ujë me vezoret e gaforreve...
Në tokë me vezoret e insekteve...
Nën rrënjë të hënës ...
Shumë kohë më parë
në një kthinë të ëndrrës,
theva pasqyrën e portretit tënd.
Ciflat e pasqyrës u shkërmoqën
në imazhin e ëndrrës...
Degëzat e kohës gumëzhijnë
lëndueshëm, jehonën muzikale...
Nën fëshfërimën e gjurmëve
të pluhurit të puthjes,
varrosa nën rrënjë të hënës
buzëqeshjen time...
Perëndi fantazmash...
Po të tregoj ty mikja ime
e panjohur:
Sonte u zgjova trembshëm nga gjumi.
Shtrati m’u fundos
Nën ujërat e ëndrrës...
Kullosja në livadhe të thella,
Tmerrësisht të thella...
Nga fundi i parajsës
Kundrova flokë të verdha.
Shëtisja dhe këndoja
Buzëfrymës më të bukur
të planetit, Burrë...
s’pyesja për gjëmat e lajmëtarit
se po tradhtoja bashkëshortin...
I derdha të gjitha qelizat fisnike
Në një arë të artë prej bimësh,
Që shkëlqenin si perëndi fantazmash
E qëndisën emblemën e bardhë
Në dëshirën time.
... si qiriri
Më mungon zëri
I muzës virgjëresh
Që shkrihet nëpër ëndërr
Si qiriri.
Tingull zjarr-pritës...
Lëshoje tingullin
E ëndrrës shpëtimtare,
Në kryqëzim sirenash
Të çlirosh ankthin
E zërit zjarr-pritës.
Adoleshente
Dëgjoj zërin tim
përmbi rërën e ëndrrës,
buzë frymëzimit
ndjej njelmësinë
e ringjalljes sime
adoleshente...
Eja!
O dem xanxar
A ke zëvendësuar
Ministrin e Kulturës në sallë?
Lëri miset në sfilatë!...
Eja, po të pret
Një poete e çmendur...
Testamenti i pritjes...
Re të zeza në hapësirë
puthin valët e trishtuara
të detit.
Ëndrra, buzë-bregut, këputur
Nënshkruan testamentin
e pritjes...
Dëshirës që lëngon...
O qenie e fshehur
Brenda dëshirës që lëngon...
Më jep pak jetë tingullore
Nga shpirti yt i butë,
i butë burrëror...
Nën gjuhë të pasionit...
Shkëmbi u lëkund
Nën gjuhë të pasionit...
Shtrëngata u fsheh
Nga frikë e saj.
Do të laj ëndrrën hyjnore
Më prit natë e bardhë
Po vij në duart e tua
më prangos pa mëshirë!
Ndjehem e shqetësuar
Do të laj ëndrrën hyjnore
Me duart e engjëllit të paprekur.
Ëndërr çalë....
Rilexoj SMS e tua
Mendim i bardhë
Ndjehem e mbrojtur nën çati
të hënës së vrarë
shkel mbi emrin
e shkruar në rërë...
padrejtësisht, ujët e detit fshinë
gjurmët, ëndërr çalë....
Muzgu dëshmitar...
Më the:
Mos ma shkruaj në rërë
Emrin tim, se ma merr deti...
Por unë
pyes muzgun dëshmitar,
emrin tënd
do ta balsamos
në rërën e shpirtit tim
Pres sytë e shuar
Kam uri
për flladin burrëror
brenda frymës së lterit...
Pres perëndimin
e syve të shuar....
Veç unë...
Do të doja të të lëndoja
Që të trishtohem shumë
Të të kërkoj në qiell të pambarim
Të vdekur të më puthje
Brenda teje të jetoja veç unë...
Në varr të ëndrrës...
Shpirti im ka pësuar
vdekje klinike.
Zëri gjëmimtar
i zemrës mëkatare
në varr të ëndrrës
ka heshtur, i gjallë.
Do rrëzuar shkëmbi...
U mbyta me të puthura
platonike,
lëkurë tharë
u bëra shkëmb
pa ajër, pa dritë,
pa frymë, pa jetë.
Do rrëzuar shkëmbi...
Këpucët e diellit
Hëna e shqeu
lëkurën e yjeve.
Unë i grisa
këpucët e diellit
Ndër gishtërinjtë e gjilpërës
Engjëll shkatërrimtar
i shpirtit tim.
Dua të tretem nën rigat
e shiut dhe të ndjej drithërimat
e frymëmarrjes tënde,
Si lule e pafishkur nën gur...
Dua të jem gjilpërë
në dritëzën e fundit të pusit
të të shoh kur dridhesh
ndër gishtërinjtë e gjilpërës,
për të shpikur ëndrrën.
Kambana e qelqtë
Flladi yt ndonjëherë si errësira
Brenda të fuqishmes stuhi
Të pashterur nga gjoksi yt
Në krahëzën e muzgut
Që valëviten nën shkëmbinjtë e valëve,
Të skeleteve të puthjeve mizore
Si drurët e ngrëna nga mizat e dheut,
Unë puth flladin e egër
Në dorën e kambanës së qelqtë
Nën ujërat e zjarrit
Ëndrra është luftë zjarresh...
Unë freskohem
nën ujërat e zjarrit.
Puthjet shpëtojnë njeriun...
Dëgjova heshtjen time të nanuriste mbi flokët e hijes
Gjarpërinjtë më qeshnin gazin, e mbytur tej mallit
Mora lapsin t'i bëj magji me vargje,
kur hëna hapi barkun më dhuroj një ylber
puthe - më tha, të zhduken hijen, puthe të shpëtosh
vetëm puthjet shpëtojnë njeriun...
Nën lëkurë të ajrit...
Në gjinjtë e muzgut përpëlitem
Flokët e hënës më varen mbi sup,
mrekullisht derdhen sytë e errësirës,
si ujërat e bardha në barkun e nënës.
Në prehër të muzgut zgjohem
Me trëndafilin e egër në buzë
Pabesisht më shpojnë kërcejtë
e gazplotit,
nën lëkurë të ajrit digjem si shpuzë.
Në këmbë të muzgut gjunjëzohem
Gjuhën e ajrit dalldisur puth
Vrapoj të kap dritë-errësirën
Zëri m'dridhet si fletë trëndafili.
Degë psherëtime
Krejt pranë, në puthjen e zbrazur
Gërvishta eshtrat e portretit tënd
Pse erdhe o skelet hije,
përse më prek?
A s'më sheh,
jam lule-hithër
në këtë tokë që djeg...
Në më do sadopak, respektomë!
Mbillmë një lule-dhimbje
Në bark të një tingulli
të më çel, degë psherëtime.
Në bark të ëndrrës
Ëndrrat që përkunda
në djep të kohës
janë varur si smerald
në pus të dhimbjes...
Lëkura e ëndrrës,
përpëlitet në gojë të bojës...
Në bark të ëndrrës,
klith shpirti i poetit.
Me qumështin e syrit
Mos e lër ëndrrën të të ikë
Pa i zhveshur lëkurën e fundit.
Nëse, në qelizat e brendshme
Zbulon pikëza fosforeshente
Lyeje bukëzën me qumështin e syrit.
Mos e lër ëndrrën të zhubroset
Nën lëkurën e shpirtit tënd.
Nëse qelizat lundrojnë ujshëm
Ngjyeje shpirtin me qumështin e dhimbjes.
______________
POLEMIKA : Flet Fatime Kulli, autorja shkodrane e librit “Uragani i meteorëve”, i botuar në Shkup në fillim të muajit Janar, i cili ka ngjallur shumë diskutime pro dhe kundër në lidhje me trajtimin e shkrimtarëve “Përse e shkrova librin kundër shkrimtarit Ismail Kadare”
(Shenim biografik: BILAL XHAFERRI poet, prozator dhe publicist i shquar disident. U lind në fshatin Ninat të Konispolit më 2 nëntor 1935. Pas një aktiviteti te madh letraro-publicistik vdiq në mërgim, më 14 tetor të vitit 1986, në Çikago, SHBA.)
Ilir Bushi
Pas librit të Fatime Kullit, “Uragani i meteorëve”, Ismail Kadare dhe Bilal Xhaferri, ballë për ballë”, opinioni letrar është ndarë në gjykime pro dhe kundër mënyrës se si është paraqitur konstrukti i kësaj monografie. Megjithatë, si çdo gjë tjetër që ngjall diskutime, kopjet e këtij libri të botuar në Shkup janë shitur, ndërkohë që autorja ka marrë mjaft letra që e inkurajojnë apo kritikojnë atë. Dhe pas këtyre debateve, për herë të parë ajo shfaq sot në një intervistë të plotë arsyet që e nxitën të botonte një libër të mbushur me analiza, gjykime, dyshime e akuza për atë periudhë të letërsisë ku, pavarësisht nga konjukturat, është fakt se u prodhua një letërsi titanësh, e cila edhe sot e kësaj dite mungon në shumë prej vendeve të zhvilluara apo me popullsi më të madhe. Dhe, pavarësisht nga kryeveprat që u prodhuan, është krejtësisht normale që studiuesit e një populli të gërmojnë akoma poshtë rrënojave për të nxjerrë që andej atë pjesë të letërsisë që mbeti e ndaluar apo e pabotuar qysh prej 46 vjetësh. Veçse, ndofta, kjo gjë duhet bërë me kujdesin dhe ndjeshmërinë e një specialisti që zbulon të vërtetat pa qenë nevoja të ngrejë akuza apo të tentojë për të dëmtuar simbolet e kulturës apo emrat e mëdhenj të letërsisë shqiptare, pa të cilët periudha që jetuam do të ish një rendje drejt çmendurisë e harrimit.
Si të lindi ideja për të shkruar librin “Uragani i meteorëve”, Bilal Xhaferi dhe Ismail Kadare ballë për ballë”?
Kjo ide më ka lindur qysh në verën e vitit 1996, kur në Sarandë u organizua rivarrimi i trupit të Bilal Xhaferrit. Ishte diçka e pikëllueshme të shikoje se në këtë ceremoni varrimi nuk kishte personalitete të larta shtetërore, por as figura të botës kulturore. Ishte periudha kur në Tiranë po bëhej bujë e madhe me rivarrimin e Konicës. Por për Bilal Xhaferrin ishte një heshtje memece. Atje unë ndieva dëshirën për ta ringjallur figurën e Bilal Xhaferit në një libër monografik.
Nëse ishte libër monografik, përse e përballni Xhaferrin me Kadarenë?
Kjo përballje ka ndodhur në histori dhe jo në librin tim. Unë vetëm kam hapur valixhet e gozhduara ku flenë kujtimet e bashkëkohësve. Nga këto kujtime do vërtetohet fakti se Bilal Xhaferri ishte një gjeni i letërsisë, që diktatura e këputi si një zambak para se të lulëzonte e të shpërthente plotësisht me kapacitetin e tij të plotë. Por librat e tij të mbetur në dorëshkrime, ndërsa lexohen, sot e kësaj dite tregojnë se çfarë talenti i shquar fshihet pas këtij emri.
Përse duhej domosdoshmërisht të përmendej emri i Kadaresë në titullin e këtij libri?
Unë jap vetëm fakte dhe nuk bëj komente. Fakti i parë tregon se ikja e Xhaferrit ishte një humbje për letërsinë kombëtare. Fakti i dytë tregon se kjo ikje u kondicionua nga vuajtjet e internimit të Xhaferit, i cili erdhi pas mbledhjes ku ai kritikoi romanin “Dasma”. Por këtu dua të shtoj se kur botova librin unë i dërgova një kopje të tij shkrimtarit Ismail Kadare, ku i shkruaja:”Unë nuk bëhem avokat i askërkujt, përveçse i së vërtetës. Gjithsesi, për mua jeni një mal i lartë i letërsisë”. Këtë libër ia dërgova Kadaresë nëpërmjet botuesit të “Onufrit”, Bujar Hurdhrit, i cili më ka ndihmuar jashtë mase në botimin e këtij libri monografik.
A keni lidhje farefisnore me shkrimtarin Bilal Xhaferri?
Mund të them se kam disa lidhje të largëta, por këto nuk kanë ndikuar fare në botimin e librit. Qëllimi im kryesor ishte të ringjallja figurën e uraganit të harruar të letërsisë. Dhe tani që e bëra këtë jam e qetë shpirtërisht, sepse me këtë libër e ndiej që kam pastruar shpirtin tim.
Përse e botuat librin tuaj në Shkup dhe jo në Tiranë?
Ky libër ishte një eskluzivitet për t’u botuar në shtëpinë botuese “Onufri”. Vetë Bujar Hurdhri më ka ndihmuar jashtë mase. Madje ai më ka organizuar një takim edhe me shkrimtarin Ismail Kadare. Pra, libri do të botohej atje, por në fund nuk e di nëse ishte kapriçoja ime apo heshtja e Bujarit që më çoi ta botoja në Shkup. Megjithatë, këtu dua të nënvizoj se kam shkuar në Tiranë në dhjetëra shtëpi botuese të cilat e merrnin librin me qejf dhe pastaj ma kthenin me frikë duke më thënë: “Aman, të lutem, mos na ngatërro me këtë libër, se mund të na hapësh telashe të mëdha”.
Nga kush mund t’u hapeshin telashe?
Nuk e di, por them që ata kishin mjaft frikë dhe nuk pranuan ta botonin librin, prandaj e çova në Shkup. Libri doli në muajin janar të këtij viti dhe brenda një kohe rekord u shit menjëherë. Çmimi ishte tepër i lartë, (6 EURO), nuk mbeti asnjë kopje. Për këtë arsye mund të ribotohet përsëri, por këto nuk janë punët e mia. Ato u takojnë më shumë botuesve.
Kur jeni takuar me Kadarenë për procesin e librit tuaj?
Me Kadarenë më ka ndërmjetësuar Bujar Hurdhri, por kemi pritur gjatë ngaqë ai në verë ishte me pushime në Malin e Robit dhe më pas u nis në Francë. Megjithatë, takimin me të e kam realizuar vjet, kur sapo ishte duke dalë nga Presidenca. Unë isha duke vazhduar punën për botimin e librit. Pas temës së bisedës së parë, që kishte lidhje me diçka tjetër, unë i fola Kadaresë për librin mbi Bilal Xhaferrin. Ai e mirëpriti idenë time dhe më tha pak a shumë kështu: “Shumë mirë do të bësh që të pyesësh dhe të shkruash për atë njeri, se ç’është bërë dhe si ka shkuar jeta dhe krijimtaria e tij. Shumë mirë është që e paske edhe njeriun tënd dhe pse nuk shkruan për të?” Pra, Kadareja ishte plotësisht dakord për të shkruar mbi jetën dhe veprën e Bilal Xhaferrit. Megjithatë, gjatë asaj kohe unë dhe Bujari kemi pritur të marrim një autokritikë apo pendesë simbolike të Kadaresë për shkrimin e tij ndaj Xhaferrit, tek “Ftesë në studio”, por kjo nuk ndodhi. Dua të shtoj këtu se vetë Kadareja është njohur me poezinë e Bilal Xhaferrit, që është shkruar kundër tij më parë, sepse këtë poezi e ka marrë me zarf prej Bujarit, ngaqë ishte botuar në revistën “Krahu i Shqiponjës”.
A keni konstatuar në librin tuaj pasaktësi datash apo ngjarjesh? Në ç’kuptim…?
P.sh. mbledhja ku Xhaferri kritikoi romanin “Dasma” ndodhi në pranverë, ndërsa ju thoni se ishte dimër?
Kështu më kanë dëshmuar të pranishmit. Unë shkruaj dëshmitë e tyre. Megjithatë, këto janë gjëra dytësore, që mund të rregullohen lehtë. Ajo që dua të them është se harrimi dhe përbaltja e një figure të tillë si Bilal Xhaferri është një atentat kundër letërsisë dhe gjigantëve të saj, i cili vazhdon edhe sot e gjithë ditën. Libri im ndofta është kuptuar si një tentativë kundër Kadaresë, por unë dua të sqaroj këtu se libri ka si qëllim vetëm rivlerësimin e Xhaferrit. Kadareja është një mit, por unë adhuroj edhe mitin e trevave çame, që jo rastësisht është lënë në harresë nga lojërat konjukturale.
Myftari: Atë natë Bilal Xhaferri fjeti tek unë dhe ishte shumë i tronditur nga ngjarja
Natën e mbledhjes së famshme Bilal Xhaferri ka fjetur në shtëpinë time, por as nuk hëngri dhe as nuk foli”. Kështu rrëfen Bedri Myftari për atë natë prilli të vitit 1968, kur Bilal Xhaferri në vend të trenit për në Durrës kishte preferuar ta kalonte natën në shtëpinë e kolegut të tij. “Ishte i tronditur dhe në mëngjes iku qysh në orën 4 të mëngjesit”, tregon Bedriu.
Është e vërtetë se Bilal Xhaferri ka fjetur tek ju më 28 prill të vitit 1968?
Po. Ne ishim në mbledhje bashkë, por ai iku shpejt. Ishte i zverdhur dhe i hequr në fytyrë. Kur shkova në shtëpi, më thanë se kishte ardhur Bilali dhe do të qëndrojë për darkë. Ne në fakt ishim shokë të vjetër bashkë.
Çfarë të tha atë natë?
Ishte shumë i tronditur dhe dridhej nga ethet. Nuk hëngri fare dhe nuk piu asgjë. Madje, në mëngjes herët iku që me natë, pa gdhirë dita. Ishte ora 4 e mëngjesit kur iku. Ai banonte në Durrës dhe kur iku nuk na tha as mirupafshim. Kjo ndodhi ngaqë ishte në një gjendje shpirtërore të vështirë.
Nuk thatë asnjë fjalë me njëri-tjetrin?
Nuk komunikuam, se edhe unë ndihesha pak i frikësuar. Ai shihej si armik, megjithëse ishte shumë i talentuar. Unë e doja dhe e kisha ndihmuar gjithmonë, por si po shkonin punët nuk dija as si ta ngushëlloja, apo qetësoja.
Thuhet se atë natë në shtëpinë tuaj ka shkruar vjershën kundër Kadaresë?
Jo, aspak. Ai s’kishte fuqi të fliste e jo më të shkruante. Madje, them se gjithë natën nuk vuri as gjumë në sy nga tronditja. Unë e doja, por ç’mund të bëja më shumë.
Ç’ndodhi më tej me Xhaferrin?
Ato ditë u bë edhe një mbledhje në Durrës. Më duket se i kërkuan të bënte autokritikë, por nuk pranoi. Më pas e internuan, u arratis në Amerikë dhe më vonë morëm vesh që vdiq në rrethana misterioze.
Historia e përplasjes Kadare-Xhaferri
Ishte fundi i prillit të vitit 1968 kur, siç ndodhte shpesh nëpër institucionet artistike dhe redaksitë e gazetave, u shpërndanë ftesat zyrtare për diskutimin e romanit “Dasma” të Ismail Kadaresë. Ky libër kishte dalë në fillimin e vitit 1968 dhe ftesat lajmëronin fillimin e mbledhjes në orën 18.00, tek ndërtesa e ish-Lidhjes së Shkrimtarëve, pikërisht pranë Teatrit të sotëm Kombëtar. Në presidiumin e mbledhjes ishin Llazar Siliqi, Dhimitër Shuteriqi e Pipi Mitrojorgji, ndërsa Fadil Paçrami ishte në sallë, së bashku me Resul Bedon etj. Sapo kishin zënë vend përfaqësuesit e presidiumit të mbledhjes, në sallë hyri pak me vonesë edhe shkrimtari i njohur Bilal Xhaferri. Për shkak se salla ishte plot, ai u ul në rreshtin e fundit në mes të S. Matos dhe B. Myftarit. Sipas bashkëkohësve dhe dëshmitarëve të mbledhjes ai mbante në dorë disa fletë të shkruara që i kishte mbështjellë në formë gypi. Në këtë çast, Myftari e pyet “ku e more vesh, sepse ti nuk ke ftesë”, ndërsa Xhaferri është përgjigjur “më tha Ilia Dedi, që e takova në Durrës dhe jam përgatitur për diskutim”. Në këtë moment Bilal Xhaferri ka bërë një xhest duke lëvizur pëllëmbën si për të thënë “do t’i bie”. Atëherë shkrimtarët që ishin afër tij i thanë se s’duhej të diskutonte kundër, ngaqë atij i kishin pushkatuar babanë dhe ngaqë kishte në botim librin “Kreshta e Krujës”, për të cilin Kadareja po e ndihmonte të botohej. Pas këtyre këshillave Bilal Xhaferri u bind dhe tha: Mirë, nuk do të diskutoj fare”. Gjatë diskutimeve foli Mitrojorgji, Siliqi etj. me vlerësime për romanin. Por në një çast aty u ngrit një student i letërsisë që quhej Gjon Podja. Ai kritikoi librin dhe tha: “unë jam student e komunist, por në disa raste romani e ul figurën e femrës shqiptare”. Në këtë moment Bilal Xhaferri frymëzohet dhe thotë aty për aty: “E shihni që ka edhe trima në këtë sallë”. Aty për aty ai çon dorën dhe Myftari e Mato nuk e mbajnë dot. Fjalia e parë e Bilal Xhaferrit ishte kjo: “Ky është një roman i dështuar”. Atë çast në sallë ra heshtja. Bilali vazhdoi: “Është si një lis i madh, që nga brenda është i kalbur. Është një roman revizionist”. Atë moment Dhimitër Shuteriqi u koll pak dhe i tha me zë të dobët: “Pusho more”. Por qetësia ra edhe më thellë dhe Bilali vazhdoi: “Ky nuk është roman, por janë reportazhe të qepura”. Shuteriqi përsëri i thotë të pushojë, por Fadil Paçrami ia bën me dorë nga vendi: “lëre të flasë”. Bilali vazhdon: “Ismaili e ul femrën shqiptare, gjë që s’është e vërtetë. Gratë shqiptare s’kanë qenë asnjëherë kështu, (përmend Zonja Çurren, etj.)”. Bilali vazhdoi pak a shumë në këtë linjë: “Nëse pranojmë që nënat tona kanë qenë të shtypura, atëherë del se ne kemi qenë bij bastardësh”. Menjëherë pas mbarimit të fjalës, Xhaferri u zverdh në fytyrë dhe duke u ulur në vendin e tij tha me zë të ulët: “E prisha fare, ju kishit të drejtë që më thatë të mos diskutoja fare”. Në këtë moment u ngrit menjëherë Fadil Paçrami dhe tha: “E dëgjuat nëpërkën, e hodhi helmin kundër partisë, por ky është djali i një armiku që ne e kemi pushkatuar”. Më pas folën edhe diskutantë të tjerë dhe u bë një pushim. Kadare nuk foli fare, ndërsa shumë shkrimtarë në përgjithësi evidentuan vlerat e romanit. Pas pushimit në korridor Fadil Paçrami i ka thënë Ibrahim Uruçit: “E patë atë armikun”. Ndërkaq, sipas dëshmitarëve okularë, Kadareja ka ndërhyrë dhe është shprehur: “Mjaft ,se i bëtë të gjithë armiq. Ai s’kishte gjë me ju, por me mua dhe nuk e kuptoj këtë sjellje agresive të tij, sepse kam pasur gjithmonë predispozitën që ta ndihmoja”.
Përgatit për botim për Agjencionin Floart-Press Flori Bruqi
Deri tash botoi:
"Ma lini portën çelë" (poezi), "Lakuriq mbi tastierë" (poezi), "Masturboj me diellin" (poezi), "Zemrën e dua pasqyrë" (poezi), "Parlament në pyll" (fabula), "Tensione emocionesh" (tregime), "Ethet e zhveshura" (poezi), "Shkëndija e eshkës" (poezi), "Në gojë të diellit" (poezi për fëmijë), "Deti mbytet në guaskë" (poezi), "Trëndafili i djersitur" (poezi), "Drithërimat e frikës" (roman), "Cila është më e bukur" (poemë për fëmijë), "Uragani i meteorëve" (monografi studimore - Bilal Xhaferri përballë Kadaresë), "111 fjalë të ndyra dashurie" (poezi & prozë), "Mitra e zjarrit" (poezi), "Retinë" (ese & kritikë & intervista);"Njëzet e Dy"...e shumë të tjera....
Lexuesve të Floart-Press-it ju sjellim ca poezi nga Fatime Kulli një vështrim për romanin e Fatime Kullit "Njëzet e Dy", botim i "Toenës" si dhe për ""Uragani i meteorëve" (monografi studimore - Bilal Xhaferri përballë Kadaresë)....
Për romanin "Njëzet e Dy", shkrimtari dhe përkthyesi Hysen Sinani shkruan ne parathënien e këtij libri:
"E sotmja shqiptare, më e habitshme se telenovelat braziliane". Duke lexuar me këtë vëmendje romanin e autores së njohur Fatime Kulli, mund ta vlerësojmë atë mbi këto kritere, përgjithësisht të pagabueshme. Fraza letrare në këtë roman është krejtësisht e rrjedhshme, e qartë, e vetëdijshme për të shprehur apo përshkruar një gjendje të caktuar emocionale. Sot e kërkojmë të gjithë stilin e qartë, por shpesh e ndërlikojmë për arsye të ndikimeve që kanë nga autorë të shquar bashkëkohor ose klasikë. Tek romani "Njëzet e Dy" autorja është vijuese besnike e fjalës së saj. Ky roman që i paraqitet lexuesit tonë është thuajse i krijuar me konceptet skematike të prozës së gjatë, por do të ishte keqkuptim po të ngatërronim qartësinë e saj që dëshiron të thuash me përcaktimin e fatit të personazheve. Përcaktimi i fatit të personazheve, domethënë siguria e autorit për atë që do të bëjnë këta personazhe në faqet e veprës së tij, është skematike. Në romanin "Njëzet e Dy" heroi dhe figurat e tjera mund të kenë atë fillim dhe atë fund që kanë, por edhe një fillim dhe një fund tjetër. Gjë kjo thelbësore që e bën këtë tregim mjaft tërheqës.
Për mjetet teknike që përdor Fatime Kulli në romanin e saj të fundit, mund të thuhet se janë krejtësisht ato të suspansës së përmbajtur, pra, të qëllimit për të mbajtur lexuesin në një farë kureshtjeje për atë që do të ndodhë në faqet pasardhëse. Teknika më e përhapur sot në botë, që nga telenovelat komerciale deri tek bestsellerët e famshëm po kaq komercialë. Megjithatë, ky roman ka vërtetësinë në themel të tij, vërtetësi që më tepër vjen jo nga trajtimi i qëllimshëm për t?u dukur i tillë, por nga ngjarja e vërtetë mbi të cilën është bazuar autorja. Pra, si përfundim, me romanin "Njëzet e Dy" e pasurojmë prozën tonë me një histori të vërtetë nga qindrat e historive tona, që shpesh na bëjnë të mendojmë edhe seriozisht. Gjithashtu, edhe shkrimtari dhe dramaturgu i njohur Fadil Kraja shkruan: "Përjetimi i romanit "Njëzet e Dy" i poetes së njohur Fatime Kulli. E lexova me dëshirë dhe ëndje romanin e poetes Fatime Kulli, të cilën e kam vlerësuar si poete të veçantë midis komunitetit të poetëve në Shqipëri dhe në takime të ndryshme e kam bërë publike, se Fatime Kulli është "Safoja shqiptare". Por ajo të befason me punën e saj. Këtë herë guxon të paraqitet përpara lexuesit me një roman shumë interesant, që në thelbin e tij trajton një dramë të jetës njerëzore, si qindra e mijëra raste të tilla dhe jam i bindur se ky roman do të jetë më i lexuari nga lexuesi ynë. Romani "Njëzet e Dy" lexohet pa hasur ngërçe edhe pse situatat janë të rënda, por lexuesi nga kureshtja sesi vazhdon ngjarja, lexon çdo faqe për të gjetur përfundimin... Autorja ka përdorur stilin klasik, duke e përpunuar me atë modern, por mua më ka mbetur në mendje heroi i romanit. Pas një përjetimi e vuajtje të thellë shpirtërore, heroi kryesor i këtij romani, ngjason me heronjtë e përrallave të frikshme për nga "loja" artistike që organizon autorja. Kur kthehet përsëri në vendin e tij, që dhimbja, trishtimi dhe loti e bëri ta braktisë, ajo ndeshet, kacafytet me dhimbjen, trishtimin, lotin dhe i ripërjetoi ata, duke gërricur koren e një plage që ka bërë aq shumë për ta mbyllur... ta harronte..., por për habinë e saj ajo ndeshet pa asnjë ndjenjë kënaqësie të egër, hakmarrja fashitet, arratiset për t?ia lënë vendin jo mëshirës e përbuzjes, por dhimbjes dhe keqardhjes. Ajo ka ndryshuar, ka përshkruar një rrugë të vështirë, por falë përpjekjeve, talentit, por deri diku edhe fatit, ka krijuar mirëqenien dhe prehjen shpirtërore të ëndërruar. Por kthimi në vendin e lindjes e zhgënjeu. Njerëzit që ka njohur tani janë të shpërfytyruar. I dashuri i zemrës që e la shtatzënë e pastaj i futi thikën pas shpine, tani i serviloset dhe i jargavitet pa e ditur se është ajo. Kushëriri që e mundoi aq shumë, tani i shtrin dorën e mëshirës, pa e ditur se është ajo. Por, më e rënda është se edhe vazhdimi i saj, fëmija i saj, nuk e di se është e ëma... se është një tjetër që me dredhi e mashtrime e ka zëvendësuar... Se kush është Dea, nuk e njeh as ai që e ka lindur... sepse edhe ajo është si fëmija i saj, është produkt i dhimbjes, zhgënjimit, mashtrimit... Ajo kthehet përsëri atje ku tashmë ka ngritur folenë, tek burri i saj që e do dhe e adhuron... Romani mbyllet. Por a është mbyllur vërtet e kaluara në shpirtin e Deas, nënë?... Plaga e saj gërricet dhe pikon gjak... A do të zërë përsëri kore? Dhe kur?...
Ëndërroj krahët e kalit të bardhë ...
Një psherëtimë e ftohtë
Si tingulli i kitarës telkëputur...
Qetësisht e vetmuar rrotullohet.
U duk se më çeli buzëqeshja e largët...
Kur vesha fustanin e bardhë,
nën puthjen e ëndrrës së artë,
dukej shumë i lumtur...
Unë, materie e buzëqeshjes së trishtuar
ëndërroj krahët e kalit të bardhë,
të ëndrrës realitet...
Në këtë tingull shpresëkëputur
Që kohë më parë
I adhuroja tingujt të krijuar
dhe formën e kurmit burrëror.
Eh, kujtoj
buzëqeshjen e tij të çmendur,
që gajasej në sup të mbrëmjeve.
nën qiellin e syve të tij
çelnin bulëza të paçelura..
Vrapoja nëpër ëndrra të kaltra.
U duk se më çeli buzëqeshja e largët...
Fatime Kulli ne mbremjet poetike nderkombetare te Struges me koleget poet
Ndër gishtërinjtë e gjilpërës
Engjëll shkatërrimtar
i shpirtit tim.
Dua të tretem nën rigat e shiut
të ndjej drithërimat
e frymëmarrjes sate,
Si lule e pafishkur nëpër gur...
Dua të jem gjilpërë,
në dritëzën e fundit të pusit
të të shoh kur dridhesh
ndër gishtërinjtë e gjilpërës,
për të rizgjuar ëndrrën tënde...
...puthjet shpëtojnë njeriun...
Dëgjova heshtjen time të nanuriste mbi flokët e hijes
Gjarpërinjtë më qeshnin gazin e mbytur tej mallit
Thirra hënën të bëj magji me vargje,
Kur hëna hapi barkun, më dhuroj një ylber:
“Puthe - më tha, - të zhduken hijet, puthe të shpëtosh!
Vetëm puthjet shpëtojnë njeriun...”
Poetja Fatime Kulli
Në gjinjtë e muzgut përpëlitem
Flokët e hënës më varen mbi sup,
mrekullisht derdhen sytë e errësirës,
si ujërat e bardha në barkun e nënës.
Në prehër të muzgut zgjohem
Me trëndafilin e egër në buzë
Pabesisht më shpojnë kërcejtë
e gazlotit,
nën lëkurë të ajrit digjem si shpuzë.
Në këmbë të muzgut gjunjëzohem
Gjuhën e ajrit dalldisur puth
Vrapoj të këndoj ku çelin dritë-hijet
me zërin e fletë-trëndafilit.
Fatime Kulli
Edhe seksi ka filluar të çmendet
Nga xhelozia e ethëzimit stinor...
Të gjithë janë pronësuar,
Shpirtvdekur,
ujqër të tërbuar shqyejnë pangopësisht...
Seksi është shumuar
Në pyll me vezoret e gjarpërinjve...
Në ujë me vezoret e gaforreve...
Në tokë me vezoret e insekteve...
Nën rrënjë të hënës ...
Shumë kohë më parë
në një kthinë të ëndrrës,
theva pasqyrën e portretit tënd.
Ciflat e pasqyrës u shkërmoqën
në imazhin e ëndrrës...
Degëzat e kohës gumëzhijnë
lëndueshëm, jehonën muzikale...
Nën fëshfërimën e gjurmëve
të pluhurit të puthjes,
varrosa nën rrënjë të hënës
buzëqeshjen time...
Perëndi fantazmash...
Po të tregoj ty mikja ime
e panjohur:
Sonte u zgjova trembshëm nga gjumi.
Shtrati m’u fundos
Nën ujërat e ëndrrës...
Kullosja në livadhe të thella,
Tmerrësisht të thella...
Nga fundi i parajsës
Kundrova flokë të verdha.
Shëtisja dhe këndoja
Buzëfrymës më të bukur
të planetit, Burrë...
s’pyesja për gjëmat e lajmëtarit
se po tradhtoja bashkëshortin...
I derdha të gjitha qelizat fisnike
Në një arë të artë prej bimësh,
Që shkëlqenin si perëndi fantazmash
E qëndisën emblemën e bardhë
Në dëshirën time.
... si qiriri
Më mungon zëri
I muzës virgjëresh
Që shkrihet nëpër ëndërr
Si qiriri.
Tingull zjarr-pritës...
Lëshoje tingullin
E ëndrrës shpëtimtare,
Në kryqëzim sirenash
Të çlirosh ankthin
E zërit zjarr-pritës.
Adoleshente
Dëgjoj zërin tim
përmbi rërën e ëndrrës,
buzë frymëzimit
ndjej njelmësinë
e ringjalljes sime
adoleshente...
Eja!
O dem xanxar
A ke zëvendësuar
Ministrin e Kulturës në sallë?
Lëri miset në sfilatë!...
Eja, po të pret
Një poete e çmendur...
Testamenti i pritjes...
Re të zeza në hapësirë
puthin valët e trishtuara
të detit.
Ëndrra, buzë-bregut, këputur
Nënshkruan testamentin
e pritjes...
Dëshirës që lëngon...
O qenie e fshehur
Brenda dëshirës që lëngon...
Më jep pak jetë tingullore
Nga shpirti yt i butë,
i butë burrëror...
Nën gjuhë të pasionit...
Shkëmbi u lëkund
Nën gjuhë të pasionit...
Shtrëngata u fsheh
Nga frikë e saj.
Do të laj ëndrrën hyjnore
Më prit natë e bardhë
Po vij në duart e tua
më prangos pa mëshirë!
Ndjehem e shqetësuar
Do të laj ëndrrën hyjnore
Me duart e engjëllit të paprekur.
Ëndërr çalë....
Rilexoj SMS e tua
Mendim i bardhë
Ndjehem e mbrojtur nën çati
të hënës së vrarë
shkel mbi emrin
e shkruar në rërë...
padrejtësisht, ujët e detit fshinë
gjurmët, ëndërr çalë....
Muzgu dëshmitar...
Më the:
Mos ma shkruaj në rërë
Emrin tim, se ma merr deti...
Por unë
pyes muzgun dëshmitar,
emrin tënd
do ta balsamos
në rërën e shpirtit tim
Pres sytë e shuar
Kam uri
për flladin burrëror
brenda frymës së lterit...
Pres perëndimin
e syve të shuar....
Veç unë...
Do të doja të të lëndoja
Që të trishtohem shumë
Të të kërkoj në qiell të pambarim
Të vdekur të më puthje
Brenda teje të jetoja veç unë...
Në varr të ëndrrës...
Shpirti im ka pësuar
vdekje klinike.
Zëri gjëmimtar
i zemrës mëkatare
në varr të ëndrrës
ka heshtur, i gjallë.
Do rrëzuar shkëmbi...
U mbyta me të puthura
platonike,
lëkurë tharë
u bëra shkëmb
pa ajër, pa dritë,
pa frymë, pa jetë.
Do rrëzuar shkëmbi...
Këpucët e diellit
Hëna e shqeu
lëkurën e yjeve.
Unë i grisa
këpucët e diellit
Ndër gishtërinjtë e gjilpërës
Engjëll shkatërrimtar
i shpirtit tim.
Dua të tretem nën rigat
e shiut dhe të ndjej drithërimat
e frymëmarrjes tënde,
Si lule e pafishkur nën gur...
Dua të jem gjilpërë
në dritëzën e fundit të pusit
të të shoh kur dridhesh
ndër gishtërinjtë e gjilpërës,
për të shpikur ëndrrën.
Kambana e qelqtë
Flladi yt ndonjëherë si errësira
Brenda të fuqishmes stuhi
Të pashterur nga gjoksi yt
Në krahëzën e muzgut
Që valëviten nën shkëmbinjtë e valëve,
Të skeleteve të puthjeve mizore
Si drurët e ngrëna nga mizat e dheut,
Unë puth flladin e egër
Në dorën e kambanës së qelqtë
Nën ujërat e zjarrit
Ëndrra është luftë zjarresh...
Unë freskohem
nën ujërat e zjarrit.
Puthjet shpëtojnë njeriun...
Dëgjova heshtjen time të nanuriste mbi flokët e hijes
Gjarpërinjtë më qeshnin gazin, e mbytur tej mallit
Mora lapsin t'i bëj magji me vargje,
kur hëna hapi barkun më dhuroj një ylber
puthe - më tha, të zhduken hijen, puthe të shpëtosh
vetëm puthjet shpëtojnë njeriun...
Nën lëkurë të ajrit...
Në gjinjtë e muzgut përpëlitem
Flokët e hënës më varen mbi sup,
mrekullisht derdhen sytë e errësirës,
si ujërat e bardha në barkun e nënës.
Në prehër të muzgut zgjohem
Me trëndafilin e egër në buzë
Pabesisht më shpojnë kërcejtë
e gazplotit,
nën lëkurë të ajrit digjem si shpuzë.
Në këmbë të muzgut gjunjëzohem
Gjuhën e ajrit dalldisur puth
Vrapoj të kap dritë-errësirën
Zëri m'dridhet si fletë trëndafili.
Degë psherëtime
Krejt pranë, në puthjen e zbrazur
Gërvishta eshtrat e portretit tënd
Pse erdhe o skelet hije,
përse më prek?
A s'më sheh,
jam lule-hithër
në këtë tokë që djeg...
Në më do sadopak, respektomë!
Mbillmë një lule-dhimbje
Në bark të një tingulli
të më çel, degë psherëtime.
Në bark të ëndrrës
Ëndrrat që përkunda
në djep të kohës
janë varur si smerald
në pus të dhimbjes...
Lëkura e ëndrrës,
përpëlitet në gojë të bojës...
Në bark të ëndrrës,
klith shpirti i poetit.
Me qumështin e syrit
Mos e lër ëndrrën të të ikë
Pa i zhveshur lëkurën e fundit.
Nëse, në qelizat e brendshme
Zbulon pikëza fosforeshente
Lyeje bukëzën me qumështin e syrit.
Mos e lër ëndrrën të zhubroset
Nën lëkurën e shpirtit tënd.
Nëse qelizat lundrojnë ujshëm
Ngjyeje shpirtin me qumështin e dhimbjes.
______________
POLEMIKA : Flet Fatime Kulli, autorja shkodrane e librit “Uragani i meteorëve”, i botuar në Shkup në fillim të muajit Janar, i cili ka ngjallur shumë diskutime pro dhe kundër në lidhje me trajtimin e shkrimtarëve “Përse e shkrova librin kundër shkrimtarit Ismail Kadare”
(Shenim biografik: BILAL XHAFERRI poet, prozator dhe publicist i shquar disident. U lind në fshatin Ninat të Konispolit më 2 nëntor 1935. Pas një aktiviteti te madh letraro-publicistik vdiq në mërgim, më 14 tetor të vitit 1986, në Çikago, SHBA.)
Ilir Bushi
Pas librit të Fatime Kullit, “Uragani i meteorëve”, Ismail Kadare dhe Bilal Xhaferri, ballë për ballë”, opinioni letrar është ndarë në gjykime pro dhe kundër mënyrës se si është paraqitur konstrukti i kësaj monografie. Megjithatë, si çdo gjë tjetër që ngjall diskutime, kopjet e këtij libri të botuar në Shkup janë shitur, ndërkohë që autorja ka marrë mjaft letra që e inkurajojnë apo kritikojnë atë. Dhe pas këtyre debateve, për herë të parë ajo shfaq sot në një intervistë të plotë arsyet që e nxitën të botonte një libër të mbushur me analiza, gjykime, dyshime e akuza për atë periudhë të letërsisë ku, pavarësisht nga konjukturat, është fakt se u prodhua një letërsi titanësh, e cila edhe sot e kësaj dite mungon në shumë prej vendeve të zhvilluara apo me popullsi më të madhe. Dhe, pavarësisht nga kryeveprat që u prodhuan, është krejtësisht normale që studiuesit e një populli të gërmojnë akoma poshtë rrënojave për të nxjerrë që andej atë pjesë të letërsisë që mbeti e ndaluar apo e pabotuar qysh prej 46 vjetësh. Veçse, ndofta, kjo gjë duhet bërë me kujdesin dhe ndjeshmërinë e një specialisti që zbulon të vërtetat pa qenë nevoja të ngrejë akuza apo të tentojë për të dëmtuar simbolet e kulturës apo emrat e mëdhenj të letërsisë shqiptare, pa të cilët periudha që jetuam do të ish një rendje drejt çmendurisë e harrimit.
Si të lindi ideja për të shkruar librin “Uragani i meteorëve”, Bilal Xhaferi dhe Ismail Kadare ballë për ballë”?
Kjo ide më ka lindur qysh në verën e vitit 1996, kur në Sarandë u organizua rivarrimi i trupit të Bilal Xhaferrit. Ishte diçka e pikëllueshme të shikoje se në këtë ceremoni varrimi nuk kishte personalitete të larta shtetërore, por as figura të botës kulturore. Ishte periudha kur në Tiranë po bëhej bujë e madhe me rivarrimin e Konicës. Por për Bilal Xhaferrin ishte një heshtje memece. Atje unë ndieva dëshirën për ta ringjallur figurën e Bilal Xhaferit në një libër monografik.
Nëse ishte libër monografik, përse e përballni Xhaferrin me Kadarenë?
Kjo përballje ka ndodhur në histori dhe jo në librin tim. Unë vetëm kam hapur valixhet e gozhduara ku flenë kujtimet e bashkëkohësve. Nga këto kujtime do vërtetohet fakti se Bilal Xhaferri ishte një gjeni i letërsisë, që diktatura e këputi si një zambak para se të lulëzonte e të shpërthente plotësisht me kapacitetin e tij të plotë. Por librat e tij të mbetur në dorëshkrime, ndërsa lexohen, sot e kësaj dite tregojnë se çfarë talenti i shquar fshihet pas këtij emri.
Përse duhej domosdoshmërisht të përmendej emri i Kadaresë në titullin e këtij libri?
Unë jap vetëm fakte dhe nuk bëj komente. Fakti i parë tregon se ikja e Xhaferrit ishte një humbje për letërsinë kombëtare. Fakti i dytë tregon se kjo ikje u kondicionua nga vuajtjet e internimit të Xhaferit, i cili erdhi pas mbledhjes ku ai kritikoi romanin “Dasma”. Por këtu dua të shtoj se kur botova librin unë i dërgova një kopje të tij shkrimtarit Ismail Kadare, ku i shkruaja:”Unë nuk bëhem avokat i askërkujt, përveçse i së vërtetës. Gjithsesi, për mua jeni një mal i lartë i letërsisë”. Këtë libër ia dërgova Kadaresë nëpërmjet botuesit të “Onufrit”, Bujar Hurdhrit, i cili më ka ndihmuar jashtë mase në botimin e këtij libri monografik.
A keni lidhje farefisnore me shkrimtarin Bilal Xhaferri?
Mund të them se kam disa lidhje të largëta, por këto nuk kanë ndikuar fare në botimin e librit. Qëllimi im kryesor ishte të ringjallja figurën e uraganit të harruar të letërsisë. Dhe tani që e bëra këtë jam e qetë shpirtërisht, sepse me këtë libër e ndiej që kam pastruar shpirtin tim.
Përse e botuat librin tuaj në Shkup dhe jo në Tiranë?
Ky libër ishte një eskluzivitet për t’u botuar në shtëpinë botuese “Onufri”. Vetë Bujar Hurdhri më ka ndihmuar jashtë mase. Madje ai më ka organizuar një takim edhe me shkrimtarin Ismail Kadare. Pra, libri do të botohej atje, por në fund nuk e di nëse ishte kapriçoja ime apo heshtja e Bujarit që më çoi ta botoja në Shkup. Megjithatë, këtu dua të nënvizoj se kam shkuar në Tiranë në dhjetëra shtëpi botuese të cilat e merrnin librin me qejf dhe pastaj ma kthenin me frikë duke më thënë: “Aman, të lutem, mos na ngatërro me këtë libër, se mund të na hapësh telashe të mëdha”.
Nga kush mund t’u hapeshin telashe?
Nuk e di, por them që ata kishin mjaft frikë dhe nuk pranuan ta botonin librin, prandaj e çova në Shkup. Libri doli në muajin janar të këtij viti dhe brenda një kohe rekord u shit menjëherë. Çmimi ishte tepër i lartë, (6 EURO), nuk mbeti asnjë kopje. Për këtë arsye mund të ribotohet përsëri, por këto nuk janë punët e mia. Ato u takojnë më shumë botuesve.
Kur jeni takuar me Kadarenë për procesin e librit tuaj?
Me Kadarenë më ka ndërmjetësuar Bujar Hurdhri, por kemi pritur gjatë ngaqë ai në verë ishte me pushime në Malin e Robit dhe më pas u nis në Francë. Megjithatë, takimin me të e kam realizuar vjet, kur sapo ishte duke dalë nga Presidenca. Unë isha duke vazhduar punën për botimin e librit. Pas temës së bisedës së parë, që kishte lidhje me diçka tjetër, unë i fola Kadaresë për librin mbi Bilal Xhaferrin. Ai e mirëpriti idenë time dhe më tha pak a shumë kështu: “Shumë mirë do të bësh që të pyesësh dhe të shkruash për atë njeri, se ç’është bërë dhe si ka shkuar jeta dhe krijimtaria e tij. Shumë mirë është që e paske edhe njeriun tënd dhe pse nuk shkruan për të?” Pra, Kadareja ishte plotësisht dakord për të shkruar mbi jetën dhe veprën e Bilal Xhaferrit. Megjithatë, gjatë asaj kohe unë dhe Bujari kemi pritur të marrim një autokritikë apo pendesë simbolike të Kadaresë për shkrimin e tij ndaj Xhaferrit, tek “Ftesë në studio”, por kjo nuk ndodhi. Dua të shtoj këtu se vetë Kadareja është njohur me poezinë e Bilal Xhaferrit, që është shkruar kundër tij më parë, sepse këtë poezi e ka marrë me zarf prej Bujarit, ngaqë ishte botuar në revistën “Krahu i Shqiponjës”.
A keni konstatuar në librin tuaj pasaktësi datash apo ngjarjesh? Në ç’kuptim…?
P.sh. mbledhja ku Xhaferri kritikoi romanin “Dasma” ndodhi në pranverë, ndërsa ju thoni se ishte dimër?
Kështu më kanë dëshmuar të pranishmit. Unë shkruaj dëshmitë e tyre. Megjithatë, këto janë gjëra dytësore, që mund të rregullohen lehtë. Ajo që dua të them është se harrimi dhe përbaltja e një figure të tillë si Bilal Xhaferri është një atentat kundër letërsisë dhe gjigantëve të saj, i cili vazhdon edhe sot e gjithë ditën. Libri im ndofta është kuptuar si një tentativë kundër Kadaresë, por unë dua të sqaroj këtu se libri ka si qëllim vetëm rivlerësimin e Xhaferrit. Kadareja është një mit, por unë adhuroj edhe mitin e trevave çame, që jo rastësisht është lënë në harresë nga lojërat konjukturale.
Myftari: Atë natë Bilal Xhaferri fjeti tek unë dhe ishte shumë i tronditur nga ngjarja
Natën e mbledhjes së famshme Bilal Xhaferri ka fjetur në shtëpinë time, por as nuk hëngri dhe as nuk foli”. Kështu rrëfen Bedri Myftari për atë natë prilli të vitit 1968, kur Bilal Xhaferri në vend të trenit për në Durrës kishte preferuar ta kalonte natën në shtëpinë e kolegut të tij. “Ishte i tronditur dhe në mëngjes iku qysh në orën 4 të mëngjesit”, tregon Bedriu.
Është e vërtetë se Bilal Xhaferri ka fjetur tek ju më 28 prill të vitit 1968?
Po. Ne ishim në mbledhje bashkë, por ai iku shpejt. Ishte i zverdhur dhe i hequr në fytyrë. Kur shkova në shtëpi, më thanë se kishte ardhur Bilali dhe do të qëndrojë për darkë. Ne në fakt ishim shokë të vjetër bashkë.
Çfarë të tha atë natë?
Ishte shumë i tronditur dhe dridhej nga ethet. Nuk hëngri fare dhe nuk piu asgjë. Madje, në mëngjes herët iku që me natë, pa gdhirë dita. Ishte ora 4 e mëngjesit kur iku. Ai banonte në Durrës dhe kur iku nuk na tha as mirupafshim. Kjo ndodhi ngaqë ishte në një gjendje shpirtërore të vështirë.
Nuk thatë asnjë fjalë me njëri-tjetrin?
Nuk komunikuam, se edhe unë ndihesha pak i frikësuar. Ai shihej si armik, megjithëse ishte shumë i talentuar. Unë e doja dhe e kisha ndihmuar gjithmonë, por si po shkonin punët nuk dija as si ta ngushëlloja, apo qetësoja.
Thuhet se atë natë në shtëpinë tuaj ka shkruar vjershën kundër Kadaresë?
Jo, aspak. Ai s’kishte fuqi të fliste e jo më të shkruante. Madje, them se gjithë natën nuk vuri as gjumë në sy nga tronditja. Unë e doja, por ç’mund të bëja më shumë.
Ç’ndodhi më tej me Xhaferrin?
Ato ditë u bë edhe një mbledhje në Durrës. Më duket se i kërkuan të bënte autokritikë, por nuk pranoi. Më pas e internuan, u arratis në Amerikë dhe më vonë morëm vesh që vdiq në rrethana misterioze.
Historia e përplasjes Kadare-Xhaferri
Ishte fundi i prillit të vitit 1968 kur, siç ndodhte shpesh nëpër institucionet artistike dhe redaksitë e gazetave, u shpërndanë ftesat zyrtare për diskutimin e romanit “Dasma” të Ismail Kadaresë. Ky libër kishte dalë në fillimin e vitit 1968 dhe ftesat lajmëronin fillimin e mbledhjes në orën 18.00, tek ndërtesa e ish-Lidhjes së Shkrimtarëve, pikërisht pranë Teatrit të sotëm Kombëtar. Në presidiumin e mbledhjes ishin Llazar Siliqi, Dhimitër Shuteriqi e Pipi Mitrojorgji, ndërsa Fadil Paçrami ishte në sallë, së bashku me Resul Bedon etj. Sapo kishin zënë vend përfaqësuesit e presidiumit të mbledhjes, në sallë hyri pak me vonesë edhe shkrimtari i njohur Bilal Xhaferri. Për shkak se salla ishte plot, ai u ul në rreshtin e fundit në mes të S. Matos dhe B. Myftarit. Sipas bashkëkohësve dhe dëshmitarëve të mbledhjes ai mbante në dorë disa fletë të shkruara që i kishte mbështjellë në formë gypi. Në këtë çast, Myftari e pyet “ku e more vesh, sepse ti nuk ke ftesë”, ndërsa Xhaferri është përgjigjur “më tha Ilia Dedi, që e takova në Durrës dhe jam përgatitur për diskutim”. Në këtë moment Bilal Xhaferri ka bërë një xhest duke lëvizur pëllëmbën si për të thënë “do t’i bie”. Atëherë shkrimtarët që ishin afër tij i thanë se s’duhej të diskutonte kundër, ngaqë atij i kishin pushkatuar babanë dhe ngaqë kishte në botim librin “Kreshta e Krujës”, për të cilin Kadareja po e ndihmonte të botohej. Pas këtyre këshillave Bilal Xhaferri u bind dhe tha: Mirë, nuk do të diskutoj fare”. Gjatë diskutimeve foli Mitrojorgji, Siliqi etj. me vlerësime për romanin. Por në një çast aty u ngrit një student i letërsisë që quhej Gjon Podja. Ai kritikoi librin dhe tha: “unë jam student e komunist, por në disa raste romani e ul figurën e femrës shqiptare”. Në këtë moment Bilal Xhaferri frymëzohet dhe thotë aty për aty: “E shihni që ka edhe trima në këtë sallë”. Aty për aty ai çon dorën dhe Myftari e Mato nuk e mbajnë dot. Fjalia e parë e Bilal Xhaferrit ishte kjo: “Ky është një roman i dështuar”. Atë çast në sallë ra heshtja. Bilali vazhdoi: “Është si një lis i madh, që nga brenda është i kalbur. Është një roman revizionist”. Atë moment Dhimitër Shuteriqi u koll pak dhe i tha me zë të dobët: “Pusho more”. Por qetësia ra edhe më thellë dhe Bilali vazhdoi: “Ky nuk është roman, por janë reportazhe të qepura”. Shuteriqi përsëri i thotë të pushojë, por Fadil Paçrami ia bën me dorë nga vendi: “lëre të flasë”. Bilali vazhdon: “Ismaili e ul femrën shqiptare, gjë që s’është e vërtetë. Gratë shqiptare s’kanë qenë asnjëherë kështu, (përmend Zonja Çurren, etj.)”. Bilali vazhdoi pak a shumë në këtë linjë: “Nëse pranojmë që nënat tona kanë qenë të shtypura, atëherë del se ne kemi qenë bij bastardësh”. Menjëherë pas mbarimit të fjalës, Xhaferri u zverdh në fytyrë dhe duke u ulur në vendin e tij tha me zë të ulët: “E prisha fare, ju kishit të drejtë që më thatë të mos diskutoja fare”. Në këtë moment u ngrit menjëherë Fadil Paçrami dhe tha: “E dëgjuat nëpërkën, e hodhi helmin kundër partisë, por ky është djali i një armiku që ne e kemi pushkatuar”. Më pas folën edhe diskutantë të tjerë dhe u bë një pushim. Kadare nuk foli fare, ndërsa shumë shkrimtarë në përgjithësi evidentuan vlerat e romanit. Pas pushimit në korridor Fadil Paçrami i ka thënë Ibrahim Uruçit: “E patë atë armikun”. Ndërkaq, sipas dëshmitarëve okularë, Kadareja ka ndërhyrë dhe është shprehur: “Mjaft ,se i bëtë të gjithë armiq. Ai s’kishte gjë me ju, por me mua dhe nuk e kuptoj këtë sjellje agresive të tij, sepse kam pasur gjithmonë predispozitën që ta ndihmoja”.
Përgatit për botim për Agjencionin Floart-Press Flori Bruqi
No comments:
Post a Comment