Më 2 nëntor, ka 100-vjetorin e lindjes. Sa shumë zemra ia kanë dëshiruar dhe bërë këtë urim këngëtares tonë të shquar?! Por, Perëndisë ajo bukuri dhe hijeshi iu desh 37-vjeçare. Ndoshta, për të mbetur e tillë përjetësisht edhe në kujtesën e brezave. Zëri i saj i mrekullueshëm edhe sot është magjik, duke e bërë edhe më të bukur, atë bukuri...
Iku shpejt edhe pse erdhi "vonë" në Shqipëri. Më 2 nëntor 1910, lindi në qytetin Fajum të Egjiptit. Në vitin 1921, në moshën 11-vjeçare sheh për herë të parë Shqipërinë. Familja e saj me origjinë nga Frashëri i Përmetit, braktis kurbetin dhe kthehet në Atdhe. Një fëmijë e etur në kuriozitetin e moshës dhe mall të rrituri, për vendlindjen e prindërve, pasi në vogëli, pëlqeu shumë gjuhën dhe këngët shqiptare që dëgjonte në festa dhe gëzimet familjare. Ndërkohë, shumica e mysafirëve që hynin në atë shtëpi, ishin ajka e patriotizmës shqiptare në Egjiptit. Babai i saj, Thanas Tashko ishte një prej tyre. Kur u rrit, ndjehej krenare që kishte parë Çajupin, Spiro Dinen, Jani Vruhon, Filip Shirokën... E rritur në atë ambjent atdhetar, kur erdhën në Korçë me familjen e saj, ndjehej më shqiptare se shqiptarët. Për fat zgjodhën për të jetuar, atë qytet që në vitet '20, ishte kryeqyteti i kulturës shqiptare. Ishte periudha kur u shfaq për herë të parë, nga disa të rinj që kishin ardhur nga Rumania, drama e Mihal Gramenos "Vdekja e Pirros". Personazhet e saj ishin veshur me kostumet e kohës, ndërsa dekoret ishin punuar me shije nga piktori Vangjush Mio. Por, më shumë gjallëri dhe freski i dha jetës artistike banda e shoqërisë "Vatra", e cila kishte ardhur nga Amerika. Dirigjenti i saj, Thoma Nasi, një muzikant i talentuar, grumbulloi disa muzikantë amatorë dhe krijoi një orkestër të vogël, e cila jepte koncerte me muzikë të lehtë. Pak më vonë u krijua edhe një orkestër me mandolinën e famshme korçare. Të gjithë të pasionuarit pas muzikës dhe artit formuan shoqërinë e "Arteve të bukura". Jo më pak e njohur në aktivitete ishte edhe grupi muzikor "Lyra".
Ajo ndjesi që i ishte shfaqur në Egjipt për këngën shqiptare tani 11-vjeçares, iu kthye në dashuri. Shoqet e saj më të rriturra, kënaqeshin me zërin e bukur, kur e dëgjonin Teftën, duke kënduar në shkollë ose në mbrëmjet e vogla familjare. Ajo interpretonte këngë të ndryshme, duke shpalosur qartë kujtesën muzikale, sensin e ritmit, shijen për meloditë e bukura... Në ditët e para të janarit të vitit 1922, në Korçë erdhi Fan Noli. Për të festuar ditëlindjen e këtij demokrati të shquar që e kishte më datë gjashtë, u organizua një koncert. Nga nxënësit e korit të asaj shkolle u dalluan dy vajza. Njëra ishte Tefta dhe tjetra e kishte emrin Jorgjia Truja. Një urim dhe përqafim nga Noli i madh, ishte kujtesë e mjaftueshme për mësuesit e muzikës, që të vlerësonin talentin e tyre. Në vitet që vijuan, u shtuan koncertet artistike, ku pjesëmarrja e Teftës dhe e Jorgjisë ishin të pa diskutueshme. Gjithsesi, e ardhmja e tyre vihej në udhë të mbarë, nëse ato do të fitonin një bursë studimi për në shkollat perëndimore të muzikës. Kështu, erdhi edhe koncerti i radhës, më 26 qershor të vitit 1926. Jo thjesht për të kënaqur publikun artdashës të qytetit të Korçës, por për të tërhequr vëmendjen e autoriteteve. Drejt kinema "Luksit" atë pasdite vërshuan qindra vetë. Një pjesë e tyre nuk mundi të gjente bileta. Shkëlqeu Tefta në skenë nga hijeshia e atij fustani të bardhë, por dhe nga mjeshtëria e të kënduarit. Të ardhurat e atij koncerti iu dhanë si ndihmë konviktorëve. Por, më shumë se kaq fituan dy talentet korçare, që siguruan vëmendjen e posaçme për të ardhmen e tyre. Kështu, një vit më vonë u akorduan bursat e ëndërruara. Teftës i doli për të studiuar për kanto në Montpellier të Francës, ndërsa Jorgjisë për në Romë.
Gjatë periudhës 1927-1931, Tefta studio në Konservatorin e Muzikës në Montpellier dhe në vitet 1932-1936 studioi në Conservatorie National de Musique et de Declamation të Parisit. Për të hyrë në këtë konservator, Teftës iu desh të këndojë në sallën Gaveu, aktin e katërt të operas "Traviata". Juria e përbërë nga personalitetet muzikore më të shquara franceze, i akordoi Çmimin e Dytë. Në koncertin e dytë po për të njëjtin rast, ajo këndoi La cavatine du Page nga opera "Les Huguentos", fitoi Çmimin e Parë.
Qëndrimi nëntë vjeçar i Teftës në Francë, shënoi jo vetëm kalimin nga faza e rinisë (17 vjeç) në atë të maturimit fizik dhe intelektual (26 vjeç), por dhe i përshtatjes në një ambjent krejt të ndryshëm nga ai i Korçës. Gjithsesi, ajo nuk e zbehu për asnjë çast, dashurinë për Shqipërinë. Ndoshta në këtë mirësi dhe ndjesi të saj, ndikoi edhe qëndrimi pranë saj i familjes (nëna, vëllai dhe motra e madhe). Pra, ishte po ajo jetesë dhe tradita shqiptare që e shoqëruan në gjithë kohëqëndrimin e Francës. Dëshmon shumë edhe përgjigjja pozitive që i bëri ftesës së ardhur nga grupi polifonik himariot. Më 1930, shkuan nga Himara në Paris, një grup i madh për të regjistruar këngë solo apo duete të muzikës së lehtë, shqiptare dhe të huaj. Kishin dëgjuar himariotët për artisten e re shqiptare, ndaj nuk reshtën së pyeturi dhe kërkuari deri sa gjetën adresën e saj. Asnjë pjesëtar i familjes nuk iu bë pengesë në atë ftesë.
- Patjetër, të shkosh dhe të punosh me muzikantët e ardhur nga Shqipëria, i tha e ëma.
Kështu për dhjetë ditë me radhë, ajo u shkëput nga Montpellier dhe qëndroi në Paris. Gjatë gjithë kohës, Tefta punoi me pasion dhe përkushtim për të realizuar sa më mirë regjistrimet. Shtangu dhe u emocionua shumë kur dëgjoi disa nga këngët polifonike. Një bashkëpunim që i la mbresa të pashlyeshme, duke ia shtuar edhe më shumë dëshirën dhe merakun për perlat e këngës popullore shqiptare.
Gjatë studimeve në Francë, ajo u vlerësua shumë nga pedagogët e Konservatorit të Parisit, drejtues artistikë të Radios së Parisit dhe kritikë muzike. Edukimi në Francë, bëri që ajo të asimilojë në mënyrë të veçantë, repertorin vokal klasik francez, ku prioritet për përgatitje ishte njohja mirë e mjeteve karakteristike shprehëse muzikore si dhe e gjuhës frënge. Tefta ishte pjesëmarrëse në dy konkurse që organizoi Teatri i Operas komike franceze. Ajo interpretoi në rolet kryesore të dy veprave të mëdha dhe shkëlqeu me madhështinë e saj. Vlerësimi që iu bë këngëtares sonë nga kritikë të njohur parisienë, përmes artikujve të botuar në gazetat kryesore të kohës, janë pika më e lartë që ajo arriti gjatë karrierës së saj studenteske në Francë. Pjesëmarrja e saj në konkurse, koncerte, opera, dhënia e programeve në Radiostacionin e Parisit dhe fitimi i çmimeve dhe i diplomave të ndryshme në këto manifestime muzikale, dëshmojnë për një këngëtare me vlera të padiskutueshme. Pikërisht në këtë kohë, Teftës i krijohet shansi për të lidhur kontratë me një nga drejtuesit më të mëdhenj të teatrove të operave të Nju-Jorkut.
Anglezja, I.Uoll, e cila mbeti një nga shoqet e saj më të preferuara i shkruante:
"E dashur Tefta!
Duhet të qëndrosh patjetër në Paris që të dëgjojë zoti Xhonson, drejtor i operave të Nju-Jorkut. Po të mos e takosh do të bësh gabimin më të madh të jetës. Takoje këtë njeri, se është nga njerëzit më të rëndësishëm në Amerikë dhe mund të afrojë një kontratë me shumë interes. Qëndro sikur edhe bukë të mos keshë për të ngrënë ato ditë.... Duhet të përfitosh nga ky rast, që është kaq i shkëlqyer sa ti nuk mund ta marrësh me mend..."
Përgjigjja, e Tefta Tashkos tashmë dihet... Me kthimin në Shqipëri në vitin 1936, përveç programeve koncertale me muzikë dhome dhe operistike, ajo iu përkushtua interpretimit të këngës lirike qytetare shqiptare.
Në Arkivin Qendror të Shtetit, në mes të fletëve të një pasaporte të huaj, me të cilën këngëtarja jonë ishte e pajisur kur ndodhej jashtë, gjendet një gjeth i vogël i tharë.
Mbi të, Tefta ka shkruar me kujdes frëngjisht, vetëm dy fjalë:
"Vdes dhe s'tërhiqem".
Ishte motoja e jetës së saj, e shkurtër, por e denjë për të mbetur përjetësisht, Artiste e Popullit!
Këngët popullore të kënduara nga Artistja e Popullit, Tefta Tashko Koço
1. Çelni ju, moj lule, çelni.
2. Edhe ky bilbil.
3. Fryn veriu. (Teksti: L. Poradeci).
4. Kur më vjen burri nga stani.
5. Ishin dy kunata.
6. Kroi i fshatit tonë (Teksti: L. Poradeci).
7. Të dua, moj goc e vogël.
8. Dolla në penxhere.
9. As aman, moj lule.
10. As u gremis, moj lejthatë.
11. Moj hyrije, bukurie.
12. Kur më shkon sokakut.
13. Fol e qesh, moj sylarushe. (Teksti: M. Gura).
14. Qante lulja lulen.
15. Ku do shkosh, moj goc e vogël.
16. M'at'fush' t'mejdanit.
17. Kënga e bilbilit.
18. Fustani me pika.
19. Po këndon bilbili fushave.
20. As aman, o syri i zi.
21. Ma ven dorën përmbi dorë.
Këngët popullore të incizuara në shoqërinë fonografike "Columbia" - Milano 1942
1. Un', o ty moj të kam dashur.
2. Kjo- dashtnija kjoft mallkue.
3. Kenke nur' i bukurisë.
4. Për një ditë, kur del gaca në pazar,
5. Këndon kumrija.
6 Metelikun ta kam falë.
7. Ma ven dorën përmbi dorë.
8. Dallëndyshe vaj, vaj.
9. Qante lulja lulen.
10. Moj fëllanxë.
11. Sa me shpejt ma vunë, moj, kambën.
12. Dy gisht përmbi vetull.
13. Moj Hyrije; bukurie.
14. Shamija e beqarit.
15. Iku nata.
16. Del një vashë prej hamami
17. Zare trëndafile.
18. Të dua, moj goc' e vogël.
19. As aman, moj lule.
20. Kroi i fshatit tonë.
21. O moj sylarushe.
22. Dolla në penxhere.
23. Bilbil çapkëni.
24. As u gremis, moj lejthate.
25. Dashtnuer tu bana.
26. Ani, moj Hatixhe.
27. Seç kënd on bilbili mali te.
28. Shkaperceva dy-tri male.
29. Edhe ky bilbil çka qenke një zog.
30. Kam shtëpinë e vogël.
31. I kam hypë vaporit.
32. Fry, moj er' e malit.
33. O në atë fushë t'mejdanit.
34. Edhe gurët e sokakut.
Katër poetët kombëtarë, Asdreni, Fishta, Koliqi e Poradeci
ndjekin në Shkodër, recitalin e Tefta Tashkos
E bujshme jehona e recitalit të Tefta Tashkos në Shkodër, në vitin 1938. Mysafir i nderuar në qytetin verior në ato ditë, ishte edhe Asdreni. Edhe më shumë e shtoi atmosferën festive recitali i këngëtares sonë të shquar lirike. Në sallonin e Kinoteatrit "Rozafa" zunë vend në reshtin e parë katër poetët kombëtarë: Asdreni, Fishta, Koliqi dhe Poradeci. Por, magjikja dhe madhështia e asaj mbrëmjeje, ishte këngëtarja Tefta Tashko. Një pjesë të kësaj të vërtete, e dëshmon edhe fotografia që po botojmë, fiksuar nga mjeshtri Marubi. Pjesën tjetër, shkrimi i botuar në gazetën e kohës "Diana", e cila përshkruan emocionet e atij recitali:
"Zojusha Tashko me lëvizjet e matuna të fytyrës, me zanin kumbues e t'ambël, me gjallnin e vet si dhe me tonin e ndryshëm të melodive - të naltë, të ultë, të shpejtë e të ngadaltë-luente me zemrat t'ona njashtu si lot era me detin e kalthër.
Në sa "Les filles de Cadix", - na gëzoi, na dha nji "bonne humeur" - aty, për aty, kanga e dytë "Sonnambula" e Bellini-t, na zhyti në nji melankoli të hollë. Artistja që e ndiente deri n'ekstrem kët pjesë muzikore - bani që edhe ne, bashkë me te, të jetojshim disa çaste trishtimi. Por "Tarentelle" e Rossini-t preku ndigjuesit, bile u quejtë "xhevahiri" i asaj mbramjeje. Sopranoja e jonë e zotnonte mirë kët kangë napolitane, tonet e së cilës herë të shpejtë herë të ngadaltë, tash të naltë tash t'ultë e plot graciozitet - s'la shpirt pa gzue e s'la zemër pa prekë.
"Ave Maria" e Schubert-it - kjo arie mahnitëse, u interpretue mrekullisht na knaqi pa masë. Nji frymë mystike e thellë përhapej në salon: kjo kangë shkrihej në nji botë shpitënsh. Të gjithë digjeshim n' ekstaz porsi nji i divoçëm para shtatores së nji shejti qi ban mrekulli. Kur mbaroi kjo pjesë shpërthyen duertrokitje frenetike e "bravo" të daluna nga kandi i thellë i shpirtit të ndigjuesve. Të gjitha kangët lanë përshtypjen ma të bukur, veçanërisht kangët t' ona. Ata u duertrokitën dhe u kërkuen për së dyti. Po, kanë të drejtë: ato janë kangët t' ona, kangë nxjerrë drejt për së drejti nga shpirti i popullit. Folklori i ynë muzikuer paraqitet gracioz, - mjafton të përshkohet nëpër nji talent arti. "Kroji i fshatit t' onë" - vargje nga Lasgush Poradeci - mund të krahasohet me kangët ma të bukura që interpretoi zojusha Tashko.
"Kroji i fshatit t' onë" u-ba kanga e pavdekshme e kujtimeve tona. Poezi e muzikë të bashkueme në kët kangë formuen dritën që të merr syt e të robnon. Për kso këngësh kemi nevojë. Kto duhen të përhapen në vendin t'onë. Muzika e bazueme në folklorin e kombit kontribuon në forcimin e karakterit nacional dhe e ndezë shkëndinë e dëshunis për ket vend të shum vujtun..."
"Diana", 1938
No comments:
Post a Comment