Eshtë një “palo” libër, kështu do e quante Enver Hoxha po ta lexonte. Kështu shprehet Teuta Hoxha nusja e Ilir Hoxhës, përfaqësuesja e familjes e cila ka marrë përsipër mbrojtjen e jetës personale të ish-udhëheqësit, jetë e cila është botuar nëpërmjet librit të gazetarit të njohur Blend Fevziu. Teuta Hoxha shprehet se nuk do të merret me pjesën historike pasi kjo i mbetet si punë historianëve, ndërsa për jetën private ka shumë për të thënë.
Pse pikërisht ju, morët iniciativën ti përgjigjeni Blendi Fevziut, mbi të pavërtetat (siç pretendoni ju) e jetës së Enver Hoxhës, që ka shkruar autori?
Së pari, se jam pjesëtare e familjes së Enver Hoxhës dhe e njoh shumë nga afër jetën e tij. Së dyti, falë specializimit tim në fushën e historisë dhe arkivistikës, ende vazhdoj të merrem me këtë profesion, tashmë duke punuar për të njohur dhe sistemuar gjithë fondin dokumentar të Enver Hoxhës,që ne disponojmë. Prandaj e ndjeva si detyrim moral ndaj tij dhe opinionit, që të them të vërtetën, ashtu siç ka qenë.
Atëherë, a do të presim prononcime të tjera nga ju, për çfarë mund të thuhet për Enver Hoxhën?
Edhe mundet, kur ta shoh të arsyeshme.
Mendoni që do të bëj efekt tek lexuesi intervista juaj?
Siç thashë, unë po e jap intervistën që të them të vërtetën e dokumentuar, aq sa do të mundem në hapësirën e një interviste. Kush dëshiron që ta mësoj atë, do ta lexoj, kush do që të mbetet i mashtruar, mos ta lexoj. Është zgjedhje e gjithë secilit.
Sa, ju tërhoqi vëmendje dalja e librit të Blendi Fevziut, “Enver Hoxha”?
Ne më shumë, na tërhoqi kureshtje pretendimi i tij, që kishte shkruar biografinë e Enver Hoxhës, bazuar mbi dokumente të arkivit personal, që publikoheshin për herë të parë. Ne nuk kishim as dyshimin më të vogël, mbi objektivitetin e autorit për sa i përket figurës së Enver Hoxhës, sepse tashmë, autori njihet publikisht, si zëri i kundërshtarëve politikë dhe i forcave të mundura. Interesi ynë i vetëm, ishte të njiheshim me dokumentet e reja që duhet të kishte zbuluar autori, sipas pohimeve të tij.
Si e gjykoni librin?
Nga fillimi deri në fund të librit, autori ishte munduar të prezantonte para lexuesit, Enver Hoxhën të tjetërsuar, nga ai që ka qenë realisht.
Libri nuk mund të quhet biografi si e ka quajtur autori. Ai si nga konceptimi, trajtimi, ndërtimi dhe stili, bie ndesh me një biografi shkencore kritike, prandaj mund të quhet vetëm biografi publicistike. Libri është ngritur mbi intervista, kujtime, dëshmi gojore, bazuar vetëm mbi mendimet e kundërshtarëve dhe armiqve të tij, duke lënë jashtë qëllimisht mendimet e njerëzve dashamirës, objektiv të rrethit të tij, duke filluar nga gruaja e tij, që është gjallë. Ky fakt, flet për një pozicion tendencioz, dashakeqës që, e vë në dyshim vërtetësinë e veprës.
I gjithë libri, ka elementët e inskenimit të një farse absurde. Duket qartë që ngjarjet trajtohen në mënyrë arbitrare dhe të njëanshme, sepse mungojnë pikërisht dokumentet që janë baza e themeleve solide mbi të cilat duhet të ngrihet biografia. Veç kësaj, kur lexon librin,kupton jo vetëm mungesën e një pune serioze, por edhe mangësitë e shumta që ka autori në njohjen e historisë së Shqipërisë ,në njohjen e jetës dhe të aktivitetit politik të shumë personave që përmend, në boshllëkun e madh të njohjes së jetës dhe veprës së Enver Hoxhës.
Ndërsa nga ana metodike, i mungojnë nocionet bazë të një pune shkencore.
Libri, siç thashë më lart, është ngritur mbi opinione nga intervistat që autori i ka marrë, një numri të konsiderueshëm personash, të gjithë kundërshtarë politik të Enver Hoxhës, përjashto Ramiz Alinë. Atëherë, me të drejtë lind pyetja,sa të besueshme janë këto opinione? Sa bazohen këto opinione mbi dokumente? A e ka verifikuar autori vërtetësinë e tyre? Por është vetë B. Fevziu që pohon njëanshmërinë e tyre,madje pohon që, “vende vende nuk janë të vërteta”, por, në libër intervistat e tyre I jep të plota, me qëllimin e mbrapsht, le të mbetet çfarë të mbetet tek lexuesi.
Të bën çudi, që në gjithë këtë mori intervistash, ka lënë jashtë me qëllim mendimet e njerëzve dashamirës, objektiv të rrethit të tij, duke shmangur edhe Nexhmije Hoxhën, njeriun më të afërt të Enver Hoxhës. Në të kundërt nga sa veproi Blendi , historiani serioz, amerikani Bernd J. Fischer, kërkoi ta takonte Nexhmijen, dhe bisedën disa orëshe me të,e quajti me shumë vlerë, për punën e tij, në përgatitjen e librit biografik mbi Enver Hoxhën.
Në një intervistë dhënë në televizor, kur gazetari e pyeti për njëanshmërinë e intervistave, përgjigjja e Blendit ishte; “Këtyre intervistave i kam vënë përballë Enver Hoxhën dhe Nexhmije Hoxhën, nëpërmjet librave të tyre me kujtime”. Përballje të munguar, do ta quaja unë. Gazetari i ka masakruar kujtimet e tyre. Ai ka marrë, një rresht këtu e një rresht atje, duke i shkëputur nga konteksti i vërtetë i problemit apo ngjarjes dhe duke i përdorur në interes të qëllimit të tij.
Intervistat e tjera, që mbushin librin, përveç që vende vende nuk janë të sakta (arsyet i dinë vetë intervistuesit) ose janë të fryra me protagonizëm të paqenë. Ato janë krejt dytësore dhe nuk sjellin asgjë të rëndësishme mbi jetën e Enver Hoxhës.
Libri është i mbushur edhe me dëshmi gojore,por pa cituar asnjë emër që, sipas autorit, e kanë njohur nga afër Enver Hoxhën, por që nuk duan të identifikohen, dmth kanë mbetur anonim. Atëhere si mundet autori t’ju referohet këtyre burimeve! Kush mund ti besojë që janë të vërteta, mbase edhe të sajuara! Çdo autor serioz, është i detyruar që këtë lloj informacioni duhet ta ballafaqojë me burime të tjera, dhe pastaj mund t’ia serviri lexuesit, që të jenë të besueshme.
Cila është gjëja më e rëndë në punën që ka kryer autori në trajtimin e biografisë së Enver Hoxhës?
Mendoj që gjëja më e rëndë në këtë libër është shtrëmbërimi i fakteve.
Shpesh here burimet, i fragmentarizon, merr copëza që i interesojnë atij dhe lë jashtë gjëra të rëndësishme që i japin kuptim atij problemi. Dëshmi për këtë është ditari i Mirash Ivanajt, ku Blendi citon vetëm atë pjesë që i intereson, duke e shkëputur nga konteksti i plotë dhe pastaj komentet i bën sipas oreksit. Pas pritjes që i bën Enver Hoxha ai shkruan me simpati për të, “Më priti si s’ka më mirë, siç i ka hije një kryetari të zgjedhur prej 50 mijë shqiptarëve, shpëtimtarëve t’Atdheut. Mbeta shumë i kënaqun”.(Ditari, 8.10.1945, Shih:L. Radi: “Misteret e një ministri”.
Më habit pretendimi i autorit,që ka shkruar biografinë e Enver Hoxhës, nga lindja e tij e deri në vdekje, pra në një hark kohor prej 77 vitesh, me një aktivitet, themi të jashtëzakonshëm, dhe ka shfrytëzuar vetëm 25 dokumente. Edhe këto, një pjesë janë të dyshimta, pasi nuk janë me shkrimin e Enver Hoxhës. Vetëm 22 herë i referohet gjithë kolanës me mijëra faqe të kujtimeve të Enver Hoxhës, dhe 7 herë ditareve personale të tij, dhe shumë here më pak, Nexhmije Hoxhës, e tek tuk ndonjë personi tjetër që ka punuar pranë Enverit. Gjithë dëshmitë e tjera janë nga kundërshtarët e tij ose i mbushur plot fantazi, mbi të cilat gazetari ngre gjithë këtë “palo” vepër. Këtë fjalë gjirokastrite, përdorte zakonisht Enveri për libra të këtij lloji.
Këtu nuk duhet të harrojmë edhe një element tjetër të rëndësishëm, mungesën e referencave arkivore të dokumenteve që ka përdorur, që pa to, kthehen në të pavlera. Dhe unë mendoj që, autori nuk është që s’e ka ditur këtë kriter shkencor të botimit të dokumenteve, të paktën miqtë e tij që e kanë ndihmuar duhet t’ia kenë thënë, por kur do të manipulosh, padyshim që nuk të intereson, sepse në të kundërt, çdokush do të shkonte në Arkivin e Shtetit, do të kërkonte dokumentin dhe do të verifikonte të vërtetën. Pra më mirë tym e mjegull.
E njëjta gjë mund të thuhet edhe për mungesën here here, të dhënies të numrit të faqes,që ka shfrytëzuar nga librat me kujtime të Enver Hoxhës, ose edhe të të tjerëve. Unë vetë u hasa me këtë vështirësi, kur më duhej të saktësoja një emër që përmendte Fevziu nga libri i Enver Hoxhës, “Kur hidheshin themelet e Shqipërisë së re”. Më duhej të lexoja mbi 400 faqe të librit, për ta gjetur e verifikuar. Prandaj unë jam e bindur, se kjo mangësi, në dukje e parëndësishme, është bërë me qëllim për të fshehur manipulimet që ka bërë Blendi, sidomos ndaj librave me kujtime të Enver Hoxhës.
Në këtë libër, ka aq shumë pohime të pasakta, sa do të duhej një libër i tërë që, ti hedhësh poshtë të gjitha. Po jap një shembull të thjeshtë,ndër dhjetëra shembuj të tjerë, “ Shtëpia e Enver Hoxhës, thotë Fevziu, lidhej me dy tunele të nëndheshme, që shkonin, njeri deri tek shtëpia e Mehmet Shehut dhe tjetri deri në godinën e KQ”. Këto janë nga ato shpifjet e Robert Papës, të cilat koha i sqaroi që nuk ishin të vërteta, ose të paktën sot janë shumë lehtë të verifikueshme, sidomos për Fevziun që i ka dyert e hapura. Por gjëja që të revolton është se kjo është një gënjeshtër me vetëdije. Ai, e di mirë të vërtetën, po në këtë rast, qëllimi është i qartë. Të ngjalli dyshime për vdekjen e Mehmet Shehut. Dmth përdor kudo hilera të paskrupullta, që po të mos i dish, i beson ashtu siç ti servir Fevziu. Një tjetër pohim i rremë është citimi se: “Pas viteve 1976-1978 , kohë gjer në të cilën ai e shkruante vetë me dorë ditarin e tij, Enver Hoxha nuk ka mbajtur ditar të shkruar” f.227. Vetë Blendi e përgënjeshtron thënien e tij,( f221) kur thotë se, “Hoxha hidhte në ditarin e tij këto mendime për Myslim Pezën”…dhe i referohet datës 21 qershor 1982. Megjithatë, vetë ditaret e tij, janë dëshmija më e mirë se deri kur, ka shkruar mbi to. Jam plotësisht e bindur që Blendi as me sy nuk i ka parë Ditaret.
Materiali fotografik që është përzgjedhur, është aq tendencioz sa kompromenton gjithë objektivitetin e librit. Blendi vetë e kritikon heqjen e personave nga fotografitë që botoheshin në kohën e socializmit. Dhe mund të them që, ka të drejtë. Blendi bën të njëjtën gjë, por në një formë tjetër. Përzgjedh dhe boton ato fotografi të Enver Hoxhës, që sipas mendjes së tij, e diskretitojnë atë. Sepse, nëse në atë numër të vogël fotografish që janë botuar, zgjidhen 5 fotografi (të së njëjtës ditë) ku ka dalë me rroba banje, apo 2 fotografi në shtratin e vdekjes si dhe 3 fotografi i veshur si plaku i Viti të Ri, atëherë nuk ke më dyshim që është vërtet një përzgjedhje tendencioze dhe dashakeqëse. Është pamja vizive e asaj, që autori ka dashur të përcjellë nëpërmjet librit.
Si i ka trajtuar autori, vitet që Enver Hoxha jetoi në Gjirokastër?
Blendi Fevziu e fillon përshkrimin e jetës së Enver Hoxhës, me prejardhjen e origjinës së familjes së tij. Ai shkruan: “Enver Hoxha për shumë vite me radhë, në kulmin e pushtetit të tij dhe sidomos gjatë viteve të fundit të jetës, u mundua të krijonte për vete imazhin e një njeriu që vinte nga një familje e madhe, familje me ndikim, nga një lloj parie e qytetit të gurtë…”. Dhe vazhdon duke cituar fjalët e gjirokastritit Ismail Kadare, sot, një nga kundërshtarët më të egër të Enver Hoxhës,i cili thotë: “Shtëpia e Enver Hoxhës ka qenë një shtëpi relativisht e re, vetë mbiemri Hoxha tregon familje të ardhur vonë, një familje të re pa një mbiemër tradicional…Në shtëpinë tonë ose të fqinjëve tanë të vjetër të lagjes kishte njëfarë “mosvënie re” të shtëpive më të reja dhe këtu hynin edhe këta të Hoxhës”.
Por ç’thotë për këtë gjë,në kujtimet e tij, gjirokastriti shumë më i hershëm se Ismail Kadare, Aqif Selfo: “Familja ku ka lindur Enveri është një nga familjet më të vjetra të Gjirokastrës. Origjina e saj arrin në disa breza duke arritur tek Kol Gjini. Trashëgimtari i Kol Gjinit u kthye në fenë myslimane me emrin Ali dhe me mbiemrin Hoxha. Nga ky trung gjenealogjik rrjedh Hoxha që e mbajti mbiemrin Hoxha, vazhdimisht, kurse po nga ky trung, nga një brez në tjetrin dalin disa degë të tjera duke marrë mbiemra të ndryshëm:familja Ligu, Sferi, Kokalari …”[AQSH. F.10. Grupi I. D.v.1 Dosja 7.]
Si një dëshmi e kësaj që ka thënë Aqif Selfo, është edhe pema gjenealogjike e Hoxhatëve, që ne disponojmë.
Dhe komentet e gazetarit Fevziu, kalojnë tek përshkrimi i shtëpisë së Gjirokastrës, ku thotë: “Shtëpia dikur modeste, e djegur në vitin 1914 dhe e pandërtuar më kurrë, u rindërtua si një saraj i madh në fillim të viteve ’60, me stil osman, athua se për t’i dhënë atij rangun e munguar shoqëror”,f.22.
Por Blendi nxitohet. Gjatë gjithë librit, fluturon me imagjinatën e tij, duke harruar që dokumentet janë kokëfortë. Ja, si i drejton ngushëllimet e saj, Zyra e gazetës “Dielli”më 10 gusht 1916. “Ngushëllime. Me hidhërim të madh mësojmë që u dogj shtëpi e Hisein Hoxhës krye katundarit të Gjinokastrës dhe të kushëririt së tij Sami Kokalarit. Dielli e ngushëllon këtë atdhetarin e shkëlqyer që ka qenë kurdoherë shtyll e lëvizjes kombëtare dhe kandili gjith qytetin. Zoti ja dhëntë nga ana tjatër. Demi çmohet gjer në gjashtë mijë lira turke. Shtëpi e Zotërisë tij ishte nga më të çquarat si nga godija, mobllat dhe antikat e njehershme.” [AQSH. Grupi I Dv.1 dosja 5.]
Ja pra, që ta mësoj Blendi, por edhe ata që arriti t’i gënjejë që, familja e Enver Hoxhës, ka qenë nga më të vjetrat e Gjirokastrës, paçka që familja e Kadaresë “nuk e vinte re”.
Gazetari, po ti kishte lexuar Ditaret e Enver Hoxhës, do të kishte gjetur gjithë atë material interesant, që janë dëshmi e preokupimit që kishte Enveri, kur u rindërtua shtëpia, që të ishte çdo gjë konform origjinalit.
Enver Hoxha megjithëse e dinte shumë mire origjinën e tij të largët, asnjëherë nuk kërkoi ta vinte në dukje. Kudo dhe kurdoherë, ai është shprehur duke pohuar një të vërtetë tjetër, se nga familjarët e tij, ka pasur “patriotë dhe të mësuar”.
Më pas, gazetari, vë në fokusin e tij, Hysen Hoxhën, xhaxhain e Enverit, i cili ishte zgjedhur delegat për në Kuvendin e Vlorës (f.23.) Këtë fakt, do s’do autori nuk e mohon dot. Por ç’bën? Që t’ia lejë lexuesit të mjegullt pjesëmarrjen e Hysen Hoxhës në Kuvendin e Vlorës, Blendi, pasi e “vonon rrugës” për në Vlorë, hidhet menjëherë tek filmi “Nëntori i dytë”, indirekt duke mohuar kur thotë që “nuk është e vërtetë, (ashtu si tregohet në film) që ai takoi Ismail Qemalin sapo hynte në Vlorë”.Vetëm kaq thotë ,dhe e mbyll, që lexuesi të mos arrij ta kuptojë, që Hysen Hoxha mori apo nuk mori pjesë, në atë Kuvend.
Për ta sqaruar këtë eveniment shumë të rëndësishëm, për historinë e familjes së Enver Hoxhës,(siç do ishte për të gjitha familjet) unë po mjaftohem, pa dhënë dokumente të tjera, vetëm me botimin e fotografisë,që Hysen Hoxha ka dalë në Vlorë.
Blendi, kur flet për Halilin, babain e Enverit, na e bën me profesion hoxhë. Se ku e ka gjetur këtë fakt,vetëm Blendi e di. Dhe vazhdon më tej, duke ngritur pikëpyetje dhe dyshim “se përse Hoxha [Enveri] nuk i kushton shumë vëmendje babait të tij, Halilit, nuk dihet”.(f.23.) Është i njohur fakti që, Enver Hoxha kurdoherë i ka shmangur ose i ka përmendur fare pak në publik, njerëzit e familjes, duke përfshirë këtu edhe fëmijët e tij. Këtë gjë duhej ta kishte vënë re edhe “biografi” ynë. Por konsideratat e Enver Hoxhës për prindërit e tij, nuk mungojnë të shprehura herë pas here në Ditar. Unë po jap vetëm një datë nga Ditari i tij, 15 tetor 1980, megjithëse kanë kaluar shumë vite nga vdekja e prindërve të tij, ai e mban akoma të gjallë kujtimin e tyre. Ai shkruan: “nesër kam datëlindjen, mbush 72 vjeç. Kujtoj me dashuri të thellë plakun dhe anenë, prindërit e mi të dashur, që më lindën, më rritën dhe më edukuan, që u kujdesën që në vegjëlinë time të isha i ndershëm dhe i drejtë si ata, të doja njerëzit, siç i donin ata, t’i shërbeja popullit dhe atdheut me besnikëri. Ata më mësuan me sjelljet e tyre të përditshme të isha i thjeshtë, të mos isha kurrë fodull, pse “fudullëku është gjë e keqe, më thonin, nuk ekziston në gjakun tonë.”
Këto ishin shprehitë e para të edukatës që, ai mori që në vegjëli nga familja e tij dhe që do ishin baza e formimit të karakterit të tij.
Kur flet për vitet e vegjëlisë, siç thotë Enveri “kur ishim kalamanë”, Blendi pasi e përshkruan si nxënës të dobët, që nuk shfaqte asnjë talent, (a thua se në atë kohë anafalbetizmi, kultivoheshin talentet, por mesa duket Blendi kujton se ishte koha e “Pallatit të Pionierëve”) pasi kritikon edhe shkrimin “mediokër” të kujtimeve, më në fund, e jep viston, që kujtimet e vegjëlisë duken të “sinqerta”.
Po vitet e kaluara në Korçë preken në libër?
Më pas autori, hidhet në vitet që kaloi Enver Hoxha në Korçë. E fillon me një pasaktësi të qëllimshme, kur shkruan se:”kur shkroi kujtimet në fund të jetës së tij ai iu shmang viteve që kaloi si liceist në Korçë”. F.28
Nënkuptimi i Blendit, është i qartë. Sipas tij, “Enverit i vinte turp të shkruante për jetën e Korçës. Se ç’të shkruante! Talljet e Sabihasë apo që ishte mediokër!” Si mund të bjeri kaq poshtë një gazetar, të gënjej hapur, kur dihet nga të gjithë ata që i njohin kujtimet e Enver Hoxhës, që ai ka shkruar mbi 100 faqe për Korçën e atyre viteve, në librin e tij “Vite të Rinisë.” Për mos folur, për dhjetëra e dhjetëra faqe të tjera, nëpër libra të ndryshëm.
Autori gazetar, për këto vite të liceut, në konkluzionet e tij është bazuar në kujtimet (të botuara pas vdekjes) e Vedat Kokonës, të cilat i quan “shumë realiste”. “Shokët – thotë Vedati për Enverin- i kishin vënë nofkën “gazhel”, fjalë që kishte pak a shumë ngjyrimin e cilësorit të veshgjatit…”
Kur lexova këto rreshta, përveç përçmimit që ndjeva, mendova, kë Vedat të besoj, këtë pas vdekjes, apo atë të vitit 1989…kur Vedati ishte gjallë dhe Enveri kishte vdekur. Dhe në sy më erdhën fjalët e Vedat Kokonës, shprehur në një dedikas që i kishte dhuruar Nexhmije Hoxhës me rastin e botimit të librit “Fjalor, Frëngjisht-Shqip”. “Shoqes Nexhmije Hoxha, bashkëpunëtores së udhëheqësit tonë të lavdishëm, mësimet e ndritura të të cilit i kam pasur kurdoherë parasysh për të punuar për të mirën e brezave të ardhshëm, këtë vepër të një jete, ia kushtoi me respekt autori.” E di që Blendi ose ndonjë tjetër, do thotë, “e ka shkruar nga frika”. Ç’frikë! Enveri kishte vdekur, shumë mirë mund të mos e përmendte.
Siç e kam thënë më lart, mungesa e përballjes së opinioneve ndryshe, e dëmton shumë librin. Për ti ardhur në ndihmë autorit, kur të botoj librin e dytë (siç e ka pohuar vetë), po i sjell një mendim ndryshe nga ai i Vedatit. Ja si shprehet përsëri Aqif Selfo në kujtimet e tij: “…Gjatë kohës që qëndroi në Korçë, si nxënës, Enveri, me sjelljen dhe me guximin e tij, me njohjen e gjuhës frënge më mirë se bashkënxënësit e tij dhe me kujdesin që tregonte për jetën dhe përparimin e shokëve si dhe për zhdukjen e padrejtësive që bëheshin nga sipërmarrësit në kurrizin e internatistëve, fitoi simpatinë e të gjithë shokëve të tij, të shkollës dhe të internatit si dhe atë të profesorëve, shqiptarë e francezë…[AQSH. F.10. GrupiI, dv.1 dosja 7.]
Këto pohime të Aqif Selfos, gjenden edhe në disa burime dokumentare, të cilat ne do t’ia servirim lexuesit, në ndonjë botim tjetër për Enver Hoxhën.
“Enver Hoxha- citon Blendi, nga një burim shumë i dyshimtë - u ndihmua për të fituar bursën, nga Eqrem Libohova, Ministër i Jashtëm i Mbretërisë, të cilin Hoxha e kishte pritur ditë me radhë në derën e shtëpisë për t’i kërkuar këtë favor”.
Nuk na rezulton asnjë dokument që Eqrem Libohova ta ketë ndihmuar Enver Hoxhën. Por, edhe nëse e marrim të qenë këtë që thotë Blendi, atëherë vetvetiu lind pyetja: Kur ndërhyri Ministri i Jashtëm i Mbretërisë (s’ka mik më të fortë),që ti dilte bursa, pse nuk i dhanë lëndën që kërkonte, histori-gjeografi, por i dhanë për shkencat natyrore,shumë larg nga lënda që kishte kërkuar.
Më pas, autori hidhet në vitet që kaloi si student, në Francë dhe më pas në Belgjikë. Këtu ka kontradikta flagrante. Gjithë kjo periudhë shfaqet totalisht e zezë. Sipas Blendit,ai ishte hajdut, gënjeshtar, imoral. Atëherë si është e mundur që kur punësohet në Korçë, këtij njeriu me këto vese, ti jepet lënda e moralit, dhe ku, në një shkollë serioze si Liceu i Korçës! Nga sa kam dëgjuar në intervista, edhe Blendi e ngre këtë çudi, dhe nuk i jep dot shpjegim. Natyrisht që i mbetet arsyetimi në ajër, pas gjithë atyre të pavërtetave mashtruese që ka thënë. Blendi duhet ta mësoj, që historia edhe pse nuk është shkencë ekzakte, ka edhe ajo rregullat e saj,prandaj i ka mbeti ekuacioni pa zgjidhje.
Në këtë biografi, Blendit i del edhe një problem tjetër. Enver Hoxha mbajti fjalim në ballkonin e Bashkisë së Shkodrës, për marrjen e eshtrave të Çeçiz Topullit dhe Muço Qullit. Si t’ia bëj këtij fakti të njohur botërisht? Atëherë thotë që “kjo ishte aksidentale, se Hasan Dosti, atë ditë na u gdhi i pamundur dhe zgjodhi Hoxhën”. Dhe Hasani, që ishte 13 vjet më i madh (1895) se Enver Hoxha (1908), nuk gjeti një tjetër por një djalosh 28 vjeçar? I pëlqen apo jo Blendit, fjalimi është i Enverit. Ai foli në emër të brezit të ri, dhe madje gazeta “Demokratia” e botoi në faqe të parë. Pra nuk ishte rastësi.
Kjo ishte e para dalje publike e Enver Hoxhës, në një aktivitet kombëtar për kohën.
Më pas libri është mbushur, me thënie të kundërshtarëve të tij dhe citime nga shtypi antikomunist, ku ka inate, shpërthime, që nuk janë morale dhe aq më pak shkencore.
Momentin e 7 prillit, në mënyrë të paturpshme, autori mundohet ta tregoj Enver Hoxhën, si një intelektual jo patriot dhe indiferent, ndaj kësaj ngjarje të madhe. Injoron një dokument shumë të rëndësishëm dhe të njohur nga historiografia, që Enver Hoxha bashkë me Selman Rizën, Foto Balën dhe Abaz Ermenjin, u pushuan nga puna. Harresa bëhet në mënyrë të qëllimshme, që të mohohet patriotizmi i Enverit në një moment të rëndësishëm të historisë së Shqipërisë. Duke lënë edhe fakte të tjera shumë të njohura, që unë në këtë intervistë, nuk kam mundësi ti përmend të tëra. E gjithë kjo paçavure përgatitet që, kur të vij momenti i themelimit të PK, të thuhet që “Enverin e gjetën rastësisht në rrugë dhe e morën përdore në mbledhjen e themelimit”. Sa keq!
Historia nuk bëhet me kujtime dhe intervista, ato mbeten përherë burime dytësore. Historia gjykohet me objektivizëm në bazë të dokumentacionit. Kështu do të gjykohen nga historianët dhe historia, ngjarjet madhore që, i përfshijnë vitet 1941-1985. Prandaj, nuk na takon ne familjarëve të Enver Hoxhës, të merremi me to.
Por nuk mund të lë pa sqaruar, shpifjen shumë të rëndë, ku Blendi Fevziu thotë:”Në Ditarin e tij Hoxha sqaron se, edhe kur nisën protestat dhe demonstratat e forta në Prishtinë, ishte kundër shpalljes së Kosovës “Republikë”(f.183) Blendi nuk e referon se në cilën faqe të Ditarit të Enver Hoxhës, e ka gjetur këtë citim. Po të ishte gazetar serioz Blendi, duhet të kishte lexuar librin me përmbledhje dokumentesh të Enver Hoxhës “Kosova është Shqipëri”. Atje Blendi do të kishte kuptuar se Enver Hoxha jo vetëm mbështeste Kosovën Republikë, por ishte dhe për më shumë që Kosova të bashkohej me atdheun amë, me Shqipërinë. Po citoj shkurt se ç’ka thënë Enver Hoxha: “Kosova është shqiptare, mbetet shqiptare dhe i përket Shqipërisë”. [E.H. Dit.Politik 19/2/1966] Dhe më 13/6/1978, thotë: “Ne vetë me duart tona, me forcat tona, do ta ndërtojmë këtë unitet të kombit shqiptar. Këtë detyrë të shenjtë na i kanë lënë amanet ta plotësojmë të parët tanë. Në mos arriftë dot brezi ynë që ta plotësojë atë, duhet të përgatitim fushën që djemtë dhe vajzat tona të kryejnë këtë detyrë ndaj mëmës sonë të dashur Shqipëri”. Dhe ai e përgatiti fushën që djemtë dhe vajzat të fitonin lirinë.
Ju pretendoni që në libër, ka edhe shumë momente të tjera që, nuk i përmbahen të vërtetës. Si është kjo e vërtetë?
Pasi autori pohon që, biblioteka kishte 22 mijë kopje libra (në fakt 25 mijë), fillon të përshkruaj se çfarë librash përmbante kjo bibliotekë. Pasi bën kompetentin, pa ditur se çfarë përmbante biblioteka, sepse ajo u përvetësua në mënyrë të paligjshme, nga drejtues shumë të rëndësishëm të kohës, pas vitit 1993. Blendi me dashje, në këtë rast, mundet edhe nga padija, kufizon llojshmërinë e titujve të bibliotekës, vetëm në libra historik dhe biografik, si edhe kujtime të njerëzve të mëdhenj të globit.(f.327). Nëse do të kishte hapur librin e Nexhmije Hoxhës “Jeta ime me Enverin” vol.2, do të gjente një përshkrim të hollësishëm të përmbajtjes së bibliotekës, por edhe të raportit që kishte Enveri me librin. Më tutje shton, “nëse i bën një shqyrtim të hollësishëm listës së librave të bibliotekës së Hoxhës në Bibliotekën Kombëtare, bien në sy disa tregues kërshëror”. Por Blendi me gjithë kërshërin që tregon, nuk mund të nxjerri konkluzione se çfarë librash preferonte Enver Hoxha. Ai nuk e di, që nga 25mijë librat e bibliotekës së shtëpisë, në BK kanë shkuar vetëm 3600 libra, dhe këto nga librat që mbetën, ngaqë ishin titujt më të dobët. Pikërisht këto libra u dorëzuan, për të mbuluar atë dëm të madh që iu bë jo vetëm familjes së Enver Hoxhës, por edhe kulturës shqiptare. Më ngre një dyshim të madh mbi abuzimet që mund të jenë bërë në librat që ndodhen në BK, pohimi i Blendit se “një pjesë e madhe e tyre janë të nënvizuara…nga Hoxha”. Në mënyrë kategorike, e mohoj që Enver Hoxha, nënvizonte librat ose të shënonte diçka në to. Kujdesi i Enverit shkonte deri aty, sa edhe faqet nuk i përthyente, por i vendoste një shenjues librash. Kam frikë që, për të përligjur këto marrëzi që po thuhen, do të kenë bërë ndonjë veprim mbi to. Megjithatë do të jetë shumë lehtë e vërtetueshme.
Kur flet për shtypin e huaj që shfletonte Enver Hoxha, autori do të tregoj që ai ishte i pa azhornuar me aktualitetin në botë. Ai shkruan: “Shtypi i huaj që ai [EH] shfletonte ishin kryesisht “Le Monde” dhe “International Herald Tribune”, por të dyja gazetat vinin në Shqipëri shumë vonë, po të kesh parasysh që për shumë vite drejt Tiranës fluturonte vetëm një avion në javë.(f.327) Blendi mbase e ka harruar, që në atë kohë, në Shqipëri punonte 24 orë pa u ndalur, Agjensia Telegrafike Shqiptare (ATSH). Dhe nga kjo agjensi, Enver Hoxhës i vinin dy herë në ditë, lajmet më të fundit nga e gjithë bota. Duke përmendur këtu, që ai ishte edhe një dëgjues i rregullt i emisioneve të lajmeve të radio- stacioneve të huaja, si dhe i TV Italian, RAI.
Blendi mund ti sjellë edhe me avion informacionet e lajmeve, po të paktën ti sjellë në kohë.
Dhe autori e mbyll jetën e Enver Hoxhës, duke thënë gënjeshtrën e fundit që “Enver Hoxha kishte rënë në vdekje klinike…dhe ekipi i mjekëve e gjeti të shtrirë në dysheme”. Blendi e quan jo të vërtetë dëshminë e Nexhmije Hoxhës që në ato momente ishte prezent aty. Ajo në librin e saj me kujtime “Jeta ime me Enverin” vol 2, e kujton kështu atë mëngjes, “pranë tij ishte ende infermieri, që ishte në mbarim të tualetit të mëngjesit…për një sekondë, Enveri u drodh dhe iu var koka mbi gjoks. Unë brofa në këmbë dhe bërtita:”Enver!” Pastaj e tmerruar, pashë infermierin që, duke e shtrirë me nxitim, më tha: “Shpejt, shpejt lajmëro mjekët”. Në përshkrimin e saj del qartë që, nga pozicioni ulur që ishte, infermieri e shtriu menjëherë në shtrat. Vetëm nëse kërkon të abuzosh mund të sajosh shtrirje në dysheme. Por gjithë këtë, Blendi e fantazon, për të bërë paralelizëm me vdekjen e Stalinit, ku thotë,”një skenë identike me atë të orëve të fundit të J.V.Stalinit”.
Meraku i fundit që i ka mbetur Blendit, është që Enver Hoxha “ndërroi jetë pa thënë asnjë fjalë të fundit.” Nuk duhet të shqetësohet, se Enver Hoxha e ka lënë fjalën e tij në mijëra faqe të shkruara dhe në mijëra zemra njerëzish që, e vlerësojnë si Burrin më të madh të Kombit Shqiptar.
Keni ndonjë gjë tjetër për të shtuar?
Mbeten plot të tjera, por unë mendoj ta mbyll këtu, duke i kërkuar të falur lexuesit që (nga volumi i madh i problematikës) po ndalem pa arritur të sqaroj gjithçka që është e gënjeshtërt në këtë libër si, disa shtrembërime mbi ditët e fundit të vdekjes së Mehmet Shehut, opinionet dashakeqëse të vetë autorit për Nexhmije Hoxhën, shtrembërimeve që kërkon ti bëj marrëdhënieve shumë të mira që kishte Enver Hoxha me Myslym Pezën dhe Haxhi Lleshin, marrëdhëniet e Enverit me mjekët që duke i dhënë fragmentare, nuk kuptohen si kanë qenë realisht, si dhe kontaktet me mjekët e huaj, përshkrimet e “vetmisë së madhe”, që mbetet vetëm në fantazinë e autorit, ekzagjerimet si ruhej blloku dhe Enver Hoxha kur shkonte me pushime, aredimi i shtëpisë ku jetonte Enveri bashkë me familjen, etj. Megjithatë do të kemi raste të tjera.
Gjëja e fundit, dua ti drejtohem publikisht Blendi Fevziut, mbi abuzimet që po bën me filmat privat të Enver Hoxhës dhe familjes së tij.
Ti Blendi Fevziu, nuk mund t’i përvetësosh filmat familjarë të Enver Hoxhës. Ti nuk e di që në ato filma, dhe kurrë nuk do të mund ta dish, sepse nuk ke jetuar pranë tij, ka momente meditimesh dhe gjendjesh shpirtërore për shumë ngjarje të rëndësishme që kanë ndodhur ato vite në Shqipëri. Ka ngjarje familjare të cilat na përkasin vetën ne, pjesëtarëve të familjes së tij, dhe që ti, të paktën për etikë duhet të na kishe kërkuar leje për transmetimin e tyre. Megjithatë s’ka problem, ne nuk kemi asgjë të fshehtë për të mbajtur, por kërkojmë që të mos abuzosh dhe spekullosh me to, në komentet që bën. Të ka mbetur kamera tek noti që bën Enver Hoxha në pishinë, madje duke e cilësuar edhe stilin e notit. Ti kujton se po e deskretiton, një njeri në moshë, që po bën banjo, në një nga ditët e pakta që ai dilte në plazh. Nuk të shkon mendja, që para publikut dukesh shumë i papjekur me komentet e tua! Po ta kujtoj, Enver Hoxha, asnjëherë nuk ka pretenduar se ishte notar që thyente rekorde. Dhe po e mbyll duke të thënë, se sekuencat më të pafalshme që ke transmetuar, janë ato të ditëve të fundit të jetës së tij. Ato nuk kanë të bëjnë me aktivitetin e tij politik. Ai ishte një njeri, në prag të vdekjes siç janë të gjithë të vdekshmit e kësaj bote. Siç ka qenë edhe nëna jote e ndjerë, disa ditë para se të vdiste. Dhe ti me paturpësi, komenton flokët e paprera dhe të pakrehura, gjithmonë sipas teje. Kështu mund të veprojnë vetëm burracakët.
No comments:
Post a Comment