20 vjet nga eksodi i marsit 1991

Gazeta Nacional

Ditari i emigrantit, 20 vjet nga eksodi i marsit 1991 drejt Italisë

Frika nga Atdheu

“Kaos i vërtete!Si në ditët krijimit të tokës, kacavirreshim në një shkallinë të ngushtë hekuri me ca litarë të trashë-parmakësh që tundeshim e lëkundeshim ne, si akrobate cirku, të tjerë kacavirreshin nëpër litarë e cima. Krismat sikur na jepnin zemër të dukeshim sa më shpejt, sa më parë nga toka jonë…Zumë vend, vend i thënçin në transoqeanikun ”Tirana” që sapo erdhi me ngarkesa; kush e di se ku kish marrë ngarkesë sheqeri…Ata që ishin poshtë kërkonin të tyret me britma, ne që ishim lart, kërkonim të njihnim të njojtur atje poshtë ku bëheshin dhjetëra qindra mijëra që të dërgonim një mesazh tek tonet, bërtisnim, krisma atje tutje, kundër atyre që vinin, të lutura, qarje, ulerima. Ca kërkonin ujë, të tjerë-buke, të tjerë shtyheshin për të marrë pak ajër, ajër nga toka jonë e mbetur edhe pa oksigjen, toka jonë e alivanosur.Ne, të fikur mbi ujët pa jetë të detit tonë. Më në fund spiranca u ngrit, anija nisi të lëvizë, qarje klithma britma, ulërima. Qarjet, klithmat, britmat, ulërimat e ndarjes nga toka jonë. Ne po iknim nga Atdheu …”

Nga Tahsim Xh.Demiraj

Ishin të habitshme ato ditë dhe netë të fillimmarsit 1991 në Durrës dhe në portin e tij. Kishte rreth një vit që popullsia e qytetit shihte vetëm policë dhe sampistë në gjëndje lufte.Të gjithë të armatosur, me kaska mburoja, arme zjarri e manganela, gjë që të kujtonte gladiatorët.Dhe kjo ishte mjaft domethënëse.

Ashtu si rastësisht, historia na kishte braktisur si në një kioskë të kohës, diku nё jug lindje tё Europёs, nё bregdetin lindor tё Adriatikut, për të çuditur veten dhe Europën. Makinat ushtarake vërshëllenin paprerë në rrugën Tiranë-Durrës dhe Kavajë-Durrës. Flitej se në Shkodër qarkullonin zjarrfikës e tanke. Në Kosovë, me tanke, Milosheviçi masakronte Kosovën; këtu-tanke kundër vëllezërve të Kosovarëve, Shkodranëve liridashës e demokratë. Sampistet shumoheshin, çdo ditë shihnim fytyra të reja. Rekrutoheshin me urgjencë nga provincat për t’i shtuar ditët një sundimi të dështuar i cili me 8 dhjetor 1990 kishte bërë lëshimin e parë, kishte lejuar pluralizmin. Sampistët mbanin nëpër duar, shkopinj gome, armë, thika… Do të merrnin 500-600 leke në muaj, duhej të kacafyteshin me vëllezërit e tyre, duhej t’i vinin përfund. Me 31 mars 1991 do të mbaheshin zgjedhjet e para pluraliste në vend pas gati 50 vjetësh. Lindja e PD-së ia kishte prishur të gjitha planet PPSH-së e cila kishte parashikuar që në zgjedhjet e 10 shkurtit 1991 të konkuronte me organizatat e masave. Alia deklaronte se ” ne e kishim prej kohesh pluralizmin duke i numëruar me radhë Bashkimet Profesionale, Organizatën e Gruas, Frontin Demokratik, Organizatën e Rinise”(Te Pioniereve dhe te fatosave-shtonim ne neper biseda duke qeshur me këto “përpëlitje”) e te tjera gjepura si këto, kur qe te gjithë e dinin se te gjitha këto nuk ishin tjetër veçse leva te Partisë se vetme qe mbretëronte prej me se katër dekadash.

Dukej sheshit se me këto përgatiteshin te tjera kurthe ndaj demokracisë.

Me 20 shkurt 1991 ishte rrezuar shtatorja e diktatorit në Tiranë. Me 21 shkurt qytetarët e Tiranës mësynë Bllokun por u ndaluan tek Ura e Dajtit. Me 22 shkurt 1991 ushtarakët shkollës së Lartë të Oficerëve krijuan një komitet i cili paralajemroi se do të rivendoste bustin e Enver Hoxhës në sheshin “Skenderbej.” Në Berat u deklarua shoqata e Vullnetrave të Enverit e cila paralajmëroi se do të marshonte në Tiranë dhe do të shpallte kryeqytet Vlorën. Pati disa të vrarë e plagosur në Tiranë dhe në të gjithë vendin nga sigurimi i shtetit. Vendi po përjetonte një frikë, anarki dhe terror të egër. Të gjithë mendonin për të ikur nga sytë kembët.

Pas partisë Demokratike, në janar 1991 u formuan edhe Partitë Republikane dhe ajo Ekologjike, e para me Sabri Godon dhe e dyta me Namik Hotin ne krye…Partitë po lindnin njëra pas tjetrës, njerëzit manifestonin entuziazëm, unë kisha një far- skepticizmi, për gjithë këto qe po shihnim dhe dëgjonim, me habisnin mitingjet ne sheshe te hapura-mitingje antikomuniste qe flisnin me zë te larte e kërkonin “Liri-demokraci”, ”Liri për te burgosurit politik”, bërtisnin “Drejt Evropës do te shkojmë”Policia jo vetëm qe nuk ndërhynte ti shkallmonte këto mitingje por kujdesej qe mos ndodhnin incidente…E çuditshme!!!Kishte njerëz qe fluturonin, kur dëgjonin këto nga mitingje-drejtuesit Minush Jero dhe Bardhyl Reso(!!!???)Unë, ne heshtje pyesja veten: Mire ne kërkojmë ti bashkëngjitmi Evropës-kjo është dëshira jone dhe është vetëm gjysma e punës, pooor…gjysma tjetër është ne do te dete Evropa te bashkëjetojë me ne…Kjo është e tera…

Çmimet e gazetave te para opozitare rriteshin tre deri ne pese e dhjete fish. Lexuesit si te uritur e përpinin shtypin opozitar me shprese se aty do te gjenin diçka ngushëlluese, diçka parathenese për te ardhmen, për veten. Ne lulishten “1 Maj”shiteshin gjithfarë mallrash te papara. Kursi i dollarit rritej çdo dite e me tepër. Qoftexhinjtë mbinë si mizat pas shiut. Qarkullonin fjale se shiteshin qofte-qeni. Aty rrotull ku tregtoheshin qofte, qen pare edhe bishta te këputur qensh. U sajuan gjithfarë krocash ambulante. Ushtria ambulante e qoftexhinjve po e merrte situatën nen kontroll. Qoftet do te nxirrnin vendin nga gremina. Qoftet po pushtonin Shqipërinë…Qoftet do te vendosnin për pluralizmin, për te ardhmen…

Megjithëse qofte nuk duhej te kish as për ata qe i gatuanin se vetëm 2 kg. mish ne muaj mund te merrte çdo familje edhe dale se kur do ti merrte, kur ti vinte radha…Po, ja qe e morën edhe atë mish, po te bëje llogari, duke i hequr kockat, eee…sa qofte do te dilnin?…E pa mundur qe nga ai kontingjent i paket mishi, era joshëse e qofteve, te kuterbonte qytetet qoshe me qoshe…Flitej se ne stacionin e trenit, ne Tirane qene arrestuar qoftexhinjte e pare për qofte te dyshimta!…Qytetet binin ere mishi te pjekur, ishin rralluar me shpejtësi kafshët shepijake si macet, qentë dhe gomerë, piqeshin e hanin njerёzit qofte qensh e gomarёsh dhe u mbytёm me erё mishi tё pjekur!!!…

Kështu u katandis Shqipëria, i vetmi “Fanar ndriçues i socializmit ngadhënjimtar.”

Ditët e trishtuara të marsit 1991

Ditët qe vinte trageti nga Italia, Durrësi zgjohej tejet i ngarkuar me njerëz te ardhur nga te katër anët e Shqiperise. Të ardhurit kalonin netët, poshtë shkalleve të pallateve, neper lulishte, neper oborre shkollash e neper bunkerë dhe mëngjeseve valë-valë shkonin nga porti. Me dtaë 3, 4 dhe 5 mars 1991 forcat e armatosura te ushtrisë e te policisë-se bashku- tentonin t’i ndalonin këto turma rreth 1000, 900, 800 e 500 metra larg portit por…a kish force qe ti përmbante?…Ca, si me te ditur thonin se qe dhëne urdhër te mos përdoren armët e zjarrit. Perpjekja e pare për te çare rrethimin për tek trageti-dështoi.Policia u tregua e denjë në krye të detyres. Turmat nga inati thyen ç’gjetën perpara. Filluan për here te pare ne Shqipëri, rrahjet masive me policine. Bulevardi kryesor dhe trotuaret u mbushen me gurë e me tulla, njerëzit kalonin mbi copëra xhamash, nuk mbeti xham pa u thyer. U goditen qendrat e edukimit politik, u dogjën ne sheshe portretet e Enverit dhe te Ramizit, u dogj edhe libraria ”Dyrrah” me qe tregtonte veprat e Enverit. Turmat nuk përmbaheshin. Emrat tabu tashme shaheshin publikisht me soj e me sorollop…Kur binte mbrëmja, Durrësin e mbulonte hija ogurzeze e coprifuoco-s…Ngjante Durrësi i braktisur si rralle here ne historinë e tije te lashte. Tanime policia patrullonte me toga te përforcuara e te armatosura me se miri dhe jo vetëm ne rrugët kryesore. Sulmohej çdo grumbullim njerëzish, çdo lëvizje, me plumba dhe jo me parulla për unitetin, si dikur. Durresi dukej si nё një ekran tё madh-qiellor-tek jepej filmi”Rrugicat qe kërkonin drite”. Automatiket krisnin ne mes te ditës dhe netëve, sidomos ne zonën e portit. Gjendje lufte!…Plumbat kalonin mbi kokat tona por edhe për plumbat nuk pyeste kush. Kish vajtur hesapi tek nuk mbante mё, njerëzit kalonin neper plumba, mbi telat me gjemba, mbi police e ushtare dhe pushtonin me force, barka, anie, tragete, vapore. Tash po ndodhte krejt e kunderta. Deti, deti po pushtohej nga toka. Kohe te çuditshme përmbysjeje…

Edhe unë si te tjerët…mora gruan dhe fëmijët, një valixhe me të brendshme fëmijësh, takova nenën time fisnike, shoqen e pandare te vuajtjeve tona, Nenën qe brodhi tere jetën pas burgjeve e kampeve te punës(çfarosjes) e internimeve, qe u zbardh neper internime, dhe perse valle?As Zoti nuk e di ketë …Dhe dola nga shtëpia. Takova tim vëlla, Bardhylin qe e kisha edhe shok e mik e prind. Edhe Ai ma beri te mbare udhen. Duhej te shpëtonin disa nga fisi i Demirajve se boll, shume u sakrifikuan nga ne, te shpëtonin ata me te rinjtë, ata, fidanët e njome dhe jo ne qe e kullotëm ne mjerim çairin me bar te Enverit, mua me takonte ti prija, ti shoqëroja udhëve te panjohura me shume pikpyetje. Policet me ndaluan, ne hyrjen e pasme te portit, sipër një togu te madh me tela me gjemba. Gruaja me djalin ishin përpara, unë me vajzën ne duar, ju thashë se duhej t’ia dorëzoja ketë foshnje te jemes. Me lejuan.

Krismat nuk na ndaheshin; ne iknim përmes krismash, te perzene nga vatrat tona, nga toka jone, nga varret stërgjyshore, nga gjiri i Nenës.

U trazuam me atë mizëri njerëzish, tek sheshi i ngarkimit te mineralit, krom-duhej te ishte, shkelnim mbi pluhur te kuq, turmat shtyheshin, rrezoheshin, gumëzhinin, një solidaritet i pa pare te panjohurish qe luftonin te gjithë për te vetmin qellim, për te hipur atje mbi kuvertën e anijes se mallrave…

Kaos i vërtete!Si në ditët krijimit të tokës, kacavirreshim në një shkallinë të ngushtë hekuri me ca litarë të trashë-parmakësh që tundeshim e lëkundeshim ne, si akrobate cirku, të tjerë kacavirreshin nëpër litarë e cima. Krismat sikur na jepnin zemër të dukeshim sa më shpejt, sa më parë nga toka jonë…Zumë vend, vend i thënçin në transoqeanikun ”Tirana” që sapo erdhi me ngarkesa; kush e di se ku kish marrë ngarkesë sheqeri…

Aty u takuam edhe me Fredin e Meriten edhe me Almen e Metin, me Ilirin e Linden qe edhe ata kishin marre fëmijët dhe u gjendem se bashku ne mes te anijes…E para kërkese e dhimbshme ishte ajo e fëmije tane. Kerkonin ujë…Ketë nuk e kishim parashikuar; ujët edhe neper shtëpi na lëshohej me orar e jo me ne ketë kështjelle-hekuri qe shkiste ujërave TV kripura te detrave dhe oqeane?… Kujt ti kërkoje me pare dhe kujt mund ti jepej me pare? Ishin ditët e para te Marsit, po sa zumë vend mbi anije, ndriçoi një diell qe te piqte si te ishim ne Korrik, etja u be zhuritëse edhe për te mëdhenjtë por u gjenden te gatshëm për fëmijët ata qe kishin qene me te kujdesshëm dhe na dhëne për te shuar etjen e fëmijëve, ai solidaritet qe na pat dhëne ngrohtësi gjate fukarallëkut qe na shoqëroi një jete te tere ai shkëlqeu edhe ne ato çaste te vështira qe po merrnim ato rruge te panjohura…

Ata që ishin poshtë kërkonin të tyret me britma, ne që ishim lart, kërkonim të njihnim të njojtur atje poshtë ku bëheshin dhjetëra qindra mijëra që të dërgonim një mesazh tek tonet, bërtisnim, krisma atje tutje, kundër atyre që vinin, të lutura, qarje, ulerima. Ca kërkonin ujë, të tjerë-buke, të tjerë shtyheshin për të marrë pak ajër, ajër nga toka jonë e mbetur edhe pa oksigjen, toka jonë e alivanosur.Ne, të fikur mbi ujët pa jetë të detit tonë. Më në fund spiranca u ngrit, anija nisi të lëvizë, qarje klithma britma, ulërima. Qarjet, klithmat, britmat, ulërimat e ndarjes nga toka jonë. Ne po iknim nga Atdheu …

Ikja nga Atdheu

Vetëm atëherë kur po dilnim nga porti po e kuptonim se ç’po benim. Po merrnim rrugën natën në errësire, drejt te panjohurës, drejt dëshpërimit, ne toke te huaj, ashtu siç kishin ikur 500 vjet ma pare te tjerë e te tjerë nga fisi ynë, nga trojet e te pareve tanë…Ku vinim, ku do te zbrisnim valle? Si do te na prisnin, Ku dhe kur do te gjenim ujë te bollshëm për fëmijët tanë dhe për ne? …

Dalëngadalë po largoheshim tutje në det, largohej edhe vëndi nga ne, largohej nga ne Durrësi dhe bregdeti qe e njoh me pëllëmbe, hotel”Vollga “dhe vila e Zogut po largoheshin. Të gjitha ato që thashë mbeteshin ne vend po na dukej ne se po largoheshin edhe ato. Ishim ne, ne që iknim tutje, prapa diellit kur perëndon dhe na dukej se edhe ata po largoheshin nga ne. Ishim ne që me mallkimin”Vafshi prapa diellit”po iknim. Ishte mallkim i madh, i rëndë, i pa parë që na ra në kokë ne, nënave, motrave dhe vëllezërve tanë, gjithë vendit tonë, i rëndë si kryqi që mbajti Gesui i gjakosur kur e gozhduan atje, në Golgota, hemorragjia që e linte vendin në anemi, gjak që i jepej Evropës nga Shqipëria…Ne gumëzhinim ne boten e madhe te ujit, atje ne breg dukej akoma Mujo Ulqinaku-sikur kërkonte te na ndalonte, sikur bërtiste me sa kish ne koke:”Ktheeehuuniii, ku shkoniii o vëllezër, ku e lini vendin, ktheeehuuni o Shqipëtaaaare, kthehuni o vëllezër…ne kemi luftuar kundër atyre, ata na pushtuan ne ne 39-en, ktheeehuuuniii…”zëri i tij sa vinte e zhdukej, Ulqinaku i madh, sikur çirrej për atë që po bënim ne…

Konturet e vendit tim mbeteshin tutje, ne heshtje e ne zi…Me buçiste koka…Unë po ikja larg qe këtej…Ne detin e hapur tashme ndeshnim anije më të vogla e peshkarexhe më të ngadalta, trape të ndërtuara me dërrasa e me drunj të prera pyjeve…një flote e tillë dukej prehistorike që e shpërndarë nëpër det, ikte tutje, në perëndim…Tamam Ikje Biblike, rrëqethëse, lemeritëse, e pa parë ndonjëherë, në mes detit dhe qiellit. Vallë i ngjante ndopak kësaj ikjeje ajo ikja e madhe dramatike e Arbëreshëve, pas vdekjes se Skënderbeut apo ishte shumë më e vogël se natyrisht edhe popullata ka qënë shume më e vogël sot e 400 vjet me parë, po edhe anijet kanë qënë shumë më të vogla dhe kanë kaluar nga Himara nëpër Otranto…Ndërsa ato ditё ne po iknim turma tё tёra edhe me trape edhe me peshkarexhe po edhe me anije të mëdha transoqeanike, shumë më të mëdha e më të shpejta se ato të Arbëreshëve katërqind-pesëqind vjet të shkuara dhe jo pak e grupe, grupe po mizëri njerëzish, nga i gjithë bregdeti, Durresi, Vlora, Shengjini, Divjaka, Semani, Himara, Vlipoja, Golemi, Ishmi e me çfarë te mundёshim. Gjithe ato mjete lundrimi qe nga trapet e deri tek Oqeaniket, nuk besoj se do te jen pare ndonjëherë mbi ketë det. Nje gjendje e tille ikjeje duhej te ish e para here qe ballafaqohej ne këtë det.

Andej qanin nenat, motrat, gratë e fëmijët, ne anije gumëzhinin qanin dhe qeshnin, jetonin një tjetër gjendje, po iknin, po realizonin atë qe e kishin ëndërruar kushedi se sa kohe, Italinë, perëndimin…Ishin vrare e mbytur shume e shume për ta kaluar detin, ne po e kalonim edhe pa shpenzuar një lek-falas-Nuk ishte e paket…Vertete qe udhëtonim me anije mallrash, por kjo ishte një komoditet, te tjerët me trape te tjerë me varka qe nuk i dihej se kur do te arrinin matanë…

Shtypi i Tiranes, ashtu siç kishte bërë me ikësit e ambasadave, ashtu po bënte edhe me ne qe po iknim detrave. Huligane e pirate anijesh-na quante-, njolla dhe epitete te tilla na shoqëronin, nuk na linin në mallkimin që na ra në kokë, ne arratisjen e çmendur detrave por i bënte shërbimet, ashtu siç ia donte puna, te zotit, përhapte te tilla qe te alarmoheshin tanët qe lame matanë detit, qe veç lotëve edhe te çmendeshin, qe ta jetonin mire dhe te plote atë tragjedi, qe ta bënin gjumin ne ankth se mos po i internonin…

Po lundronim me transoqeanikun “Tirana”

Pulëbardhat nuk dukeshin mё, kёrkoja ti shihja nё qiell po nuk mё kapte syri asgjë, asgjë veç pafundёsisё qiellore, kёrkoja tё depёrtoja nё pafundёsinё qiellore, humba tetёdhjetetetё kostelacione yjore dhe po kërkoja të ndeshja planetët e sistemit diellor, pashë me sytë e mendjes dhe ndesha nё gropat e zeza qё pёrpinin gjithçka. U tmerrova për njё çast, kur pashё qё gropat e zeza pёrpinin trupa qiellor tё madhёsive astronomike, mё dukej se po shkonim edhe ne gropave të zeza, se po na pёrpinin edhe ne ato gropat e zeza, aq të afërta mu dukën, mu duk me të vërtetë se po lundronim humbëtirave tё universit edhe ne, tё grumbulluarit nё transoqeanikun Tirana qё nё kёtё univers tё pakufishёm, tё frikshёm ishte njё hiç, dhe e pashё veten njё hiç nё univers, ula kokёn poshtё dhe pёrsёri rrёshqisnim sipёr abisseve…U shkёputa nga universi dhe zbrita atje ku isha nё mes tё mozaikut tё njerëzve, zbrita tek njerëzit se edhe për pak mё iku mёndja nё gjithёsinё e pafund…

-Mbaje veten-pëshpërita-Qëndro më mirë me njerëzit, mos ik shumë larg, mos u shpërndaj shumë në këtë botë që të ha…

Me erdhën nder mend vargjet e Ljermontovit te madh:”I dhashë vendit dashurine e ç’drite e ç’hije me dhuroi?…”Vapori çante ujët e pamase. Ne lëkundeshim sipër tij. Unë e humba shikimin tutje, andej me mbeti shikimi. Me erdhën nder mend vargjet e Bajronit:”Lamtumire e po qe përgjithmonë, atëherë përgjithmonë lamtumire”. Kështu me vinin nder mend lloj lloj vargjesh qe me kishin lënë mbresa, këngësh te dhimbshme kurbeti, vajesh e ulërimash te ndarjeve te largëta, me buçisnin veshët, me rrihte zemra me te madhe, anija lëkundej nga pak, vendi nuk dukej me;tashme ishim ne detin e hapur te stërmadh.

…Po çfarë thash”Lamtumirë për gjithëmonë?”…Si në ekran e pashë tërë jetën time, punën dhe vuajtjet, ndjekjet, persekutimet dhe mu mbushën sytë, fshehtas u mënjanova dhe më mbërtheu një dënesë…

…atëherë, përgjithmonë-lamtumire?…Jo, jo, unë përsëri do te kthehem…le te rrinë andej nga po shkojmë- neper Evrope, këta te rinjtë, Emili dhe Zenita-te vegjlit e mi- Fredi dhe Alma, Merita dhe Meti, këta le te bëjnë prokopi, unë po bëj detyrën time, do ti shoqëroj, të bëjnë shkollën andej nga do te vemi, te bëhen të zotet e vetes se ne andej boll u sakrifikuam, ndërsa unë…pa tjetër do te kthehem një dite…Unë andej do ti ngrys vitet qe me mbeten, andej ne token time, sido qe te jete, si do qe te ma bëjnë, ne dore te Zotit, Zotin ju kam lënë keqbërësve. . .

Kështu bisedoja me veten. Kërkoja ta gjeja veten fajtor për këtë arratisje nga vëndi, për këtë ikje te lemerisur…Por fajin njeriu, zakonisht, nuk e pranon edhe kur e ka e jo me kur nuk e ka…E ç’fajtor- zeza ishim ne?…Ne, ”te mjerët”e Hygoit!Ne, argatët e përjetshëm te Enverit. Ne gjallesat e përjetshme te interrnimeve. Ne, te rrjepurit shtate here nga regjimi i kuq qe ju qep si ferre vendit tim, ne, viktimat e para t “luftës së klasave” që na ndau, na hasmëroi me njeri tjetrin dhe bëri kërdinë në këtë vend të rrallë të Evropës…

…Jo, jo unë do të kthehem, pa tjetër do të kthehem, jo vetëm nga Italia që është kaq afër po edhe në Polin e Jugut, do ta gjej rrugën e kthimit, edhe zvarrë do të hiqem, do të kthehem një ditë…

Det i pafund dhe qiell tejet i pafund, ne ne mes te detit dhe qiellit, deti dhe qielli nuk dukeshin se ku ndaheshin nga njeri tjetri, ne ne mes te te dyve, te humbur ne pafundësinë e tyre, sipër abiseve te nënujshme, udhëtonim sipër botes misterioze te nënujshme, me sytë e mendjes shikoja anije te mbytura qe kishin zënë dhe ishin fundosur pak nga pak nen shtratin e këtij deti, anije luftarake me topa tё heshtur, amfora dhe peshq qe hynin e dilnin neper objektet e mbytura si vizitore muzeumesh!…Bote e madhe e nënujshme, mbretëron ne atë bote qetësie, një qetësi e pёrjetёshme nёnujore…

Ja, mbi atë bote po udhëtojmë me këtë anije transoqeanike;disa nga bashkudhëtaret kishin shpërthyer hambarët dhe kishin nxjerrë një thes me sheqer mbi kuverte, mbushnin grushtet dhe mbllaçitnin sheqer, te shumtit dhe bashke me ta edhe unë digjeshim për ujë…kur do te gjejmë pak ujë…Kategori te ndryshme njerëzish, një mozaik i gjalle ne njerëz e veshje e bashkëbisedime…

Pas 6-7 orë në det, ja tek duket edhe toka !

Tokë! Tokë! Britmat e klithjet çanë detin e shkuan deri tutje në tokë…Si të ishin britma të marinarëve të Kristofor Kolombit, kur zbuluan kontinentin e ri…Një tjetër tokë, ndahet me det me tokën time…Afroheshim e afroheshim e bëheshin më të qarta konturet e tokës italiane. Brindisi. Më në fund arrijtëm në Itali,anija u ankorua në radë.

Aq afër paskan qënë këta brigje që na dukeshin aqë të largët?…

Elikopterët vinin përgjithë natën, rreth ne, motoskafët na binin ujë e biskota dhe na i hidhnin e ne, ashtu siç bëjmë ne, hidheshim kush ti rrëmbente i pari…

Dikush tha se nuk na pranonin Italianët.

Do të na kthejnë në Durrës-tha një tjetër-

Nja gjashtë shtatë nga ne me pistoleta të mbushura u gjëndën në kabinën e pilotazhit dhe ju drejtuan kapitenit:

Ktheje anijen për në Maltë.

Jo, këtu do të zbresim.

Po thonë se nuk na pranojnë.

Do të zbresim që ç’ke me të, do s’do Italia. Kjo është lojë e Europës…

A, në qoftë se ka hyrë në lojë Europa, athere po-tërhiqemi…

Kaloi nata me të tilla… Dritat llamburisnin.

Të nesërmen në mëngjes, na thanë se do të zbrisnim. Në port kishin ardhë e vinin forca të policisë karabinjerisë, ushtrisë, karitasit dhe kryqit të kuq…

Do të zbrisnim të gjithë nëpër një shkallë të ngushtë të montuar në anije po kush do të mund të zbriste, kur po aq të tjerë ishin në rresht atje poshtë për të hipur!…Po, po, në rresht për të hipur, të ngarkuar me trofetë e rrëmbyera nëpër rrugët e sheshet e Brindisit…Skena ireale, të pabesueshme, të papërsëritshme, absurde. Absurdi ishte më se i gjallë, qarkullonte në mes tonë, jo sikur të ishte i paparë ndonjëherë por, sikur të kishte qenë një jetë të gjatë nëpër vatrat tona, shumë i njohur…Ne prisnim për të zbritur në tokë. Të tjerët, bashkëkombasit tonë që kishin arritur dje, kishin mbledhur trofe nëpër Brindisi dhe prisnin të hipnin në anije e të ktheheshin në Durrës…Ooo perëndi çfarë të shikoje?…

Porti i Brindisit disa herë më i madh se ai i Durrësit mblodhi ato ditë Marsi të vitit 1991, rreth 30.000 refugjatë, të cilët me kartonë e me thasë plastike, si arixhinjtë mblidheshin e strukeshin nëpër qoshe të hangarëve e kapanone të mëdha e ndiznin zjarre me ç’të gjenin rrotull…

Montoggio-Creto. Prill 1991.