Më 1 korrik 1939 u nisëm nga Stambolli për në Rumani dhe nëpërmjet Polonisë, shteteve Baltike, Skandinave dhe Belgjikës mbërrita në Francë. Ajo çka frymëzoi këtë rrugë të gjatë, e cila u studiua imtësisht dhe solemnisht në hartat gjeografike, qe se italianët mund ta kapnin Mbretin po të kalonte nga deti Mesdhe. Kjo arsye m’u duk atëherë qesharake. Mbreti mori me vetë një pjesë të familjes së tij, kurse pjesën tjetër e dërgoi nëpërmjet Mesdheut. Z. Sotir Martini, i cili që atëherë mori titullin Ministër i Oborrit. Qazim E. Kastrati dhe unë ishim personeli civil, kurse nënoficerë shqiptarë ishin rojet e tij.
Para se të jap disa hollësira mbi udhëtimin e Mbretit nga Stambolli në Paris, më duhet të theksoj dy pika: E para është se gjatë këtij udhëtimi Mbreti s’bëri - me sa di unë - asnjë akt politik. Politika shqiptare, si e përfaqësuar nga Mbreti, fjeti gjatë këtyre 6 javëve. E dyta, gjatë kësaj kohe unë s’pata pothuajse asnjë punë. Me Mbretin u takova shumë rrallë, vetëm në vapor, prej Oslo-s në Antëerpen, pata një bashkëbisedim politik me të, por kjo pjesë e kujtimeve të mia nuk ka karakter politik, prandaj nuk është përfshirë në këtë libër.
Mbreti Karol e priti si “kushëri”
Në Rumani zbarkuam prej anijes “Transilvania” në Konstancë. Në molin e portit na priste një tren i posaçëm, i venë nga qeveria e vendit. Në këtë liman na priti vetëm z. Koxhamani. Në Konstancë kishte një koloni shqiptare të vjetër, të madhe dhe vepruese. Qeveria rumune bëri të pamundurën që të pengonte lëvizjen shqiptare në këtë kohë dhe kjo mund të provohet nga fakti se gjatë qëndrimit të Mbretit në Rumani gazetat nuk thanë asnjë fjalë për të. Qëndrimi i Rumanisë qe ky: mbreti Karol dërgoi një përfaqësues në stacionin e Bukureshtit për të pritur mbretin Zog. I vuri në dispozicion një automjet, e thirri së bashku me Mbretëreshën në një darkë në pallat dhe i dha leje që të vizitonte Sinajën. Qeveria rumune nga ana e saj mori të gjitha masat e sigurimit që duheshin, por bëri sikur nuk e dinte ardhjen e mbretit Zog në kryeqytetin rumun. Këtu, si në Turqi dhe vende të tjera, ideja që të mos zemërohej Duçja. Për qeverinë rumune Mbreti u prit në mënyrë private, ashtu siç ndodhi edhe në Turqi. Por në Rumani mbreti Karoli e priti Mbretin shqiptar si “kushëri”, ndërsa Ismet Inëunu e priti si një mik të madh. Nga kolonia e Bukureshtit, përveç z. Petro Koxhamani dhe Nik Pema (sekretar i legatës) Mbreti pa edhe z. Nikolaq Zoj, këtij të fundit Mbreti i dha një ndihme prej 25000 lei si ndihmë për koloninë. Disa shqiptarë të tjerë erdhën në Atheanëum Palas. Qeveria rumune vuri përsëri një vagon në dispozicionin tonë deri në kufi. Në Poloni qeveria e Varshavës dërgoi për të pritur Mbretin një përfaqësues të Ministrisë së Jashtme, z. Mejstoviç dhe sekretarin e ministrit të Jashtëm, nëntoger Lubienskie-n. Këta dy zotërinj na shërbyen shumë gjatë ndenjes sonë në Poloni, por qeveria u mundua ta shkurtonte kohën e qëndrimit tonë sa të qe e mundur. Në atë vend nuk patëm asnjë kontakt zyrtar dhe gazetat e vendit nuk shkruan asnjë fjalë rreth Mbretit.
Letonezët, pritje familjes mbretërore në çdo stacion treni
Nga Polonia u nisëm për në Letoni. Deri në kufi udhëtuam me vagonin e qeverisë polake, por atje, për arsye të ndryshimit të gjerësisë se vijave të hekurudhës na u desh të ndërronim trenin. Në kufirin letonez mbaroi çdo pritje zyrtare, por atje filloi pritja e popullit. Në çdo stacion deri në Riga populli i vogël letonez kishte dalë të priste Mbretin e një populli të vogël, që ishte sulmuar padrejtësisht. Mbretëresha dhe Princi u detyruan të dilnin shumë herë në dritaret e trenit dhe të falenderonte popullin që i brohoriste. Në Riga pritja qe madhështore, megjithëse arritëm në mes të natës. Gjatë ndenjes sonë të sheshi përpara hotelit Shën Petërburg qe gjithnjë mbushur me njerëz që prisnin të shikonin Mbretin dhe Mbretëreshën. Gazetat u mbushën me përshkrime mbi Shqipërinë dhe gazetarët nuk na u ndanë as në tren dhe as në hotel. Mbreti i priti dhe bëri disa deklarata me anë të zotit Kastrati dhe timen. Kur largoheshim me vapor për në Stockholm, moli ishte i nxirë nga njerëz që na brohorisnin
Në Suedi nuk donin t’i jepnin vizë
Pas një udhëtimi të keq, arritëm në Stockholm dhe u sistemuam në hotelin ‘Grand’, ku na vizitoi kryekonsulli ynë i nderit, z. Gard Lung. Ky zotëri organizoi më pas shumë dëfrime për nder të Mbretit. Gjatë një vizite në një nga vendet e famshme të qytetit dëgjuam për herë të parë himnin tonë dhe populli suedez - megjithëse Princi trashëgimtar suedez qe gati - brohoriti me shumë Mbretin e shqiptarëve sesa Princin e vet. Më pas mësova nga Mbretëresha se qeveria nuk kishte dashur t’i jepte vizën për kalim dhe vetëm pas shumë lutjeve na u dha një vizë tranziti.
Mbërritja në Paris: Policia franceze në kërkim të Mbretit
Nga Stockholmi u nisëm për në Oslo të Norvegjisë, ku për arsye të ndryshme qëndruam për një kohe të gjatë. Qëndrimi i popullit, i Mbretit dhe i qeverisë së vendit qenë si në Suedi. Vetëm se mbreti Haakon kur iu përgjigj mbretit Zog në një telegram falenderimi që ky i dërgoi nga vapori, duke udhëtuar për në Belgjike, i dha titujt e tij ligjorë. Kalimi ynë përmes Belgjikës vazhdoi vetëm një ditë, por në Ëaterloou, kur vizituesit morën vesh qenien e Mbretit shqiptar midis tyre i bënë një manifestim të pa përgatitur, por zemëror. Në Antëerpen na doli përpara sekretari i legatës së Parisit, Milto Noçka, dhe nipi i Mbretit, kapitën Sali Doshishti. Kështu arritëm në Paris në Chateau de la Naye, më 8 gusht 1939 në mëngjes herët, të pritur vetëm prej policisë franceze, e cila me zor na gjeti jo në kufi, por fare afër kryeqytetit.
No comments:
Post a Comment