Demeti: Si e dëboi Pashko Edi Ramën nga PD në 1990

Rrëfen protagonisti i Dhjetorit ’90, Arben Demeti.
Doja të rrija në PPSH për të kontribuuar, sepse ajo parti kishte nevojë për reformim”.
Është një ndër anëtarët e shumtë që dezertoi nga PPSH-ja në ditët më të vështira të saj, për t’iu bashkuar themelimit të PD-së, por ndër të rrallët që flasin hapur. Në diktaturë ishte pedagog që referonte edhe tema të edukimit politik, aktualisht zëvendësministër i Mjedisit. Pa komplekse dhe pa klishe, protagonisti i ngjarjeve historike që përmbysën komunizmin në Shqipëri, Arben Demeti, vjen sot në gazetën “Panorama” me një rrëfim origjinal sipas togfjalëshit “mbaj mend”. I njëjti stil që është përdorur edhe nga 49 autorë të tjerë, që së bashku ia kanë besuar në një libër kujtimet dhe refleksionet e tyre Bislim Ahmetajt, kryetarit të grupimit “Dhjetor ’90″.  Si grupimi, quhet edhe libri. Të 50-të autorët sjellin dëshmi të pastra, autentike, nga të gjitha auditorët: të Universitetit të Tiranës, atij të Shkodrës, Universitetit Bujqësor, atij Ushtarak etj. Raportime nga kryqëzimi para Liceut Artistik, nga rrugët dhe hyrjet e ngushta për në Qytetin Studenti, nga sheshi “Demokracia”, nga Godina 15 e Qytetit Studenti, nga salla e pritjeve të Pallatit të Brigadave, nga mensat 7-8, nga Amfiteatri i ILB-së, nga Kinoklubi i Qytetit Studenti, nga auditorët e Shkodrës, nga sheshi “Skënderbej” etj. Pra, nga ajo çfarë flitej “nën dritën e diellit” e deri te bisedat sekrete në skutat më të thella të Tiranës. Nga të gjitha këto vende kemi përzgjedhur me shkurtime momentet më interesante të kujtimeve të Arben Demetit, pikërisht atë çfarë ai vetë mban mend…| ELISABETA ILNICA
Pas mbarimit të degës Elektrike në Fakultetin e Inxhinierisë, në periudhën 1978-1988 kam punuar si inxhinier elektrik në TEC-in e Kombinatit Metalurgjik të Elbasanit. Viti 1990 më gjeti në këtë pozicion pune… Në pranverën e vitit 1990, gjatë zborit ushtarak të fakultetit, isha caktuar të referoja tema të edukimit politik. Kjo më dha mundësinë që të flisja për disa tema të guximshme për kohën. Ndërkaq, ngjarjet e 2 korrikut të ambasadave patën rëndësi dhe ndikim të jashtëzakonshëm.
Në shtator filloi viti i ri akademik. Në atë periudhë kryheshin zgjedhjet e rinisë. Unë isha i deleguar nga organizata e Partisë në disa organizata rinie. Vura re që studentët i kishin përjetuar shumë fort ngjarjet e 2 korrikut, ishin të traumatizuar dhe të terrorizuar. Populli kishte fituar një natyrë reflektive dhe vetëmbrojtëse. Konstatova një apati të theksuar te studentët. Përpiqesha t’i nxitja me pyetje, por shihja pandjeshmëri të plotë nga çdo lloj ngacmimi. Këtë apati e shpjegoja me faktin se studentët, si dhe një pjesë e madhe e popullit, ishin në një fazë vetëmbrojtje. Data 25 tetor, largimi nga Shqipëria i shkrimtarit të madh Ismail Kadare, shënoi një pikë kulmore ndaj periudhës apatike disamujore. Kjo ngjarje i dha një shtysë të jashtëzakonshme ndërgjegjes së brendshme qytetare për të arritur drejt një ndryshimi të madh politik. Kam ndjekur me detaje çdo element që kishte lidhje me këtë ngjarje. Largimi i Kadaresë pati ndikim shumë të madh në mjediset universitare. Studentët u çliruan nga koraca vetëmbrojtëse, aktiviteti i tyre u gjallërua, reagimi ndaj situatës u kanalizua në drejtimin e duhur. Në javën e fundit të nëntorit, në Fakultetin e Inxhinierisë u publikua një letër e hapur që i drejtohej kryeministrit së asaj kohe, Adil Çarçanit. Kjo letër, e shkruar në një format të madh, në formë fletë-rrufeje, ishte afishuar te dera e Fakultetit. Në këtë letër, hartuar në emër të Komitetit të Rinisë së Fakultetit, renditeshin disa kërkesa ekonomike, të cilat nuk kishin të bënin vetëm me përmirësimin e kushteve të jetesës në Qytetin Studenti, por edhe me përmirësimin e kushteve të familjeve shqiptare në të gjithë vendin. Në letër dallohej, midis rreshtave, edhe një frymë tjetër me nënkuptimin që për t’i plotësuar këto kërkesa, duheshin bërë ndryshime thelbësore, dhe kjo shprehej nëpërmjet një batute të tipit “nuk mund të bëhet xhaketë e re me copë të vjetër”. Kjo mund të interpretohej në mënyra të ndryshme. Unë pata dëshirën dhe interesin ta interpretoja në kuptimin e gjerë këtë letër. U interesova se kush e kishte shkruar dhe afishuar. Më thanë se e kishte shkruar Pandeli Majko, sekretar i Komitetit të Rinisë së Fakultetit, student në vitin e katërt të Inxhinierisë Mekanike. Unë nuk e njihja Pandeli Majkon, por nëpërmjet dy studentëve të mi, e takova. Isha shumë i interesuar për të zbuluar të gjitha elementet e letrës, sidomos ato “pas fasadës”. E pyeta rreth letrës, e pyeta se kush e kishte shkruar, e pyeta nëse e kishin shkruar letrën me mendimin dhe iniciativën e tyre, apo i kishte udhëzuar njeri se si ta shkruanin. Ai më tha se e kishin shkruar ata vetë, ashtu siç e kishin menduar. E pyeta specifikisht për shprehjen e “xhaketës së vjetër”. Ai nuk kishte atë interpretim që prisja unë, por gjithsesi, ishte pozitiv, i qëndronte letrës dhe kishte vendosmërinë që të mbronte ato që ishin shkruar. Letra bëri efektin e duhur. Qeveria u shqetësua nga kjo afishe. Kryeministri Adil Çarçani dërgoi këshilltarët e tij për të marrë kontakt me studentët, kontakte të cilat kishin natyrë presioni më shumë, sesa interes për të dëgjuar shqetësimet e studentëve. Përgjatë dy javëve, para 8 dhjetorit, një ekip i Kryeministrisë ishte në kontakte të vazhdueshme me studentët, në Fakultetin e Inxhinierisë dhe në konviktet e Qytetit Studenti, për plotësimin e kërkesave të studentëve me qëllim që ajo të mos zgjerohej dhe shpërthente. Unë mbaja kontakte me autorët e letrës, Pandeli Majkon dhe dy studentë të Inxhinierisë Elektrike, Petrit Zeqiri dhe Arben Tahiri, djem të shkëlqyer, shumë të vendosur dhe me kontribut të jashtëzakonshëm në ato ngjarje. Në biseda me të tre ua bëra të qartë se kjo lëvizje nuk duhet të rrudhet, sepse mund të ketë pasoja për ata. Unë këshillova që lëvizja të masivizohej me biseda nga të gjitha grupet e studentëve nëpër auditorë, ku të trajtohej letra me këto kërkesa dhe të zbërtheheshin idetë e saj. Ata nisën menjëherë takimet duke shfrytëzuar orët e leksioneve në sallat e mëdha dhe me prezencë masive të studentëve. Në atë kohë, orët e mësimit ishin 90-minutëshe. Ata, si përfaqësues të Komitetit të Rinisë, i kërkonin paraprakisht pedagogut përkatës që t’i lejonte që të zhvillonin një bisedë me studentët në auditor. Në disa prej këtyre bisedave kam qenë i pranishëm. Këto ishin takime shumë interesante, mjaft të përparuara dhe të guximshme për kohën. Biseda detyrimisht kanalizohej edhe në elemente të sistemit politik. Pandeli Majko fliste për pluralizëm mendimi, kuptohet, për aq sa ishte artikuluar në takimin e presidentit Ramiz Alia me intelektualët në gusht 1990. Idetë e tyre ishin shumë pozitive, por të pamjaftueshme për të dhënë një goditje elektrizuese dhe për të nxitur një situatë cilësisht të re.
Themelues i PD, anëtar i PPSH
Në datën 13 dhjetor, me iniciativën e dy studentëve, u organizua një takim në sallën e rektoratit me pyetje-përgjigje nga studentë, pedagogë dhe intelektualë. Nga salla jam pyetur se cili do të ishte qëndrimi im në vazhdim, pasi unë isha anëtar i PPSH-së. Kam thënë se isha shumë i lumtur që kishim fituar pluralizmin politik, kishim krijuar PD-në, që kisha dhënë kontributin tim në këto ngjarje historike, por kam deklaruar se do të vazhdoja të qëndroja në Partinë e Punës për të dhënë kontributin tim atje, sepse kjo parti kishte shumë nevojë për reformim të thellë. Studentët reaguan fort duke më thënë që të shkoja në PD. Studenti i Elektronikës, Spiro Curra, ishte më insistuesi. Them me bindje se ishte takim i jashtëzakonshëm, ndonëse nuk është folur për të. Është takimi më i famshëm në historinë e sallës së madhe të Rektoratit të Universitetit të Tiranës. Pasditen e 13 dhjetorit u organizua një mbledhje e madhe në sallën e mbushur plot të Kinoklubit të Qytetit Studenti, ku ishin të pranishëm jo vetëm drejtuesit e Lëvizjes, por edhe studentë, intelektualë dhe qytetarë të thjeshtë të Tiranës. Mbledhja u drejtua nga një presidium i improvizuar i përbërë nga Sali Berisha, Azem Hajdari e Arben Imami. Qëllimi i mbledhjes ishte për të zgjedhur forumin drejtues provizor të Partisë Demokratike. Ky forum u quajt edhe Komisioni Nismëtar i PD-së.
Saliu propozoi kryetar të Komisionit Nismëtar Azem Hajdarin, i cili kishte fituar statusin e liderit të Lëvizjes Studentore. Propozimet për në Komisionin Nismëtar u bënë nga presidiumi ose nga persona në sallë dhe u aprovuan me votim të hapur nga të gjithë të pranishmit. Përbërja fillestare e tij prej 15 vetash ishte: nga 6 studentë – Azem Hajdari, Shenasi Ramaj, Arben Lika, Blendi Gonxhe, Tefalin Malshyti dhe Alma Bendo (Mimoza Ferraj); nga 5 intelektualë: Arben Imami, Sali Berisha, Gramoz Pashko, Preç Zogaj dhe Motro Çela; si dhe nga 4 përfaqësues të klasës punëtore: Ilir Myftari, Sokrat Nesturi, Merita Zaloshnja dhe Zenel Hoxha. Në përbërjen fillestare të Komisionit mungojnë emrat e Eduard Selamit, Aleksandër Meksit, Genc Rulit, Edmond Budinës, Bardhyl Resos, Petrit Dodbibës, Arben Sulës, Arben Meçes etj., të cilët kanë qenë që në fillim pjesë aktive e këtij forumi drejtues. Personalisht kërkova që të mos propozohem për t’u zgjedhur, pasi do të vazhdoja jetën partiake për reformimin e Partisë së Punës.
Ardhja dhe dëbimi i Edi Ramës
Mbledhja e parë (e zgjeruar) e Komisionit Nismëtar u mbajt në një zyrë në katin e dytë të Drejtorisë në Qytetin Studenti. Mbledhja u drejtua nga Gramoz Pashko. Mbledhja pati për qëllim që të bënte një ndarje të parë të detyrave për organizimin e ardhshëm të partisë, për përgatitjen e statusit, të programit elektoral, për dokumentacionin, për shtypin, për financat, për shërbimet etj. Në mbledhje u krijuan disa grupe pune, si: grupi elektoral organizativ, grupi i shtypit, grupi i financave, grupi i sekretarisë etj. Genc Pollo u caktua zëdhënës i PD-së.
Gjatë kësaj mbledhjeje, papritur hyri Edi Rama. Ai ishte një figurë e njohur në rrethet intelektuale, pedagog i pikturës, protagonist në veprimtaritë progresive me studentët në Institutin e Lartë të Arteve. Kontributi i tij pozitiv në lëvizjen demokratike ishte i padiskutueshëm, por ai mungoi në ditët më të stuhishme të Lëvizjes së Dhjetorit dhe shpalljes së pluralizmit politik në Shqipëri. Ai na tha se kishte qenë jashtë shtetit dhe ishte kthyer në Shqipëri atë ditë, pra më 13 dhjetor. Ne e mirëpritëm Edi Ramën për shkak të emrit dhe kontributit të tij pozitiv në lëvizjen demokratike. E ftuam që të merrte pjesë në mbledhje dhe e ulëm në krye të tavolinës bashkë me Gramoz Pashkon. Gjatë gjithë kohës, ndërsa ne diskutonim me shqetësim e përgjegjësi, Edi Rama ndërhynte me arrogancë duke na ndërprerë e kundërshtuar vazhdimisht. U krijua një situatë e papranueshme. Ai, ndonëse kishte munguar në ato ditë të stuhishme me një intensitet shumë të lartë ngjarjesh e që sollën një realitet politik cilësisht të ri, nuk kishte as minimumin e modestisë, maturisë dhe përgjegjshmërisë. Ne, të gjithë, gjithsesi të kujdesshëm, filluam të shfaqnim shenja kundërshtimi dhe nervozizmi. Kur Edi Rama pa që po kundërshtohej nga të gjithë, në një moment tha: “Po të jetë kështu, unë po iki fare”. Në atë moment, Gramozi, të cilit i kishte ardhur në majë të hundës, i tha gjithë duf: “Epo, mirë, ik o Edi, se na mërzite”. Ai u ngrit duke folur me zë të lartë, përplasi derën dhe u largua. Prania e tij në mbledhje zgjati 20-30 minuta. Ky ka qenë kontakti i parë dhe i vetëm i Edi Ramës me PD-në. Ai nuk ka pasur më asnjë kontakt tjetër institucional.
Bashkimi im zyrtar me PD
Të nesërmen, më datë 14 dhjetor, shkova në fakultet. Më njoftojnë për një mbledhje të Organizatës Bazë të Partisë. Mbledhja ishte thirrur posaçërisht për mua. Aktiviteti intensiv për pluralizmin politik dhe krijimin e Partisë Demokratike, sidomos takimi i bujshëm i datës 13 dhjetor në sallën e madhe të Rektoratit, nuk mund të kalonte aq lehtë. Që në fillim të mbledhjes m’u kërkua që të shpjegoja hollësisht veprimtarinë time të ditëve të fundit. Për rreth 45 minuta, me mjaft qetësi e siguri, shpjegova konceptin tim për pluralizmin politik, duke e lidhur me aktivitetin e ditëve të fundit. Shpreha bindjen se pluralizmi politik ishte fitore madhështore që do të ndikonte shumë pozitivisht në demokratizimin e jetës së vendit, por theksova se “unë jam këtu sepse Partia e Punës ka shumë nevojë për korrigjime dhe reformim të thellë”. Vërshuan pyetjet, shumë prej të cilave mund të përmblidheshin në një të vetme: Si ka mundësi që ti, duke qenë anëtar i PPSH-së, të punosh kaq aktivisht për krijimin e një partie tjetër? Në vazhdim m’u kërkua në mënyrë të përsëritur që të shpjegohem më mirë dhe të reflektoja për veprimtarinë time. Me qetësi e vendosmëri theksova se kisha shpjeguar gjithçka, gjykoja se nuk kisha bërë asnjë gabim dhe prandaj nuk kisha se për çfarë të reflektoja. Ky ishte qëndrimi im, ata të vepronin si ta mendonin. Ata hezitonin, nuk e di çfarë udhëzimesh kishin. Më në fund konkluduan: “Shko, dëgjo fjalën e shokut Ramiz dhe reflekto! Nesër do të mblidhemi përsëri dhe do të vendosim”. Pas shpalljes së pluralizmit politik, Ramiz Alia kishte mbajtur një fjalim (rreth një orë) për situatën e re në një forum të PPSH-së. Ky fjalim dëgjohej i regjistruar në mënyrë të organizuar për çdo një orë, me grupe kuadrosh komunistë në Komitetin e Partisë së Tiranës (sot godina e PS-së), në sallën e madhe të mbledhjeve (sot restorant).
Në orën 18:00 ishte radha e kuadrove komunistë të Universitetit të Tiranës. Unë shkova bashkë me pedagogun Myrteza Braneshi, i cili banonte në Qytetin Studenti. Ishte hera e parë që shkelja në atë godinë. Në pritje, në hollin e madh të mbushur plot me pedagogë nga të gjitha fakultetet, ndieja shumë vështrime armiqësore; më konsideronin sikur isha “macja e zezë” në atë ambient. U ulëm qetësisht diku nga mesi i sallës, në fillim të rreshtit. Në dukje indiferent, po dëgjoja me shumë vëmendje fjalën e Ramiz Alisë, jo vetëm përmbajtjen, por edhe tonin e timbrin e zërit. Pas disa minutash nuk po u besoja veshëve për atë çfarë dëgjoja. Presidenti Ramiz Alia i datës 12 dhjetor ishte tjetërsuar krejtësisht si Sekretar i Parë i KQ të PPSH. Aty nga mesi i fjalimit i them në vesh shokut tim: “Myrto, e vendosa. Nuk mund të rri më këtu. Do të kthehem me ty në Qytetin Studenti për t’u bashkuar me PD-në”.
Atë mbrëmje u ktheva në Qytetin Studenti. Një dhomë, në katin e parë të Godinës Nr. 15, ishte kthyer në zyrën e parë të PD-së. Në korridorin e ngushtë u përballa me Sali Berishën. “U ktheva unë, Doktor. Nuk mund të qëndrohej më atje”, i thashë, duke shpjeguar shkurtimisht mbi fjalimin e Ramiz Alisë. “Shumë mirë bëre, Arben”, më tha ai duke më përqafuar. Ky ishte përqafimi i parë dhe i vetmi me Sali Berishën. Data 15 dhjetor shënon shkëputjen time përfundimtare nga Partia e Punës dhe fillimin zyrtarisht të detyrës së shefit të Organizimit të PD-së. Aktiviteti i parë ishte një takim me kuadro në Kombinatin Metalurgjik në Elbasan…
“Refleksionet”  e Ramës
Në ato ditë dhjetori, në Institutin e Lartë të Arteve organizoheshin seanca të një aktiviteti shumë interesant: “Refleksionet” e Edi Ramës dhe Ardian Klosit me studentë dhe qytetarë të Tiranës. Duke qenë se ne ishim shumë të interesuar për çdo lloj aktiviteti publik, sidomos ato me pjesëmarrje të studentëve, unë i kam ndjekur personalisht në sallë thuajse të gjitha seancat e “refleksioneve”. Nuk ka asnjë dyshim se “refleksionet” ishin një aktivitet shumë i mirë dhe me efekt mjaft pozitiv për kohën, por ishin vënë re disa elemente të parakohshme që mund ta acaronin situatën dhe ta radikalizonin atë, gjë për të cilën PD-ja nuk ishte aspak e interesuar. Edi Rama kishte mbetur praktikisht jashtë politikës. Për këtë arsye, në pozitat e anarkistit të papërgjegjshëm, ai luante rolin e “radikalit” duke artikuluar teza të parakohshme dhe të rrezikshme, që mund të çonin në konflikt social. Ai ishte thjesht një individ që përgjigjej vetëm për veten e tij, por në rast se situata radikalizohej, ai me siguri “do të fshihej mbas gaxhoit”. Në të kundërt, PD-ja kishte një përgjegjësi shumë të madhe për mbarëvajtjen e zhvillimeve demokratike në vend.
Në këto kushte, ndoshta në javën e fundit të dhjetorit, me kërkesën time dhe me ndërmjetësinë e Arben Imamit, u organizua një takim në sallën e madhe të shfaqjeve të Institutit të Lartë të Arteve, të mbushur plot, kryesisht me studentë të Arteve. Në presidium ishin: Arben Imami, Edi Rama dhe unë. Qëllimi kryesor i takimit ishte ballafaqimi i tezave të Edi Ramës me qëndrimet e PD-së. Ne synonim që ta mposhtnim dhe neutralizonim Edi Ramën pikërisht “në fushën e tij dhe para spektatorëve të tij”. Takimi ishte shumë i suksesshëm. Në ia arritëm plotësisht qëllimit. Pas takimit, Edi Rama u izolua thuajse plotësisht dhe u bë praktikisht i parrezikshëm. Ai pati edhe një tentativë tjetër të veçuar personale. Në një miting te stadiumi “Qemal Stafa” rrëmbeu mikrofonin dhe u bëri thirrje njerëzve për t’iu sulur Bllokut qeveritar. Situata u bë shumë e rrezikshme, por me ndërhyrjen e aktivistëve të PD-së dhe të qytetarëve të përgjegjshëm, ajo u qetësua dhe u normalizua, duke u shmangur kështu ndoshta një gjakderdhje me pasoja të paparashikuara. Dhjetori ’90 dhe ditët në vijim ishin një periudhë kohe e papërsëritshme, e një pune madhështore shumë intensive, mbushur me ngjarje të panumërta, nga më të ndryshmet. Në atë periudhë koha kishte tjetër dimension: dita dukej javë, java dukej muaj, muaji dukej vit. Pas zgjedhjeve parlamentare të datës 31 mars 1991, kisha ndjesinë se periudha dhjetor ’90 – mars ’91 kishte zgjatur disa vite. Këtë ndjesi vazhdoj ta kem edhe sot.

vijon…

Ministria e Drejtësisë
“Zyrtarisht PD-ja është themeluar më 19 dhjetor”
Partia Demokratike është pranuar tashmë se është themeluar më 8 dhjetor 1990, por zyrtarisht duket se ajo është pranuar nga Ministria e Drejtësisë vetëm 5 ditë më vonë. Të paktën kështu rrëfen Arben Demeti teksa kujton një episod rreth kësaj historie: “Dokumentacioni për legalizimin e PD-së u dorëzua në Ministrinë e Drejtësisë më datë 15 dhjetor. Më datë 19 dhjetor kishim organizuar një mbledhje të gjerë në sallën e Kinoklubit të Qytetit Studenti, njoftohemi për t’u paraqitur në Ministrinë e Drejtësisë; Eduard Selami, Genc Ruli dhe unë dolëm nga salla dhe u nisëm për atje. Eduardi dhe Genci u ngjitën për në zyrën e Enver Halilit, atëherë ministër i Drejtësisë (sot ndërtesa e Gjykatës së Tiranës), ndërsa unë prita në makinë. Pas pak ata u kthyen gjithë gëzim. Partia Demokratike ishte legalizuar. Pra, në datën 19 dhjetor 1990″.  Ndërkaq, ai vetë, pas anëtarësimit zyrtar në PD, është nisur drejt Elbasanit, ku ka hapur degën e kësaj force politike atje. Po ashtu, ai ka dhënë kontribut edhe për organizimin e evenimenteve të tjera të PD-së, sidomos me ish-të përndjekurit dhe burgosurit politikë.

ARBEN DEMETI

Fjalimi i At Gjergj Fishtës në Konferencën e Paqes (1919)

Gjergj Fishta në Paris
Prej brigjeve gjëmuese të Euksinit e deri në borën e amshueshme të Alpeve Julie ; prej brigjeve bubulluese të Ekrakeraunve e deri ndër karma të thepisuna të Karpateve, ende të rime me gjak njeriu, në ato shekuj të kaluem, banonte ajo familja e madhe trako-ilire, në namë e në za në histori të fiseve dhe të kombeve.
Sot kjo familje asht shue. Marrë përbri prej tallazeve të luftave të gjata e të pandame, ajo u përpi dhe u zhduk përbrenda gërmazave të pangishëm të vorbujve te historisë, e kështu nuk mundi ma, ç’më atë ditë kur Gentiusi, mbreti i mbramë i Ilirëve, më 168 para Krishtit, ndriti triumfin e Lucë Emil Palit për me pa diellin e majes së lumnisë së vet të hershme.
Porse, si të thuesh, si nji shkatërrinë e dhimbshme anijeje të mbytun në det, prej humbjes së kësaj familjeje trako-ilire, sot, atje ndërmjet Thesalisë dhe Malit të Zi, prej brigjeve lindore të Adriatikut e deri në bregore të Vardarit, shpëtoi gjallë nji grusht njerëzish, të cilët kishin zanë vend ose mbas mburojes së disa maleve titanike, ose nën hijen e kandshme të disa fushave pjellore dhe plot jetë , banesë e përmallshme e hyjnive të moshës përrallëzore. Ata u banë ballë me fuqi kurrë të përkulshme të shpirtit të vet bujar, qoftë thellimeve të furive të shekujve, qoftë edhe padrejtësisë së hipokrizisë njerëzore. Të stolisun me nji forcë të jashtzakonshme qëndrese, ende këta e flasin atë gjuhë të të Parëve të vet ma të hershëm; ende e ruejn të pandryshueshëm karakterin e hekurt e fisnik të stërgjyshëve të vet dhe sot ata gjithnji e punojnë shi atë tokë të cilën e punuen të parët e tyne prehistorikë.
Ky popull asht bash ai populli i vogël shqiptar, aq pak i njohun dhe aq zi i gjykuem në Europë. I vjetër sa fosilet, sa stalaktitat e shpellave jehuese të maleve të veta vigane, dhe i lindun të thuesh prej vetë rrenjeve të vjetra, ai asht sot zot autokton i pakundershtueshëm i tokave të veta.
Po qe se përnjimend parimi i autodeterminacionit asht marrë prej Konferencës së Paqes si karakter themelor për trajtimin e shteteve si dhe përcaktimin e kufijve të tyne, e drejta e lypë që Shqipnia të qitet shtet më vete përmbrenda kufijve të vet etnikë dhe gjeografikë. Por çka se, simbas teorisë wilsonjane (të Presidentit amerikan Willson) për me mundë nji popull me u sundue në vetvete, përpos kombësisë, duhet të mirret para sysh edhe ndërgjegja e tij kombëtare. Tashti, për në qoftë se si ndërgjegje kombëtare duhet të kuptohet ndjesia për liri si edhe ai dëshir që mund të ketë nji popull për t’u zhdrivillue në vetvete, gjithnji përmbrenda qarkut të forcave të veta, unë them se edhe në këtë pikpamje Konferenca duhet t’ia njohë Shqipnisë pamvarësinë si dhe sovranitetin e vet. E njimend, e po thomëni, cili popull në Ballkan ka ndjesi ma të thella për lirinë e vet sesa populli shqiptar ?
Kaluen po pushtuesit mbi Shqipni, por nuk qenë kurrë zotnuesa mbi shqiptarë. Ashtu si ai cubi, i cili hyn tinës dhe me trathti në shtëpinë e qytetarit të paqtë e, si shtjen mbrenë drojen dhe pshtjellimin, del jashtë pa mundun kurrë me thanë se ka sundue aty mbrendë: njashtu hynë pushtuesit e huej në Shqipni pa mujtë kurrë me i shtrue dhe me i zotnue shqiptarët. E mos kujtoni, zotni, se unë këtu jam tuj ju thanë sende të cilat mos t’i kenë vu re edhe shkrimtarë të huej me vlerë. Kështu, fjala vjen, e ndritshmja Miss Durham, thotë në nji libër të vetin mbi Shqipni :
“Pushtime të hueja janë përshkue mbi komb shqiptar, por të gjitha kanë kalue pa lanë kurrfarë gjurme, si ujët që rrëshqet mbi shpinë të rosës”.
Për lirinë e vet, zotni, shqiptari ban fli shpinë, tokën dhe mjerisht edhe besimin. Fakti veç që shqiptari në mes të sa ndollive dhe te papriturave politike e për nji periudhë kaq të gjatë shekujsh, ka mbrrijtë me e ruejt gjuhën, doket dhe karakterin e vet kombëtar, – dhe këtë jo vetëm në Shqipni, por edhe jashtë kufijve të sajë, – kjo difton çiltas se ai asht dhe don të mbesë shqiptar. E gjithë kjo ngjet sepse ndërgjegja kombëtare ka lëshue rrajë të thella në shpirt të tij. Por ma mirë se kurrkund njeti, dashunia e popullit shqiptar për liri dhe pamvarësi kombëtare, duket në faqet e historisë, për të cilën mundemi me thanë se asht e endun vetëm prej luftash për liri e pavarësi. Unë këtu, për mos me e vu fort në provë durimin e Zotnisë suej, po ju përmend vetëm punët e mëdha, që ndërgjegja kombëtare e këti populli, kreu që prej të XV qindvjetë e mbrapa.
Botën mbarë në zi do ta mbështillte. – Të flegruem droje shuejtën zanin mbretnitë e Europës. Kur qe, mbi kep të Krujës titanike, po del nji hije burri, vetullat ngërthye si dy hulli rrufeje, me dy sy zjarmi e nji mjekër të thinjtë, e cila shtëllungë gjatë nofullës i derdhej, si ajo mjegulla rreth nji shkëmbu të thepisun. Mbi krye trishtueshëm flakë i shkëlqen tarogëza përkrenarja me brirë që tmerrshëm kah i vezullon nën rreze të diellit, kometë zharitëse danë ndër sytë e armikut. Ai asht fatosi i ndimun Gjergj Kastrioti, i madhi Gjergj Kastrioti, Skanderbegu. Me flamurin kuq e zi shpalosun përpara, poshtë rrëmoreve të maleve të thepisuna, stuhi bore prej ndonji kulmi të rrëmbyeshëm, vërsulen vetëtimthi mbi formacionet e turqve, të cilët, prej së largu tuj ua pa hovin, thonë se kulshedra me dragoj po u turret.
Por mundet ndokush me më thanë se Skanderbegu këto lufta i ka ba për qëllime fetare, dhe jo i shtymë prej nji ndërgjegjeje kombëtare, pra për me i dalë zot lirisë dhe pamvarësisë së vendit të vet.
E mos kujtoni se me dekë të Skanderbegut u shue ndjesia e lirisë dhe e pamvarësisë në shpirtin e shqiptarëve. Historia e Turkisë ka shenjue jo ma pak se 54 kryengritje të mëdha të cilat gjatë rrjedhjes së katër shekujve kombi shqiptar i bani qeverisë otomane ose për me pshtue prej zgjedhës së sajë, ose për me e ngushtue që mos t’ia mohonte të drejtat e tija. Edhe pamvarësia e Greqisë asht nji lule e rimuun me gjak të shqiptarit. Zhavellët dhe Boçarët kanë qenë shqiptarë e shqip kanë folë dhe me trimëni shqiptare kanë luftue. Jo besa, por Greqinë e kanë lirue shqiptarët dhe jo ma pak janë mundue se sa disa Pushtete të mëdha të cilat aso kohe bajshin spekullime mbi Greqi, njashtu si do Zoti po bajnë sot edhe mbi Shqipni. Këtë punë, me pasë për ta pyet si dijetar dhe jo si diplomat, kishte me ju a vertetue edhe Venizellos vetë; por, në mos dashtë me ju a thanë ai, ja u kallzon Lamartine, i cili, tuj folë mbi pamvarësi të Greqisë, thotë se kjo nuk qe tjetër veçse rezultati i reaksionit të elementit shqiptar kristjan mbrenda Greqisë kundra elementit turk.
Arsyeja pra pse kombi shqiptar nuk mujti me dalë shtet në vete, nuk qe puna se ati i mungonte ndërgjegja kombëtare ose ndjesia për liri e pamvarësi, por qe fakti se shi ditën në të cilën ai ishte gati me fitue lirinë e vet, Shtetet e Ballkanit ia ngjitën kthetrat dhe e banë rob nën zgjedhë të veten. Dhe këtë e banë jo për me e mbajtë nën shërbim e robni të veten, por për me e shue shqimit e me e qitë faret. Kështuqë prej kësaj pikpamje duhet me e thanë se shqiptarët gabuen, dhe gabuen randë fort, që u çuen aso kohe kundra Turkisë, sepse për ta do të kishte qenë dam fort ma i vogël me u vue nën zgjedhë të Turkisë, se sa me u gri prej kristjanëve.
Po e shoh, Zotni, se kjo fjalë në gojën time disi po ju a vret veshin dhe po ju duket nji paradoks në vetvete. Janë faktet që më japin arsye. Në vitin 1478 turqit marrin Shkodrën dhe me te mundet me u thanë se u pushtue e tanë Shqipnia. Por megjithëkëtë, turku ia njohti Shqipnisë nji farë autonomie: na e la gjuhën dhe kanunet tona, – por askund nuk lexohet në histori se ky mbyti qindra mija shqiptarë përnjiherë, sadoqë populli hoqi zi e si asht me zi prej tij. E tash ndini si u suell kristiani me Shqipni e me shqiptarë. Në vjetin 1912 kërcet lufta turko-ballkanike dhe ballkanikët pushtojnë Shqipninë. Nji herë mbysin pak me thanë dyqindmijë shqiptarë, vrasin meshtarë katolikë sepse nuk ndigjonin me e mohue fenë ; grijnë mysliman sepse edhe ata nuk duen me dalë dinit. Rrenojnë me themel qindra e qindra katunde, veçse si e si me e farue kombin shqiptar. Në vjetën 1914, ushtritë ndërkombëtare, mbas sa intrigash të poshtra, pushtojnë Shkodrën. Në këto ushtri kombi shqiptar ka pasë mbështetë gjithë shpresën e vet, sepse këta ishin demek të shprehunit e forcës që do të rregullonte botën dhe, si të thuesh, ata ishin pasqyra të qytetnisë europiane. Por megjithëkëtë ata nuk sollën kurrnjisend përsëmbari në Shqipni. Ndrye mbrenda qarkut dhetë kilometrash në Shkodër, as që e çilën nji rrugë, as që e lëshuen nji urë, as hapën nji shkollë, nji gjykatore, nji spital, nji send të vetëm që t’i vyente përparimit dhe qytetnimit të popullit shqiptar. I gjithë kujdesi i tyne për Shqipni, përmblidhet në këta: kurrsesi mos me e lanë Shkodrën me ba pjesë në Shqipninë tjetër dhe që në Statutin e Shtetit Shqiptar t’u qitte nji paragraf i posaçëm me të cilin të njiheshin në Shqipni çifutnit nji tagri me shqiptarë, sadoqi aso kohe nuk kishte në Shqipni me thanë asnji çifut. Mandej, kur doli prej Shkodre, Komanda Nderkombëtare dogji të gjitha aktet dhe arkivat e veta.
Në vjetën 1915, malazezët pushtojnë Shkodrën me rrethina, sadoqi Shqipnia ishte shtet neutral dhe nuk kishte shpallë luftë me kurrkend. Në fillim të vjetës 1915, italianët pushtojnë Vlonën, kinse për qëllim që me u përkujdesë për shqiptarët e sëmutë të Shqipnisë jugore. Në 1916, Austro-Hungaria pushton Shqipninë. Me e thanë me fjalë të tjera, ata dojshin ta mbajshin Shqipninë si nji krahinë të veten. Për ma tepër: grekët dogjën 360 katunde në Shqipninë jugore, tuj i mbytë të gjithë ata që dishmoheshin shqiptarë.
E sot Konferenca e Paqes lypë që shi ndër ndër këto vise të bahet plebishiti për të caktue kufijt e Shqipnisë. Ç’ironi e helmueme!
Prej këtyne punëve, – për mos me folë për të tjera, – duket çiltas se shqiptarët, prej pikpamjes kombëtare, kanë pasë arsye me drashtë ma shumë kristjant se sa turqit. Turku, si për princip, si në teori, ia ka pasë njohtë Shqipnisë nji farë autonomie, sadoqë me Skanderbeun e pat kundërshtue përparimin e tij në Ballkan.
Thonë armiqt tonë, si dhe do mbrojtësa të tyne, se vërtetë që kombi shqiptar asht ma i vjetri ndër popuj të Ballkanit dhe se ka nji dashuni të gjallë për liri dhe pamvarësi të veten; veçse shka se megjithëkëto, Shqipnia nuk mund të qitet shtet më vete sepse shqiptarët janë :
a) barbarë,
b) nuk janë të zotët me përparue dhe me u qytetnue vetë dhe se
c) eksperienca ka tregue se në kohën e Princ Widit, Shqipnia nuk mund të mbahet shtet më vete dhe krejt i pamvarun…
Pra, simbas mendimit të armiqvet tonë, ose ma mirë me thanë, simbas fjalëve të vetë atyneve, lypset që Shqipnia të coptohet e t’u jepet atyne në dorë për me e sundue dhe për me vu rregull, – meqë shqiptarët janë barbarë e të egër e nuk janë popull që di me qitë shtet më vete, pra me qeverisë. Për me thanë të vërtetën, po të marrim parasyshë mjetet e mënyrën me të cilat ka nisë e vijue lufta e madhe evropiane, kisha me thanë se barbarësia dhe egërsia e popujve ka pak ose aspak të përpjekun me dëshirën për liri e pamvarësi të tyne. Kur popuj e kombe, në emën të “qytetnisë” kanë vra e pre fëmijë, gra, pleq e të mbetun që kanë ba me vdekun prej urie e gazepit me mijëra njerëzish të pafat në ditë; që kanë djegë e rrenue, jo vetëm katunde e qytete, por mbarë krahina të pamatuna; që kanë thye çdo të drejtë ndërkombëtare dhe njerzore dhe kanë pre në besë me qindra mijëra robsh të ramë në dorë, – e megjithate sot ata munden me qenë shtete të lira; – po atëherë, pse nuk mundet me qenë Shqipnia e lirë ku, nëmos tjetër, gra nuk vriten, ku nuk gjindet nji vorr i nji të vdekuni urie, ku ndorja e besa edhe ndaj armikut janë të pathyeshme?


Kongresi i Versajës më 1919
Serbt, në kohën e luftës Ballkanike, me shpata ua kanë çelë nanave shqiptare barkun dhe foshnjet e nxjerruna sosh, i kanë ndezë flakada porsi pisha për me shndritë natën me to, dhe sot Konferenca ua ka trefishue madhësinë e shtetit të tyne. Grekët kanë kryqzue gjinden shqiptare bash ne të XX qindvjetë, ndersa sot Konferenca e ka menden me ia dhanë mandatin që me i shtrue e me i qytetnue disa kombe të tjera, kupto, Shqipninë. Pra tash, shqiptari, i cili nuk i njef këto “qytetni” në veten e vet, pse s’mundet me dalë shtet më vete, i lirë e i pamvarun? Por edhe me pasë për ta marrë barbarinë si shprehje vetore të shpirtit të njeriut, unë mundem me thanë pa droje kundershtimi, se kombi shqiptar nuk asht diftue aspak ma i egër e barbar se disa kombe të tjera të qytetnueme, kur këta kanë qenë po me ato garanci që ka pasë kombi shqiptar. Ah, po, duket çiltas, se nuk “duen” me e qitë Shqipninë shtet më vete e të pamvarun, dhe kjo jo sepse shqiptarët na qenkan barbarë e të egjër, por sepse këta nuk kanë sot për sot nji ushtri e nji flotë të veten me të cilën të mund t’u dalin zot tagreve të veta. Ose thanë ma qartë, u vehet kamba shqiptarëve vetëm sepse këta janë ma të ligësht ushtarakisht dhe jo sepse janë ma barbarë se kombet e tjera të Ballkanit.
Asht gabim me thanë se të marrunit e gjakut shënon barbarinë e nji kombi, në qoftë se ne nën fjalën barbari kuptojmë egërsinë ose breshtninë e shpirtit të tij, ashtu siç duen me e kuptue kundërshtarët e tonë, kur e kanë fjalën për kombin shqiptar. Të marrunit e gjakut buron prej ligjeve të jashtme dhe prej të metave të organizimit shoqnor të nji kombi, dhe jo gjithmonë prej gjendjes shpirtnore të tij. E vërteta e këtyne fjalëve përcaktohet edhe prej historisë së popujve për të cilët nuk mund të thohet se kanë qenë të egër e breshtnorë. Në Biblën shenjte lexohen këto fjalë : Në se dikush godet një tjetër me gur dhe mund t’i shkaktojë vdekjen, ai asht një vrasës dhe asht i dënuem me vdekje. Njeriu i ngarkuem me hakmarrë viktimën, e vret vrasësin me rastin e parë. (Num. XXXV, 19, 21) Po kështu edhe në Iliadë, në librin e IX, gjejmë këto vargje që unë po i la simbas përkthimit të Montit:”… Il prezzo qualcuno accetta del’ucciso figlio o del fratello; e l’uccisor, pagata del suo fallo la pena, in una stessa citta dimora col placido offeso.” (Ndëshkimin sejcili e pret si të drejtë për vrasjen e të birit ose të të vëllait; dhe ai që e bën këtë vrasje për shpagim, mund të jetojë pastaj i qetë në të njejtin qytet me atë familje së cilës i bëri vrasjen – fyerjen e parë.)
Duket pra mirëfilli se prej të marrunit të gjakut – vendetta – nuk mund të thohet se kombi shqiptar asht barbar e që nuk asht i zoti me u qeverisë në vetvete dhe i pamvarun. Por “JO!” thonë kundërshtarët tonë. Të metat e organizimit shoqnor, si dhe të marrunit e gjakut në Shqipni, nuk janë të shkaktueme prej faktoreve të jashtëm, por rrjedhin prej gjendjes shpirtnore të egër të kombit shqiptar. Me fjalë të tjera, shqiptari vret njeriun për instikt dhe jo për nji arsye e cila edhe mbas mentalitetit e bindjes së tij, të jetë e mbështetun mbi nevojë të të ruejtunit të jetës, të gjasë ose të nderit të vet. E për në qoftë se asht e vërtetë, – sikurse njimend asht e vërtetetë! – se poezia popullore asht pasqyra e shpirtit të nji kombi, kjo duket çiltas, – thonë ata, – prej kangëve popullore shqipe, sepse të tana, ose gati të tana, tregojnë punë të veçanta vrasjesh ose gjaku.
Përpara se ndokush mund ta thonte me arsye se kombi shqiptar nuk shfaqet kurrë i bashkuem në nji shtet, kishte me u dashtë ma parë që historia të caktonte se nga e ka rrajën ky komb, kë ka fis e vëlla mbi botë, – sepse ky nuk ka mbijt vetvetiu mbi botë, – e se deri ku përfshihej vendi i tij. Por këto historia ende s’i ka përcaktue, e kushedi se kur ka me mujt me i përcaktue, sepse historia e kombit tonë gjindet e shtjellueme mbrenda hijeve të muzgëta të kohëve ma të vjetra. Masandej do të ishte dashtë që historiografët e hershëm, mbi të cilët mbështeten historianët e sotshëm, t’i kishin dajtë me nji emen të vetëm të tanë elementet prej të cilit përbahet ky komb. Kush mundet me e thanë me siguri se shqiptarët, ilirët, maqedonasit, thrakejt, epirotët janë që të gjithi të nji fisi apo jo? Prandaj kurrkush nuk mund ta thotë me siguri se shqiptarët s’kanë qenë kurrë të bashkuem më nja dhe s’kanë qenë shtet më vete. Por edhe po e zamë se shqiptarët s’kanë qenë kurrë të bashkuem në nji shtet të vetëm. Megjithkëtë armiqt tonë nuk kanë arsye kur thonë se për këtë shkak kombi shqiptar nuk duhet qitë shtet më vete, por ky vend duhet nda ndërmjet tyne si gja e pazot. Kush i mban mend grekët të bashkuem nën nji skeptër dhe kunorë mbretnore përpara së XIX qindvjetë? Sa jetë ka flamuri i Greqisë? Jo vetëm që grekët edhe në kohën ma të lumnueshme të historisë së tyne s’kanë qenë të bashkuem nën nji shtet, por këta kanë thirrë ushtritë e hueja për me shtypë shoqishoqin bash mbrenda kufijve të vet.
E pse pra shqiptarët, të cilët gjithmonë ia kanë vu pushkën të huejve, dhe që qenë faktori ma i parë i pamvarësisë greke, nuk duhet të kenë liri dhe pamvarësi për arsye se s’na paskan qenë kurrë të bashkuem në nji shtet? Siç e dishmojnë vetë diplomatët e sajë, Franca ka hy në luftë botnore vetëm për me i dalë zot integritetit dhe pamvarësisë së Serbisë. Epo, aso kohe, serbt nuk kanë qenë të bashkuem me Kroaci e Mal të Zi e Sloveni, me të cilët sot po thohet se na qenkan të tanë prej nji fisi. Mirpo nuk po kuptohet qartë arsyeja përse sot shqiptarët do të bahen rob të serbëve dhe të grekëve. A për arsye se deri dje edhe kombi i tyne nuk ka qenë i bashkuem në nji shtet të pamvarun?
Mandej, sa për atë fjalën tjetër që thonë kundershtarët tonë, se kombi shqiptar duhet mbajtun për barbar për arsye se asht i ndamë nder krahina dhe fise, nuk duket se asht ma me themel se ato të shpifunat e tjera mbi të cilat u fol ma sipër. Tuj qenë e themelueme jeta shoqnore mbi bashkësi të interesave, prej vetit vjen si rrjedhojë se shteti, i cili ngallitet (mbahet gjallë) prej asajë bashkësie, nuk mund të përshtrihet ma përtej se sa i mbërrin forca që do t’i mbrojë ato interesa. Tash, tuj qenë se populli shqiptar, për shkak të pushtimeve të huej të vazhdueshme, nuk mujt me i organizue forcat e veta në mënyrë qi me mbrojtë e me drejtue interesat e përbashkëta të kombit, këtij iu desh domosdo me u nda në disa grupe ma të vogla, e aty, përmbrenda qarkut të mundësisë që natyra dhe pozicioni gjeografik u jipte do familjeve me u vëllaznue dhe me i mbrojtë interesat e veta, me modelue “shtetin” e me organizue jetën e vet shoqnore. Dhe ky ishte i vetmi sistem jete shoqnore që mund të realizohej deri më sot në Shqipni. Në njanën anë shqiptari nuk donte t’i shtrohej pushtuesit të huej, në anën tjetër pushtuesi i huej nuk e lente shqiptarin me i organizue forcat e veta në mënyrë që ky ta shtrinte pushtetin e vet mbi të gjithë kombin. Shqiptarit iu desh me e lokalizue pushtetin e vet në krahina të veçanta tuj i mbajtë së bashku parimet e kanunit kombëtar si rregull jete. Prandej fakti që kombi shqiptar gjindet i ndamë ndër fise, nuk rrjedh prej shpirtit të tij ekcentrik dhe barbar, por prej faktoreve të përjashtme të cilat ai nuk kishte mënyrë se si me i shndërrue. E, me e vertetue se kombi i ndamë në shumë fise nuk asht gjithmonë barbar, mundet me u vërtetue edhe prej historisë. Sllavët e Malit të Zi, ku prej forcës së pozicionit gjeografik të vendit, ku edhe se vetë e kanë zanat pushkën, gjithmonë kanë qenë të lirë e më vete. E për ma tepër, për ma se 50 vjet rrjesht, sa mbretnoi mbi ta Nikolla i I-rë, kanë pasë nji formë qeverie të thuesh kryekëput si nder kombe të tjera të qytetnueme. E mirë pra atëherë: Në të tanë Malin e Zi, kur ka nisë lufta turko-ballkanike, ka qenë vetëm nji shtypshkrojë e vetme qeveritare si dhe kanë pasë nji të vetme fletore politike, e edhe kjo qeveritare. Por nuk ka pasë asnji shkollë të mbajtun me paret e popullit. Ndërsa që në Shqipni, që prej viti 1908, kur qe shpallë Konstitucioni i Turkisë, e deri në fillim të luftës ballkanike, pra në ma pak se katër vjet, u ngrefën shtatë shtypshkronja, u themeluen ma se njizet fletore politike e të përkohshme, u çelën nji shkollë Normale e nja tridhjetë të tjera fillestare, e të tana të veçanta e të mbajtuna vetëm me pare të kombit shqiptar.
U përpiluen të tana tekstet për shkollat fillestare e disa edhe për shkolla të mesme. E kështu, sot më sot, mësimi jepet shqip ndër të gjitha shkollat e Shqipnisë. Janë botue edhe shumë vepra letrare me randësi të cilat e kanë çue nalt ndjesinë kombëtare tuj i dhanë në pak kohë shumë zhdrivillim gjuhës shqipe, fakt ky që, në kohë të pushtimit austro-hungarez, kjo gjuhë qe përdorue për gjuhë zyrtare ndër të gjitha zyrat administrative. Mbrenda kësaj kohe qenë mbajtë tre Kongrese Gjuhësie ( pra nuk është Kongresi i parë i gjuhës shqipe ai i mbajturi në vitin 1972) si dhe qenë disa shoqni letrare, e tj. e tj… E gjithë kjo veprimtari asht zhvillue pa kurrnji ndihmë prej anës së qeverisë.
E po përse tash, inteligjenca sllave, e cila në Mal të Zi, gjatë 50 vjetëve jetë kostitucionale nuk përfton kurgja të re në lamë të qytetnisë, na duhet sot të mbahet si ma e naltë dhe ma e hollë se inteligjenca shqiptare e cila në pak vjet krijoi nji gjuhë letrare dhe asht e ngjizun me nji mentalitet të ri për kombin? Zotni! Le të lihet nji herë në paqe shqiptari dhe le t’i jepet kohë me nxanë, dhe atëherë ju keni me pa se ai ka me shkue gjurmë më gjurmë ( hap pas hapi ) me kombe të tjera të Ballkanit gjatë rrugës së qytetnimit dhe të përparimit.
Kombi shqiptar i ka dhanë burra në za për urti perandorisë së Bizancit. Diplomatët ma të mirë dhe gjeneralët ma të vlefshëm të mbretnisë së turkisë, shqiptarë kanë qenë. Shqiptar ka qenë edhe statisti italian Françesk Krispi, kështu shqiptar ka qenë edhe Papa Klementi i XI-të si edhe Kardinal Albani. E në se bazohemi në memorandumin e shkruem nga Venizellosi, të cilin ia ka paraqitë Konferencës së Paqes, shqiptari asht sot edhe gjeneralisimi i ushtrisë greke.
Por, për me ju a mbushë mendjen edhe ma mirë se kombi shqiptar nuk e ka namin ma të vogël se kombet e tjera të Ballkanit, këtu due me ju pru fjalët që shkrimtarë me vlerë kanë lanë të shkrueme mbi shqiptarët. Shkrimtari francez Hecquard, në librin e vet “ Histoire et descriptions de la Haute Albanie” , ka shkrue se në histori të shqiptarëve “ndeshen prova të lumnueshme energjie, inteligjence dhe aktiviteti.” Ma poshtë thotë: “Ata kanë ruejt doket e burrninë ashtu si vetëm mund ta ruejshin burrat e hershëm të cilëve u këndohet kanga. Për ma tepër, githmonë këta i kanë dhanë burra në namë e në za Greqisë së hershme, Perandorisë së Bizancit, Turkisë e Greqisë së kësokohshme”. Mandej Lordi Bajron gërthet nga ana e vet: “Përmbi karpa të Sulit e gjatë bregut të Pargës, ka burra si veç motit i bajshin nanat dorike; atje ka ende do familje për të cilat kisha me thanë se janë të fisit e të gjakut të Heraklidëve.” Dëshmi janë këto, Zotni të mij, të cilat kishin me ja shtue namin edhe nji kombit ma të madh e të qytetnuem.
…
Tash, Zotni, mbasi ju diftova se kush janë dhe shka janë shqiptarët, më duhet t’ju flas për të drejtat e tyne. E po ju tham se shqiptarët kanë të drejtë
a) për nji pamvarësi politike;
b) gjithnji mbrenda kufijve gjeografikë e etnografikë të Shqipnisë. Mbi pamvarësi të kombit shqiptar nuk kam shumë fjalë me ju thanë. Dihet se kjo e drejtë ka qenë njohtë, sigurue dhe dorëzanue me nji traktat të Pushteteve të Mëdha të Antantës, pra, me fjalë të tjera edhe prej Francës, që prej Nandorit të vitit 1912 në Konferencën e Ambasadorëve në Londër. Këto Pushtete mandej ia kanë ba me dijtë botës mbarë se traktatet ndërkombëtare ata nuk i mbajnë për shtupa letre, por i respektojnë si akte të cilat prekin nderin e kombeve që i kanë nënshkrue. E njimend, po e zamë se anglezi thotë se ja ka nisë nji lufte të përgjakshme e të shëmtueme, por këte e ka ba vetëm për erz të firmës që ai e ka pasë vu për pamvarësi dhe neutralitet të Belgjikës. Pamvarsia e kombit shqiptar pra, në se do marrë si nji punë e kryeme dhe e dorëzanueme mbi erz të kombeve të mëdha të Europës, tash ne nuk na mbetet tjetër veçse me folë për kufij të natyrshëm të shtetit shqiptar, dhe kjo asht nji çashtje po aq me randësi sa edhe ajo e pamvarësisë.Pushtimet e hueja dhe intrigat e paemen të nji diplomacie bakalle të pashpirt e të pazemër, kaq fort ia kanë shndërrue dhe perçudnue fizionominë gjeografike dhe etnologjike Shqipnisë, saqë sot nji i huej, sado i drejtë dhe i papajambajtas (që nuk mban anë) memzi mundet me e njohtë me nji të këqyrun. Edhe nji nanë shpesh e ka të vështirë me e njohtë fytyrën e të birit kur këtë t’ia ketë përçudnue me varrë e me përgjakje arma e armikut. – Prandaj lypset të përcaktojmë ma përpara disa kritere të sigurta mbas të cilave mandej me përskajue kufijt e natyrshem të Shqipnisë. Simbas parimit të autodeçizionit, sejcili popull që mund të thotë se ka nji homogjenitet të pakëputun e të pandamë në vetvete, ashtu si ky përcaktohet prej klauzolave të teorive willsonjane, ka të drejtë, ose në mos tjetër do të kishte të drejtë që ai vetë me e nda kuvendin mbi sharte të veta politike e ekonomike dhe me u nderue si shtet i lirë dhe i pamvarshëm. Ky shtet, masandej, gjeografikisht do të përshtrihej deri ku kapet kombësija e pandame e vijueshme e atij populli. E në rast se në ndonji skutë toke të këtij shteti gjinden të shartuem elemente të huej, aty vullneti i popullit do të vertetohej nëpërmjet të nji plebishiti, mandej liria e tij do të jetë e dorëzanueme dhe e sigurueme siç duhet dhe sa duhet.
Simbas këtyne parimeve, asht punë e arsyeshme që shteti shqiptar të përshtrihet gjeografikisht deri ku mbërrin kombësia e popullit shqiptar e vijueshme dhe e pandame prej centrit të vet. Sepse tagri i autodeçizionit nuk asht e lidhun me individë ose me grupe të caktuem njerëzish, por me nji “avrom” të gjithëmbarshëm prej të cilit përbahet kombi. Prandaj çdo zvoglim që i bahet tokës së Shqipnisë, i pambështetun mbi këto parime, do me thanë se ai i bahet dhunshëm dhe me të padrejtë. Por në bazë të cilit kriter ka për të mujt me u caktue të përshtrimit e kombësisë shqiptare? Mbas gjuhës, i vetëm ky në këtë rast asht kriteri ma i patundshëm dhe që nuk mund të lihet kurrsesi mbas dore. Populli shqiptar flet nji gjuhë krejt të veten që, tuj lanë mënjanë transformimet e natyrshme të elementëve të cilëve nuk i ka pshtue asnji gjuhë tjetër deri më sot, kurrfare nuk mund të unjisohet me gjuhë të tjera keltike, latine, gjermanike, sllave ose helenike, me përjashtim ku puqet me to me rranjë të bashkueme indo-gjermane. Prej këtej pra rrjedh që që të gjithë ata që e flasin këtë gjuhë, kanë një kombësi krejt më vete e krejt të ndame prej asaj të kombeve të tjera të Europës. Sepse nuk ma merr mendja që nji tjetër popull i gjallë i Europës t’ia ketë imponuar shqiptarit nji gjuhë që dhe as nji tjetër popull europian mos ta ketë folë. Për ma tepër, nji gjuhë e dekun, nuk i imponohet nji populli mbarë. Por as populli shqiptar nuk ka mujt me ia tatue popujve të tjerë gjuhën e vet.
Gjuha tatohet ose me forcë të armëve, ose me forcën e kulturës e të qytetnimit. Por si prej njanës, si prej tjetrës pikpamje, shqiptari nuk ka qenë ma i fortë se popujt që ka përbri. Prandej nuk ka si të mohohet se të gjithë ata që flasin shqip, janë të kombësisë shqiptare. E për këtë arsye, shteti sqiptar, duhet të përshtrihet gjeografikisht deri ku përfshin gjuha shqipe. Tuj pasë caktue këto parime ose kritere, të shohim tash se cilët do të jenë kufijt gjeografikë të shtetit shqiptar. Por, per me u diftue krejt të papajamajtshëm në këtë çashtje plot me gënjeshtra si dhe aq pahijshëm shoshitë prej armiqve, këtu unë due me ia lanë fjalën, Zotni, shkrimtarit tuej të sipërpërmendun, z. Rene Pinon i cili ka qenë në Shqipni dhe e ka pa vetë me sy tuj e prekë vetë me dorë se kush mundet me pasë arsye mbi këtë çeshtje.
Zotni Pinon pra, në artikullin që prumë prej “Revue des deux mondes”, tuj folë mbi kufijt e Shqipnisë, thotë: “Prej fushave të Vardarit e deri në Adriatik, prej Thesalisë e deri në Mal të Zi, zot toke asht shqiptari, në daç sepse ky hyni këtu mbrendë ma i pari, në daç sepse ky ndolli ma i forti”. E tanë krahina e Kosovës e cila prej Konferencës së Londonit (1913) i qe lëshue Serbisë, dhe mbarë Çamëria, “Epiri i Nordit”, të cilin e lakmon aq shumë Greqia, janë të banueme kryekëput prej shqiptarësh dhe prandaj e drejta e lypë që të numrohen me shtet shqiptar. “
Dhe mos të mendohet se zotni Pinon asht shty tepër me këto fjalë, sepse e vërteta e këtyne fjalëve duket çiltas edhe prej statistikave të cilat qysh prej vitit 1909 e tektej, janë ba përmbi proporcione etnologjike të popullsisë së Shqipnisë. Prej këtyne statistikave zyrtare del në shesh se në krahinat e lëshueme prej Konferencës së Londonit serbëve dhe grekëve, të paktën, 80 përqind të popullsisë janë thjesht shqiptare. Serbt na thonë se banorët e Kosovës me prejardhje janë të gjithë sllav, por, gjithnji siç thonë ata, përdhuni dhe me kohë janë çoroditë tuj u kthye në shqiptarë. Këtë fjalë e thonë edhe grekët për banorët e Epirit të nordit. Por ata nuk thonë të vërtetën sepse, po të ishte e njimendët se banorët e Kosovës janë sllavë dhe ata të Epirit të nordit grek, atëherë serbia nuk do të kishte mbytë e gri deri më sot afro dyqind mijë vetë në Kosovë dhe Greqia nuk do të kishte djegë ma se treqind e gjashtëdhjetë katunde në Epir të nordit tuj e kryqëzue gjinden përsëgjalli, posë atyne pesëdhjetë mijë vetave që i kanë vra dhe i kanë lanë me dekë prej urie dhe sikletit.
Popujt e qytetnuem munden, po, në furinë e nji kryengritjeje me vra në trathti mbretënt e mbretneshat e veta e me i dhunue trupat e tyne mbas vdekjes, por nuk mbrrijnë kurrë me gri – e në ç’mënyrë mandej! – me qindra e mijëra vëllazën “bashkëqytetarë” të vet. Qyshse serbt kanë vra me qindra mijëra njerëz në Kosovë, dhe grekët kanë djegë qindra e qindra katunde në Epir të nordit, dëshmon qartë se as banorët e Kosovës nuk duhet të kenë qenë serb, as ata të Epirit të nordit nuk kanë qenë grek.
Jo jo, Zotni të nderuem! Janë vra gjindja me qindra mijëra në Kosovë dhe janë djegë me qindra e qindra katunde të Epirit të nordit për të vetmen arsye se grekët e serbët duen me e shue farën shqiptare në ato krahina për me mujt me i thanë mandej Konferencës së Paqes se atje nuk ka shqiptarë. Oh, sa arsye ka pasë ai i moçmi kur ka thanë: “Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant.” Pra, sa ta kenë shkretnue vendin, do të venë mandej paqen.
Por për me i forcue ma tepër fjalët e z. Rene Pinon mbi kufijt e Shqipnisë, këtu due me ju përmendë se çka shkruente mbi këtë çashtje Lordi Fritznaurice, mis i Komisjonit të Rumelisë Lindore, mbi Foreign Office e që masandej qe botue në nji Libër Bleu (në diplomaci – asnjanës) të vjetës 1880. Ai shkruen: “Për me folë se shka asht kombi shqiptar, i bie me u përshtri edhe mbrenda kufijve të Serbisë e të Malit te Zi. Krahina e Kosovës, shka merr prej Mitrovice e poshtë, asht krejt shqiptare dhe ka vetëm nji skundill fort të vogël serb. Statistikat bullgare e greke, mbi të cilat qeveritë e Sofjes e të Athinës themelojnë pretendimet e veta mbi Monastir, Ohër e Korçë, janë mbështetë në rrena e leni ma ato pretendime të Greqisë që janë ba pa kurrfarë turpi.”
Qe pra, Zotni, se deri ku duhet të përshtrihet Shqipnia e ç’kufij duhet të ketë shteti shqiptar. Mbas dëshmisë së këti diplomati ingliz në za, Konferenca e Paqes kishte me ba nji paudhni të përgjakshme po nuk e nxuer e nuk ia ktheu Shqipnisë ato tokë të cilat Konferenca e Londonit, kundra çdo gjyqi e drejtësie, në vitin 1913 ia shkëputi Shqipnisë për me ia lëshue grekëve dhe serbve.
Tuj ju falë nderit me gjithë zemër për mirësi që keni dashtë me më dëftue në këtë rasë, do ta mbyll këtë ligjeratë të përvujtë me ato fjalë që me 24 nandor 1880 thonte në Parlamentin italian Madero Savini kur Europa pat çue anijet e veta përpara Ulqinit për me e ngushtue Turkinë që me ia lëshue Malit të Zi tokët e Shqipisë. E qe çka foli në atë rasë deputeti italian: “Pse francezve nuk u mbushet mendja me heqë dorë nga Alsace-Loren? Pse nuk do të guxojshit ju, deputetë italianë, me heqë dorë prej viseve italiane që gjinden nën Austri ? Pse i keni dalë zot Greqisë kundra Turqisë në Kongresin e Berlinit ? Vetëm mbështetun në parimin e kombësisë! E pra, kujtoj unë, se, për me qenë burra fjale, ne na duhet me thanë edhe për Shqipni ato çka thamë edhe për të tjerë në Paris, Romë, Athinë, Varshavë… Në mos paça harrue, siç kam ndi prej profesorëve të mij, Grotius ka pasë thanë se tashma asht ba si zanat me ua shndrrue zotin popujve. Por përkundrazi, Jan-Jacques Rousseau gërthet: “Ani, ndërrojani zotat, por të paktën pyetni këto bagëti njerëzore që quhen popull !”

Kalërimi i Blendi Fevziut me librin e Enverit në dorë

Nga Pirro Prifti
Publiciteti i paprecedent i librit për Enver Hoxhën me të dhëna arkivore `të papara`, me shfaqje butaforike `të papara` në mjedise sociale, universitare  e politike, të Blendi Fevziut, po japin një imazh të çuditshëm të këtij kalorësi që na kujton të shkuarën tonë  të hidhur.
Efektet e publicitetit të këtij libri të zakonshëm janë duke dhënë efekte paradoksale përsa i përket qëllimit dhe mesazhit që jep ky libër biografik dhe për mendimin tim – krejtësisht të njëanshëm përsa i përket jetës dhe marëdhënieve të diktatorit gjatë asaj periudhe  kur e drejtoi me grusht të hekurt Shqipërinë dhe shqiptarët. Përse paradoksale?
Së pari, publiciteti është duke u bërë për qëllime thjesht komerciale, por duke përdorur fjalën kyc-Enver Hoxha, emër që tërheq vëmëndjen dhe sot e kësaj dite, sepse ende në shoqërinë shqiptare, në politikën shqiptare, në zhvillimin ekonomik të shtetit shqiptar, janë duke drejtuar, jetojnë dhe marrin pjesë aktorë dhe faktorë të rëndësishëm, që e kanë jetuar atë periudhë, e rrjedhimisht ende nuk është rreshtur interesi ndaj kësaj figure gjithashtu paradoksale.
Së dyti, brendia e librit e trumbetuar për dokumente arkivore të veçanta, për histori të veçanta e për ngjarje të veçanta, është një fiasko e plotë. Në të nuk ka dokumente arkivorë me të vërtetë të rrallë, por ka thashetheme që ne i përmëndnim që në kohën e merhumit. Nuk ka histori të veçanta, por ka histori të perifrazuara ndryshe, nuk ka ngjarje të veçanta, por ka pasqyra filmike që japin reminishencën e së kaluarës.
Së treti, për personin e diktatorit janë shkruar, janë duke u shkruar dhe do të shkruhen histori e libra të tjerë (ashtu sikurse shkruhen edhe për personalitete historike të vëndeve të ndryshme), dhe secili nga autorët e pasqyron personalitetin përkatës sipas këndvështrimit të tij. Në këtë libër, duket qartë cinizmi dhe keqdashja për të sharë, thjesht për të shkarkuar ato emocione negative të asaj kohe, por tashmë pas 20 e ca vitesh, duke krijuar përshtypjen e njohur e të  përcaktuar aq bukur nga presidenti çek Vlaslav Havel, për komunistët e kohës së demokracisë  se, `ata janë më antikomunistë se antikomunistët`, duke vërtetuar kështu në këto raste edhe teorinë e njohur të kompleksit të inferioritetit : `shaje sa më shumë që të barazohesh në vlerë absolute me të sharin`.
Së katërti, në libër, sidomos kapitulli i 18 për Nënë Terezën, ka të pavërteta, por dhe shtrembërime të tjera historike, që për mendimin tim janë të paargumentuara me dokumentet arkivore, ashtu si  pretendon autori.
Po të hidhemi tek efektet që po shkakton ky publicitet i marrë, mund të them se publiciteti i paprecedent i Fevziut po shkakton  të ashtuquajturin `efekt Flutur` në mjediset sociale, politike, profesioniste, e të tjera jashtë vendit.  Sikurse dihet, për ata që nuk e dinë, efekti Flutur është një term që e përdorin shkencëtarët për të spjeguar teorinë e Kaosit, term i gjetur saktë nga matematikani Edward Lorenc. Përse?
Sepse tek historianët dhe studiuesit, libri nuk sjell asgjë të re, përveçse frazave plot mllef alla Fahri Balliu.
Tek populli, publiciteti jonormal dhe për mendimin tim tërësisht tregtar, përmendja e Enver Hoxhës, ngjall kureshtje sipas komuniteteve, p.sh: atyre të persekutuar thonë: ..po ky ç`m.. ka që na kujton qafirin…?
Kurse tek komunitetet që kanë patur dobi, thonë: ..ë, më ja lumsha Blendit, ja ky do të ishte një komunist i vërtettë në atë kohë,  por ja do puna ta shajë…
Tek politikanët shqiptarë, libri është nostalgjik, por ata shtojnë se.. ‘më mirë do të ishte të mos na i kujtonte këtë emër, e sidomos tani që po integrohemi..’
E së fundmi në Kosovën e lirë për nga pushtuesi serb, por ende e robëruar nga fanatizma fetare dhe imazhi mistik i Enver Hoxhës, libri është një sukses thjesht për kuriozitetet që ata nuk i dinë dhe as nuk i kanë dëgjuar.
Ndërsa për pjesën kur flet për homoseksualizmin e Enver Hoxhës, mund të them se  është krejtësisht e gabuar nga ana e shkencës mjekësore.  Në psikiatri, homoseksualët në përgjithësi nuk janë agresivë, prepotentë, arrogantë, intrigantë dhe nuk përfshihen në politikë si lidera. Për Enver Hoxhën, termi më i mirë, sipas historisë personale të tij (gjithashtu të dëgjuar nga të gjithë me thashetheme, sepse nuk ka asnjë dokument që të vërtetojë këtë akuzë), mund të quhet biseksual. Këta po, janë të 99-ave.
Në përfundim, mund të them që është për të ardhur keq që libra të mirëfilltë letraro- artistikë, historikë, fantastiko-shkencore dhe për fëmijë, nuk po e gjejnë  lexuesin shqiptar, pikërisht sepse publiciteti, ashtu sikundër dhe në shumë aspekte të tjera të shoqërisë shqiptare, është në dorë të politikës dhe jo në dobi të lexuesit.
Këtu kanë përgjegjësi sigurisht organizuesit e panaireve, shtëpitë botuese tërë borxhe, mediat televizive të blera nga politika, universitetet private që nuk promovojnë literaturën profesionale të pedagogëve të tyre, por merren me shkrues të tipit Vanjek etj, etj. Le të shpresojmë se libri i vërtetë artistik, ai historik, dhe zhanre të tjera letraro-artistike, të fillojnë të rivlerësohen dhe të marrin atë që u takon nga shoqëria dhe lexuesi, në vend që të vazhdojmë të qëndrojmë në efektin flutur të politikës, e cila ka eklipsuar tërë shoqërinë shqiptare, aq sa ne  shohim edhe sot njëlloj sikundër dhe në kohën e Enverit, me dyshim të huajt e BE, kur ata na kritikojnë për probleme të ngjashme, duke na udhëzuar se:..” standartet arrihen nëpërmjet profesionistëve, teknokratëve, meritokratëve, dhe jo nëpërmjet politikanëve allasoj shqiptarë”.

Aleksandër Meksi: Lëvizja studentore e dhjetorit u keqpërdor nga spiunët

Lëvizja e dhjetorit ishte një triumf i studentëve idealistë, por më vonë kjo lëvizje u keqpërdor nga politika”. Kështu u shpreh dje, për gazetën “Sot”, njëri nga liderët kryesorë të Dhjetorit të vitit 90, Aleksandër Meksi i cili nënvizoi se kalendari i demokracisë shqiptare duhet të rikthehet për të filluar numërimin e vet, pikërisht në 8 dhjetorin e vitit 1990. Ai rrëfen gjithashtu edhe detajet dhe momentet, kur iu vu emri Partisë Demokratike, pikërisht në shtëpinë e Gramoz Pashkos. Zoti Meksi, ku janë sot liderët e dhjetorit të vitit 1990?
Atë gjejeni juve. Unë kam kohë që nuk i shoh dhe gjithmonë e më tepër ndihem i panjohur mes atyre që shfaqen sikur përfaqësojnë lëvizjen e dhjetorit të vitit 1990.

Çfarë ndodhi konkretisht, në 8 dhjetorin e vitit 1990?

Ajo natë e ftohtë dhe e errët u kthye në një pishtar për Shqipërinë, por më vonë u keqpërdor.

A mendoni se kjo lëvizje u keqpërdor nga spiunët apo misionarët e Ramiz Alisë?

Pikërisht, ata ndikuan ndjeshëm në keqpërdorimin e protestës.

Ku ishit në ditën e 12 dhjetorit, gjatë themelimit të PD?

Ajo ditë ishte vazhdim i ngjarjeve që kishin nisur më 8 dhjetor, në Qytetin Studenti, por që më pas kishin përfshirë të gjithë Shqipërinë. Kështu në 12 dhjetor në orën 8.30, unë kisha lënë takim me Gramoz Pashkon. Aty ai më njohu edhe me dy të rinj. Njeri ishte Azem Hajdari dhe tjetri Arben Imami. Më vonë erdhën edhe të tjerë, si Mond Budina, Genc Ruli, Eduard Selami, Sali Berisha dhe mbaj mend edhe një studente, që quhej Moza dhe ishte nga Vlora. Pastaj erdhën edhe të tjerë dhe ne nisëm të shkruajmë programin minimal të partisë që u lexua në mitingun e pasdites. Për projekt-statutin punova unë me Genc Rulin, ndërkohë që Genc Pollo na solli disa modele të huaja. Në ato momente që u krijua Partia Demokratike njoftuam një gazetar të Rojterit që quhej Rikard Shvarc (suedez) për ta shpallur lajmin në Vjenë. Por ai na mori në telefon i alarmuar në orën 12.00, duke na thënë se Ministria e Jashtme shqiptare e kishte përgënjeshtruar faktin që në Tiranë ishte krijuar një parti opozitare me emrin Parti Demokratike, por gjoja ishte krijuar një parti për studentët dhe intelektualët e rinj. Pastaj lajmëruam Zërin e Amerikës dhe të gjithë qytetarët se në orën 16.30 te qyteti i Studentëve shpallej themelimi i PD-së. Mbaj mend se parulla kryesore e mitingut ishte "E duam Shqipërinë si e gjithë Europa", por fatkeqësisht sot pas 21 vjetësh ende nuk pranohemi si pjesë e integrimit Europian.

Cilët ishin njerëzit që u afruan në drejtimin e PD?

Shumica ishin idealistë dhe patriotë, por kishte edhe njerëz të dërguar prej organeve përkatëse që të na sabotonin. Ne ishim parti e hapur dhe disa mundën të penetrojnë. Ata që e shesin lëkurën njëherë, të dëmtojnë edhe duke u hequr si ekstremistë radikalë, që bëjnë aktive të zhurmshme. Shembuj të tillë ka pafundësisht në historinë e Partisë Demokratike. Ata kanë ndihmuar gjithashtu në mbështetjen e çdo gjëje të shtrembër që është shtruar në PD. Në këtë parti idealistët kanë luftuar gjithmonë kundër bolshevikëve.

Si do të veproni për mbrëmjen e 12 dhjetorit, pra në 21 vjetorin e themelimit të PD?

Nuk e di.

Përse nuk do shkoni në festën e themelimit?

Thjesht: nuk njoh shumicën e atyre që janë sot atje, të cilët kur na shohin kthejnë rrugën. Them se po të jetë në dorën e tyre, na shajnë na fyejnë dhe shpërblehen për këtë gjë. Nga ana tjetër nuk jam dakord me atë vijë që përdor lidershipi që po mban peng integrimin

Përse e thoni këtë?

Sepse sot kemi ende njerëz që vuajnë. Apo njerëz që sfiliten për ujë, për drita, për telefona, për punë, për asistencë sociale, etj, ndërsa shteti i ka lënë në harresë. Unë kam deklaruar që PD-ja duhet të hapet, kam përdorur një term në platformën time: "Të bashkohen ata që janë me PD-në dhe me idealet e dhjetorit".

Kush ia vuri emrin Partisë Demokratike?

Më 12 dhjetor, gjatë paradites në shtëpinë e Gramoz Pashkos kemi diskutuar shumë për emrin që do të mbante partia Për këtë arsye pjesëmarrësit shkruajtën një listë me emrat e mundshëm. Midis arsyeve kryesore për t'i vënë partisë emrin Parti Demokratike, unë veçova faktin se këtë emër e kishin kërkuar vetë qytetarët e Tiranës në mitingun e pasdites së 11 dhjetorit.

Cilin emër preferonte më shumë Berisha?

Ai ishte më shumë për emrin Partia e Studentëve dhe Intelektualëve të rinj. Por unë me Pashkon dhe me disa të tjerë e kishim biseduar edhe më parë, prandaj atë mëngjes Azem Hajdari u nis me motor në Qytetin Studenti për t'u komunikuar studentëve emrin e Partisë Demokratike.

Ju jeni krenar apo jeni i penduar që ishit i pranishëm në 12 dhjetor?

Unë do të jem gjithmonë krenar për këtë që kam bërë së bashku me shokët e tjerë dhe me të gjithë qytetarët. Asnjëherë nuk kam për t'u penduar dhe gjithmonë do të luftoj që kalendari dhe platforma e sotme e Partisë Demokratike të rinisin me 12 dhjetorin e vitit 1990.

Mimoza Ferraj: Si degradoi lëvizja e dhjetorit

Lëvizja e dhjetorit degradoi, për shkak të kompromisit me pushtetarët komunistë”. Kështu shprehet për gazetën “Sot”, ajo që është cilësuar si princesha e demokracisë shqiptare, Mimoza Ferraj, e cila gjatë protestës së 8 dhjetorit, ka marrë plagë të rënda, prej policisë. Më tej ajo rrëfen: “Në fund të qershorit, fillim të korrikut kam shkuar në Hungari si vendi i parë demokratik lindor. Shkova atje për të marrë eksperiencë së bashku me shumë studentë të tjerë. Lista e përpiluar në vajtjen atje nuk kishte asgjë të përbashkët me personat e vërtetë të lëvizjes së Dhjetorit, por ata ishin të gjithë pjesë e fëmijëve që kishin qenë në pushtet. Edhe dy prej aktivistëve të vërtetë, që ishin bashkë me mua, nuk qëndruan në Budapest, por u larguan për në Gjermani në mënyrë të paligjshme dhe ma lanë porosi të ndjek hapin e tyre. Listë të vërtetë nuk ka dhe është vështirë bërja e një liste të tillë nisur nga koha e gjatë, pozicionimi, postet politike të mëpasshme dhe ato aktuale. Ilir Bushi

Sabit Brokaj: Spiunët e Ramiz Alisë, dolën jashtë kontrollit dhe u bënë demokratë

Mugojnë dhjetoristët e vitit ‘90-të / Zyrtarët e pushtetit privatizojnë 8 dhjetorin Gëtja shkroi baladën “Vallja e të vdekurve”, ku tregohet se një fëmijë i vogël ngaqë kishte frikë të mbushte ujë, natën në pus, thirri xhindet për ta ndihmuar. Pastaj kur mbushi bucelën e ujit, atij i doli një problem tjetër i madh: Nuk i largoheshin xhindet, pra ai nuk dinte se si të vepronte për të larguar hijet e frikshme të natës. Kjo gjë ka ndodhur më në fund me studentët shqiptarë të dhjetorit të vitit 1990. Ata dolën për të “mbushur ujë” të pastër në natën e 8 dhjetorit të vitit 1990. Por ngaqë kishin nevojë për ndihmë ata thirrën për t’i ndihmuar Sali Berishën, së bashku me togën e intelektualëve karrieristë dhe servilë. Dhe që atëhere, problemi i tyre i vetëm por edhe i gjithë Shqipërisë ka të bëjë me faktin se Sali Berishën, së bashku me zyrtarët e tjerë nuk i largojnë dot nga drejtimi i politikës.

Tetë dhjetori
Tetë dhjetori ishte ditë e shtunë. Dhe në Qytetin Studenti ndodheshin shumë pak konviktorë, ngaqë një pjesë e tyre ishin larguar nëpër rrethe, për të studiuar lidhur me sezonin e provimeve. Por atë natë ndodhi demonstrata e parë zyrtare, pasi një mbrëmje më parë, kishte dështuar një e tillë. Fjalët e para që u artikuluan nga protestuesit ishin “drita” dhe “ujë i ngrohtë”. Por pas mbërritjes urgjente të kryeministrit Adil Çarçani u fol edhe për të drejtat e njeriut, apo për lirinë e fjalës. Në mënyrë urgjente, Ramiz Alia për të shpëtuar lëkurën e tij, thirri Sali Berishën të cilin e dërgoi të bisedonte me studentët. Në të njëjtën orë, Edi Rama ishte duke kërcyer Rok- en –roll, tek Akademia e Arteve. Në atë kohë ky lloj kërcimi konsiderohej si dalje nga skema komuniste, dhe për këtë arsye Edi Rama e quan veten si kontributor të luftës kundër diktaturës. Pastaj gjërat dihet si shkuan. Katër ditë më vonë në shtëpinë e Pashkos u themelua Partia Demokratike, ndërsa dy muaj më vonë greva studentore e 20 shkurtit mundësoi rrëzimin e bustit. Kjo gjë, padyshim, që ishte një fitore historike, por sot heronjtë e vërtetë janë spostuar nga Berisha, apo Rama ndërkohë që piedestalet bosh kanë porositur statujat e kokave të tyre. Problemi kryesor në këtë rast nuk qëndron tek fakti se sot janë shmangur themeluesit dhe iniciatorët e vërtetë të rezistencës opozitare në vend, por në rradhë të parë ngërçi ka të bëjë me ftohtësinë e publikut të gjerë ndaj kësaj date. Me pak fjalë, përderisa kjo datë e shenjtë u privatizua vetëm nga disa monstra të politikës së sotme, ndofta vlen të merret parasysh propozimi i shumë dhjetoristëve që thonë, se në të ardhmen është më mirë që kjo festë të mos përmendet më. Kjo, për arsye se pas sakrificës së studentëve idealistë u shfaqën intelektualët karrieristë dhe pak orë më vonë, vërshuan spiunët. Janë pikërisht një pjesë e këtyre spiunëve që caktojnë sot ftesa në adresë të njerëzve të tjerë dhe janë pikërisht, mumjet e dikurshme të diktaturës që përpilojnë sot listat se kush është demokrat dhe kush jo, ose kush meriton të jetë i ftuar në festë dhe kush duhet të bojkotohet. Për këtë arsye duke u përulur para madhështisë së protestës së studentëve të djeshëm, qindra e mijra njerëz kanë bojkotuar festat e burokratëve të sotëm, të cilët e kanë privatizuar 8 dhjetorin.  

Ramiz Alia organizoi protestat studentore duke dërguar midis tyre Sali Berishën, së bashku me divizionin e spiunëve të Sigurimit të Shtetit”. Kjo ishte deklarata e djeshme e bërë për gazetën “Sot”, nga ish ministri i Mbrojtjes, Sabit Brokaj, i cili nënvizoi se me themelimin e Partisë Demokratike ka ndodhur një çudi e paparë: “Ramizi e mbushi PD-në me spiunë të Sigurimit, por pas ca kohësh, këta spiunë i dolën nga kontrolli dhe filluan të hiqeshin si demokratë të vërtetë”, nënvizoi ai

Zoti Brokaj, çfarë mendoni për natën e 8 dhjetorit të vitit 1990?

Unë kam menduar gjithmonë dhe vazhdoj të mendoj se kjo lëvizje studentore, si edhe themelimi i Partisë Demokratike, apo vendosja e pluralizmit, ishin vepër e dorës së Ramiz Alisë. Këtë operacion historik e ka inicuar ish presidenti Alia, i cili disa herë ka përmendur shkarazi faktin se ai ka dërguar Berishën tek studentët. Por unë mund t’ju them këtu se në themelimin, apo në fillimin e Partisë Demokratike Ramiz Alia ka aktivizuar një numër shumë të madh spiunësh të Sigurimit të Shtetit, me misionin përkatës brenda kësaj partie. Me këtë veprim Alia donte nga njëra anë të lahej me kërkesat e ndërkombëtarëve për pluralizmin dhe nga ana tjetër të kishte plotësisht nën kontroll opozitën shqiptare, pra Patinë Demokratike. Por sipas modelit të PD-së, Ramizi inicioi në atë kohë edhe themelimin e disa partive të tjera, me ish komunistë të thekur, apo me agjentë të Sigurimit të Shtetit

Ku e bazoni këtë që thoni?

Këtë e bazoj tek numri i shumtë i spiunëve që militonin dhe militojnë akoma brenda Partisë Demokratike. Disa prej tyre populli i thjeshtë i njeh me emra dhe me pseudonime, por disa të tjerë, ende nuk janë bërë publikë. Sepse hapja e dosjeve sot për sot është një gjë e ndaluar. Pra, prania e shumtë e spiunëve si edhe dyndja e ish komunistëve më servilë drejt Partisë Demokratike, vërtetojnë faktin se kjo parti ishte e dyshimtë që në fillim. Madje, për shumë njerëz ishte krejtësisht e qartë se kjo parti në thelb ishte një parti e Sigurimit të Shtetit.

Në ç’mënyrë sipas jush, kjo parti kontrollohej nga Ramiz Alia?

Sigurimi i Shtetit dhe bashkëpunëtorët e ngushtë të Sigurimit të Shtetit kanë kodet e tyre të komunikimit. Ato nuk mund t’i marrë vesh kushdo. Prandaj, detyrat dhe raportimet bëheshin në mënyrat e fshehta. Por problemi është se pas disa kohësh, Partia Demokratike, ose më mirë të themi ata elementë të Sigurimit të Shtetit që ishin futur në këtë parti dolën jashtë kontrollit të Ramizit. Dhe filluan të shtireshin edhe vetë si demokratë. Në këtë rast parodia e kësaj partie qëndron në faktin se ata vetë, pra sigurimsat filluan të besojnë se janë politikanë të aftë dhe demokratë. Pra, pasi dolën jashtë kontrollit të Ramizit ata nisën karrierën politike dhe shtetërore. Ndërkohë, Berishës i interesonte shumë ky sistem pune. Sepse i kishte në dorë për t’i poshtëruar apo për t’i trajtuar si lecka. Natyrisht, pasi i bënte ndonjëherë edhe ministra apo zëvendësministra për t’i bërë qejfin.

Sipas jush, cili është sot roli i këtyre spiunëve brenda Partisë Demokratike?

Ata e kanë bërë shumë mirë rolin e tyre. Sepse sot ata janë gati të përmbysin gjithçka vetëm për të mbuluar të kaluarën e tyre, apo vetëm për t’u shfaqur me një luk të ri. Për këtë arsye gjatë këtyre 21 vjetëve janë bërë tentativa të shumta për të zhdukur dosjet e spiunëve. Dhe këtë e kanë bërë vetë ata, nëpërmjet metodave apo njerëzve të tyre. Sepse tani, këtyre përfaqësuesve të ish Sigurimit të Shtetit i ka pëlqyer statusi i ri i zyrtarit, apo pushtetarit dhe nuk duan në asnjë mënyrë që t’u përmendet gjëkundi e kaluara. Këtu, natyrisht, unë dua të përmend se nuk kam asgjë individuale, apo personale ndaj tyre. Unë, personalisht, mendoj se detyra e punonjësit të Sigurimit të Shtetit ishte një mision ndaj vendit. Por të gjithë problemin e kam tek skema që ka ndjekur Ramizi për pluralizmin politik dhe për krijimin e partive të tjera në Shqipëri, pas vitit 1990.

Amund të na thoni disa nga emrat kryesorë të këtyre spiunëve të Sigurimit të Shtetit që militojnë sot në PD?

Këtë nuk mund ta bëj vetëm e vetëm se ligji i hapjes së dosjeve ende nuk është miratuar.

Grupi Nismëtar i Partisë Demokratike

Studentët: Azem Hajdari, Arben Lika, Tefalin Malshyti, Shenasi Rama, Blendi Gonxhja, Alma Bendo

Intelektualët:
Sali Berisha, Arben Imami, Preç Zogaj, Gramoz Pashko, Mitro Cela
Klasa punëtore:
Sokrat Nesturi, Ilir Myftari Merita Zaloshnja Zenel Hoxha
Më pas përfshihen dhe shtatë anëtarë të tjerë
Aleksandër Meksi, Arben Demeti, Genc Ruli, Eduart Selami, Bardhyl Reso, Petrit Dodbiba, Edmond Budina
Grupet e punës së ngritura më 14 dhjetor 1900
Grupi politik
Arben Imami
Blendi Gonxhe
Grupi organizativ
Arben Demeti
Grupi i Shtypit
Preç Zogaj
Mitro Çela
Grupi i Financave
Merita Zaloshnja
Grupi i sekretarëve
Eduart Selami
Ilenja Mëhilli
Grupi i shërbimeve
Arjan Manahasa
Ilir Dizdari

Nga: Ilir BUSHI

Tensione në ceremoninë e Leka Zogut, i biri vetëshpallet si mbret mbi varrin e të atit

1

Leka Zogu II duke bërë betimin si mbret mbi varrin e të atit. Foto: Vlasov Sulaj

Në vend të fjalimit, gjatë varrimit bën vetëm betimin.
Unë, princi Leka II, betohem që do të jem në shërbim të kombit dhe të atdheut. Zoti më ndihmoftë”
Leka Zogu II vetëshpallet mbret mbi varrin e babait në Sharrë. Teksa pritej që të mbante fjalimin e lamtumirës së fundit për Leka Zogun I, në vend të tij ai ka bërë një betim të shkurtër. “Unë, princi Leka II, betohem para trupit të babait tim që do të ndjek rrugën e Mbretit Zog, e mbretit Leka I dhe do të jem gjithmonë në shërbim të kombit dhe të atdheut. Zoti më ndihmoftë!”, tha Leka Zogu II. Duke bërë gjestin e përshëndetjes mbretërore me dorë, ai mori kapelën ushtarake të familjes Zogu nga arkivoli i të atit, ndërsa të pranishmit komentuan menjëherë se ky ishte betimi i mbretit. Me të drejtë, pasi ky betim vërtet nuk ishte fjalë për fjalë ashtu siç e parashikon neni 56 i Kushtetutës së Monarkisë, por fillimi dhe përmbajtja e tij ishin thuajse të njëjta.
Betimi
“Unë (emri), Mbreti i Shqiptarëve, në minutën që hyp në fronin e Mbretërisë Shqiptare dhe marr në dorë pushtetet mbretërore, betohem para Zotit Fuqimadh se do të ruaj njësinë kombëtare, pavarësinë shtetërore dhe tërësinë tokësore; gjithashtu, do të ruaj Statutin e do të veproj pikërisht sipas atij dhe sipas ligjeve në fuqi, duke pasur parasysh gjithmonë të mirën e popullit. Perëndia më ndihmoftë”. Ky është betimi i plotë që parashikon Statuti Themeltar i Mbretërisë Shqiptare në vitin 1928, i cili duhet thënë para Parlamentit. Duket se për shkak të pamundësisë së përdorimit të Kuvendit, pasi tashmë Shqipëria është Republikë, Leka Zogu II zgjodhi varrin e të atit për t’u betuar, ku ishin të pranishëm qindra persona. Po ashtu, duket se betimi vjen i moderuar për shkak të ndryshimit të kushteve historike dhe politike. Megjithatë, burime konfidenciale nga Pallati Mbretëror na informuan se gjatë këtyre ditëve do të sqarohen dhe interpretohen sipas aktualitetit nenet e Kushtetutës Monarkiste, ndërsa Leka Zogun II nuk e mohojnë si mbret, por as e pohojnë dot zyrtarisht. Sipas tyre, në bazë të nenit 51, “Trashëgimi i Fronit Mbretëror i përket djalit më të madh të Mbretit dhe trashëgimia vazhdon brez pas brezi në vijë direkte, mashkull pas mashkullit”. Pra, menjëherë pas vdekjes së Leka Zogut I, Leka Zogu II është automatikisht mbreti i shqiptarëve. Toleranca kohore për betimin nis që nga momenti i vdekjes së mbretit deri në 10 ditë. Dje ishte dita e katërt…
Vetëm tri të shtëna

Homazhet në selinë e Kuvendit në nderim të pretendentit të fronit mbretëror, Leka Zogu I. Fotot: Vlasov Sulaj

Lindja e tij është shoqëruar me 101 të shtëna topi, edhe pse u largua vetëm dy ditë më pas nga Shqipëria, ndërsa për në banesën e fundit u përcoll vetëm me 3 të shtëna armësh. Pavarësisht njoftimeve se Leka Zogu I do të varrosej me statusin “Mbret i shqiptarëve jo në detyrë”, ndërsa ceremoniali do të zhvillohej me atributet si kryetar shteti, lamtumira që iu dha në Sharrë nuk i afrohej nivelit të premtuar. Shumica e pikave të protokollit nuk u zbatuan, ndërsa nga 21 të shtëna që ishin parashikuar, pati vetëm 3 të tilla. Nuk pati as ndonjë fjalim të gjatë, të posaçëm me këtë rast, përveç disa përshëndetjeve të kushëririt Skënder Zogu për Presidentin Bamir Topi, Kryeministrin Sali Berisha, kryeparlamentaren Jozefina Topalli dhe sidomos për kreun e Bashkisë, Lulzim Basha, Trupin Diplomatik, ministrat etj. Me pak vonesë, por duke kërkuar ndjesë, ai falënderoi edhe Presidenten e Kosovës, Atifete Jahjaga, që i ishte bashkuar dje gjatë gjithë ditës kortezhit qeveritar shqiptar. Gjithashtu, Skënder Zogu përmendi edhe dy emra jo shumë të njohur për publikun e gjerë, por legjendarë për historinë e monarkisë zogiste; komandant Ylli Spahiun që ka qenë 23 vjet në shërbim të mbretit dhe oficer Shehat Shehun.
Varrimi
Për shkak të frikës së dekompozimit të trupit, arkivoli nuk u hap në asnjë moment të ditës së djeshme, në mënyrë që të shihej veshja dhe sendet e futura në të. Megjithatë, familjarët na konfirmuan se Leka Zogu I është përcjellë me një uniformë ushtarake të Britanisë së Madhe dhe brenda janë futur disa nga sendet personale të tij. Arkivoli ishte i një tipi të thjeshtë dhe i mbuluar me flamurin kuqezi. Sipas amanetit, ai u varros në mes të nënës së tij, Geraldinës dhe bashkëshortes Susan Cullen. Pas ritualit të hedhjes së dheut, një korr i ardhur posaçërisht nga Kosova këndoi, ndër të tjera, vargjet: “Tani ke për t’u ndarë dhe kurrë s’ke më për t’u parë”. Me këto fjalë, profecia filloi… Të pranishmit u larguan për të mos e parë kurrë më “mbretin e shqiptarëve jo në detyrë”.
Afati kohor: Betimi që bëhet sipas Kushtetutës së Monarkisë
Sipas Statutit Themeltar të Mbretërisë Shqiptare, që u miratua më 1 dhjetor 1928, në nenin 51 thuhet se: “Trashëgimi i Fronit Mbretëror i përket djalit më të madh të Mbretit dhe trashëgimia vazhdon brez pas brezi në vijë direkte, mashkull pas mashkullit”. Ndërsa në nenin 58 përcaktohet afati kohor brenda 10 ditësh. Betimi përmban këto fjalë: “Unë (emri), Mbreti i Shqiptarëve, në minutën që hyp në fronin e Mbretërisë Shqiptare dhe marr në dorë pushtetet mbretërore, betohem para Zotit Fuqimadh se do të ruaj njësinë kombëtare, pavarësinë shtetërore dhe tërësinë tokësore; gjithashtu, do të ruaj Statutin e do të veproj pikërisht sipas atij dhe sipas ligjeve në fuqi, duke pasur parasysh gjithmonë të mirën e popullit. Perëndia më ndihmoftë”.

Si babai
Edhe Leka Zogu I nuk ka pasur një betim në Parlament, ashtu siç e parashikon Kushtetuta e Monarkisë. Teksa i biri i tij u betua dje publikisht para arkivolit se do të ndiqte rrugën mbretërore të të atit dhe gjyshit të tij, kjo deklaratë u cilësua si “vetëshpallje dhe betim solemn i Leka Zogut II si Mbret i Shqiptarëve, ashtu si dikur kishte bërë dhe i ati, vetëm se ky i fundit, në mërgim”. Leka Zogu I jetoi në mërgim duke shëtitur botën dhe në vitin 1993 erdhi për herë të parë në Shqipëri. Edhe pas kthimit, ai nuk arriti ta bënte betimin dot në Parlament për shkak të Shqipërisë si Republikë. Megjithatë, edhe pa këtë betim, ai u vetëshpall “Mbret i shqiptarëve”.

Jozefina Topalli
“Është detyrë e çdo kombi të njohë dhe të nderojë historinë e vet”, theksoi dje kryeparlamentarja Jozefina Topalli. Kuvendi informoi se ceremonia e mbajtur për nderimet e Leka Zogut I në hollin hyrës të sallës së seancave plenare, u bë në shenjë nderimi për historinë e Mbretërisë, si pjesë e historisë shqiptare.
Princi dhe Baroni
Në homazhet e ditës së djeshme ishin edhe Lartmadhëria e Tij, princi Paul i Rumanisë së bashku me princeshën, baroni Rafael Henri Estramant, si dhe përfaqësues nga Unioni Monarkist Italian, Sergio Boskiero. Ndërkaq, nga rezidenca mbretërore thonë se të gjitha mbretëritë e Europës kanë ngushëlluar tashmë me telegram.
Shila dhe Tarzani
Si nëpër filma, dy qentë e racës PitBull, që i përkasin familjes mbretërore, jo vetëm që ishin në homazhe për pak minuta në sallën e Kuvendit, por edhe qanin e nuk iknin andej. Siç na rrëfejnë familjarët, Shila dhe Tarzani nuk pranonin të hanin dhe të pinin më që nga dita kur Leka Zogu I ndërroi jetë, pasi kanë qenë shumë të lidhur me të.

Leka Zogu I, tensione në homazhe

Jepet lamtumira për pretendentin e fronit mbretëror shqiptar në selinë e Kuvendit të Shqipërisë.
Kryebashkiaku Basha: Nuk u negociua kurrë kurora mbretërore.
Mes harmonisë fetare dhe tensioneve politike është dhënë dje lamtumira për pretendendin e fronit mbretëror shqiptar, Leka Zogu I. Në Kuvendin e Shqipërisë u zhvilluan homazhet në nder të tij, ku ende pa shkuar ora 10:00 u shfaq Leka Zogu II dhe e fejuara e tij, Elia Zaharia. Duke përfituar nga salla me pak njerëz dhe larg publicitetit, princ Leka puthi arkivolin e të atit që ishte mbuluar me flamurin shqiptar dhe i vuri sipër kapelën ushtarake. Të njëjtin gjest bëri dhe Elia, ndërsa më pas dyert u hapën zyrtarisht për homazhe. Të parët që janë shfaqur në derën e selisë së Kuvendit kanë qenë disa përfaqësues të klerit katolik dhe pas tyre, dhjetëra qytetarë, ku shpesh binin në sy kostumet popullore ose veshjet tipike të krahinës së Matit. Minutë pas minute nisën të shfaqen figurat publike, sidomos ministrat Aldo Bumçi, Eduard Halimi, Fatmir Mediu, Genc Pollo, Majlinda Bregu, Arben Imami. Teksa këta po dilnin, duket se ishte radha e socialistëve, që ashtu si ditëve të ngushëllimeve në rezidencën mbretërore, edhe në homazhe ishin vetëm katër: Pandeli Majko, Arben Malaj, Kastriot Islami dhe Andis Harasani. Pas tyre, një varg artistësh u panë njëri pas tjetrit, si: Timo Flloko, Margarita Xhepa, Rajmonda Bulku etj. Ora 11:00 mund të cilësohet edhe si koha e homazheve të Trupit Diplomatik në Shqipëri, pasi u panë në homazhe ambasadori amerikan Aleksandër Arvizu, ai i OSBE-së Eugen Volfarth, ajo e Polonisë Tatjana Tatarzynska. Në sy ra edhe prania e ambasadores së Britanisë së Madhe, Fiona Mclwham, si e deleguar e Mbretërisë nga vjen, e cila jo vetëm që qëndroi deri në fund të ceremonisë, por mori pjesë edhe në varrimin në Sharrë. Gjysmë ore pas këtyre vizitave, homazhet duket se arritën kulmin. Thuajse njëkohësisht mbërritën personalitetet shtetërore, që nga Presidenti Bamir Topi, Kryeministri Sali Berisha me bashkëshorten, kryeparlamentarja Jozefina Topalli, kreu i Bashkisë Lulzim Basha, kreu i LSI-së Ilir Meta me bashkëshorten dhe ministrin e Jashtëm Edmond Haxhinasto, si dhe Presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga. Ardhja e tyre e njëkohshme krijoi konfuzion dhe tension, siç ishte në rastin e Presidentit Topi dhe Kryeministrit Berisha. Duke dashur që të shmangë përballjen, Topi është vonuar disa sekonda në hyrje, për ta ndjekur vetëm 4-5 metra më pas. Pavarësisht përpjekjeve, ata u janë nënshtruar rregullave zyrtare në oborrin e Kuvendit, ku kanë shtrënguar duart formalisht, ndërsa në mes tyre qëndroi Presidentja e Kosovës. Ndërkaq, acarimi i dytë politik është vërejtur në hollin e Parlamentit, teksa trupi i pajetë i Leka Zogut I po nxirrej jashtë, ku e prisnin katër përfaqësuesit e besimeve fetare në vend për lutjen e shpirtit. Kamerat ishin larguar dhe brenda ndodhej një grup i ngushtë qeveritarësh, ndër të cilët Jozefina Topalli, Edmond Haxhinasto, Arben Imami, Aldo Bumçi, kryebashkiaku Lulzim Basha etj. Nga disa metra më tutje dëgjoheshin zëra me ton pak të ngritur dhe gjeste të tensionuara mes Topallit e Bashës dhe njëkohësisht mes Topallit dhe Haxhinastos. Persona që ndoqën nga afër debatin thanë se “Topalli u nervozua për shkak të lutjeve fetare brenda ambienteve të Kuvendit”. Ndërsa një variant tjetër dëshmie, ishte se ajo ka dashur të mësojë nga Haxhinasto se pse Protokolli i Shtetit kishte caktuar Bashën të mbante fjalën e rastit në institucionin që drejtohet prej saj, pa u lajmëruar. Nuk dihet se çfarë ka thënë Basha, pasi ai u largua dhe e la Topallin me Haxhinaston për sqarim. Vetë ai shkoi të këshillohet me ministrat e caktuar nga protokolli për organizimin e ceremonisë shtetërore, ku pas disa minutash doli me një letër dhe mbajti fjalimin e rastit. Kryebashkiaku e cilësoi Leka Zogun I si një figurë themelore për aktet shtet-formuese të Shqipërisë. Ai vlerësoi lart figurën e tij dhe kontributet e familjes mbretërore për Shqipërinë dhe Kosovën. “Jemi sot për t’u ndarë përgjithmonë nga princi shqiptar Leka Zogu I. Dëshiroj të theksoj se kurorën e Shqipërisë mbretëria nuk ia dha askujt, as Ahmet Zogu dhe as Leka Zogu nuk negociuan kurrë kurorën mbretërore, duke e cilësuar kurorën si pronë të kombit shqiptar. I paharruar qoftë kujtimi i tij! U prehtë i qetë në tokën arbërore!”, tha ai dhe fjala e tij shënoi përfundimin e homazheve.

Kronologjia
Ora 09:55 – Princ Leka dhe e fejuara, Elia Zaharia, hyjnë në sallën e Kuvendit dhe në intimitet i japin lamtumirën Leka Zogut II.
Ora 10:00 – Hapet zyrtarisht ceremonia e homazheve. Vjen kleri katolik, dhjetëra qytetarë nga krahina të ndryshme, por sidomos nga Mati dhe Presheva, të cilët mbanin parulla.
10:30 – Koha e vizitës së demokratëve, kryesisht ministrat Aldo Bumçi, Eduard Halimi, Fatmir Mediu, Genc Pollo, Majlinda Bregu, Arben Imami.
10:45 – Koha e vizitës së socialistëve Pandeli Majko, Arben Malaj, Kastriot Islami dhe Andis Harasani.
10:50 – Koha e vizitës së artistëve: Timo Flloko, Margarita Xhepa, Rajmonda Bulku, Frederik Ndoci etj.
Ora 11:00 – Kohë ambasadorësh. U vu re prania e ambasadorit amerikan Aleksandër Arvizu, ambasadori i OSBE-së Eugen Volfarth, ambasadorja e Britanisë së Madhe, ambasadorja e Polonisë etj.
Ora 11:30 – Koha e shtetarëve dhe qeveritarëve. Mbërrijnë thuajse njëkohësisht: Presidenti Bamir Topi, Kryeministri Sali Berisha me bashkëshorten Liri, kryeparlamentarja Jozefina Topalli, kreu i Bashkisë Lulzim Basha, kreu i LSI-së Ilir Meta me bashkëshorten dhe ministrin e Jashtëm Edmond Haxhinasto, si dhe Presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga.
Ora 12:10 – Pas homazheve në Kuvend, që vazhduan për rreth dy orë, katër përfaqësuesit e besimeve fetare në vend u lutën për shpirtin e Leka Zogut I.
Ora 12:20 – Pas lutjeve të përfaqësuesve të besimeve fetare, kryetari i Bashkisë së Tiranës, Lulzim Basha, mbajti një fjalim lamtumire përpara qindra të pranishmeve në oborrin e Kuvendit, ku u zhvilluan ritet e fundit para trupit të Leka Zogut.
Ora 12:50 – Trupi i Leka Zogut I u përcoll në bulevardin “Zhan D’Ark”, bulevardin “Dëshmorët e Kombit”, sheshin “Skënderbej”, për t’u drejtuar më pas në Varrezat e Sharrës.
Ora: 13:30 – Kortezhi i makinave për varrimin e Leka Zogut të Parë mbërriti në Varrezat e Sharrës. Pas 20 minutash ceremoni, ai u varros pranë nënës dhe gruas së tij.

PS me dy qëndrime për homazhet ndaj Leka Zogut
Majko-Braçe, pro dhe kundër në Facebook për princin
Partia Socialiste nuk mori pjesë zyrtarisht në homazhet dhe ceremoninë e varrimit të Leka Zogut I, por qëndrime pro dhe kundër ndaj këtij pozicionimi nuk kanë munguar. Pandeli Majko dhe Erjon Braçe, të dy anëtarë të Kryesisë së PS, ndajnë qëndrime të kundërta. Majko, i cili ishte privatisht në homazhet për Leka Zogun, e cilëson atë patriot. “Për mua ishte një burrë i veçantë dhe patriot. E konsideroja mik”, shprehet Majko në faqen e tij në Facebook. Ndërsa Erjon Braçe ironizon maxhorancën dhe qeverinë për respekt të monarkut nga një Republikë Parlamentare. “’Republika’ po mban ‘zi’ për ‘mbretin’! Kjo që po shoh është dhunim i Kushtetutës: Kuvendi i Republikës ka ulur flamurin në mes të shtizës për mbretin; Presidenti i Republikës ka ulur flamurin në mes të shtizës për mbretin; Kryeministri i Republikës ka ulur flamurin në mes të shtizës për mbretin! Janë në garë se kush është më i djathtë; pra janë në garë për ca vota! Mbulohen duke thënë se po zbatojnë një ligj të thjeshtë për ceremonialin shtetëror!”, shprehet Erjon Braçe në Facebook. Por, anëtari tjetër i Kryesisë socialiste ndan tjetër mendim. “Pse jemi kështu!? Partia Socialiste në 1997 më dërgoi të prisja Leka Zogun (PD nuk erdhi). Më 2002 ishim po ne socialistët që u bëmë garant për rikthimin përfundimtar të kësaj familjeje në vendin e të parëve të tyre. Në 2003 maxhoranca e majtë votoi një ligj për statusin e kësaj familje… Kaq i rëndë qenka një ngushëllim?! Po nuk falëm njëri-tjetrin, nga kush do na vijë ‘pajtimi’ i shumëfolur…?”, shprehet Majko në Facebook, duke sqaruar dhe vajtjen e tij në këto homazhe.
ELISABETA ILNICA

Vdekja e Zogut, Nexhmije Hoxha e Berisha përplasen për Abaz Kupin 43

Kryeministri Berisha ka sulmuar dje rolin e partizanëve në çlirimin e Shqipërisë dhe ka vlerësuar me nota maksimale legalitetin e drejtuar nga Abaz Kupi. Duke folur në mbledhjen e qeverisë për vdekjen e Leka Zogut, Berisha tha: “Dua të them këtu se mohimi i të drejtës së Mbretit për kthim në Shqipëri ishte një nga veprimet më arbitrare të Enver Hoxhës dhe klikës së tij. Mbreti Zog u largua nga Shqipëria ashtu siç u larguan mbretërit e tjerë, nga mbretëritë e pushtuara nga forcat nazifashiste. Por Mbreti Zog qëndroi në të gjithë kohën, në anën e koalicionit antifashist”.
Më pas kryeministri kaloi tek roli që kanë pasur Abaz Kupi dhe nacionalistët e tjerë gjatë çlirimit të Shqipërisë nga fashizmi dhe nazizmi. “Në 7 prill 1939, forcat dhe mbështetësit e tij, të udhëhequra nga Abaz Kupi, luftuan me trimëri në portin e Durrësit. Më pas, forcat mbretërore, sërish të udhëhequra nga Abaz Kupi, vazhduan luftën për çlirimin e vendit deri në vitin e fundit të saj. Natyrisht, lufta nacionalçlirimtare mori edhe aspektin e saj vëllavrasës, siç dëshmojnë dokumente të panumërta dhe kjo vëllavrasje kishte vetëm një qëllim, të garantonte me çdo kusht Enver Hoxha pushtetin. Por legalistët, mbretërorët luftuan me vendosmëri të madhe okupatorët nazifashistë, gjatë të gjitha viteve të pushtimit. Përpjekjet e tyre, pas vendosjes së diktaturës në Shqipëri, ishin të pandërprera”,- tha dje Berisha gjatë mbledhjes së qeverisë. Duke e cilësuar luftën nacionalçlirimtare si vllavrasëse, Berisha deklaroi dje se legalistët luftuan kundër okupatorëve nazifashistë.
Kjo deklaratë e kryeministrit vjen vetëm një ditë pas 29 nëntorit, datë e shënuar në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë si Dita e Çlirimit, por që për kryeministrin Berisha dhe të djathtën në përgjithëse, është një ditë e zakonshme si gjithë të tjerat. E djathta nuk ka kremtuar asnjë vit 29 nëntorin duke e cilësuar si një festë të krijuar nga “komunistët” dhe për këtë arsye ai ka festuar Ditën e Çlirimit më 28 nëntor.

Berisha: “Zogu e fitoi referendumin, por i vodhën rezultatin”
Kreu i qeverisë, Sali Berisha ka deklaruar dje se forma qeverisëse që ka sot shteti shqiptar është e vjedhur pasi vendi ynë duhej të drejtohej nga monarkia, jo Presidenti i Republikës dhe Parlamenti. Gjatë mbledhjes së djeshme të qeverisë, Berisha u shpreh se referendumi për formën qeverisëse i zhvilluar në vitin 1997 u fitua nga Lega Zogu dhe për pasojë Shqipëria sot duhej të ishte monarki e jo republikë parlamentare.
“Dua të theksoj se edhe referendumi u bë në flakët e rebelimit komunist dhe nuk mund të konsiderohet si një çështje e mbyllur. E vërteta është se, pa diskutim, në atë referendum dominoi parimi stalinist: ju votoni, numërimin e votave jua bëj unë. Por ajo që është reale, shqiptarët votuan masivisht, nga Konispoli në Vermosh, për mbretin e tyre. Referendumi nuk e kapi kuotën, por atë e përcaktuan ata, të cilët manipuluan dy javë rresht votat e referendumit”,- tha Berisha duke lënë të kuptohet se Leka Zogu i fitoi ato zgjedhje. Madje në këtë pikë ai mori edhe meritën e organizimit të referendumit duke u shprehur: “Pas hapjes së vendit, në vitin 1997 u dekretua nga Presidenti i Republikës (në atë kohë Sali Berisha sh.r) referendumi popullor, për t’u dhënë qytetarëve shqiptarë mundësinë e përzgjedhjes së tyre”.


Kryeministri: Sot ndërroi jetë Mbreti i shqiptarëve, Leka i Parë
I larguar nga Shqipëria vetëm dy ditë pas lindjes, Leka Zogu vendosi rikthimin në vitin 1993. Duke pretenduar fronin e Shqipërisë ai zbriti në Rinas me një avion privat, por u ndalua të qëndronte në Shqipëri dhe pa u mbushur 24 orë u largua sërish. Urdhri i ndalimit u firmos nga presidenti i asaj kohe, Sali Berisha, i cili ndihej i rrezikuar nga ardhja e pretendentit për fronin mbretëror.
Por dje pas, vetëm pak orë pas vdekjes së Leka Zogut, Berisha u shpreh: “Sot në mëngjes ndërroi jetë Mbreti i shqiptarëve, Leka i Parë, në moshën 72 vjeçare. Kjo është një humbje e madhe për kombin, për vendin. Leka i Parë u kurorëzua Mbret në prill të vitit 1961, pas vdekjes së Mbretit Zogu i Parë. Ai u largua foshnje nga Shqipëria, vetëm dy ditë pas lindjes, por u rrit dhe u mbrujt me dashuri të pakufishme për vendin dhe kombin. Mbreti Leka, në të gjithë jetën e tij në mërgim, ishte mbështetës kryesor i luftës dhe përpjekjeve të shqiptarëve për liri dhe dinjitet në Shqipëri, në Kosovë, në Maqedoni, në Mal të Zi e kudo që ndodheshin. Ishte frymëzues i tyre në këtë betejë. Në vitin 2003, parlamenti shqiptar votoi ligjin, ku i njeh atributet familjes mbretërore dhe ky ishte një vendim shumë i drejtë”.


E shtuna ditë zie, Ceremonia për Zogun në sallën e Parlamentit
Qeveria shqiptare vendosi paraditen e djeshme që Leka Zogu të varroset nga protokolli i shtetit ditën e shtunë dhe kjo ditë të shpallet ditë zie kombëtare. “Sot është një ditë e veçantë, ditë tjetër, në të cilën shqiptarët humbën një nga personalitetet më të mëdha të historisë së tyre politike. Në ligjin e parlamentit, përcaktohet detyrimi i përfshirjes në Protokollin Shtetëror të Familjes Mbretërore dhe ky ka qenë një vendim shumë i drejtë. Ndaj vendi dhe kombi do ta përcjellin Mbretin Leka i Parë me nderimet e atributet që i përkasin një Mbreti jo në detyrë. Dita e shtunë do të jetë zi kombëtare me të gjithë spektrin e ditës së zisë të nivelit mbretëror”,- tha dje kryeministri Berisha. Ndërkohë në vendimin që pasoi këtë deklaratë është vendosur që 3 dhjetori të jetë ditë zie ku në të gjitha institucionet, shtetërore dhe publike, të ulet flamuri kombëtar në gjysmë shtize dhe në orën 12.00 të mbahet një minutë heshtje. Radio – Televizioni Publik Shqiptar, gjatë zhvillimit të ceremonialit, të transmetojë muzikë funebre.
Për organizimin e ceremonisë mortore të Leka Zogut qeveria ka vendosur ngritjen e një grupi që do të ketë në përbërje tre ministra. “Qeveria vendosi ngritjen e komisionit shtetëror për kryerjen e ceremonisë funebre shtetërore, në përbërje të të cilit të jenë: Edmond Haxhinasto, zëvendëskryeministër dhe ministër i Punëve të Jashtme; Aldo Bumçi, ministër i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve; Arben Imami, ministër i Mbrojtjes; një përfaqësues i Oborrit Mbretëror Shqiptar; një përfaqësues i protokollit të Shtetit dhe një përfaqësues i protokollit të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë”,- thuhet në VKM. Sipas saj, ceremonia dhe homazhet do të organizohen ditën e shtunë nga ora 10.00 deri 12.00, në mjediset e sallës së seancave plenare të Kuvendit të Republikës së Shqipërisë. Shpenzimet e varrimit dhe të ceremonialit do të përballohen nga Ministria e Punëve të Jashtme.

Kush është Abaz Kupi
Abaz Kupi (Bazi i Canes), lindi në Krujë më 1891. Ai ka punuar në krah të Ahmet Zogut dhe ka marrë pjesë në luftën kundër malazezeve në Koplik. Shërbeu si komandant i xhandarmerisë në Krujë me gradën e kapitenit. Më vonë u gradua major dhe shërbeu në Durrës. Në ditët e agresionit fashist italian kundër vendit tonë, më 7 prill 1939, Kupi ishte në detyrë në repartin ushtarak të Durrësit. Me pushtimin e Shqipërisë, u largua në Turqi. Me ndihmën e një oficeri anglez shkoi në Jugosllavi për të formuar Frontin e Rezistencës me përkrahjen e Ambasadës Angleze në Beograd. Pas pushtimit të Jugosllavisë nga gjermanet, së bashku me Gani Kryeziun e Mustafa Gjinishin, Kupi u rikthye në Shqipëri për të organizuar qëndresën kundër pushtuesit. Abaz Kupi ishte një nder organizatorët dhe pjesëmarrësit kryesorë të Konferencës së Pezës, të mbajtur më 16 shtator 1942 dhe u zgjodh anëtar i KANC. Ai u bë nismëtari i Konferencës së Mukjes të mbajtur në datat 1-2 gusht 1943 për të arritur bashkëpunimin midis Frontit Nacional Çlirimtar dhe Ballit Kombëtar.

Roli i Abaz Kupit dhe nacionalistëve të tjerë është komentuar gjatë në historinë e Shqipërisë. Për shumë vite ata janë cilësuar si bashkëpunëtorë me fashizmin ndërsa sot figura e tyre ka nisur të rregullohet me daljen në skenë të dokumenteve të kohës. Nexhmije Hoxha i ka kushtuar pjesë të tëra në librin e saj me kujtime, i cili del sot në treg, pikërisht rolit të Abaz Kupit, i cili mori dje vlerësimet maksimale nga kryeministri Berisha. Ja si e ka përshkruar Nexhmije Hoxha në librin e saj rolin e Abaz Kupit:
“…Siç është e njohur, në Konferencën e Pezës mori pjesë edhe Abaz Kupi, i quajtur edhe Bazi i Canes. Ai kishte ardhur aty me shpurën e tij prej 5-6 vetash. Kishte një trup mesatar, mund të them, të shkurtër dhe ishte më i madh në moshë se Haxhi Lleshi. Në kokë mbante një qeleshe krutane, kurse xhaketën e kishte ushtarake. Nga të gjithë nacionalistët ky qe i fundit që u largua nga Kryesia e Këshillit Nacionalçlirimtar. Ai u zgjodh edhe në Shtabin e Përgjithshëm të UNÇSH, duke bërë lojën e tij të dyzuar të një fshatari “bajraktar” analfabet, por dinak, i mësuar me intriga politike dhe aleanca fiktive, ashtu si mbreti i tij… Në Konferencë u ngritën çështje politike, për disa prej të cilave pati mirëkuptim dhe për disa të tjera u zhvilluan debate. U ngrit çështja e regjimit që do të vendosej në Shqipëri pas luftës. Një nga delegatët hodhi idenë që të shpallej si formë e regjimit “Republikë Demokratike”. Por kjo u hodh poshtë nga përfaqësuesit e Partisë Komuniste, duke e argumentuar se një parullë e tillë nuk do t’i shërbente bashkimit të të gjitha forcave në luftë, ndaj u tha: “Forma e regjimit t’i lihet popullit të vendosë”. Abaz Kupit i erdhi mirë për këtë dhe deklaroi: “Unë kërkoj Shqipnin nji herë e jo Zogun. Në qoftë se e do poplli, do të vendoset”.
Me gjithë këto debate e reagime, është fakt që edhe nacionalistët miratuan pa ndonjë vërejtje esenciale Rezolucionin që paraqiti delegacioni i Partisë Komuniste dhe që u lexua nga unë. Edhe ata delegatë që erdhën kur ishin mbyllur punimet e Konferencës, si Skënder Muço dhe Aziz Çami, pasi lexuan Rezolucionin dhe u njohën me vendimet e Konferencës, u solidarizuan me to dhe shprehën keqardhjen për arritjen e tyre me vonesë. Nacionalistët mbetën të kënaqur edhe nga zgjedhjet që u bënë në Konferencë, sepse Partia Komuniste ruajti një ekuilibër, të arsyeshëm për kohën, mes forcave nacionaliste dhe atyre komuniste. Në Këshill u zgjodhën 7 veta: Nga forcat nacionaliste u zgjodhën: Abaz Kupi, Ndoc Çoba dhe Kamber Qafmolla (ky u zgjodh në mungesë, madje, edhe Kryetar i Këshillit). Nga ana e Partisë Komuniste u zgjodhën: Enver Hoxha, Ymer Dishnica e Mustafa Gjinishi. Anëtar u zgjodh edhe patrioti e luftëtari i shquar, Myslim Peza. Siç është e njohur, me disa nga këto personazhe nuk u pamë më, ata bënë një zgjedhje tjetër, në kundërshtim me idenë themelore të Konferencës së Pezës. Kurse me të tjerët vazhduam, krah për krah, luftën kundër pushtuesve nazifashistë deri në çlirimin e vendit.

Mbështetja e ballistëve nga anglezët
Në vitin 1943 anglezët bënë shumë përpjekje për të bashkuar partizanët dhe nacionalistët në një front të përbashkët kundër pushtuesve. Këto u hodhën poshtë nga Enver Hoxha me pretendimin se disa oficerë britanikë po mbështesnin Ballistët në kurriz të partizanëve. “Kjo lidhej me luftën e atyre që, në të vërtetë, luftonin forcat antifashiste e pastaj reklamonin në BBC luftën (e paqenë të “Ballit Kombëtar”), duke fshehur lidhjet e “Ballit” me gjermanët. Edhe Bill Tilman ka shkruar për zemërimin e krerëve të LANÇ-it ndaj BBC-së, e cila vetëm më 10 korrik 1943 mori urdhër të demaskonte “Ballin” si një organizatë kolaboracioniste. Pas kësaj, anglezët u përqendruan te Abaz Kupi, por përpjekjet nuk dhanë rezultat..”,- shkruan Nexhmije Hoxha në kujtimet e saj.



Nexhmije Hoxha: Tentativat e Abaz Kupit për të kthyer regjimin e Zogut
Në këtë periudhë tremujore, gusht-shtator-tetor, të zhvillimit të ngjarjeve fitimtare në frontet e luftës kundër forcave nazifashiste, një nga çështjet që Enver Hoxha ndoqi me vëmendje të veçantë dhe me pjekuri politike, qe gjallërimi i elementëve zogistë për të kthyer regjimin e Zogut. Në një letër që i shkruante komitetit qarkor të Partisë për Tiranën, duke iu drejtuar veçanërisht Nako Spirut, i thotë: “Mora fletushkën tënde (Detit), ku prisja të më thoshe diçka për traktin që kanë hedhur Bazi i Canes (Abaz Kupi sh.r) e kompani me emrin e “Partisë nacionalzogiste”. Për këtë trakt e parti ne mendojmë kësisoj: për Bazin, ne jemi në pozita ta akuzojmë këtë si dezertor dhe që shkel besën e betimin…”.
Njihet fakti që Bazi që në Konferencën e Pezës u zgjodh anëtar i Kryesisë së Frontit Antifashist Nacionalçlirimtar dhe, më 10 korrik 1943, u zgjodh anëtar i Shtabit të Përgjithshëm të UNÇSH. Ai u thirr dhe në Konferencën II NÇl të Labinotit, por njoftoi se “ishte i zënë me punë”, kuptohet, me ngritjen e partisë zogiste, domethënë: u shkëput nga Fronti Nacionalçlirimtar, sepse kujtoi se i erdhi “dita e tij” (Shënimi im. N.H.). “Tani për tani,– vazhdon Enveri,– të mos e godasim si parti, që lufta jonë të mos degjenerojë në një luftë partish… të mos bëjmë që populli të harrojë okupatorin dhe Ballin dhe gjithë reaksionin e fshehur nën çdo maskë…
Ky trakt ka hedhur të ngjethura në kurrizin e shumëkujt që tmerrohet nga një rrezik zogist. Këta zotërinj deri tani ishin në gjumë ose përkëdhelnin idenë se Bazin e zogistët do t’i kishin si vegël për të realizuar qëllimet e tyre… gjithsecili kërkon të tërheqë jorganin nga këmbët e tij, duke kujtuar se erdhi fundi që të ndajnë plaçkën. …Përpara këtij rreziku të Zogut, këta elementë (brenda dhe jashtë partisë së Ballit) do të ndryshojnë pozita (mendojmë ne) dhe do të kërkojnë të na afrohen, se për të shpëtuar nga ai hall, ata e dinë se kush mund t’i shpëtojë, ata e dinë se vetëm Lëvizja jonë është ajo që do t’i presë këmbët çdo tentative të rikthimit të regjimit të vjetër.
Ky trakt i zogistëve vjen në një moment të keq për reaksionin, tamam kur ky përpiqej të grumbullohej me Ballin dhe të forconte pozitat e luftës kundër nesh.”. Në vazhdim të letrës, Enveri u shkruan shokëve se cili do të jetë qëndrimi ynë, si të përfitojmë… dhe u thotë se ai po shkruan një artikull dhe që do të shkruajë edhe të dytin e të tretin. Ndërsa shokët i porosiste të shkruanin një artikull për “Ballin”, duke e ilustruar me dokumente, si dhe për Fiqri Dinen, për të cilin u thotë se kemi shumë dokumente. Më poshtë Enveri shkruan: “Për të goditur Zogun, kjo do të vijë gradualisht, gjithashtu, edhe Bazin, me të cilin do të fjalosemi një herë, pastaj t’ia këndojmë dekoratat në gazetë…”. Është i njohur që ky takim me Abaz Kupin u bë në Shëngjergj të Tiranës, në shtëpinë e patriotit Ali Shtëpani, dhe Enveri e ka përshkruar bukur hezitimin dhe frikën e Bazit, që erdhi i shoqëruar nga një shpurë impresionuese, të armatosur deri në dhëmbë…


Nexhmija: Java e zezë e prillit 1939
Në librin e saj me kujtime, Nexhmije Hoxha tregon se si është pritur dhe komentuar martesa e Mbretit Zog në vitin 1938 dhe lindja e djalit Leka Zogu:
“…Një vit më parë ministri i Jashtëm i Italisë, njëkohësisht, dhëndër i Musolinit, Konti Çiano, vinte në Tiranë dhe vuloste me firmën e tij, si dëshmitar nderi, martesën e çiftit mbretëror, Ahmet Zogut me hungarezen Geraldina Appony, duke mbyllur, kështu, përpjekjet e dështuara të Musolinit për ta lidhur Ahmet Zogun me Italinë duke i dhënë për grua ndonjë nga vajzat e rretheve të aristokracisë a borgjezisë së lartë italiane. Më 30 shtator 1938 ishte nënshkruar marrëveshja famëkeqe e Munihut, mes Anglisë, Francës e Gjermanisë hitleriane, së cilës i lanë dorë të lirë të realizonte synimet e saj ekspansioniste në Europë e drejt Bashkimit Sovjetik. Komentatorët e emisioneve radiofonike të fuqive të mëdha perëndimore, sidomos BBC e Londrës, bënin fjalë për grumbullim të forcave ushtarake të Italisë në brigjet italiane të Adriatikut. Në janar të vitit 1939 regjimi i Zogut organizoi gjyqin e 73 komunistëve të arrestuar muaj më parë, kryesisht, anëtarë të Grupit Komunist të Shkodrës, që vepronte në Tiranë. Grupi kishte shtuar shumë punën për sqarimin e masave për çfarë po ndodhte në arenën ndërkombëtare dhe për rreziqet që kërcënonin Shqipërinë…
Më 4 prill u dha lajmi i lindjes së djalit të Zogut, Leka I. Autoritetet qeveritare i bënë thirrje popullit për një miting të madh para Bashkisë, për të festuar këtë ngjarje “të lumnueshme” për kombin tonë. Pjesëmarrja qe e jashtëzakonshme, por jo për të festuar lindjen e trashëgimtarit. Mitingu festiv “zyrtar” u shndërrua në një manifestim të madh popullor, sa qeveritarët nuk mundën të mbanin fjalimet e tyre, sepse nuk dëgjoheshin fare nga thirrjet e fuqishme të njerëzve: “Duam armë!”, “Duam armë!”. Kurse qeveritarët e Zogut vazhdonin të përgënjeshtronin lajmet për agresion nga Italia fashiste…