ALBDREAMS SUPLEMENT: Viti 1944, si u dha urdhëri për luftë në Jugosllavi

Gjin Marku, Komandant i Divizionit VI-S.
Lufta në Jugosllavi

Formimi dhe përbërja e Divizionit VI Sulmues
Në fundin e vitit 1944, në Shkodër u formua Divizioni VI-S, në përbërje të të cilit ishin katër brigada, përkatësisht: Brigada VI-S, Brigada VII-S, Brigada VIII-S dhe Brigada XXII-S. Komandant i këtij Divizioni ishte Gjin Marku, i cili, duke qenë në krye, komandoi veprimet luftarake të tij edhe jashtme kufirit për çlirimin e Jugosllavisë, gjatë dhjetorit 1944 deri në verë të vitit 1945.

Krahu i veprimeve luftarake ishte nga Shkodra në Mal të Zi dhe deri në Vishegrad.

Lufta për çlirimin e Lezhës dhe të Shkodrës, kërkonte doemos që mes formacioneve partizane të bëhej kombinimi dhe koordinimi i veprimeve luftarake. Në këto kondita lufte u formua Divizioni VI-S. Caktimi i Gjin Markut si Komandant i Divizionit bazohej në sukseset e mëdha që kishte Brigada VII-S, në veprimet operacionale luftarake që në Berat, Myzeqe, Mirditë, Lezhë dhe Shkodër, komandant i së cilës qe Gjin Marku. Këtë Divizion e përbënin:

Brigada VI-S, në përbërje të së cilës kishte partizanë nga Kurveleshi, Gjirokastra, Tepelena, Përmeti, Himara, Çamëria, Vlora, Elbasani, Saranda, Delvina, Shkodra, Puka, Tropoja e krahina të tjera. Në përbërje të kësaj brigade bënin pjesë 5 batalione: “Asim Zeneli”, “Baba Abaz”, “Naim Frashëri”, “Abaz Shehu” dhe “Zaho Koka”. Shumica e partizanëve ishin të sprovuar në luftë dhe në kuadër të kësaj brigade kishin marrë pjesë në çlirimin e shumë krahinave dhe të disa qyteteve. Komandant i kësaj brigade ishte Major Jaho Gjoliku dhe komisar Major Xhule Ciraku.

Brigada VII-S, me partizanë nga Skrapari, Berati, Përmeti, Korça, Fieri, Lushnja, Mirdita, Lezha, Shkodra etj., ishte brigadë e vjetër dhe e kalitur në luftë. Kjo brigadë çliroi Beratin, Fierin, Lushnjën, Mirditën, Lezhën dhe qe forcë e rëndësishme në çlirimin e Shkodrës. Partizanët e saj kishin luftuar kudo heroikisht dhe i kishin bërë ballë me sukses operacioneve të mëdha armike. Në të qenë inkuadruar, siç ne e kemi përmendur edhe më parë, çetat e batalionet e para partizane të Qarkut të Beratit e të rretheve të tjera me stazh të gjatë lufte. Kjo brigadë deri në formimin e Divizionit ka pasur komandant të saj Kolonel Gjin Markun, më pas u caktua Major Musa Daci, ndërsa komisar Major Qazim Kapisyzi.

Brigada VIII-S, një brigadë me luftëtarë trima dhe të kalitur në vështirësitë e luftës. E veçanta e kësaj brigade ishte se partizanët e saj kishin përballuar 18 ditët e netët e luftës për çlirimin e Tiranës. Në përbërje të saj kjo brigadë kishte katër batalione. Komandant i kësaj brigade qe caktuar Major Feti Smokthina dhe komisar Major Rasim Bazo.
Brigada XXII-S, bartte e përcillte frymën luftarake të Çetës së Pezës, pasi kishte në gjirin e saj gjithë luftëtarët e vjetër të Pezës, me një përvojë të rrallë lufte. Në të ishin të inkuadruar 4 batalione: Batalioni “Maliq Muça”, Batalioni “Erzeni”, Batalioni “Kajo Karafili” dhe Batalioni i Shijakut. Për komandant kjo brigadë ka pasur Major Sali Verdhan e komisar Major Nimet Ymerin.

Sipas të dhënave që sjell veterani i Brigadës VI, publicisti Resul Bedo, ky divizion pati në momentet e kalimit në Jugosllavi gjithsej: “18 batalione, 6 050 partizanë, me 429 mitraloza të lehtë, 100 mitraloza të rëndë, 40 murtaja, 16 murtaja 81 mm, 22 armë kundërtanke, 8 topa etj.
Më vonë, në radhët e Divizionit VI Sulmues u shtuan me qindra e mijëra shqiptarë të Malit të Zi, të Kosovës, të Sanxhakut etj. Pak më vonë mbi bazën e 6 baterive të artilerisë dhe mortajave u formua Brigada e artilerisë së Divizionit që përbëhej prej 3 grupe artilerie dhe 36 gryka zjarri.

Nga muaji prill 1945 deri në dhjetor të atij viti, me Divizionin VI Sulmues u inkuadrua dhe Brigada III Sulmuese, njëra nga brigadat e para të Ushtrisë sonë Nacionalçlirimtare, brigadë me një përvojë dhe rrugë luftarake të gjatë”.
Ky Divizion pati për Komandant gjatë gjithë fushatës luftarake në Malin e Zi, në Bosnjë e Kosovë, Kolonel Gjin Markun. Në këtë kohë ky antifashist me famë ishte vetëm 26 vjeç. Komisar i Divizionit u caktua Kolonel Njazi Islami (një kohë dhe Myzafer Spaho).

Divizioni VI zhvillon beteja të përgjakshme duke e ndjekur bishën naziste deri në Bosnjën Jugore, gjithmonë nën komandën e Gjin Markut.

Duke u bazuar te ky dokument me vlerë të jashtëzakonshme, është e lehtë të konkludohet se betejat e zhvilluara me gjermanët për çlirimin e Tuzit, Podgoricës, Sanxhakut e Vishegradit, si dhe të Mitrovicës, Vuçiternit etj., kanë qenë betejat më të përgjakshme por dhe triumfale të forcave partizane të Divizionit VI Sulmues.
Po pse luftuam në viset e Jugosllavisë?

Që kur Divizioni ynë kapërceu kufirin dhe filloi luftimet e ditëve të para në Mal të Zi (fillimi i dhjetorit 1944), u bë pyetja: “Përse e kapërceu kufirin ushtria jonë?”. Këtë përgjigje e jepte në atë kohë gazeta “Jehona e Shkodrës” ku shpjegon se “Në këtë luftë të pashembullt në historinë e njerëzimit popujt janë vëllazëruar, kanë vuajtur dhe janë shtypur të gjithë po prej të njëjtit armik... Prandaj na të vendosur gjer në fund dhe besnikë të rrugës që kemi marrë, kapërcyem kufijtë shtetërorë për të ndjekur këmba-këmbës Korparmatën XXI gjermane, që është praparoja e ushtrisë hitleriane.

Mburremi kur me fitoret e reja komunikatat e Shtabit tonë të Përgjithshëm dhe të Aleatëve përmendin brigadat tona heroike. Me fitoret e reja po çimentojmë dhe garantojmë përjetësinë e pavarësisë sonë kombëtare, që jo vetëm do të ishte në rrezik, por nuk do të kishim as edhe të drejtë ta çelim gojën po të mos kishim ndjekur këtë rrugë çlirimtare që sot me kaq besnikëri dhe patriotizëm vazhdojmë ta ndjekim gjer në fund, gjer në shkatërrimin e plotë të armikut të njerëzimit, gjer në vendosjen e paqes, në tryezën e së cilës me plot të drejtë do të marrim pjesë”.

Për muajin dhjetor 1944 deri në mars 1945, ka pasur shumë beteja, deri në luftime trup me trup mes partizanëve të Divizionit VI dhe forcave naziste gjermane. Ditari që përmendëm është dokument që e vërteton më së miri këtë epope të vërtetë lufte të Divizionit VI Sulmues të komanduar nga Gjin Marku. Ka shumë detaje që tregojnë ndjenjën vëllazërore mes popujve sllavë dhe partizanëve legjendarë shqiptarë të këtij Divizioni që konsideroheshin si shpëtimtarë dhe që shiheshin me një respekt e mirënjohje të thellë prej këtyre popujve. Ne nuk e kemi në objekt paraqitjen e gjithë kësaj historie të madhe të luftës sonë, por shumë pak ngjarje e momente të tjera.

Në Hot dhe Grudë e Deçiç
“Kolonel Gjin Marku, Komandant i Divizionit, me shkresën nr. 45, njofton Brigadën VI Sulmuese: “Në bazë të urdhrit telegrafik të Shtabit të Përgjithshëm urdhërohet që Brigada VI të kalojë kufirin shqiptaro-jugosllav, në afërsi të Kuçit dhe të arrijë sa më parë në Deçiç afër Tuzit”.
Atë ditë, ... Brigada me ndeshje e përpjekje me praparojat e pushtuesve mori kontakt me malësorët e këtyre anëve. Bëhen takime të përzemërta e këmbehen fjalë... Në takimin e parë, fill pas Komandantit të Brigadës e mori fjalën dhe një malësor: “I qëndruem shpatës së turkut si na e kërkosh tjetër, o komandant. Me shtatë krajla e kanë ndezë luftën këto male, çdo oxhak e prag është la me lot e xhamë. Në krah na keni, në një llogore me brigadën partizane! Po a ban me ju pyet: Si do të jetë e nesërmja?

Ditët pa dritë ardhmërije na kan munduar o komandant...”. “Ka, - pohoi plot besim komandant Jaho Gjoliku dhe shpjegoi, - është lufta jonë e shtrirë në një front të gjerë nga buza e detit Adriatik e deri në Kosovë. Është lufta e të gjithë popujve ku jemi rreshtuar në llogore të përbashkët edhe ne shqiptarët. S’ka për të ndenjur Evropa përherë e përgjumur që të hedhin valle egërsirat në shpinë të popujve. E nesërmja e Evropës është e njerëzve dhe jo e bishave...”.

Pas disa betejave në Tuz, Deçiç dhe sidomos në Podgoricë, Divizioni VI, më 19 dhjetor 1944, në bashkëpunim dhe me forcat jugosllave çliroi Podgoricën. Për këto luftime jepen disa njoftime nga disa radio të botës; Radio Moska njofton se “...tentativat e gjermanëve për të hapur rrugën nga Sanxhaku, me qëllim që t’i vijnë në ndihmë grupit të rrethuar në Podgoricë kanë dështuar dhe gjermanët kanë pësuar humbje të përgjakshme”.
Më 19 dhjetor nyja kryesore ku ishin përqendruar forcat gjermane, Podgorica, u çlirua. Në luftimet për çlirimin e Podgoricës, nga data 17 dhjetor deri më 19 dhjetor, humbjet nga të dy palët janë:

Humbjet e armikut:
- Të vrarë – 250 ushtarë e oficerë.
- Të plagosur rreth 300.
Humbjet tona:
- Të vrarë – 30.
- Të plagosur – 50 veta.
Ndërsa për luftën e rreptë në Kolashin (në ditën e fundit të vitit 1944), Radio Londra njoftoi: “Në Mal të Zi, divizioni shqiptar, mbas luftimesh të ashpra, çliroi Matoshevon dhe Kolashinin, duke arritur në portat e Majkovacit”.

... Në përfundim të luftimeve për çlirimin e Malit të Zi, nga divizioni ynë ranë në luftime 116 luftëtarë, 223 u plagosën. Disa nga të plagosurit vdiqën më vonë nga plagët e rënda që kishin marrë në luftime ... Gjatë varrimit të disa dëshmorëve partizanë e mori fjalën një malazez nga krahina e Kuçit dhe tha: “Ju shkelët mbi çdo gjë të keqe që veçonte e ndante popujt tanë, bëtë atë që dukej se s’do të bëhej kurrë... Gjaku që lagu këtë tokë s’ka për t’u bërë kurrë ujë. Përherë do t’i kujtojmë. Përherë do të themi: Shqiptarët erdhën në trojet tona dhe u vranë për ne, dhe sa herë do t’i hedhim sytë te ky vend do të themi: Këta janë varret e shqiptarëve që erdhën në ditë rreziku dhe na ndihmuan ne malazezëve”.

Në Bosnjë: drejt Vishegradit, drejt Sarajevës (janar-mars 1945)
Natën e Vitit të Ri Komandanti Gjin Marku shpërndan thirrjen nr. 2 të Komandës së Divizionit, në të cilën thuhet: “Partizanëve dhe partizaneve drejtues ushtarakë e politikë të Divizionit VI-S. Shpresat e fitores së fashizmit perënduan. Armatat e Ushtrisë së Kuqe dhe Ushtritë Aleate po e mbyllin vitin 1944 me suksese të shkëlqyera. E gjithë bota po godet me ashpërsi bishën naziste, po e varros ... dhe bashkë me popujt e tjerë që luftojnë fashizmin, figuron edhe emri i Ushtrisë sonë heroike...

Shokë e shoqe! Breshëritë e plumbave dhe të granatave që ju hodhët në këto gërxhe e lugina gjakosën edhe më tej hitlerianët. Tani e gjithë toka e Malit të Zi u çlirua. Një muaj, ditë e natë vazhduan luftimet, por ju si gjithnjë i bëtë ballë armikut dhe dimrit të fortë. Plotësimi i detyrave të caktuara, sukseset që u arritën gjatë këtij viti ju nxjerrin ju kryelartë në historinë e popullit tonë.
Partizanë e partizane!

Viti 1945 do të jetë viti që do të rrëzojë nga themelet gërmadhën naziste.
Detyra jonë është: Të ndjekim nazistët këmba-këmbës, t’i godasim kolonat armike kudo, ditë e natë, deri në shpartallimin e plotë të tyre. Urojmë partizanët e partizanet e Divizionit që Viti i Ri 1945 të jetë viti i fitores ... Lavdi dëshmorëve!”.
Ditën e parë të Vitit të Ri 1945 fillon marshimi.

Lufta për çlirimin e Vishegradit
Në fakt, që më 12 janar në qytetin e Plevljes, kur Komandanti i Divizionit VI Gjin Marku mblodhi shtabet e brigadave për të sqaruar situatën dhe për të dhënë urdhrin për vazhdimin e mësymjes së armikut deri në Vishegrad, pati filluar beteja për çlirimin e Vishegradit. Betejat rreth qytetit, veçanërisht ato në qytetin Rudo dhe ato të luginës së lumit Lim e Drino, kanë qenë vendimtare për të krijuar kushtet për sulmin mbi Vishegrad. Dita e 14 shkurtit është dita e çlirimit të Vishegradit. Ja çfarë thotë ditari luftarak i Divizionit VI: “... Lufta në qytet zhvillohet nga Brigada VIII-S nëpër dritaret e shtëpive, në skutat e bunkerëve, nga dhoma në dhomë, nga shtëpia në shtëpi dhe nga rrugica në rrugicë. Brigada e kishte eksperiencën e luftimeve në qytet në çlirimin e Tiranës. Ky ishte shkaku që Komandanti i Divizionit, Kolonel Gjin Marku, ia besoi sulmin në qytet kësaj brigade. Në të njëjtën kohë lëviz nga Dobruni në drejtim të qytetit, Brigada XXII-S.

Brigada VI-S kryen veprime mbi hekurudhën që lidh Vishegradin me Sarajevën. Po kështu Brigada VII. Me këto veprime i hiqet mundësia armikut të sjellë forca për të goditur tanët në shpinë. Ishte një veprim i përbashkët i të gjitha forcave të Divizionit VI-S, me një synim të vetëm, çlirimin e qytetit.
Në pasditen e 14 shkurtit qyteti i Vishegradit u çlirua”.

Çlirimi i Vishegradit dhe i rrethinave u arrit me nape varg luftimesh deri trup më trup me ushtrinë hitleriane, bashkëpunëtorë të së cilës qenë dhe çetnikët. Këto luftime që përshkruhen në mënyrë të detajuar në ditarin luftarak të Divizionit VI Sulmues, zgjatën 31 ditë.

Bilanci dhe rëndësia e luftimeve
Në luftimet për çlirimin e qytetit Vishegrad u vranë 119 partizanë e partizane dhe mbi 200 të tjerë morën plagë të rënda, shumë prej të cilëve vdiqën nëpër spitale nga plagët.
Paralel me veprimet luftarake të Divizionit VI ka vepruar dhe Divizioni V Sulmues, i komanduar nga Rahman Perllaku, divizion i cili veproi deri në Sanxhak.
Natyrisht peshën kryesore në luftën për çlirimin e tokave në Jugosllavi e mbajti Divizioni VI Sulmues. “Në luftimet e Divizionit V dhe VI Sulmues në Sanxhak, në Mal të Zi dhe në Bosnjë humbën jetën 600 partizanë e partizane dhe mbi 1 000 të tjerë u plagosën.

Armikut iu shkaktuan dëme të mëdha: 6 000 të vrarë, afro dyfish të plagosur, 615 ushtarë u kapën robër. U zunë 96 topa, 17 tanke e autoblinda, 101 mitraloza, 86 makina me municion e mijëra pushkë e revolverë...
Divizioni VI-S i plotësoi me nder detyrat ... për çlirimin e Malit të Zi dhe të Bosnjës.

Në mbarim të luftimeve për çlirimin e qytetit Vishegrad me rrethinat, Komandanti i Divizionit, Kolonel Gjin Marku, i njofton Shtabit të Përgjithshëm në Tiranë: “... Krahinat Burzo, Rudo, Dobrun e Vishegrad janë çliruar nga thonjtë e nazistëve e të çetnikëve, nga forcat e Divizionit VI Sulmues”.

Kjo luftë e Divizionit VI Sulmues, të komanduar nga Komandanti Gjin Marku kishte një rëndësi të veçantë për shtetin shqiptar të pas Luftës së Dytë Botërore në disa drejtime:
Së pari. Shqipëria u rreshtua në Koalicionin Antifashist, më i madhi koalicion i njohur në historinë botërore. Ky koalicion i madh projektoi regjimin politik në botë. Shqipëria garantoi me luftën e saj antifashiste integritetin e saj territorial dhe Shteti Shqiptar pati një nivel më të lartë në statusin ndërkombëtar duke u bërë që në fillim anëtar i OKB me të drejta të plota, kur fuqi botërore si Kina etj., e fituan shumë më vonë këtë status.

Së dyti. Kjo luftë çlirimtare krijoi kondita shumë të mira për vëllazërimin e popujve në ish-Jugosllavi, si një sfidë për të ardhmen paqësore të tyre. Këtë miqësi do ta prishte fryma komuniste që për fat të keq këta popuj u pushtuan prej saj, bashkë me popuj të tjerë të Lindjes.

Jo në Sarajevë, por kthim për në Kosovë
Kur gjithçka ishte gati për të sulmuar drejt Sarajevës, në ditët e fundit të shkurtit, vjen urdhri që Divizioni VI-S do të ndërrojë planin dhe do të nisë marshimin luftarak nga Vishegradi nëpër Sanxhak për në Kosovë. “Në godinën ku qëndronte Shtabi i Divizionit, në qytetin Rudo, në orën e takimit, në mëngjes radisti mori fonogram nga Tirana. Kërkohet: Divizioni VI të ndërpresë luftimet në Bosnjë dhe të përqendrohet në Kosovë (në zonën Mitrovicë-Vuçitern-Podujevë).

Ky urdhër përmbysi çdo përgatitje të Divizionit për të marrë pjesë në luftimet për çlirimin e Sarajevës. Disa ditë më vonë, Komandanti i Divizionit Kolonel Gjin Marku u paraqiti shtabeve të brigadave itinerarin dhe grafikun e marshimit. U qartësua se Divizioni për të arritur në Kosovë do të marshonte nëpër malet e Sanxhakut. Zona ku do të kryhej marshimi është e varfër, e djegur dhe e shkrumbuar nga lufta. Terreni, përgjithësisht i thyer dhe i mbuluar me borë ... Komandanti Gjin Marku sqaroi se mungesa e ushqimit në marshim do të ishte e pranishme.

Strehimi natën do të ishte i vështirë se gjithkund vendi ishte i shkrumbuar nga flakët e luftës. Krahina ku kryhej marshimi e prekur nga tifoja.
Ky ishte rreziku më i madh që na kërkohet të bëjmë kujdes, - tha Komandanti i Divizionit. Lajmi që do të shkonim në Kosovë u mirëprit. Kosova! Një ëndërr e përjetshme për çdo shqiptar”.
Ky marshim në kondita tepër të vështira nisi më 4 mars 1945 dhe zgjati deri më 12 mars, kur formacionet luftarake të Divizionit parakalojnë në Mitrovicë etj

Gjin Marku, i sëmurë rëndë..si e lanë të vdiste në burg

Në Kosovë, mes vëllezërve të një gjaku
Që në fillim partizanët e Divizionit VI Sulmues u pritën nga populli i Kosovës jo vetëm si çlirimtarë por edhe si vëllezër të një gjaku. Që në ditët e para shumë kosovarë, vullnetarisht u bënë pjesëtarë në

formacionet luftarake të këtij Divizioni. Dëshira dhe gatishmëria e kosovarëve për të marrë pjesë vullnetarisht në formacionet luftarake të Divizionit përcaktoi dhe një pjesëmarrje relativisht të madhe. “Në ditët e qëndrimit ne Kosovë deri kur repartet e Divizionit VI u larguan (fundi i majit 1945), numri i partizanëve nga Kosova arrin në rreth 800 veta”.

“Të gjitha mizoritë serbe kanë vetëm një synim, t’i ndërrojnë Kosovës fytyrën etnike. Por kjo nuk është arritur sepse njësia kombëtare në popull rron mbi çdo gjë tjetër. Ajo që gjetëm këtu është mjegullnajë ... Kosova është nën një presion policor e ushtarak.
Erdhëm në Kosovë dhe shohim një Shqipëri të dytë, që ekziston jashtë kufijve shtetërorë të Shqipërisë ... Erdhëm në Kosovë dhe shohim dhe dëgjojmë prej vëllezërve tanë gjëmë dhe s’di ç’mund t’i thotë vëllai-vëllait në këto biseda. Në sipërfaqe është hedhur një vello. Gjarpri i shovinizmit serb ka lëshuar cipën verbuese e fjalët “vëllazërim” rrjedhin lumë dhe besohen nga ata që nuk i kanë jetuar në shpinën e tyre, kurse në thellësi ndjehet prushi i zjarrit, urrejtja e thellë... Pra, kemi dy pamje: në sipërfaqe lëshojnë fjalët vëllazërim, në thellësi rrjedh gjak, oshtin gjëma. Ndjehet ndarja”.

Divizionit VI iu desh të ballafaqohej edhe me veprime luftarake e diversioniste të çetnikëve. Natyrisht fuqia ushtarake e Divizionit ishte e mjaftueshme për t’i goditur këto banda në çdo moment e në çdo rrethanë. Problemi kryesor kishte të bënte me faktin se Marrëveshja e Bujanit e janarit 1944 mbi të drejtën e vetëvendosjes së shqiptarëve në Kosovë, po merrte një rrugë tjetër. Po pse? A kishte dijeni Enveri për këtë situatë? A kishin mundësi shqiptarët me prezencën e tyre dhe me luftën që kishin bërë në çlirimin e Jugosllavisë të bënin diçka më shumë për Kosovën? Si ka mundësi që Enverit i kujtohet shumë vonë që Tito e kishte shkelur premtimin dhe nuk kemi veprime në kohën e duhur? Komandanti i Divizionit, Kolonel Gjin Marku a duhet të ketë dyshuar për një komplot të mundshëm që bënë udhëheqësit komunistë të të dy vendeve në dëm të pavarësisë së Kosovës?

Edhe mundet. Gjini e dinte mirë se Enveri e kishte uzurpuar PKSh dhe ishte bërë udhëheqësi i Shqipërisë në sajë të PKJ nëpërmjet emisarëve të saj. Po ç’mund të mendonte Gjin Marku për të bërë në Kosovë? Pse Gjin Marku u transferua nga Kosova para se të vinte Divizioni VI në Shqipëri (20 prill 1945)? Pse ne nuk e kemi ditur sa duhet luftën legjendare të Divizionit VI Sulmues në çlirimin e Malit të Zi, Bosnjës etj? A mos vallë duke mësuar këtë luftë dhe fuqinë partizane, ne do të na lindte dyshimi se patëm mundësi ta çlirojmë, por dhe ta mbrojmë lirinë e Kosovës nga brigadat partizane jugosllave dhe çetnikët gjakatarë? Ne s’mund t’u japim një përgjigje të saktë këtyre pyetjeve, por një gjë është e sigurt nga kjo histori: PKSh dhe shteti shqiptar kanë pasur shumë më tepër mundësi për të bërë për Kosovën dhe bashkëkombësit tanë atje dhe në Maqedoni e Mal të Zi.

Aktivitete politike e kulturore
Përveçse veprimtarive me karakter luftarak, brigadat e Divizionit VI e gjallëruan së tepërmi jetën artistike, kulturore e sportive të Kosovës, veçanërisht në Mitrovicë, Vuçitern dhe Podujevë. Bëheshin dhe konferenca të shumta ku flitej për heroizmin partizan, politikën, të ardhmen etj. Koncertet, teatrot dhe ndeshjet e garat sportive u bënë të zakonshme në Mitrovicë, Vuçitern e Podujevë, ç’ka ndikoi ndjeshëm në jetën e atyre qyteteve, por dhe në të gjithë jetën kulturore në Kosovë. Kjo forcoi dukshëm dashurinë mes vëllezërve, por dhe shpresën se një ditë vëllezërit e ndarë për së gjalli do të bëheshin prapë bashkë. Një ngjarje me rëndësi e kësaj natyre ka qenë një miting përkujtimor për vdekjen e Ruzveltit – Presidentit të ShBA.

Por më madhështori ka qenë takimi i gjithë partizanëve të Divizionit VI si dhe qytetarëve e fshatarëve të Vuçiternit e të zonave përreth, më 3 prill 1945 në Vuçitern. Ajo ditë ishte si një ditë e një festivali folklorik të të gjithë trevave shqiptare, duke filluar nga Gjirokastra, Përmeti, Skrapari, Tirana e Peza, Mirdita e Shkodra, Kosova etj. Më pastaj, para gjithë partizanëve e popullit del në tribunë Komandanti i Divizionit Gjin Marku e pas tij Komisari Njazi Islami. Në ditar, ndër të tjera thuhet: “... Flasin pjesëmarrës nga të gjitha brigadat, përsëri dëgjohen thirrje: Kërkojmë njohjen e qeverisë shqiptare nga Aleatët. Përsëri thirrje e përbashkët: Shqipëria San Francisko! Shqipëria San Francisko! ... E mori fjalën Kolonel Gjin Marku që mbajti një fjalim të zjarrtë, që u shoqërua me duartrokitje e thirrje. Pastaj Komandanti Kolonel Gjin Marku lexoi një telegram.

Në këtë telegram dallohet qartë fryma politike, vizioni politik si dhe niveli dhe aftësia e rrallë që kishte Gjin Marku. Jo vetëm në këtë telegram, por dhe në dokumente të tjera rezulton se Gjin Marku kishte një kulturë dhe njohje edhe në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare. Mbi të gjitha Gjin Marku ishte mbrojtësi pa asnjë lloj kompromisi i interesave të Shqipërisë, shqiptarëve në tërësi, mbrojtës fanatik i kauzës së luftëtarëve që u vranë për liri. Gjin Marku ishte një shqiptar i madh.
Më 20 prill të vitit 1945, Gjin Marku transferohet për në Tiranë. Ndërkohë Divizioni qëndroi edhe disa kohë në Kosovë, për të lëvizur më vonë nëpër Maqedoni.

Pas çlirimit
Detyrat dhe karriera e pasluftës e Gjin Markut është
gjithnjë në rënie
Pas çlirimit, Gjinit i dhanë disa dekorata e grada, por duke u trajtuar më pak se disa të tjerë që për nga kontributi i tyre në luftë ishin shumë larg Gjin Markut. Kuvendi Popullor, në vitet e para të pasçlirimit e pati dekoruar me Urdhrin “Medalja e Kujtimit”, me Urdhrin tjetër “Medalja e Çlirimit” etj., por asnjëherë me Medaljen “Hero i Popullit” që e patën përfituar disa drejtues të Luftës Nacionalçlirimtare. Deri në vitin 1948 Gjini kishte vazhduar Akademinë Superiore “Voroshollov” në Moskë dhe njëkohësisht ishte Atasheu Ushtarak pranë Ambasadës sonë në Bashkimin Sovjetik. Me debatet që bëri Gjini në Kongresin e parë të PKSh me Enverin, nuk u lejua të vazhdonte më në Moskë.

Në vitin 1949 qenë dhënë gradat, ku me Gradën e Gjeneralit u graduan disa, ndër ta dhe Gjini.
Pas Kongresit I të PKSh (që në këtë kongres mori emrin Partia e Punës e Shqipërisë, PPSh), u dhanë postet kryesore të pushtetit komunist. Caktimi i Gjin Markut në detyrën e Komandantit të Artilerisë në vitin 1948 dhe në vitet 1951-1953 Komandant i Shkollës së Bashkuar e shprehte qartë tendencën për ta spostuar gradualisht ish-udhëheqësin dhe ish-komandantin e famshëm të luftës.

Më tej koha na ndihmon ta shohim më qartë këtë tendencë. Në vitin 1953-1955, Gjin Marku emërohet Komandant Korpusi në Elbasan.
Në vitin 1955, kthehet nga Elbasani në Tiranë për t’u emëruar në detyrën e Komandantit të Komandës Lokale Kundër Ajrore (KLKA), detyrë të cilën Gjini e mban deri në vitin 1961. Në fillim kjo komandë qe në vartësinë e Ministrisë së Brendshme dhe vazhdoi edhe dy muaj të tjerë kur shkoi këtu Gjini. Në këtë kohë Gjini për shkak të kësaj detyre qe edhe zëvendësministër. Më vonë kjo komandë u bë pjesë e Ministrisë së Mbrojtjes. Gjini gjatë kësaj periudhe e kishte zyrën jashtë godinës së Ministrisë diku pranë ish-Hotel “Internacional”, një zyrë shumë e thjeshtë dhe pa ndonjë rëndësi të madhe.

Në korrik të vitit 1961, Gjin Marku shkarkohet edhe nga kjo detyrë për t’u emëruar Drejtor i Fermës së Llakatundit, në rrethin e Vlorës, deri në prill të vitit 1963. Problemi më i madh që ka pasur Enveri për Gjin Markun ka qenë gjithmonë fakti se ishte shumë e vështirë të formulonte një akuzë për të. Gjini ishte kaq i njohur si patriot dhe komunist njëkohësisht ç’ka përbënte një problem për ta dënuar atë. Megjithatë u krijuan struktura nga ish-Sigurimi i Shtetit, jo vetëm për ta survejuar hap pas hapi atë por dhe për ta denigruar nëpërmjet shpifjeve, inskenimeve e kombinacioneve të pafundme, duke u futur deri në jetën e tij familjare. Dënimi i Gjinit dukej se ishte detyrë që duhej kryer me çdo kusht dhe kështu ndodhi.

Burgosja e Gjin Markut
Në këtë situatë të vështirë, në prill të vitit 1963, Gjin Markun e internojnë në Zvërnec të Vlorës, internim që zgjati deri në vitin 1967. Në këtë kohë, bashkëshorten Natali Markun bashkë me të katër fëmijët e ndajnë nga Gjini, duke i internuar në kënetën e Hoxharës, në Fier. Kështu internimi i Zvërnecit nuk qe një internim, por një burg i vërtetë. Këtu Gjini u takua ndër të tjerë dhe me disa shokë të luftës që vuanin dhe ata të njëjtën gjë, si: Kasem Trebeshinën, Pëllumb Dishnicën, qëndrimin e të cilit Gjini e pati vlerësuar si shumë dinjitoz, Maqo Çomon, Xhavit Qesjen etj.

Vetëm pas katër vjet përpjekje të Sigurimit të Shtetit, arriti të montohej një akuzë për Gjin Markun, ajo e “Agjitacion-Propagandës” kundër Partisë e Pushtetit Popullor, duke e dënuar me 10 vjet burg.
Vuajtjen e dënimit Gjini do ta bënte:
- Gusht-nëntor 1967 – Hetuesi, Tiranë.
- 1967-1970 në Burgun e Tiranës.

Pastaj u caktua për të vuajtur dënimin në burgun e sigurisë së lartë në Burrel, me përjashtim të një periudhe të shkurtër kur u bë rikonstruksioni i këtij burgu (u ndanë dhomat në dhoma më të vogla). Këtë kohë ai e vuajti dënimin në Tepelenë (1970-1972). Sipas përllogaritjeve i binte që Gjini të rifitonte lirinë më 21 gusht 1977. “Gjatë kohës që ishte babi në burg ne këmbenim letra, i shkonim kaq sa ishte e mundur për ta parë te burgu, por më 21 gusht nisemi për Burrel, këtë radhë për t’u bashkuar me të dhe pastaj për t’u kthyer në familjen tonë. Kur u paraqitëm me vëllanë tim Aleksandër tek oficeri i shërbimit të burgut, na tha se Gjini nuk ndodhet dhe se e kishin dërguar te dhomat e burgut në Degën e brendshme.

Aty vajtëm dhe kur i pyetëm atje na thanë se Gjini ishte ridënuar sepse kishte sharë, sipas tyre, Enverin. Masa e dënimit edhe këtë radhë do të ishte 10 vjet heqje lirie”.
Kështu Gjin Marku u dënua për herë të tretë nga diktatura enveriste. Në vitin 1986, Gjini vuan nga një sëmundje e pashërueshme. Kishte edhe një vit sipas llogarisë për të vuajtur në burg. Në raportin mjekësor qe përcaktuar qartë se sëmundja e tij qe e pashërueshme. Mbi këtë bazë familja e Gjinit bëri një kërkesë-lutje, për ta nxjerrë para kohe nga burgu me qëllim që të paktën të vdiste në shtëpi. Kjo kërkesë nuk mori përgjigje pozitive. Pasi sëmundja e rëndoi shumë Gjinin, në maj 1986 e dërguan në spitalin e burgut në Tiranë, ku ndërron jetë më 6 gusht 1986. Ndoshta ky qe i vetmi shpëtim për Gjin Markun!?

Fëmijët
Në vitin 1945 u bë njohja dhe Gjini bën fejesën me Natalinë. Në vitin 1947 u bë martesa dhe zoti i fali këtij çifti të mrekullueshëm katër fëmijë, dy vajza e dy djem, përkatësisht: Svetllanën më 31 tetor 1948, Aleksandrin më 1950, pastaj vjen Rita më 1952 dhe i fundi lindi Kastrioti në vitin 1954.

Që në vitin 1963, kur Gjini internohet në Zvërnec, bashkëshortja Natali dhe të katër fëmijët internohen në Fier, në Hoxharë, duke i ndarë për së gjalli nga babai i tyre. Fillojnë dhe ata një kalvar vuajtjesh që s’ka fund. Natyrisht që në fillim ata vuajnë, ndonëse arsyet e persekutimit i mësojnë më vonë, kur rriten. Dhimbje, mall për babanë e tyre, diskriminimi në shoqëri, përndjekja sistematike nga Sigurimi i Shtetit, varfëria ekonomike, humbja e së drejtës për t’u arsimuar etj., janë disa nga komponentët e kësaj dhimbjeje tragjike. Jo vetëm kaq, por njëri prej djemve, Aleksandri bëri dhe ai 5 vjet burg politik, vetëm se kishte babanë e tij “armik”. Pas vitit 1990 Aleksandri figuron i humbur dhe akoma s’dihet saktësisht fati i tij.

ALBDREAMS SUPLEMENT

Sunday, February 2, 2014

Viti 1944, si u dha urdhëri për luftë në Jugosllavi

No comments:

Popular Posts