Roland Gjoza
Ai ishte një i ikur prej kësaj bote që s'e kuptoi. Kështu i dukej dhe përditë ndahej prej njerëzve. Ai bënte inversin e rinisë së tij të zjarrtë, ato fije që kishte lidhur me talentin dhe shpirtin e tij të jashtëzakonshëm, me shumë miq artistë e njerëz të thjeshtë, gjahtarë, ëndërrimtarë djerraditës, letrarë të panjohur, serenatistë, fotografë të shpërfillur, dështakë, fundërrina të alkoolit, aventurierë, regjisorë të shquar, aktorë të mëdhenj, femra të bukura, i këputi një nga një, pa e ditur se në duart e kësaj aradhe larushitëse mbeten fijet e tij. Ai donte t'i harronte dhe ata gjithashtu, po kjo s'ndodhi. Ai mbeti miku i madh i zhgënjyer dhe i dëshpëruar. Prej harrimit. Ai nuk e donte harrimin. Po atë e harruan, se në skenë ndërruan aktorët, erdhën rishtarët diletantë, politikanët, që luajtën dhe vazhdojnë të luajnë Shekspirin, ndërsa aktoret u dëbuan në kafenenë më të afërt. Ata ende surbin kafenë duke ëndërruar dhe presin se pritja ju është kthyer në fiksion. Llazi Serbo priste në shtëpi. Ai kishte vetëdijen e aristokratit elegant, sqimatar e të përkorë, poterexhi. E shqetësonte dhe një rrudhë në kostumin e rolit, dhe një palë këpucë që e vrisnin, po edhe një dialog i keq. Ai u nxirrte punë regjisorëve. Pyetini, t'ju tregojnë episode dhe në fund pasi të qeshin bujshëm me rrëmujën që krijonte ky aktor egocentrik, nervoz e i paparashikueshëm, do të heshtnin të menduar, e do t'i japin të drejtë.
Tekat
Ai kërkonte 'qiqra në hell'. Ku t'ia gjenim tamam ato këpucët e Petro Nini Luarasit te filmi "Kush vdes në këmbë"? Ai i rrjedhur donte me domosdo ato. Ikte, e linte xhirimin përgjysmë dhe ne viheshim ta kërkonim, pastaj pasi e gjenim te shtëpia e Ferdinand Radit, mikut të tij, i merrnim anën me të njohur se atij nuk i mbushej mendja. "Më gjeni këpucët që të vij, përndryshe u ktheva në Korçë". Sikur të thoshte, u ktheva në Venecia. Dhe e bënte. "O Llazi, po si i do"? "Hapni albumet e fotografëve të Korçës, sidomos ato të Sotirit dhe shqyeni xelat, aty i keni këpucët, kërkojini dhe do t'i gjeni. Unë dua të luaj Petro Ninin në atë kohë, jo me '44-ën. Dhe kalin, jo ngordhësirë, se ju i bini shkurt, po si i zoti, me dinjitet..."
Kali ishte një mrekulli më vete dhe ai e bëri mik që në shikimin e parë. Ishte stërnip i Nakllonit, kalit të racës, dhuratë e Stalinit, që kushtonte dy-tre milionë dollarë. Sa pa kalin, me atë elegance marramendëse, u bë tjetër njeri, tejet i sjellshëm siç ishte kur i ecnin punët dhe kjo i çuditi ata që punonin me të, ngaqë e ndjenë sikur u shpërfillën njëfarësoj prej një kali. Llazi Serbo e nuhaste kallpin dhe binte menjëherë në dashuri kur zemra i trazohej prej ndonjë shpirti flori që lëshonte tingëllimë të hollë që prej së largu. Po, kështu ishte, ai donte shpirtin e vërtetë, jo falsin. Atij i jepej plotësisht dhe me kohë pësonte zhgënjim, se Llazi donte vëmendje dhe lodhje të madhe, aq sa të rraskapiste me manierat e tij prej artisti poterexhi.
Doruntina e Kadaresë
Me te gjithë u prish dhe me të gjithë mbeti mik. Edhe me mua që po shkruaj këto radhë. Sepse atij i hipi në kokë të bënte film. Po film, ama. Sa e donte atë shkëlqimin e uruar. E ndjente se e kishte diku në ajër si një parandjenjë joshëse dhe donte ta kapte. Për dreq në atë kohë isha shef i skenarit dhe ia rrëzuam Doruntinën e Kadaresë. Llazi Serbo të bëjë Doruntinën? Provoja një si panik, më ishin cënuar rëndshëm ca korniza që na bëjnë rëndom të vegjël. Nuk besoja kurrsesi që kjo kryevepër e Kadaresë të gjente përsosjen në kuadrin prej fillestari të Llazi Sërbos, madje e quajta një aventurë të një kokëkrisuri. Po ai s'hiqte dorë, e solli sërish skenarin që mbante firmën e tij si skenarist, si regjisor dhe interpretues të rolit kryesor, Stresit. Kësaj radhe, kishte shtuar dhe e emrin e Kadaresë si bashkëskenarist. Skenari ra për të dytën herë. Ju thashë, ai kishte magjinë e një aktori që kishte lënë gjurmë të forta dhe bënte menjëherë miq. Edhe Kadareja e kishte pranuar këtë kompromis, natyrisht për hir të simpatisë dhe këmbënguljes së tij të hatashme. E solli për të tretën herë me emrin e Viktor Gjikës si bashkëregjisor. Ishte i papërballueshëm dhe i pamposhtur në fiksionin e tij. Të gjithë e bënin nga dashamirësia dhe emri i mirë që kishte si aktor, po nuk i besonin fort. Mos harroni, ishte sprova e parë e tij në kinematografi dhe jo me një vepër dosido, po me Doruntinën e vështirë që as Kosta Gavras s'e kishte realizuar dot. Llazi ishte mahnitur jo vetëm me artin e madh të Kadarese, po veçmas me mesazhin e përjetshëm dhe aq pranë natyrës së tij; fjala e mbajtur. Prandaj kishte shumë miq, se ai e mbante fjalën, zhgënjehej dhe dëshpërohej pa masë se koha që kishte ardhur s'ishte për fjalën e mbajtur.
Humbja
Pastaj do të kalonin vite dhe ai do të humbiste pothuaj. Atje në Korçën e tij aristokratike, që e ngashënjente fund e majë. U mbyll në shtëpi. Punonte, e ndjente se përjashta në ajrin e kryeqytetit ishte ajo parandjenja që e nxiste për t'ia bërë trak me një vepër të madhe që sërish të ringjallej dhe të shpëtonte prej vetmisë. Por vitet kalonin dhe ai edhe me shumë u harrua. Pastaj na erdhi një ftesë prej tij, do të bënte një darkë të madhe në Korçë. Një mbrëmje e paharruar, po krejt e çuditshme sikur aty të merrte pjesë dhe Edgar Allan Poe. Llazi Sërbo, më i bukur se kurrë, kostum të prerë hijshëm, pa një cen, këpucë lustrina kërcitëse, jashtë dëborë Korçe. Brenda në lokal, qirinj si në nëntëqindën e mangallë të mëdhenj me prush. Ai vetë sikur dilte nga një qytetërim, ashtu na u duk, sa për të dhënë një kumt. Aq i mirë, fisnik, i dashur me të gjithë, sa pak i lodhur, fjalaman, po shumë i këndshëm. Asnjëherë nuk pamë një femër të mbështetur në krahun e tij, për një kohë, aq sa ta mbanim mend, sepse ai zhgënjehej shpejt dhe ishte i paparashikueshëm në marrëdhënie. Prej një fjale, vetëm prej një fjale me dy kuptime e humbje. Prandaj ai quhej prej miqve dhe i humburi. E kujtoja në rininë time aq elegant, një Trintinja joshës, me shumë mister në atë qëndrimin e tij të veçantë, veshur si dendi, aq sa e lejonte ajo kohë dhe gjimnazistët e thërrisnin gjithë pasion; Ej, kingo! E kisha parë me disa femra të bukura zgjedhur sipas shijes së tij, po për një kohë fare të shkurtër. Ai e kishte të shkruar të mbetej vetëm, në kërkim të një vepre të madhe që do t'i vinte vulën, po ndershmërisht ama, se këtë kërkonte me këmbëngulje e me arrati kapriçioze prej zhgënjimit, famën, që gjithsesi e meritonte. Kërkonte lavdinë njerëzisht, midis miqsh, pa shitur mend, po tepër kërkonjës deri në manierë. Donte njeriun e plotë dhe artistin e plotë. Prej kësaj brenge që e hëngri edhe rrojti gjer më sot se do kishte shkuar me kohë. Atij i ishte mbushur mendja se mund të bënte shumë e shumë më tepër dhe vuante prej hapësirave përherë e më të pakta. Ai priste ta kërkonin, i mbyllur brenda, priste si dikur, kur i luteshin dhe kërkesat ishin të pafundme, po kohët kishin ndryshuar. Teatri tejet i varfër, gati për mëshirë, në kohën e lëmoshës, filmi, pothuajse i rrallë, sepse s'i duhej më kujt, njerëzit i kujtonin artistët e mëdhenj vetëm kur vdisnin me një brerje ndërgjegjeje për harresën.
Darka
Pra, e lashë te ajo darka e ringjalljes se Llazi Serbos. Mizaskenë, foni, skenografi, regjisurë e hollë tejëertej, një mondanitet i përmbajtur përplot shije. Po, ai ishte regjisori, dhe në një darke si kjo, se s'kishte ku të tregohej tjetër. Dy hapa më larg teatri i mbyllur dhe pijetorët plot me djerranetësh. Foli shumë bukur për artin e madh dhe artistin dhe e mbylli me ndershmërinë qe e ka çmimin të lartë. Ai e kishte gjetur kësisoj qetësinë te ky vetëizolim larg artit banal. Ishte një darkë si e sajuar enkas për të treguar se ai dinte të bënte një film me stimë të madhe, me atë elegancë aristokratike që rëndom i mungonte estetikës së kuadrit, që për të, ishte një estetikë pa estetikë. E tepronte ca, po ndoshta kjo kishte të bënte më fort me enigmën e tij për të shkëlqyer me një film të madh. Ai, nëse do të vinte, në radhë të parë do të reformonte estetikën e kuadrit duke zgjedhur vepra mjeshtrish të prozës, këto m'i tha si në intimitet me shumë pathos dhe nervozizëm. Ai ngutej sikur nuk i kishte mbetur më kohë e mjaftueshme, i dukej sikur po e pengonin për shkak të zilisë. Vetmia e stërzgjatur e kishte nxitur për ta përshpejtuar misionin e tij, famën, me një vepër të madhe, jo një famë dosido, vetëm shqiptare, po të gjithëbotshme, ndoshta atëherë mund të dilte nga vetizolimi. Ishte si një sozi e atij asketit të malit të shenjtë, Athos, që veçohet në guvën e vet shkëmbore dhe në kohën e gjatë të një sakrifice të skajshme pret t'i shfaqet shenjti e t'i bëjë dritë duke i thënë se është i shenjuari i bekuar që do të shpallet! Ndoshta e kishte parë vërtet në një nga netët e tij vetmitare dhe kjo darkë ishte lajmi i mirë, një shenje për shtegtimin, daljen në shkretëtirë. Ai po nisej, po me pare kishte punë me miqtë. Prandaj kishte aq gjëra të çuditshme ajo natë dhe aq shumë mistike. Gjithashtu s'kishte gëzim më të madh e përdëllyes se sa ky takim i papritur me të humburin. Ai ishte mire, veshur si për një ceremoni me tapet të kuq, një ringjallje e beftë, e paparashikuar, përplot shpresë. Disa madje e preknin, vallë ishte e vërtetë kjo, që Llazi Serbo të kish mbetur ai i pari, eleganti, bukuroshi, i zgjedhuri dhe i luturi për role që gjithsesi edhe sot kujtohen me nostalgji; gjermani te "Nusja dhe shtetrrethimi", Martini, te "Operacioni zjarri", Petro Nini Luarasi te "Kush vdes në këmbë".
Harresa
Pas viteve 90-te, ai ishte regjisor i suksesshëm i disa pjesëve teatrale, po ajo fama e roleve të tij në kinematografi nuk po rikthehej më. Mbaj mend "Opera për tre grosh", të Brehtit. Një triumf i vërtetë. Shkëlqimi i interpretimit të tij qe tronditës, u duartrokit gjatë, por nuk doli në skenë për të përshëndetur, u zhduk. Jo, s'ishte gjë kjo, ai kërkonte me tepër. Ai sërish donte të shprehej, po në një kohë tjetër, që nganjëherë s'vjen për mirë dhe, teksa kërkonte të ngjitej, i ngashënjyer prej pompës së politikës që e mashtroi artin, e la në baltë, toka i vithisej nën këmbë, mori të tatëpjetën, se mjerisht ishte koha e topave që partitë ia drejtonin njëra-tjetrës me batarë e gjëmim dhe vetëm dy-tri role spikatnin, mjerisht, dy tre role politikanësh që s'kishin nevojë për artin e Kadri Roshit, Sulejman Pitarkës, Agim Qiriaqit, Llazi Sërbos, se ishin vetë të mjaftueshëm dhe mjaft të suksesshëm. Ç'të bënte Llazi Serbo ndërkaq, ai për shkak të përsosjes, ambicies artistike, aristokracizmit gjer në hollësi të sqimës, harroi dhe të kishte një grua, pa harroi të kishte dhe fëmijë, sepse asketit të malit të shenjtë të vetmisë, nuk i dilte koha për Doruntinën dhe Tat Tanushin, që edhe ato ishin një ëndërr e mrekullueshme, po jo një përmbushje, se artistit prej kohësh i kishin plaçkitur artin. Jam i bindur se po të ishte gjallë Mitrush Kuteli, nuk do të refuzonte të vinte emrin e tij si bashkëskenarist me Llazi Sërbon, siç bëri dhe Kadare, sepse atij nuk i bënte dot ballë njeri, as vetë Zoti. Llazi Sërbo ishte si një fëmijë, si ai fëmija i çuditshëm që kërkon me pafajësi prekëse dhe guxim të tepruar stolitë e çmuara që s'jepen te një fëmijë. Sikur të mos ia jepnin, ai ju qepej, gjersa ata të dorëzoheshin me buzë në gaz. Pastaj ai u dorëzua dhe vetë dhe u izolua në shtëpinë e tij në vetmi. Dhe pastaj u harrua. Dhe prej harresës e nxori vdekja. Vdekja e bëri prapë të njohur. Vdekja! Kjo i kishte mbetur më në fund!
Nju Jork 2010
No comments:
Post a Comment